ALEXIS DE TOCQUEVILLE

16 Pages·2016·0.18 MB·Turkish

ALEXIS DE TOCQUEVILLE: Fransız siyasi düşünür ve tarihçi Alexis-Charles-Hen-
ri Clérel de Tocqueville, (29 Temmuz 1805 – 16 Nisan 1859) kökenleri 12. yüzyıla
kadar uzanan Normandiyalı soylu bir ailede dünyaya geldi. XVI. Louis’nin avukat-
lığını yapan babası Restorasyon döneminde de yüksek memurluklarda bulundu. İlk
eğitimini evinde bir rahipten alan Tocqueville, daha sonra Metz’deki kraliyet kole-
jinde hukuk okudu. 1830’da yaşam boyu sıkı arkadaşı olan Gustave de Beaumont
ile birlikte ıslahevi sistemini incelemek üzere ABD’ye seyahat etti. Tocqueville’e asıl
ününü kazandıran çalışma olan Amerika’da Demokrasi (1835, 1840) bu seyahatten
sonra kaleme alındı. Tocqueville 1830’ların sonunda Parlamentoda vekillik yapma-
ya başlayıp siyasi tartışmaların ön saflarında yer aldı. Genellikle kral karşıtı liberal
cephede bulunsa da, genellikle tartışmalarda taraf tutmamaya çalışarak bağımsız ko-
numunu korudu. Tocqueville’in siyasette en aktif olduğu konular, sömürge ve kölelik
mevzularıydı. Cezayir’in işgali ardından ortaya çıkan yönetimsel ve askeri sorunlarla
yakından ilgilendi. 1841 ve 1846’da, Meclis adına iki kez Cezayir’e inceleme gezisi
yaptı. Oluşturulan komisyonlarda raportör olarak görev alıp kanun teklifleri hazır-
ladı. Dönemin ateşli siyasi mevzularından olan köleliğin ilgası ile ilgili tartışmalarda
da yer alan Tocqueville, bu konuda liberal bir perspektiften ziyade ulusal çıkar ek-
senli bir düşünceye sahipti. 1850’lerden sonra Louis-Napoléon’un darbesi neticesin-
de siyasetten kopan Tocqueville bir süre Britanya’da bulundu. 1856’da tamamladığı
Eski Rejim ve Devrim adlı eseri devrime dair önemli bir perspektifi temsil eder. Bu
dönemde başladığı ancak tamamlayamadığı Anılar’ı onun siyasi görüşlerine olduğu
kadar dönemin siyasal olaylarına da ışık tutan bir eserdir. 16 Nisan 1859’da ölen Toc-
queville, arkasında sadece dönemin Fransa’sının siyasi koşullarını anlamak için değil,
aynı zamanda modern toplumun mahiyeti hakkında düşünmek için de mektuplar,
notlar, yazılar, konuşmalar ve kitaplardan müteşekkil önemli bir külliyat bıraktı.
LÜTFİ SUNAR: Lisans eğitimini 2002 yılında İstanbul Bilgi Üniversitesi Uluslarara-
sı İlişkiler ve Ekonomi bölümlerinde ve doktora eğitimini de 2010 yılında İstanbul
Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nde tamamladı. Sosyolojik teori, şarkiyatçılık, öteki,
Türkiye’de toplumsal değişim ve tabakalaşma alanlarında çalışmalarda bulunan
Lütfi Sunar, halen İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nde öğretim üyesi olarak
çalışmaktadır.
Sunar’ın Marx ve Weber’de Doğu Toplumları (Ayrıntı Yayınları, 2012), Türkiye’de İş
Ortaklıkları, Marx an Weber on Oriental Societies, Türkiye’de Toplumsal Değişim,
Eurocentrism at the Margins: Encounters, Critics and Going Beyond ve Debates on
Civilization in the Muslim World: Critical Perspectives on Islam and Modernity adlı
kitapları ve çok sayıda makalesi bulunmaktadır.
BURAK M. NURİ GÜCİN: 1993 yılında Osmangazi’de dünyaya geldi. 2012
yılından Prof. Dr. Mümtaz Turhan Sosyal Bilimler Lisesi’nden mezun oldu. Halen
Galatasaray Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nde lisans eğitimine devam etmektedir.
HASAN TURUNÇKAPI: 1993 yılında İstanbul’da doğdu. 2012 yılından Prof.
Dr. Mümtaz Turhan Sosyal Bilimler Lisesi’nden mezun oldu. Halen Galatasaray
Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nde lisans eğitimine devam etmektedir.
NURİ FUDAYL KICIROĞLU: 1992 yılında Kayseri’de doğdu. 2012 yılından Prof.
Dr. Mümtaz Turhan Sosyal Bilimler Lisesi’nden mezun oldu. Halen Galatasaray
Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümü’nde lisans eğitimine devam etmektedir.
Ayrıntı: 961
Ağır Kitaplar: 37
Sömürge ve Kölelik
Öteki Üzerine Seçme Yazılar
Alexis de Tocqueville
Kitabın Özgün Adı
Kaynak kitaplar 5. ve 6. sayfalarda listelenmiştir.
Derleyen ve Yayıma Hazırlayan
Lütfi Sunar
Fransızca'dan Çevirenler
Burak M. Nuri Gücin, Hasan Turunçkapı, Nuri Fudayl Kıcıroğlu
Son Okuma
Kemal Kırar
Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları’na aittir.
Kapak Fotoğrafı
De Agostini Picture Library / Getty Images Turkey
Kapak Tasarım
Orhan Deliorman
Dizgi
Esin Tapan Yetiş
Baskı ve Cilt
Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.
Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul
Tel.: [phone]
Sertifika No.: 12156
Birinci Basım İstanbul, Ocak 2016
Baskı Adedi 2000
ISBN 978-605-314-069-6
Sertifika No: 10704
AYRINTI YAYINLARI
Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş.
Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu – İstanbul
Tel.: [phone] – 01 – 05 Faks: (0212) 512 15 11
www.ayrintiyayinlari.com.tr & [email protected]
twitter.com/ayrintiyayinevi facebook.com/ayrintiyayinevi instagram.com/ayrintiyayinlari
Sömürge ve Kölelik
Öteki Üzerine Seçme Yazılar
Alexis de Tocqueville
"AĞIR" KİTAPLAR DİZİSİ
KİTLE VE İKTİDAR BİR AHLAK KURAMI
Elias Canetti Genel Etik & Bir Ahlak Felsefesi &
Bir Kişilik Etiği
İNSANLIĞIN MAHREM TARİHİ Agnes Heller
Theodore Zeldin
MUTFAK SAVAŞI
RUJ LEKESİ Damak Zevkinin Jeopolitiği
Yirminci Yüzyılın Gizli Tarihi Christian Boudan
Greil Marcus
İKTİSADİ ADALET VE DEMOKRASİ
BİZİ 'BİZ' YAPAN HİKÂYELER Rekabetten İşbirliğine
Kendimizi Yaratma Üzerine Bir Deneme Robin Hahnel
William Lowell Randall
TARİH BOYUNCA KENT
MARKSİZM, AHLAK VE Kökenleri, Geçirdiği Dönüşümler
TOPLUMSAL ADALET ve Geleceği
R. G. Peffer Lewis Mumford
İMPARATORLUK AÇIKLAMALI DÜZÜLKE
Michael Hardt & Antonio Negri Çok Boyutlu Bir Macera
Edwin A. Abbott
DİSİPLİN
Askeri İtaat Üretiminin Sosyolojisi ve Tarihi METİN ÇÖZÜMLEMELERİ
Ulrich Bröckling Yasemin G. İnceoğlu & Nebahat A. Çomak
HEP YUVAYA DÖNMEK Dişillik, Güzellik ve Şiddet Sarmalında
Ursula K. LeGuin KADIN VE BEDENİ
Yasemin G. İnceoğlu & A. Kar
AHLAKİ PROTESTO SANATI
Toplumsal Hareketlerde Kültür, AVRUPA FİKRİ
Biyografi ve Yaratıcılık Anthony Pagden
James M. Jasper
ÇİÇEKLERİN KÜLTÜRÜ
KAMUSAL İNSANIN ÇÖKÜŞÜ Jack Goody
Richard Sennett
ORTAK ZENGİNLİK
CAZ KİTABI Michael Hardt & Antonio Negri
Ragtime'dan Fusion ve Sonrasına KÜRESEL DÜNYA
Joachim-Ernst Berendt George Ritzer
KURTLARLA KOŞAN KADINLAR KARANLIĞIN KÜLTÜRLERİ
Vahşi Kadın Arketipine Dair Mit ve Öyküler Bryan D. Palmer
Clarissa Pinkola Estés
SİYASAL BİLİNÇDIŞI
CİNSELLİĞİN TARİHİ Fredric Jameson
Michel Foucault
TATLI ŞİDDET
SEKS İSYANLARI Trajik Kavramı
Toplumsal Cinsiyet, Terry Eagleton
Başkaldırı ve Rock'n'roll
Simon Reynolds & Joy Press ELEŞTİREL PSİKOLOJİ
Dennis Fox & Isaac Prilleltensky & Stephanie Austin
SÜRÜDEN DEVLETE
Toplumsal Bağ Üzerine FAŞİST İDEOLOJİNİN DOĞUŞU
Psikanalitik Deneme Zeev Sternhell
Eugène Enriquez
MEDYAYA KARŞI
ÇOKLUK George Gerbner
İmparatorluk Çağında Savaş ve Demokrasi
Michael Hardt & Antonio Negri DİYALEKTİK İMGELEM
Martin Jay
Çeviride Yararlanılan Kaynak Kitaplar
Première lettre sur l’Algérie
Birinci Cezayir Mektubu
Deuxième lettre sur l’Algérie
İkinci Cezayir Mektubu
Voyage en Algerie
Cezayir’e Seyahat Notları I
Travail sur l’Algérie
Cezayir Üzerine Bir Çalışma
Voyage en Algerie
Cezayir’e Seyahat Notları II
Quelques Idées Sur Les Causes Qui S’Opposent à Ce Que Les Français
Aient Des Bonnes Colonies
Fransızların İyi Sömürgelere Sahip Olmalarını Engelleyen Nedenler
Üzerine Bazı Fikirler
Chapitre IX Des Causes Principales Qui Tendent à Maintenir La République
Anglo-Amerikalıların Yeni Dünya’nın Boş Kırlarına El Koyma Hevesi
5
Rapport du 28 Mai 1847
Cezayir Hakkında Birinci Rapor
Examen Detaille des Credits
Detaylı Kredi Soruşturması
Rapport Du 2 Juin 1847
Cezayir Hakkında İkinci Rapor
Rapport fait au nom de la commission chargée d’examiner relative aux
esclaves des colonies
Fransız Kolonilerinde Köleliğin İlgası Üzerine Temsilciler Meclisi’ne Rapor
L’émaocipation des esclaves
Kölelerin İstiklali
Quelques considérations sur l’état actuel et l’avenir probable des trois races
qui habitent le terriotoire des États·Unis
Mevcut Durum ve Birleşik Devletler Topraklarında İkamet Eden Üç Irkın
Muhtemel İstikbali Üzerine Bazı İzanlar
Notes sur le Coran et autres textes sur les religions
Kur’an ve İslam Üzerine Notlar
Notes sur le Coran et autres textes sur les religions
Hinduizm Üzerine Notlar
Quelle espèce de despotisme les nations démocratiques ont à craindre
Demokratik Uluslar Hangi Tür Despotizmden Korkmalıdır
Conclusion. Œuvres complètes d’Alexis de Tocqueville
Tocqueville'nin Toplu Eserlerinin Sonuç Bölümü
Œuvres complètes d’Alexis de Tocqueville
Tocqueville'den Seçme Mektuplar
6
İçindekiler
— Önsöz .......................................................................................................9
Editörün Girişi
Tocqueville ve Öteki: Sömürge, Kölelik ve Eşitsizlik
Lütfi Sunar ...............................................................................................15
Kaynakça.......................................................................................................59
Birinci Bölüm
Cezayir'e Seyahat
Birinci Cezayir Mektubu 23 Temmuz 1837 .............................................65
İkinci Cezayir Mektubu 22 Ağustos 1837 ................................................75
Cezayir’e Seyahat Notları I 7-30 Mayıs 1841 ...........................................89
Cezayir Üzerine Bir Çalışma 1841 ...........................................................113
Cezayir’e Seyahat Notları II 1 Kasım-30 Aralık 1846 .............................164
İkinci Bölüm
Sömürge İdaresi
Fransızların İyi Sömürgelere Sahip Olmalarını Engelleyen Nedenler
Üzerine Bazı Fikirler 1831 .....................................................................193
Anglo-Amerikalıların Yeni Dünya’nın Boş Kırlarına
El Koyma Hevesi 1835 ...........................................................................198
Cezayir Hakkında Birinci Rapor 24 Mayıs 1847 ....................................202
Detaylı Kredi Soruşturması –Birinci Rapora Ek Metin–
24 Mayıs 1847 .........................................................................................252
Cezayir Hakkında İkinci Rapor 2 Haziran 1847 .....................................261
7
Üçüncü Bölüm
Kölelik Üzerine
Fransız Kolonilerinde Köleliğin İlgası Üzerine Temsilciler
Meclisi’ne Rapor 23 Temmuz 1839 ..........................................................293
Kölelerin İstiklali 13 Ekim - 15 Aralık 1843 ............................................310
Mevcut Durum ve Birleşik Devletler Topraklarında İkamet Eden
Üç Irkın Muhtemel İstikbali Üzerine Bazı İzanlar ..................................341
Dördüncü Bölüm
Seçme Metinler
Kur’an ve İslam Üzerine Notlar 1838-1840 ..............................................369
Hinduizm Üzerine Notlar 1838 .................................................................376
Demokratik Uluslar Hangi Tür Despotizmden Korkmalıdır ................382
Dünya Üzerindeki İki Büyük Halk: Amerika ve Rusya ..........................388
Beşinci Bölüm
Seçme Mektuplar
Seçme Mektuplar .........................................................................................393
Dizin ..............................................................................................................417
8
Önsöz
Tocqueville, 19. yüzyıl Avrupa düşüncesinin önemli halkaların-
dan birini temsil etmektedir. Onun bir siyasetçi, bir kamusal
entelektüel, bir hatip ve gözleme dayalı kuvvetli sosyal analizler
yapan bir düşünür olarak bıraktığı miras çok karmaşık ve bir o
kadar da yoruma açıktır. Ancak ne olursa olsun Tocqueville çağı-
nın anlaşılması için mutlaka başvurulması gereken isimler arasın-
da yer almaktadır. Özellikle Amerika’da Demokrasi isimli
çalışması, içerdiği analizler ve kehanetlerden ötürü çok fazla dikkat
çekmiş, siyaset biliminin klasiği haline gelmiş ve belki de
Tocqueville’in bütüncül bir biçimde anlaşılmasının da önüne geç-
miştir.
Tocqueville, aktif bir biçimde Fransız siyaseti içinde yer almak-
taydı. 1838’den 1849’a kadar Parlamento’da aktif bir vekil olarak
görev yapmıştı. Fransa’nın mevcut durumu ve geleceğine dair
kaygıları doğrultusunda kamusal meselelere konuşmaları ile mü-
dahale ediyor, kurulan komisyonlarda görev alıyor, raporlar yazıyor
ve gazetelere görüşlerini bildiren yazılar veriyordu. Tocqueville,
aristokrat bir aileye mensup bir kişi olarak siyasette beklenenin
aksine muhafazakârların arasında değil, liberallerin yanında yer
almıştır. Ancak onun ince nüanslarla dolu siyasal konumu her
zaman ayrıntılı tanımlamalara ihtiyaç duyar. Zira pek çok mese-
lede, neredeyse tek başına bir görüşü savunmakta ve dolayısıyla
siyasal yaşamında hiçbir zaman ana akım konumuna gelememek-
tedir.
9
Sömürge ve Kölelik
Ancak onun kendi dönemindeki bu zor anlaşılır konumuna
mukabil eserleri ve analizleri kendi dönemini aşan bir isim olmuş-
tur. Sadece Amerika’da Demokrasi’nin yazarı olarak bile, neredey-
se tüm sosyal bilim öğrencilerinin bir kez adını işittiği veya en
azından biraz okuduğu bir isimdir. Ancak bu namının aksine
Tocqueville Türkçede ne okunmuş, ne çevrilmiş ne de üzerine bir
fikir imal edilmiştir. Amerika’da Demokrasi’nin dilimizde henüz
tam bir çevirisi bulunmamaktadır. Taner Timur’un 1962’de sadece
birinci kitabın birinci cildinden seçme yaparak yaptığı çevirisinden
çok uzun zaman sonra, 2015 yılında birinci kitabın tam bir çevi-
risi Doğu Batı Yayınları tarafından yayımlanmıştır. Eski Rejim ve
Devrim ise daha şanslıdır; eser, 1995 yılında çevrilmiş ve üç baskı
yapmıştır. Tocqueville hakkında yazılanlar da benzer bir nedret
içindedir. Cengiz Çağla’nın Tocqueville ve Özgürlük isimli eseri,
onun tanınması için önemli bir görev arz etse de yeterli değildir.
Buna ek olarak, beş-altı makale dışında Tocqueville hakkında
Türkçede yazılan pek bir şey yoktur. Bu sebeple, bu kitabın girişi-
ne editör olarak Tocqueville hakkında detaylı bir tartışmayı eklemek
gerekti.
Tocqueville, aristokratik bir tutumla mutluluğu şan ve şöhretle
tanımlamaktadır. Ona göre ulusun mutlu olabilmesi için de şanının
yürümesi lazımdır. Bunun için de sömürge sahibi olup kendi ka-
pasitesini tüm dünyaya göstermelidir. Vatanseverliğin insanlık için
en doğru yol olduğuna, Fransa’nın her şeyden önce geldiğine ina-
nıyordu. Bu duyuş ve inanışlar onun liberal görüşlerini gölgeleyen
pek çok görüşün sahibi olmasına neden olmuştur. Bundan dolayı,
Cezayir’in sömürgeleştirilip “anavatanın şanını gösteren bir anıta
dönüştürülmesini” savunmaktaydı. Hatta bunun için en gayri in-
sani metotların kullanılmasından çekinilmemesini de salık ver-
mekteydi. Benzer şekilde, insani bir duyarlılıkla değil ama Fransa’nın
çıkarları için kölelere istiklal verilmesi gerektiğini savunmaktaydı.
Muhafazakârlar siyasette yanlış kullandığı için ırkçılığa sıcak bak-
mıyordu ama ırkların birbirinden ayrıştırılmasına taraftardı. Ona
göre Fransa’nın çıkarı ve şanı söz konusu ise her şey mubahtı.
Bu noktalar çokça dile getirilmiş ve onun bir liberal olarak çe-
lişkilerinden sıklıkla bahsedilmiştir. Ancak onun kölelik, sömürge
ve öteki hakkındaki görüşleri sadece bu siyasal duygulardan hare-
ketle oluşmuş değildir. Aynı zamanda Tocqueville, Amerika’daki
gözlemlerinden başlayarak, modern endüstriyel toplumdaki atom-
10