Ali Akay Postmodern Görüntü

145 Pages·2009·0.9 MB·Turkish

¨
Ali Akay, Paris'te Sosyoloji, Felsefe ve Siyaset Bilimi
okudu. Türklerde Devletçi İktidarın Oluşumu adlı tezini
POSTMODERN GÖRÜNTÜ
1986'da savundu. M.S.Ü. Sosyoloji Bölümü öğretim
ALİ AKAY üyesidir. Çağdaş sanat sergilerinde küratörlük ve sanat
eleştirmenliği yapmaktadır. Toplumbilim dergisinin
kurucusu ve editörüdür.
Bağlam Yayınları 112
İnceleme/Araştırma 63
Theoria Dizisi-4
ISBN 975-6947-04-7
Theoria Dizisi Editörü: Ali Akay
Ali Akay Postmodern Görüntü
© Ali Akay © Bağlam Yayınlan
Birinci Basım: Ekim 1997
İkinci Basım: Ekim 2002
Kapak Fotoğrafı: "Digital Hybrids". Aziz+Cucher.
"George"
(serie "Dystopia"). 1994-95.100x120 cm. Color photograph
Kapak ve Sayfa Düzeni: Canan Suner
Baskı: Önsöz Basım Yayıncılık
Web: www.baglam.com
e-mail: [email protected]
BAĞLAM YAYINCILIK Ankara Cad. 13/1 34410
Cağaloğlu-İstanbul
Tel: [phone]
Tel-faks: (0212) 243 17 27
Ebook Düzenleme: Nirvana13
zaman, tıpkı B'nin bunu tersini söylediğini yazdığım
zamanki gibi, A veya B söylediklerinin öznesi değil, artık
sözcenin öznesi haline gelmiş olurlar. Başka biri de benim
"söylediğimi" söylediği, tekrar ettiği zaman, yine; beni
sözcelerin öznesi olmaktan çıkarıp, sözcenin öznesi
haline getirebilir. Anlaşılacağı gibi özne gramatikal
İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ olmaktan çok cümlelerin, sözcelerin yerlerine, anlatım
Bu kitabın yayımlanma tarihi olan "1997'den bu yana ge- sıralarına göre yer değiştirebilmektedirler. İşte, bir
çen 5 yıl içinde dünyada çok şey değişti" denebilir. Bu şekilde, postmodern durumun gereği olarak Jean-
cümlenin anlamı doğru olabilir ve zaten de buna karşı François Lyotard tarafından anlatılmak istenen bu değil
olarak "çok şeyin değişmediğini" söyleyenlerin sayısı da mi?1 Veya şöyle söyleyebilirim: VVittgenstein'in 23.
az olacaktır. Belki de sadece, kapitalizmin kendisi ve skolide gösterdiği gibi {Felsefi Araştırmalar, Çev. Deniz
ilkeleri ve de bununla birlikte sömürünün halleri Kanıt, 1998, Küre-yel yayınlar)/ dil oyunları ile
değişemedi önermesini de ileri sürebiliriz. Sınıflar göndergelerle özneler arasındaki ilişkide sabitlik yoktur.
arasındaki eşitsizlik de sınıfların artık homojenliğinin Tümcelerin sayısız türleri vardır: Simgeler, sözcükler,
kalmadığı da "doğru" cümleler arasında sayılabilir. Bu, tümcelerin sayısız kullanımları olabilir (Burada Witt-
böyle olsa bile, "denonatif" (addan türeyen) bir cümle genstein, Russell'in sabit kavramların var olması
olurdu; yani bu önermemin ne kadar doğru olduğunu zorunluluğunun karşısında sabit olmayan anlamlar ve
benim karşımda duran okuyucu tuhaf karşılayabilirdi. kavramların var olduğunu göstermektedir). O halde "dil
Türkiye'de yaşanan ekonomik krizin veya ikiz kulelerin oyunları" kavramı için, Lyotard'ı takip ederek,
artık olmayışının dünyanın değişimiyle bir alakası olup postmodern dönemin bir kavramıdır diyebiliriz.
olmadığı sorgulanabilirdi (Klasik değişimin sınıf Postmodern durum, o halde bize, bir yandan dil
sömürüsünün ortadan kalkmasına bağlayan biri bunu oyunlarıyla birlikte meşruiyetler yitiminden de söz
iddia edebilirdi). Kimisi için ikiz kulelerin artık yok olması etmektedir. Bu da Ulus-devletin ve Refah Devletinin
önemsiz gibi gözükebilir; diğerleri ise artık her şeyin krizlerini beraberinde getirmektedir. 1990'ların başında
başka türlü olacağını söyleyenlerin savlarını başlayan mikro-milliyetçilikler ve ulus devletlerin
tekrarlayabilirler. İkisinin de "doğru" veya "yanlış" parçalanma ve bölünme halleri, Berlin duvarı ve SSCB
olabilip olamayacağının bir garantisi olmaksızın bu iki sonrası bir yeni siyasi haritalanmayı bize gösterdi; ancak
sözce de tahammülsüz bir şekilde iki tarafa "kayıtsız bu durum, milliyetçiliklerin sonu olarak göstermedi
şartsız" gelebilir. Bunu söyleyen ve dolayısıyla yazan kendini. Kitabın başındaki "kimliksizleşme sürecine
"ben" bu cümlenin öznesi, sözcelemin de öznesi girebilmek" önermesi, bu içinde olduğumuz dünya için
olduğum kadar, sözcenin öznesi olacak mıyım? Yani; de hala devam etmektedir. Bosna krizi, İsrail ve Filistin
bazıları arasından A adlı kişi "artık her şeyin değiştiğini, krizi gibi, İkiz kuleler ve Pentagon sonrası "medeniyetler
hiçbir şeyin eskisi gibi olamayacağını" söylüyor dediğim çatışması" şeklinde yeniden güncel-leşen dünyanın
"antagonizmatik", vaziyetinin çatışmacı ruhu devam kendi kurallarını süreç zarfında sürekli olarak yeniden
ettikçe, "kimliksizleşme" meselesinin önemini koruduğu- kurarlar. Burada artık ne BM ne de ABD'nin geçerli olan
nu düşünüyorum. Farklıklılar üzerine kurulu olan kurallarının meşruiyetinden söz etmek doğru olacaktır.
"çokluk" durumu, Marksist ikili toplumsallığı olduğu Bir ayırım (diffe-rend) ortaya çıkmıştır ve yetkili aşkın
kadar, Persons'cu birlik merciiler, veya Kant'ın önerdiği "aklın mahkemeleri"
1 Jean-François Lyotard, Postmodern Durum (Fransızca'sı, taraflar arasındaki ayrımları çözebilecek nitelikte
Minuit Yay. 1979) kitabında "dil oyunları" adlı bölümde değildir. Kimlikler var oldukça bu ayrımlar sürecektir.
(s.20) denotatif (addan türeyen) bir sözcenin örneği Ama özdeşlik üzerine kurulu olan kimlikler de sürdükçe,
olarak "Üniversite hastadır" örneğini gösteriyor; yani ikili çatışmaların çoğalmalarından başka bir durumla
söyleyenin söylediği bilinen bir durumdur, gönderenini karşılaşmadığımızı fark etmekteyiz. Atalara gönderimde
alan işiten ise bunu kabul edebildiği gibi ret de edebilir. bulunan köklere doğru giden modern özneye ait
İkinci sözce performatiftir (edimsel): Burada rektör kimliklerimiz bizi aynı zamanda çatışmalara bağlayan
"Üniversiteler açıldı" diye seslenir dinleyicilere. Burada sabitliklerimiz gibi durmaktadır.
gönderme ile söylenen çakışmaktadır. Rektör öyle Bu nedenle; Postmodern Görüntü adlı kitabımın ana
söylüyorsa doğru olması lazımdır. Burada söyleyen ve eksenini oluşturan kimliklerin varlığı ve kimliksizleşme
dinleyen arasında bir tartışma olma durumu yoktur sürecine doğru giden ve saptırıcı olarak kimliksizleştiren
İletişimin işlemesi için gereken koşullar burada hazır "simülakr" kavramının hâlâ kendi "doğruluk payının"
gözükmektedir. Üçüncü sözce ise, "Üniversiteye imkanlar sürdüğünü düşünüyorum. Pla-ton'un "Mağra metaforu"
tanıyınız" sözcesidir. Bu önermede bir isteme, bir dilekte içinde de gözüken görüntülerin gerçeği göstermediği
bulunmadır söz konusu olan. Konuşanın bir otoritesinden meselesi için yukarıda ele aldığımız Witt-genstein ve
bahsetmek mümkündür. İşitenden göndermenin daha sonra da ondan yola çıkarak bunu sorunsal-laştıran
eyleminin gerçekleştirilmesi beklenmektedir: yardım Lyotard'a ait olan için, sabitliğin olmadığı bir yerde "sabit
gerekmektedir, veriniz! demek ki, kuralların kendilerine bir gerçek" bulmanın da zor olduğunu, burada, yeniden
ait bir meşruiyetleri yoktur dil oyunlarında, söylemin hatırlatmak istiyorum. VVittgenstein'ın 1953'de ele aldığı
sözcesinin olduğu sırada pragmatik bir kurallaşmadan kitabında (Felsefi Soruşturmalar) dil kuramına verdiği son
söz etmek mümkün hale gelmeye başlamıştır. durumu ele alan Lyotard, ondan yola çıkarak, dilyetisinin
sosyolojisini de tanıyamamaktadır. Parçalanan toplumun "bir tözü", bir mantıksal, önceden belirlenmiş söz
içinde ne ezen ve ezilenler ikili karşıtlıklar şeklinde dizimsel, anlamsal yapısı olamayacağını göstermek
çatallaşmakta ne de bütünleşebilmektedirler. Bunun istemektedir (destruens sav). İkincisi ise pratiklerce
kavramı, Spinoza'dan berif varlığını sürdüren "çokluk"2 yaygınlaştırılmış bir çokluk gibi kurulan bir dil
olmalıdır: İktidarda bulunmadığı gibi, belirli bir düzen 2 Bkz. Spinoza, Traite Politique, Fransızca'ya çev. Charles Appulin,
içinde örgütlenmemiş kalabalıklar.3 Bunlar arasındaki GF Flammari-on, 1966.
güç ilişkileri "çokluklar" şeklindedir ve de sabit değildir. 3 Bu kullanımı için Bkz. Micael Hard ve Negri, İmparatorluk,
Ayrıntı yay. 2001
Dil oyunlarında olduğu gibi, sözceler yer değiştirebilir ve
ancak var olabilir (construens sav). Bu dil oyunları olarak (postmodern durum) işlemeye başlamıştır. Dilin artık
adlan-dırılabilmektedir. Bunların kullanımları sürecinde dışarısı yok-
kurallaştığını ve öznellikler arası sosyal pragmatiğe bağlı 4 Alberto Gualandi, Lyotard, Les Belles Lettres, 1999, s.64.
olduğunu tekrar hatırlatmakta yarar var. Burada Sofist'e 5 VVittgenstein, Tractatus Logico-Philosophicus'âe Önsöze
ait bir sorunla karşılaşmaktayız: Üst-dil sorunu. Her türlü başlarken "Bu kitabı belki de bir TEK, içinde dilegelen düşünceleri-ya
da benzer düşünceleri- kendisi de BİR KEZ düşünmüş biri
parçalanmayı ve yayılmayı engellemek ve birleştirmek
anlayacak" (Y.K.Y. Çev: Oruç Aruoba, 2. baskı, 1985, s.9) diye
amacıyla yapılan müdahalelerin tözünü tanımlamak,
belirtmektedir. Bu onun Russell ile birleştiği döneme tekabül
"kuramsal olarak, paradoksal ve an-ti-demokratik" bir
etmektedir ve bir birlik kuramında sabitlenmek istencinin
durumu ortaya koymaktadır.4 Yani, en pratik olarak,
hakimiyetinden söz edebiliriz.
totaliterleşmektedir.
tur. Lyotard da# bu nedenle, sofist gibi, filozofun
İkincisi ise yukarıda açıklamaya çalıştığımız gerçek
amacının "söylenmesi mümkün olmayanı söylemek"
meselesi ile ilişkilidir: Eğer VVittgenstein'ın 1953'deki
olduğunu bildiği halde, gerçeğin "anlamının" dışarısı
kitapta doğruladığı gibi, 1922 yılında yazdığı Tractatus5
olmayan bir dilyetisi tarafından belirlendiğini yazmıştır.6
adlı kitabınınkinin tersine, kelimenin bir göndermesi
"Tanrı merkezli" bir düşüncenin yerine gelen
olmaktan çok, kelimenin anlamları kullanıldığına göre
Modernliğin yerinin, artık meşru olmadığını; çünkü insan
belirleniyorsa ve bir önsele takılıp kalmıyorsa, gerçeğin
mertezli bir modernliğin de "temelsizleştiğinin" farkına
anlambilimine nazaran kullanımın pragmatikliği-nin bir
varan Lytotard postmodern durumun içindeki dönü-
önceliğinden söz ediyoruz demektir. Buna göre de, ger-
şümlere dikkat çeker: ereksel olanın, teolojinin eski ve
çek dilyetisinin evrensel bir işlemini oluşturmamaktadır.
yeni halinin meşruluk yitimi: Büyük anlatıların sonu. Bu
Evrensel, genelgeçer ve herkesin kabul ettiği bir gerçeğin
dünyadaki dil oyunlarında üst-dilin kuracağı bir geçerli
olmaması ise büyük G harfiyle yazılı bir gerçeğin fikrinin -
sözce kimseyi evrensel bir şekilde bağlamamaktadır. Bu
hatta dil oyunlarında bile, belki, bir gerçek arayışı olsa
yüzden kimliklerin köklere gönderme yapan, anamnezik
bile - pragmati-ko-pratik imkansızlığını söz konusu
yapılarının da temellerinin bozulması gerekliliğinin sırası
edebiliriz demektir.
gelmiştir. Köken ve dil aynı şekilde yapıbozurna
Böyle bir durumda, gönderenin metafiziğine nazaran
uğratılmak zorundadırlar. Buradaki kim-liksizleşme
artık kullanımın pragmatikliği öne çıktığı vakit, artık dilin
önermesi söylem tarzı olarak modernliğini korusa da,
dışarısının da bir yanılsama olduğu, VVittgenstein
içerik olarak veya temel olarak postmodernle ilişkilendiri-
tarafından iddia edilecektir; Tractatus'daki dilin mutlak
lebilir. Lyotard da, postmodern bir görecilik bulmaya
dışarısı artık "iç-dış" ayrımı olmaksızın birlikte oynak bir
çalışanlara karşın Postmodern Durum kitabında, tekno-
şekilde durmaktadır; çünkü, gönderenin sabitliği meşru
bilimin totali-tercileşen bir dünya kurma tehlikesini fark
olmaktan çıktığına göre, sabit olanın dışarısı da
etmiştir. Buna karşın, iletişimsel eylem kuramını
kalmamaktadır; bu nedenle, en öznel ve özel gerçek bile
geliştirmek isteyen Haber-mas'dan çok daha fazla bir
bir çeşit "dil darbesinin" çokluklarıyla, yani oyunu yalnız
şekilde dil oyunlarından birinden diğerine geçişi bir üst-
başına oynama ihtimalinin bile kalmadığı bir durumda
dil yaratmadan başarmak istenci hakimdir. Bir tür söylemi" (yoksa pratikte var olan örgütlerin, mesela
konsensüs yerine üst-dil olmayan bir para-loji B'Tselem'in veya Gush Şa-lom'un çalışmalarını
geliştirmiştir.7 Habermas'ın büyük anlatıların politikanın kastetmiyorum), tarihi kopmalar gibi değerler üzerinden
ve hukukun Aydmlanmacı totaliterliğinin meşruluk okunduğu Türkiye'deki "genel durum" üzerine
krizine karşı bir "reform" önermesine karşın, Lyotard "dil yazılanların ardından ortaya şöyle bir tablo çıkmış gibi
darbelerinin" hepsinin, hatta en tikel olanının bile kabul duruyor: Saldırılar bir "Büyük İsrail" (Erez İsrail) yaratmak
görebileceği bir farklılıklar ortamının meşru olabileceğini üzere, Filistinli kimliği yok etmek ve hatta "soykırımına
savunmaktadır. Bu konsensüs değil, ayrımdır; bu sayede uğratmak" çabalarının parçasıdır. İsrail'in bu
farkların hepsi "geçici bir üst-dile" yerleşebilir; bu üst-dil saldırganlığının arkasında, Amerika'nın tavrı Arap
de pragmatiktir ve hep açık uçlu olmak zorundadır; zira politikaları karşısında daha karmaşıktır. Bu durum da
konsensüs bu açıklığa ancak bazı ti-kellikleri dışlayarak Şaron'un "vurdumduymaz yayılmacılığına" bir kat daha
varmaktadır. Lyotard hiçbir konvansiyonu yardım etmektedir. İsrailli muhalifler ise, burada, çok
Gualandi, a.g.e.,s.65 fazla kale alınmaz gözükmekte; daha çok "Temerküz
7 Buradaki ikili analojiden söz etmek gerekecek: dilin bilimselliğinin kamplarını unuttunuz mu" yaklaşımı hakim
ve sosyal ilişkilerinin (politikanın) analojikliğinden örnekler verir durmaktadır.8
Lyotard.
Böyle bakıldığında, kimlik politikalarının aşırılığının,
kabul etmez. Bu nedenle de Habermas'ın konsensüs milliyetçiliği ve şovenliği "dinsel inançlarla birleştiren bir
çözümüne yaklaşmaz. tecrit politika-
Burada önemli gibi duran ikisinin de farklı çözümlerle 8 Özellikle Liberal Demokrat Partili (LDP) gençlerin İsrail Elçiliğinin
göre-ciliği aşarak bir çözüm bulma arzularıdır. Lyotard bu kapısında tepsiler içinde "sabunlan" göstermelerini tahammül
çözümü VVittgenstein'ın dil oyunları ile Kant'm edilemez bir budalalık olarak nitelemekteyim.
evrenselliği arasında bir açık denge içinde araştırmıştır. N yapıldığı şu haftalarda, başka yerlerde (Bosna, Kuzey k
Postmodern Görüntü'dekl (1997) önermem def Ruanda vb.) sanki bunun sorgulanmamış olduğu izlenimi
"kimliksiz-leşme süreci", bu anlamda önemli gibi ze çarpmaktadır. Böyle bir okuma içinde rahatsız edici
gelmektedir bana; çünkü kimliksizleşme, kimliklerine gibi duran, öncelikle milletlerin homojen varsayılması,
sahip olanların yapabileceği bir iştir; yoksa buna eleştirilerin hu homojenlik bağlamında düşünülmesi (tek
"kimliksizleştirme" derdik ve bu kültürel veya ekonomik ülke, tek din veya +ek millet), içerideki hükümet
emperyalizmin ve devletçi totalitarizmin bir parçası politikalarına karşı azınlıkta duran muhaliflerin göz ardı
olarak kalırdı. Kimliğe sahip olarak diğer kimliklere edilmesi ve kimlik politikalarından çıkan, uzaklaşan,
empatiyle açılan bir hareket olarak açıklık ve çokluk "misafirperverlikçi" (herkesin kabulü ve armağan
üzerinden bir aidi-yet-sonrası önermesidir bu. zihniyeti) yaklaşımların marjinalize olmasıdır.
11 Eylül sonrasına tekabül eden ve 1948'den beri sorunlu Oysa, söz konusu olan bu durum, daha Körfez savaşından
olmayı sürdürerek, İsrail'in Arafat'a ve Filistin'e yönelik itibaren başlayan ve Afganistan'dan, İsrail-Filistin
saldırılarının genelde kimlik politikaları, "insan hakları meselesine kadar, bir yandan kimlik politikalarının
homojenleştirici basitliğinden kurtulamama, diğer politikalarının çok yerde yürürlükte olduğunu ve
yandan ise "Aklın mahkemelerinin" işlememeye başladığı durumların bu çerçevede düşünmeye devam edildiğini
bir dünyaya girmiş olmamızın, kimliklerin yasaklanması görüyoruz. Örneğin, Habermas'cı "konsensüs"fikrinin de
ve bastırılması demek olmayan, tersine bunlara sahip sadece ideal bir fikir olarak kaldığını görmemek mümkün
olduktan sonra terk etme anlamına gelen değil. Kendisinin, bir tür yeni Kant olarak algılayan fikri
"kimliksizleşme sürecine" girebilmenin çok fazla yapısı bize yeniden meşrulukları vermeye hazır; ancak
vurgulanmamasıdır. 18. yüzyılın sonundan (özellikle bunun da en ideal iletişimsel ortamda yapılması
"Sürekli Barış" fikriyle,1795) beri var olan ve gerekiyor. Oysa "ayrım" yeniden bir evrensellik zemini
modernliğimizin kurucusu olarak kabul edilen "Aklın bulmakta bize yeni yollar açabilecek.
mahkemeleri" ve uluslararası yetkili mercilerin var olması Bu kavram, askeri saldırganlıklar döneminde, karşı tarafı
sayesinde, Kant'ın geliştirdiği bir dünyanın - Kant buna anlamamak değil, ilişkilerde birleştirici bir "üst-dil"
"Milletler Topluluğu" (Foedus Amphictyonum) adını kurmamayı amaçlamakta ve nihai bir bütüncülük
vermekteydi- ve volkgeist (halkın ruhu) fikrinin içinden iddiasından kaçmayı öngörmektedir. Yeni uluslararası
çıkmakta olmamız bugün düşünmemiz gereken şeydir. ilişkiler politikaları bu bağlamda okunmaya hazırdır;
B.M., I.M.F, Dünya Bankası vb. gibi yetkili mercilerin ancak, insan hakları (tekrar hatırlatıyorum, insan
kurduğu modern dünyamızın krizi içinde, ne haklarını savunan ve işkenceye karşı haber alma örgütle-
homojenleştirici kimlik politikalarının, ne devletlerin rinin pratiklerinden söz etmiyorum) ve ulusal meşruluklar
bağımsızlığı retoriğinin (ekonomik olarak neredeyse tüm temelinde okumaya kalktığımız olayları içinden
dünyanın küresel bir şekilde birbirlerine zincirlendiği bir çıktığımız bir dünyanın nostaljisi içinde baktığımızda,
dönemde) ne de bunların meşruiyetlerinin norm olarak tarafların bu yetkili üst mercileri tanımadıklarını da fark
işleyebildiği bir dönemden çıkmakta olduğumuz etmek zorundayız. Ne Saddam Hüseyin'li bir Irak ne
yeterince vurgulanıyor mu? Jean- François Lyotard'ın İsrail'in Şaron ve kimi yerlerde ABD tarafından yürütülen
"ayrım" (le differend) diye adlandırdığı bir kavramla işgalci politikaları, ne de bunun karşısındaki kolektif ve
düşünmeye başladığımız küresel dünyanın içinde (bu bireysel terörizmler "uluslararası toplumu" dinlemekte.
tabii ki, "koruyucu duvar" demek değil), uluslararası Eskiden ihtilafları çözecek diye tasarlanan ve belli bir
ilişki-erde de, istenildiği kadar iyi niyetli olsun, müddet çözmekte başarılı olan ve bugün meşruluklarını
yürümeyen, işlemeyen bir "yetki" politikalarının çıkmazı yitirmekte olan evrensel merciler krizdedir. O halde, ideal
sıklıkla vurgulanmakta. Ayrım yeniden üst-dil uzlaşma ortamlarından çıkılınca, evrensel diye
yaratmadan evrenselliği aramak anlamına gelmekte adlandırılan mercilerin meşruiyeti taraflar tarafından
Lyotard için. Tanoviç'in "A/o man's Land" filmi, belki de, tanınmayınca, yüksek akla taraflı diye bakılınca yeni
böyle konumların en traji-komik bir şekilde bize gösteril- konumları çözümlemek gerektiğini düşünebiliriz sorusu
diği örneklerden birisidir. Kimliklerin "saçmalığı", B.M/in (Heidegger'in bize hatırlattığı gibi, daha düşünmeye
varlığı ve müdahaleleri çözümsüzlükler yaratmaktan başlamadığımızı düşünmek) bize yeni düşünme tarzlarını
öteye gidemiyor. Ancak; buna rağmen, kimlik hayal ettirmeye zorlamakta. En azından, düşünce, bu
"reel" durum karşısında "yeni imkanlar" aramalıdır.
Çözümlemeler de, bu yeni dönemi (evet belki de ne yazık
ki!) kale almak zorunda. Han bağlamda olduğumuz, en
azından, ne yapmalıyız? sorusunun önüne geçmeli.
"Hangi durumdan çıktık"?, bu anlamda, yeni
çözümlemelere açılmalı. "Minör" bir politik yaklaşım, bu
yeni dünyanın sorularını sormaya, en azından, sanatlarda
başladı. İlhaklarla, büyük bir evrensel insan hakları I. Bölüm
söylemiyle (uzun zamandan beri böyle durumlarda
"insan haklarının" yerine artık "yaşam hakları" söz POSTMODERN GÖRÜNTÜ: SİMÜLAKR
konusu oldu), Temerküz kamplarını Yahudilere KİMLİKSİZLEŞME SÜRECİNE GİREBİLMEK
hatırlatacak kadar "düşüncesiz" sivil ve siyasi yakla- Dünyamızda savaşlar, çatışmalar, küçük devletleşmeler,
şımlarla, terörizmle ve "patlayan canlı bombalarla", "din mikro-emperyalizmler, modern ve postmodern tartışma-
kardeşliği ittifaklarıyla" içinden çıkılmaz bir düğüm içine lar sürüp giderken, tartışanların güncel olaylara
girmekte olduğumuz izlenmekte, gözlemlenmekte; ve, göndermeli yorumlar yapıp, siyasi ortam, uluslararası
buna rağmen, eski söylemlerin var olduğunu görmek ilişkilerin evrenselliğinin müdahaleci tavırları üzerine fikir
üzücü olarak durmakta değil mi? yürütmekte (müdahaleci tavır olarak son birkaç yıldaki
21. yüzyılın içine girdiğimizde, artık, eleştirel düşüncenin olayları anımsamak yeterli sanıyorum: A.B.D.'nin
de yeni versiyonlarını aramanın zamanı geldi gibi Libya'ya/ Panama'ya ve sonra B.M. olarak Irak'a yaptıkları
duruyor. Yoksa dünyanın tüm barbarlığına açık, uzlaşma saldırılar ve Fransa'nın Çad'a, ve Saraybosna'ya yapmak
imkanı konsensüs aramakla, insan haklarını sadece istediği müdahaleler, Sudan ve 11 Eylül sonrası
söylem düzeyinde ağza almakla, suçlu haklarını es Afganistan), Bernard Henri Lavy bu konu üzerine çok
geçmekle, yaşam haklarına saygı gösterilmeden ve uğraşmıştır bunlar da modernliğin paradigmasının
kavramsallaştırmadan veya kimlikleri kuvvetlendirmekle sürdüğünü bize göstermekte değil midir? Bilindiği gibi
geçen, büyük idealler peşinde koşarken bu idealleri modern etika özellikle bir şeye gönderme yaparak
milliyetçiliğin en şiddetli şekilleriyle tanıştıran bu uluslar- hareket etmektedir (anayasaya, ulus-devletin tözüne,
arası şartlardan çıkmamız, terörizmi "onlar" mı yoksa proleteryaya, insan haklarına vb.). Geçmiş ve gelecekte
öteki "onlar" mı yaptı tartışmalarının kısırlığında yaşanan şeylerde gönderme noktaları aranır; dolayısıyla
boğulmaktan, medyanın tarafgirliği üzerine gerçekten tarih ve ütopya ile iç içedir. Tarihle birlikte Ulus-Devlet
önemli fakat, sadece, konu bu olduğunda kısırdöngü ve kavramının dayanıklılık planının gönderme noktası
tarafsızlığı kimlikler üzerinden düşünen fikirler olarak milliyetçilik ve kimlik meseleleri ön plana çıkar.
üretmekten, yürütmekten kurtulmamız mümkün Tarihî kimlik atalara gönderimde bulunurken, modern
olmayacak gibi. olanda bir köke gönderir. Modern bu karakterini
geçmişteki aşkın göndermelerden edinmiştir: Tanrı'dan
dünyasala uzayan bir evrim çizgisinde, sonunda insan özgürlük için tek şart değildir. Özgürlük ve bağımsızlık
hakları "adına" dünyanın ticari ve siyasi konumunu için aşkınlıktan kurtulup, kolektif ve tekil bireysellik
tehlikeye sokabilecek her durumda müdahalecilik ortaya süreçlerine, içkin olarak, girmek yeterli olabilir. Sonuçta,
çıkar. Müdahale etmek dış ve iç odaklara göndermenin zaten Aydınlanma da, Rönesans da, Reform da
zedelenmemesi için yapılan eylemdir. Modern sanat da göndermeler üzerine kurulmadı mı (sırasıyla akla, Eski
yeniyi içerirken, bunu göndermelerle mümkün kılar Yunan'a, dinin tözüne gönderdiler)? 0 halde
(örneğin, kübist sanatın Öklid'çi mekan zihniyetinden kimliksizleşme süreçlerini göndermesiz ve özerk olarak
kurtulup, Ri-emann'ın dört boyutlu mekanına geçerken, denemeli miyiz?
zamanının fiziğine göndermede bulunmuştur). Kimlik ve Bu açıdan bakıldı-büyük kültürel fark-var. Bu yazıdaki
milliyetçilik ise, iki gönderme noktası olarak günümüzde amaç bunu ve hazcı toplum olan AT'nin3 ncelemek
izlenen barbarca eylemlerin gizil odaklarıdır. Postmodern olacak. Baudrillard, Louis Marin, eski Paris'e has devrimci,
düşünce ise sadece köşeyi dönmeyi, eklektik olanı ve an-(burada hem geleneksel sol söyle-çinnmf.-u."''- •
eskinin yeniden güncelleşmesini sağlamakla kalmaz, aynı işeyen sağ söyle-etkisiz kalma yolunda, (özellikle aşırı sağ
zamanda şimdiki zamanı öne çıkarır ve tarihten çok ı, postmodern kültürün ve hazcı toplumun haz tü-J~~ 'uri
coğrafya ile ilgilenir. Neticede, şimdiki zamanda Euro-Disney'de sergileniyor.5 Michel Foucault'nun
gönderme yerine özerkliği ve bireysellik süreçlerini öngördüğü bir politika bu bağlamda kendini gösteriyor:
hızlandırır. Bu konumda artık önemli olan kimlik değil, İnsanlar kuralları içselleştirmişler ve gösterilenlere uymak
ama kimliksizleş-mek, yersizyurdsuzlaşmaktır. Kimliğe zorundalar. Eğer uyulmazsa görevliler, (onlar olmazsa
yabancılaşmaktır (böylece, bilinç ile ilgili "yabancılaşma" yanınızda gösteriyi tüketmekte olanlar) sizi ihbara
yerini bilinçdışının şimdiki zamanda ortaya blok halinde hazırlar; çünkü güvenlik bunları gerektiriyor (özellikle
çıkmasına bırakır). Kimlik ve milliyetçilik ise yeni teknolojilerin kullanıldığı "Discoveryland" kısmında,
intersübjektifliğini kaybetme durumunda objektif olur. "sigara içmeyiniz, flaş kullanmayınız vs. anonsları sürekli
Objektif ise Kant'ın da belirtmiş olduğu gibi, bir amaçtır. yapılıyor).
Milliyetçiliğin amacı ise öznel değil ortaktır. Disneyland'ın (veya Euro Disney topolojisinin gözler
Sorgulamak istediğim, kimliksizleşme sürecimizi önüne serilmesinde yarar var: Otobüs, metro R.E.R
yaşamadıkça karşı kimliklerle çatışma içine girip, (Banliyö metrosu)... veya özel otomobilinizle gelip park
modernliğin gönderme noktası olarak kendi kimliğimizi yerine giriyorsunuz. Baudrillard'ın dediği gibi özel
karşımızdakinin kimliğini yadsıyacak derecede egemenlik mekanınızı terkedip, ütopiler şehrinin kuyruklarına
altına aldığımızda, tarihin çok yönlü barbarlık örneklerini doğru ilerliyorsunuz. Yol göstericiler size nereye
yenilemek durumunda kalmayacak mıyız? Bugün dönmeniz gerektiğini, nereye park etmeniz lazım geldi-
yaşanan onca kimlik ve mikro-milliyetçilikler "modern" ğini işaret ediyorlar. Hosteslerin uçaklarda emniyet çıkış
paradigmasının en belalı yanıyla, yani kimliğe gönder- kapılarını vs. göstermeleri gibi eller öne, sağa, sola yol
meyle, kendi özgürlükçü ve ilerlemeci karakterini ayaklar gösteriyorlar. Bu andan itibaren Euro Disney personelinin
altına almamış mıdır? Ayrıca, çünkü, Aydınlanma elindesiniz, sizi onlar yönlendirecekler. Özgürlüğünüzün