Als er ‘niets aan de hand’ is: Een oplossingsgerichte methode bij ontkenning van kindermishandeling

236 Pages·2010·0.85 MB·German

by  Andrew Turnell

Als er ‘niets aan de hand’ is
Dit boek is opgedragen aan Andrews mentor,
M.C. (Mary Caroline) Richards,
aan Susies kinderen Sam, Ned en Seren
en aan haar moeder Shelia Alice Essex.
Deze uitgave is tot stand gekomen dankzij een fi nanciële bijdrage van Stichting
Kinderpostzegels Nederland.
Kinderpostzegels steunt wereldwijd projecten waarin veiligheid en ontwikkeling
van kwetsbare kinderen centraal staan.
Kijk voor meer informatie op www.kinderpostzegels.nl .
Als er ‘niets aan de hand’ is
Een oplossingsgerichte methode bij ontkenning
van kindermishandeling

Andrew Turnell en Susie Essex

Oorspronkelijke titel: Working with ‘Denied’ Child Abuse. The Resolutions
Approach.
© 2006 Open University Press UK Limited.
BohnStafleu vanLoghum
Houten2010
© 2010 Bohn Stafl eu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd,
opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in
enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopie-
en of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelij-
ke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van
artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd
bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient
men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stich-
ting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van
(een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compila-
tiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden.

Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouw-
bare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aan-
vaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave
voorkomen.
ISBN 978 90 313 7986 6
NUR 848
Ontwerp omslag: Nanja Toebak, ‘s-Hertogenbosch
Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg
Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd, India
Vertaling: Peter van der Kaaij, Kappa TranslationS, met medewerking van dr.
Ferko Öry en Eric Sulkers.
Oorspronkelijke titel: Working with ‘Denied’ Child Abuse. The Resolutions
Approach. O riginal edition copyright 2006 Open University Press UK Limited.
All rights reserved.
Als er ‘niets aan de hand’ is. Een oplossingsgerichte methode bij ontkenning van kindermis-
handeling door Andrew Turnell en Susie Essex: First edition copyright 2010 by
Bohn Stafl eu van Loghum. All rights reserved.

Bohn Stafl eu van Loghum
Het Spoor 2
Postbus 246
3990 GA Houten
www.bsl.nl
Inhoud

Woord van dank 6
Voorwoorden bij de Nederlandse vertaling 8
1 Een andere kijk op ‘ontkenning’ 13
2 Een overzicht van het resoluut oplossingsgerichte
model 28
3 Theoretische en praktische uitgangspunten van de
resoluut oplossingsgerichte methode 44
4 Het begin: voorbereiding en werkrelatie 69
5 Naar één gezamenlijk verhaal ‘in woord en beeld’ 92
6 Een goed ingelicht veiligheidsnetwerk opbouwen
rond het gezin 125
7 Richtlijnen voor veiligheid in het gezin: naar een
defi nitief gezinsveiligheidsplan 134
8 Een hypothetisch geval: een gezin dat hetzelfde maar
toch anders is 156
9 Een gezinsveiligheidsplan opstellen en bewaken 194
10 De weg vinden in complex terrein 226
Literatuur 231
Woord van dank
Het ontwikkelen van een resoluut oplossingsgerichte benadering voor
situaties waarin ernstig misbruik van een kind wordt ‘ontkend’, is iets
dat veel mensen de laatste vijftien jaar heeft beziggehouden. In eerste
instantie heeft Susie dit model samen met haar collega’s Colin Luger
en John Gumbleton opgezet. Colin en John gebruiken deze aanpak
nog steeds in hun praktijk en zij hebben belangrijk onderzoek gedaan
naar de doeltreffendheid van het model. De collega’s George Walker,
Harry Procter, Jan White, Margaret Hiles, Andy Lusk, Rudi Dallos,
Steve Edwards, Kay Benham en Alison Hay hebben met ons samen-
gewerkt en zijn daarbij een belangrijke bron van ideeën en inspiratie
geweest. Susie wil graag Jack en Mel bedanken voor hun steun, Robert
Meller voor zijn liefde en aanmoediging, maar vooral Sam, Ned en
Seren omdat zij ervoor hebben gezorgd dat Susie kon blijven lachen
terwijl ze mensen hielp, lesgaf en dit boek schreef.
Samen met Susies Engelse collega’s wil Andrew speciaal memoreren
dat Susies bereidheid om iets heel anders te proberen de drijvende
kracht is geweest achter het opzetten van het resoluut oplossingsge-
richte model. Bij het ontwikkelen en in praktijk brengen van dit model
kreeg Susie geregeld het gevoel alsof zij een soort vliegende kat was,
want ze bleek regelmatig de moed te hebben of misschien zo gek te
zijn (of allebei) om de sprong in het diepe te wagen in het volste ver-
trouwen dat ze weer op haar pootjes terecht zou komen. Voor Andrew
is het een van de grootste genoegens in zijn loopbaan geweest om van
Susie te leren en dit model samen met haar te ontwikkelen en beschrij-
ven. Andrew wil graag zijn partner Sonja Parker bedanken voor haar
liefde en steun tijdens alle beproevingen bij het schrijven van dit boek
en voor het kritisch lezen van het manuscript.
De ideeën achter de resoluut oplossingsgerichte benadering worden in
dit boek geïllustreerd met toepassingen uit de praktijk van jeugdzorg
en kinderbescherming in drie verschillende landen. Wij willen graag
de volgende mensen bedanken voor hun bijdrage aan dit boek: de En-
gelse maatschappelijk werkers Sharon Elliot en Kath O’Leary en hun
Woord van dank 7
leidinggevende Viv Hogg; de Zweedse maatschappelijk werkers Anna
Svensson en Christine Witt en hun teamleider Ann Gardeström; en de
medewerkers van de Amerikaanse kinderbescherming Cindy Finch,
Sue Lohrbach, Rob Sawyer, Linda Billman en Donna Smyrk. De voor-
beelden die zij hebben aangedragen zijn aangepast om de privacy te
waarborgen en worden gepubliceerd met toestemming van de betrok-
ken organisaties.
De illustratie met de gloeilamp in hoofdstuk 3 is gemaakt door Kim
Prendegaste. De kindertekeningen voor het document in woord en
beeld voor de gewonde baby in hoofdstuk 5 zijn geleverd door Daniel
Glamorgan. De plaatjes bij de richtlijnen voor de veiligheid in het
gezin in hoofdstuk 7 zijn getekend door Ruby Simms-Cumbers en de
illustraties bij het defi nitieve gezinsveiligheidsplan in hoofdstuk 9 zijn
een bijdrage van Keayn deVries-Turnell. Wij danken deze kinderen
voor hun kunstzinnige bijdrage, die ons er binnen de tekst zichtbaar
aan herinneren dat het uiteindelijk allemaal om de kinderen gaat.
Voorwoorden bij de Nederlandse vertaling
Andrew Turnell en Susie Essex
In Nederland bestaat sinds enkele jaren grote belangstelling voor het
werken met de resoluut oplossingsgerichte benadering in situaties
waar betwist of ‘ontkend’ wordt dat er sprake is van kindermishande-
ling. Het is dan ook geweldig dat wij een voorwoord bij de Nederland-
se vertaling van ons boek kunnen schrijven in de wetenschap dat onze
Nederlandse collega’s daar nu in hun eigen taal kennis van kunnen
nemen.
Wij zijn erg enthousiast over onze methode omdat wij allebei van na-
bij hebben meegemaakt wat de negatieve gevolgen voor een gezin en
vooral de kinderen zijn wanneer het gezin en de hulpverleners klem
komen te zitten in een langdurig, uitputtend meningsverschil over
beschuldigingen van kindermishandeling die betwist worden. Het is
meestal een opluchting voor alle betrokkenen wanneer zij zo’n me-
ningsverschil terzijde kunnen schuiven en zich op de toekomst kun-
nen richten en het is vaak verbazingwekkend waartoe een gezin en zijn
natuurlijke netwerk bereid zijn om jeugdzorg en kinderbescherming
te laten zien dat de kinderen in de toekomst veilig zullen zijn. Maar
vergis u niet, deze werkwijze houdt een erg belangrijke paradigmaver-
schuiving in: van al het mogelijke in het werk stellen om een bekente-
nis los te krijgen over wat iemand heeft misdaan naar al het mogelijke
doen wat je kunt bedenken om het gezin te helpen toekomstige veilig-
heid op te bouwen en aan te tonen.
Interessant is dat het voor de hulpverleners in bijna alle gevallen aan-
zienlijk lastiger is om deze paradigmaverschuiving door te voeren
dan voor het gezin en zijn netwerk. Op dezelfde dag dat wij aan dit
voorwoord begonnen, had Andrew een overleg met werkers van de
kinderbescherming in Larimer County, Colorado. Zij hadden te maken
met een gezin waarin de moeder een ernstig en chronisch drankpro-
bleem had. Op een avond, toen zij volslagen dronken en alleen maar
Voorwoorden bij de Nederlandse vertaling 9
met zichzelf bezig was, was een van haar kinderen ziek geworden
en doodgegaan zonder dat zij daar iets van had gemerkt. Het team
in Colorado probeerde samen met de moeder en een uitgebreid net-
werk te bereiken dat de andere kleuter thuis kon blijven zolang deze
zaak in behandeling was. Dat is een radicale omslag voor werkers van
jeugdzorg en kinderbescherming waar ook ter wereld. In een gesprek
hierover stelden de hulpverleners uit Larimer County dat het belang-
rijkste dat zij hadden geleerd en de grootste uitdaging die zij bij deze
benadering hadden ervaren, was dat zij van de gezinsleden konden
eisen dat zij openlijk over het verborgen drinkgedrag zouden praten en
bijvoorbeeld de buren zouden inschakelen om hun kind elk moment
te komen halen als het zou opbellen of bij de buren om hulp kwam.
Hulpverleners voelen zich veel prettiger wanneer zij, zoals in dit geval,
een moeder en andere gezinsleden naar een behandelprogramma kun-
nen sturen en hen niet hoeven te vragen hoe zij iedereen kunnen laten
zien dat het kind volkomen veilig zal zijn, of de moeder nu drinkt of
niet. Wat deze manier van werken, die helemaal rond de veiligheid is
opgebouwd, zo spannend maakt is dat het, zodra hulpverleners deze
paradigmaverschuiving doorvoeren, ontzettend stimulerend en bevre-
digend is om eraan mee te werken dat een gezin zijn dagelijkse leef-
omstandigheden zo inricht dat de kinderen gegarandeerd veilig zijn.
Veel hulpverleners laten ons weten dat zij dit soort werk wilden gaan
doen toen ze die baan kregen, dat dit pas echte jeugdzorg en kinderbe-
scherming was!
Hoewel de achterliggende gedachte om een discussie over het verleden
achterwege te laten en de aandacht vooral op de toekomst te richten
een heel eenvoudig concept is, is het hard werken en goed nadenken
om deze ideeën in praktijk te brengen in en rond de lastige situatie
waar een geval van kindermishandeling ‘ontkend’, betwist en bestre-
den wordt. Uit onze eigen praktijkervaring en die van vele anderen met
wie wij overleg voeren, weten we dat het bijna onmogelijk is om de re-
soluut oplossingsgerichte benadering helemaal in je eentje in praktijk
te brengen. We zouden elke behandelaar die de weg van deze benade-
ring wil inslaan willen adviseren om collega’s te zoeken die deze aan-
pak begrijpen en kunnen ondersteunen en die willen samenwerken.
Voor wie zoiets overweegt zijn er intussen gelukkig heel wat hulpverle-
ners in Nederland die persoonlijk ervaring hebben met de resoluut op-
lossingsgerichte benadering. Enkelen van hen zijn collega’s bij Bureau
Jeugdzorg Drenthe onder leiding van Roelof Martens en Joke Wigge-
rink, Bureau Jeugdzorg Zeeland onder leiding van dr. Eric Sulkers en
het Centrum voor Forensische Psychiatrie De Waag onder leiding van
Sander van Arum en dr. Linda Vogtländer.
10 Als er ‘niets aan de hand’ is
Onze contacten met deze instellingen en hun medewerkers gedurende
de laatste vijf jaar hebben wij allebei als een voorrecht ervaren. Door de
samenwerking met deze Nederlandse collega’s blijft ons denken over
de resoluut oplossingsgerichte benadering zich verdiepen en hebben
wij er alle vertrouwen in dat deze aanpak in Nederland direct relevant
en toepasbaar is.
D at dit boek nu in het Nederlands is vertaald, is op de allereerste plaats
te danken aan de vastberadenheid en enorme inzet van onze goede
vriend en collega dr. Ferko Öry. Hartelijk dank, Ferko! Er zijn nog vele
anderen die samen met Ferko aan de totstandkoming van dit project
hebben gewerkt, onder wie dr. Walter Oppenoorth, die ons als eerste
uitnodigde om onze ideeën in Nederland uiteen te zetten, en dr. Eric
Sulkers, die evenals Walter onvermoeibaar pleit voor het toepassen
van deze methode en het Nederlandse manuscript zorgvuldig heeft
nagelezen. Wij willen met name ook Peter van der Kaaij bedanken, die
de Nederlandse vertaling van dit boek heeft gemaakt. Peter werkt heel
zorgvuldig en nauwkeurig, zozeer zelfs dat wij nu weten dat er in de
oorspronkelijke Engelse versie verschillende (gelukkig kleine) foutjes
staan die in deze vertaling allemaal zijn rechtgezet. Tot slot willen
we Bohn Stafl eu van Loghum bedanken, met name uitgever Marieke
Soons die de opdracht voor deze publicatie heeft gegeven.
Vooral hopen wij dat deze Nederlandse vertaling u, lezer, zal helpen
om met succes veiligheid voor kinderen en jongeren tot stand te bren-
gen in situaties waar kindermishandeling wordt betwist of ‘ontkend’.
Ferko Öry1
Dit is het tweede boek over de Signs-of-Safety-methode in de Neder-
landse taal. Het centrale thema is werken aan veiligheid met ouders
die mogelijk een kind mishandeld hebben, maar die dat ontkennen.
Bovendien bieden de schrijvers professionals kennis en vaardigheden
om kinderen te betrekken bij het creëren van veiligheid voor henzelf
in het gezin waarin zij mogelijk eerder zijn mishandeld. In gesprek-
ken die ik gevoerd heb met leerkrachten, jeugdartsen en verpleegkun-
digen jeugdgezondheidszorg blijkt telkens opnieuw hoe groot hun
handelingsverlegenheid is als zij met ouders, maar vooral ook met
kinderen, over kindermishandeling (moeten) praten. Andrew Turnell
en Susie Essex beschrijven op een zorgvuldige wijze, stap voor stap,
een doeltreffende methode die aangeeft hoe zij dit beter kunnen doen.
Deze vaardigheden stellen professionals in staat om contact te maken
1 Kinderarts maatschappelijke gezondheidszorg, TNO Kwaliteit van Leven.