amasya üniversitesi ilahiyat fakültesi dergisi

218 Pages·2015·7.42 MB·Turkish

AMASYA ÜNİVERSİTESİ
İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ

AMASYA UNIVERSITY
REVIEW OF THE FACULTY OF DIVINITY

ISSN: 2147-7256
Sayı/Issue: 5
Amasya 2015
AMASYA ÜNİVERSİTESİ AMASYA UNIVERSITY
İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ REVIEW OF THE FACULTY OF DIVINITY
ISSN: 2147-7256 ISSN: 2147-7256
2015 Sayı: 5 2015 Number: 5

Sahibi / Owner Yayın Kurulu / Editorial Board
Prof. Dr. Şuayip ÖZDEMİR Doç. Dr. Halil APAYDIN
Dekan / Dean Doç. Dr. Hüseyin AKGÜN
Yrd. Doç. Dr. Ali Rıza AYAR
Editör / Editor Yrd. Doç. Dr. Recep Orhan ÖZEL
Yrd. Doç. Dr. Ayşegül GÜN Yrd. Doç. Dr. Ahmet PİRİNÇ
Yrd. Doç. Dr. Mehmet ÖZTÜRK
Editör Yrd. / Editorial Assistants Yrd. Doç. Dr. M. Fatih SOYSAL
Yrd. Doç. Dr. Nuran ÇETİN Yrd. Doç. Dr. Ahmet KÖMÜRCÜ
Arş. Gör. Ümit TORU Baskı Yeri ve Tarihi / Publication Place and Date
Amasya Üniversitesi Matbaası, 2015

Yayın Danışma Kurulu/Advisory Board
Prof. Dr. Ali Akpınar (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Prof. Dr. Emin Aşıkkutlu
(Karadeniz Teknik Üniversitesi), Prof. Dr. Nevzat Aşık (9 Eylül Üniversitesi), Prof. Dr.
Ali Osman Ateş (Çukurova Üniversitesi), Prof. Dr. Recai Doğan (Ankara Üniversitesi),
Prof. Dr. Talip Türcan (Süleyman Demirel Üniversitesi), Prof. Dr. Davut Yaylalı (Atatürk
Üniversitesi), Prof. Dr. Hüseyin Aydın (Osman Gazi Üniversitesi), Prof. Dr. Cağfer
Karadaş (Uludağ Üniversitesi), Prof. Dr. Halil İbrahim Bulut (İstanbul Üniversitesi),
Prof. Dr. Metin Bozkuş (Cumhuriyet Üniversitesi), Prof. Dr. Kadir Özköse (Cumhuriyet
Üniversitesi), Prof. Dr. Ahmet Ögke (Akdeniz Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet Yalar
(Uludağ Üniversitesi), Prof. Dr. Musa Yıldız (Gazi Üniversitesi), Prof. Dr. Ahmet Kamil
Cihan (Erciyes Üniversitesi), Prof. Dr. Ahmet Mahir Alper (İstanbul Üniversitesi), Prof.
Dr. Ahmet Kayacık (Erciyes Üniversitesi), Prof. Dr. İbrahim Çapak (Sakarya
Üniversitesi), Prof. Dr. Abdurrahman Kurt (Uludağ Üniversitesi), Prof. Dr. Ali Akdoğan
(Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi), Prof. Dr. Ali Köse (Marmara Üniversitesi), Prof.
Dr. Abdulkerim Bahadır (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet
Katar (Ankara Üniversitesi), Prof. Dr. Fuat Aydın (Sakarya Üniversitesi), Prof. Dr.
Ramazan Ertürk (Erciyes Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet Sait Reçber (Ankara
Üniversitesi), Prof. Dr. Celal Türer (Ankara Üniversitesi), Prof. Dr. Hasan Ayık (Recep
Tayyip Erdoğan Üniversitesi), Prof. Dr. Eyüp Baş (Kırıkkale Üniversitesi), Prof. Dr.
Abdurrahman Acar (Dicle Üniversitesi), Prof. Dr. Yılmaz Can (19 Mayıs Üniversitesi),
Prof. Dr. Abdulhamit Tüfekçioğlu (Marmara Üniversitesi), Prof. Dr. Bilal Kemikli
(Dumlupınar Üniversitesi), Prof. Dr. Ali Yılmaz (Pamukkale Üniversitesi), Prof. Dr. A.
Hakkı Turabi (Marmara Üniversitesi), Prof. Dr. Yaşar Sarıkaya (Justus-Liebig-
Universität Giessen)

Sayı Hakemleri/Referees of this Issue
Prof. Dr. Mehmet Erdem (Fırat Üniversitesi), Prof. Dr. Hüseyin Aydın (Eskişehir
Osmangazi Üniversitesi), Prof. Dr. Fethi Kerem Kazanç (Ondokuz Mayıs Üniversitesi),
Prof. Dr. Şevket Topal (Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi), Prof. Dr. Şuayip Özdemir
(Amasya Üniversitesi), Prof. Dr. İlhan Ekinci (Ordu Üniversitesi), Doç. Dr. Önder Duman
(Ondokuz Mayıs Üniversitesi), Doç. Dr. İshak Emin Aktepe (Erzincan Üniversitesi), Doç.
Dr. Dr. Kadir Demirci (Eskişehir Osmangazi Üniversitesi), Doç. Dr. Eyüp Şimşek
(Atatürk Üniversitesi), Doç. Dr. Mücahit Kaçar (Amasya Üniversitesi), Doç. Dr. Sait
Okumuş (Yıldırım Beyazıt Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Faruk Özdemir (Sinop
Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Recep Orhan Özel (Amasya üniversitesi)
Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

ISSN: 2147-7256
Sayı / Issue: 5
Amasya 2015

Bu dergi, uluslar arası ve ulusal ,

, , ve veri

indeksleri tarafından taranmaktadır.

Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, yılda iki kez
yayımlanan hakemli bilimsel süreli bir yayın organıdır. Dergide
yayınlanan yazıların her türlü içerik sorumluluğu yazarlarına aittir.
Yazılar, yayıncı kuruluşun izni olmadan kısmen veya tamamen bir
başka yerde yayınlanamaz.

Yazışma Adresi / Corresponding Address
Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi (Dergi) AMASYA
Tel: [phone] Fax: [phone]
e-mail: [email protected]
İÇİNDEKİLER
Doç. Dr. Hüseyin AKGÜN
Bölgelerarası Rivâyet Farklılıkları Açısından Mısır’daki Hadis
Kültürünün Tahlili (Yezîd b. Ebî Habîb’in (ö. 128) Rivâyetleri

Özelinde)
7-29
The Analysis of the Hadith Culture in Egypt in terms of Inter-regional
Tradition Differences (In the case of the Traditions of Yazîd b. Abû
Habîb (d. 128/AH))
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Fatih SOYSAL
Kütahyalı Ahmed Âsım Efendi’nin (ö. 1305/1888) el-
Mebâhisü’d-Defîniyye fî Hakki’l-İrâdetü’l-Cüz’iyye Adlı Eserinin
31-68
Neşri
Kütahyalı Ahmed Asım Efendi’s (d. 1305/1888) al-Mabâhis al-
Dafîniyya fî Hakk al-Irâdat al-Juz’iyya -Edited Text with İntroduction-
Yrd. Doç. Dr. Selim ÖZCAN
Amasya’da Sancak Beyliği Yapan Şehzadeler Döneminde
Amasya Şehri 69-95
The Province of Amasya in the Period of the Governing Shehzades in
Amasya
Yrd. Doç. Dr. Metin HAKVERDİOĞLU & Prof. Dr. İslam
JEMENEY
Doğu Nazım Sanatı Hakkında Bir Çalışma (Şeyh Ahmed İbn-i
97-114
Hudaydad Tarazî- Fünûnü’l- Belâga)
A Studied of About East Poem’s Art (Shayh Ahmed İbn-i Hudaydad
Tarazî- Fünûnü’l- Belâga)
Yrd. Doç. Dr. Abdülkadir TEKİN
Süfyan es-Sevrî’nin Fıkıhçılığı 115-143
Islamic Jurisprundence of Sufyan al-Thawra
Arş. Gör. Tuncay KARATEKE
İmam-Hatip Liselerinde İdarecilerin Karşılaştıkları Sorunlara

Yönelik Nitel Bir Çalışma
145-171
A Qualitative Study About the Problems Confronted by the School
Managers in Imam Hatip High Schools
Çeviri
İman bint Abdurrahmân Mahmûd Magribî
Çev. Yrd. Doç. Dr. Mustafa ŞENTÜRK
Hz. Musa ve Hızır (as) Kıssası: İsrâîliyyât Rivâyetlerine Karşı
173-208
Eleştirel Bir Yaklaşım
The Story of Moses and Alkhedhr -Peace be Upon Them-: A Monetary
Study for the Israeli Tales

BÖLGELERARASI RİVÂYET FARKLILIKLARI AÇISINDAN
MISIR’DAKİ HADİS KÜLTÜRÜNÜN TAHLİLİ (YEZÎD B. EBÎ
HABÎB’İN (Ö. 128) RİVÂYETLERİ ÖZELİNDE)

Hüseyin Akgün

Öz
Hz. Peygamber (sa) daha hayatta iken sahâbe, farklı bölgelere yayılmaya
başlamış, bunun bir sonucu olarak da kendi hadis kültürlerini beraberlerinde
taşımışlardı. Bu durum her bölgede kendine has bir hadis birikiminin
oluşmasına sebep oldu. Biz bu rivâyetlerin bölgesellikten evrenselliğe geçişini
takip etmek maksadıyla Mısır örneğini ele almaya çalıştık. Bu bağlamda
dışarıdan gelen hadislerin Mısır’a girişini de incelemeyi amaçladık. Bunun için
de söz konusu rivâyetlerin içeri ve dışarı naklinde önemli rol oynayan Yezîd b.
Ebî Habîb adlı âlimin rivâyetleri üzerinde yoğunlaştık. Netice itibariyle Mısır’da
yaşayan sahâbîler tarafından rivâyet edilen hadislerin hicrî ikinci yüzyılın
ortalarına kadar büyük oranda bölgesel olarak bilindiğini, daha sonra râviler
vasıtasıyla diğer İslâm beldelerine yayıldığını görmekteyiz.
Anahtar Kelimeler: Hadis Coğrafyası, Mısır, Hadis, Yezîd b. Ebî Habîb, Rivâyet.

The Analysis of the Hadith Culture in Egypt in terms of Inter-regional
Tradition Differences (In the case of the Traditions of Yazîd b. Abû Habîb -d.
128/AH-)

Abstract
The Companions had begun to spread in different regions while Muhammad
(pbuh) was still alive. As a result of this, they carried their own hadith culture
with them. This situation led to the formation of a unique hadith accumulation
in each region. We have tried to deal with the case of Egypt in order to keep
track of the transition from locality to universality of these traditions. And in
this context, we have aimed to examine the introduction of the hadiths to Egypt.
So, we have focused on traditions of scholar Yazîd b. Abû Habîb, playing a part
in transmitting to inside and out of these traditions. Consequently, we see that
hadiths narrated by the Companions who lived in Egypt had largely known

 Doç. Dr., Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, [email protected].
8 |Hüseyin Akgün
regionally until the middle of the second century of the Hijra, then spread
through the narrators to other Islamic areas.
Key Words: Geography of Hadith, Egypt, Hadith, Yazîd b. Abû Habîb,
Narrative.

Giriş
Bir hadis bazen birden fazla sahâbîden rivâyet edilse de, büyük
oranda hadislerin her birinin sadece bir tek sahâbîden nakledildiği
bilinmektedir. Bunu aşağıda sayacağımız hususların etkilediğini
söyleyebiliriz:
a) Her bir sahâbînin farklı oranlarda hadis birikimine sahip
olması,1
b) Bazı sahâbîlerin ihtiyaten az rivâyette bulunması,2
c) Sahâbînin hadisi unutmuş olması,3
d) Sahâbînin bazen hadisin tek muhatabı olması,4
e) Sahâbînin söz konusu hadise özel ilgisi ya da algıda seçici
olması,5
f) Aynı konuda değişik sahâbeden gelen hadislerden birinin
senedinin âli olması6 veya muttasıl bir senede sahip olması7 gibi

1 Talat Koçyiğit, Hadis Tarihi, Ankara, 1997, s. 97-98.
2 Bkz. Ahmed b. Hanbel, Müsned, IX, 399 (5565); İbn Kuteybe, Te’vîlu muhtelifi’l-hadîs,
Beyrut, 1999, s. 90-91.
3 Örneğin Zeyd b. Erkam’dan kendilerine rivâyette bulunulmasını isteyenlere şu
şekilde cevap verdiği nakledilmektedir: “Muhakkak ki biz yaşlandık ve unuttuk.
Rasûlullah’dan (sa) hadis rivâyet etmek ise sorumluluk isteyen ağır bir iştir.“
(Ahmed, Müsned, XXXII, 58 (19304)). Keza daha önce Hz. Peygamber’den işittiği,
fakat unuttuğu bir hadisi Ebû Eyyûb el-Ensârî, dünyada geriye kalanlar arasında
sadece kendisinin bildiğini söylediği Ukbe b. Âmir’den öğrenmek için Mısır’a uzun
bir yolculuk yapmıştır (Bkz. Hatîb el-Bağdâdî, er-Rihle fî talebi’l-hadîs, thk. Nureddin
Itr, Beyrut, 1975, s. 118).
4 Ukbe b. Âmir’in kendi kızı için bir fetva sorması örneğinde olduğu gibi (Bkz. Buhârî,
Sahîh, “Cezu’s-sayd”, 25 (1866).
5 Örneğin Ebû Hureyre’nin, Abdullah b. Ömer’in rivâyette bulunduğu köpek
edinmeyle ilgili hadiste, “ziraat köpeği” ziyadesini de hatırlaması gibi (Müslim, Sahîh,
“Müsâkât”, 10 (1575/58)).
6 Bazen bir hadisin rivâyetleri arasından sadece bir sahâbînin rivâyeti diğerlerinkinden
daha popüler olabilmekteydi. Bunda hadisin isnadının kısa olması da önemli bir
etkendi. Nitekim bugün Ebu Hureyre veya İbn Abbas gibi sahâbîlerden gelen
hadislerin birçoğunun asıl kaynağı özellikle büyük sahâbîler olduğu halde bu ikisinin
rivâyetleri daha yaygındır. Bkz. İbn Kuteybe, Te’vil, s. 91. Krş. Nevzat Tartı, “Ebû
Hureyre’nin Mürselleri Üzerine Bir İnceleme”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi,
12/3, 2012, s. 9-10.
7 Örneğin Abdullah b. Vehb’in (ö. 197), Şebîb b. Saîd’ten (ö. 186) kusurlu olarak rivâyet
ettiği bir hadis (İbn Vehb, el-Câmi fi’l-hadîs, thk. Mustafa Hasan Hüseyin Ebû’l-Hayr,

Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Sayı 5)
Bölgeler Arası Rivayet Farklılıkları Açısından Mısır | 9
nedenlerle belli bir sahâbîden gelen rivâyetin zamanla meşhur olması ve
diğer rivâyetleri unutturması.
Öte yandan Allah’ın Rasûlü daha hayattayken sahâbesinin değişik
coğrafyalara dağılmaya başladıkları, dolayısıyla sahip oldukları hadis
kültürünü beraberlerinde götürdükleri de malumdur. Bunun ve
yukarıda saydığımız diğer sebeplerin bir neticesi olarak özellikle hicri I.
yüzyılda belli rivâyetler sadece belirli bölgelerde bilinmekteydi.
Binaenaleyh hicrî ikinci yüzyılın ortalarında, bölgelerarası hadis
kültürlerinin farklılığına bağlı olarak, fıkhî bazı ihtilafların ortaya
çıktığı,8 hatta bu alandaki sıkıntıları gidermek için idarecilerin çözüm
arayışlarına girdiği de bilinmektedir.9 Ancak gittikçe artan “er-Rihle fî
talebi’l-hadîs”10 diye adlandırılan ilim yolculukları ve tedvîn faaliyeti ile
bölgelerarası hadis kültür farkı zamanla ortadan kalkmıştır.11

Riyâd, 1995, s. 646), muttasıl bir senedle başkaları tarafından rivâyet edilmektedir
(Tayâlisî, Müsnedü Ebî Dâvûd et-Tayâlisî, thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî,
Kahire, 1999, II, 69 (725). Ancak G. H. A. Juynboll bunu, senedi mükemmelleştirme
şeklinde yorumlasa da (Bkz. G. H. A. Juynboll, Hadis Tarihinin Yeniden İnşası, Ankara,
2002, s. 151) yanılmaktadır. Zira onun iddia ettiği gibi kimse, Şebîb’in İbn Vehb’e
ezberden kusurlu olarak naklettiği bu tariki mükemmel hale getirmediği gibi, bilakis
bu hadisi Şebîb’in de kaynağı olan Şu’be b. Haccâc’tan (ö. 160) bizzat kendi talebesi
olan Ebû Dâvûd et-Tayâlisî (ö. 204) de nakletmektedir. Öte yandan, en azından ilk
zamanlar Hicaz menşeili rivâyetler dururken, diğer rivâyetlere fazla itibar edilmediği
de bilinmektedir. Bu da doğal olarak bu rivâyetlerin unutulmasına vesile olmuştur
diyebiliriz.
8 Mısır bölgesinin en ünlü fakîhi olan Leys b. Sa’d’ın (ö. 175), Medine’nin ünlü âlimi
İmam Mâlik’e (ö. 179) yazdığı şu satırlarda bunu açıkça görmekteyiz: “Mısır’da Ebu
Zerr, Zübeyr b. el-Avvâm, Sa'd b. Ebî Vakkâs; Humus (Hıms)’da Bedir ehlinden
yetmiş kişi vardı. Müslüman ordularının hepsinde (durum) böyle idi. Irak’ta Huzeyfe
b. el-Yemân, İmran b. Husayn vardı. Emiru’l-Mü’minin Ali b. Ebî Tâlib de, -Allah
cennette O’nu şerefli eylesin- burada senelerce oturmuştu. Yanında da Rasûlullah’ın
ashabı vardı. Bunlar asla Akşam ile Yatsı namazını birleştirmemişlerdir. İhtilaf
konusu meselelerden birisi de, bir şahit ve dâvâcının (hak sahibinin) yemini ile
hükmetme işidir. Biliyorum ki Medine’de bununla hüküm verilmektedir. Hâlbuki ne
Şam ve Humus’ta, ne Mısır'da, ne de Irak’ta Peygamberin ashâbı bununla hüküm
vermiştir...”. Bkz. Muhammed Yusuf Musa, “İmam Mâlik ile Leys b. Sa’d Arasındaki
İhtilaf ve Yazışma”, çev. Abdülkadir Şener, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Dergisi, c. XVI, 1968, s. 136.
9 İmam Mâlik, Ebû Ca’fer’in Muvatta’ı her bölgede tek bir ilim (hukuk) kaynağı haline
getirme teklifine karşı çıkarak şöyle demiştir: “Onların bildiklerini bilmedikleri ile
değiştirmeye kalkışırsan bunu küfür olarak görürler. Lakin her beldeyi kendi ilmiyle
baş başa bırak!” (İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, Beyrut, 1952, I, 29).
10 Bu konuda tafsilatlı bilgi için bkz. Hatîb el-Bağdâdî’nin, er-Rihle fî talebi’l-hadîs adlı
eserine.
11 Bkz. Koçyiğit, Hadis Tarihi, s. 97-103; Hüseyin Akgün, “Sahabe Coğrafyasının
Oluşumu ve Sonuçları”, “İslam Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahabe” Konulu Tartışmalı
İlmi Toplantı, SAÜ İlahiyat-İSAV, 27-28 Nisan 2013, Sakarya, s. 33-52.

Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Sayı 5)