AİLE SAĞLIĞI Hizmetlerinde KADIN VE ÜREME SAĞLIĞI İZLEM VE DANIŞMANLIğı

207 Pages·2017·5.45 MB·Turkish

Kadın ve Üreme Sağlığı
Daire Başkanlığı
AİLE SAĞLIĞI
HİZMETLERİNDE KADIN
VE ÜREME SAĞLIĞI
İZLEM VE DANIŞMANLIĞI

Evrakın elektronik imzalı suretine http://e-belge.saglik.gov.tr adresinden 9c27f5bf-4994-44cb-9213-1ad0025cf3d6 kodu ile erişebilirsiniz.
Bu belge 5070 sayılı elektronik imza kanuna göre güvenli elektronik imza ile imzalanmıstır.
AİLE SAĞLIĞI HİZMETLERİNDE KADIN VE

ÜREME SAĞLIĞI İZLEM VE DANIŞMANLIĞI

Ankara 2017
i

Evrakın elektronik imzalı suretine http://e-belge.saglik.gov.tr adresinden 9c27f5bf-4994-44cb-9213-1ad0025cf3d6 kodu ile erişebilirsiniz.
Bu belge 5070 sayılı elektronik imza kanuna göre güvenli elektronik imza ile imzalanmıstır.
Aile Sağlığı Hizmetlerinde
Kadın ve Üreme Sağlığı İzlem ve Danışmanlığı
T.C. Sağlık Bakanlığı
Türkiye Halk Sağlığı Kurumu
Kadın ve Üreme Sağlığı Daire Başkanlığı
Ankara, 2017

ii

Evrakın elektronik imzalı suretine http://e-belge.saglik.gov.tr adresinden 9c27f5bf-4994-44cb-9213-1ad0025cf3d6 kodu ile erişebilirsiniz.
Bu belge 5070 sayılı elektronik imza kanuna göre güvenli elektronik imza ile imzalanmıstır.
Editörler
Prof.Dr. İrfan ŞENCAN Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Başkanı
THSK Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve Kanser
Uzm. Dr. Bekir KESKİNKILIÇ
Başkan Yardımcısı
Uzm. Dr. Sema SANİSOĞLU THSK Kadın ve Üreme Sağlığı Daire Başkanı
Ankara Etlik Zübeyde Hanım Kadın Hastalıkları Eğitim ve
Uzm. Dr. Aysun KABASAKAL
Araştırma Hastanesi
Prof. Dr. Deniz ÇALIŞKAN Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı ABD
Öğr. Gör. Dr. Filiz ASLANTEKİN Balıkesir Üniversitesi Sağlık Yüksek Okulu Ebelik Bölümü
ÖZÇOBAN
Bilim Uzmanı Ebe Kamile THSK Kadın ve Üreme Sağlığı Daire Başkanlığı
AYDEMİR ERKEÇ (Redaksiyon)

Bilim Kurulu
Adıyaman Üniversitesi Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları
Prof. Dr. Berna DİLBAZ
ABD
Prof. Dr. Esin ÇEBER TURFAN Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Ebelik Bölümü
Prof. Dr. Deniz ÇALIŞKAN Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı ABD
Zekai Tahir Burak Kadın Sağlığı Eğitim ve Araştırma
Prof. Dr. Yaprak ENGİN ÜSTÜN
Hastanesi
Osmangazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Ebelik
Doç. Dr. Fatma Deniz SAYINER
Bölümü
Zekai Tahir Burak Kadın Sağlığı Eğitim ve Araştırma
Doç. Dr. Nafiye YILMAZ
Hastanesi
Doç. Dr. Şebnem ÖZYER Zekai Tahir Burak Kadın Sağlığı Eğitim ve Araştırma
Hastanesi
Yrd. Doç. Dr. Nazan KARAHAN Karabük Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Ebelik Bölümü
Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Ebelik
Yrd. Doç. Dr. Özlem DURAN AKSOY
Bölümü
Balıkesir Üniversitesi Sağlık Yüksek Okulu Ebelik
Yrd. Doç. Dr. Selda YÖRÜK
Bölümü
Zekai Tahir Burak Kadın Sağlığı Eğitim ve Araştırma
Op. Dr. Emre ÖZGÜ
Hastanesi
Öğr. Gör. Dr. Filiz ASLANTEKİN
Balıkesir Üniversitesi Sağlık Yüksek Okulu Ebelik
ÖZÇOBAN
Bölümü

Öğr. Gör. Hülya TÜRKMEN Balıkesir Üniversitesi Balıkesir Sağlık Yüksek Okulu
Ebelik Bölümü
Ebe Nesibe ÜZEL
Sağlık Bakanlığı, Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü

Ar. Gör. Dr. Mahide DEMİRELÖZ
Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Ebelik Bölümü
AKYÜZ

iii

Evrakın elektronik imzalı suretine http://e-belge.saglik.gov.tr adresinden 9c27f5bf-4994-44cb-9213-1ad0025cf3d6 kodu ile erişebilirsiniz.
Bu belge 5070 sayılı elektronik imza kanuna göre güvenli elektronik imza ile imzalanmıstır.
Yayın Koordinatörleri

THSK Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve
Uzm. Dr. Bekir KESKİNKILIÇ
Kanser Başkan Yardımcısı
Uzm. Dr. Sema SANİSOĞLU THSK Kadın ve Üreme Sağlığı Daire Başkanı
Ankara Etlik Zübeyde Hanım Kadın Hastalıkları
Uzm. Dr. Aysun KABASAKAL
Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Bilim Uzmanı Ebe Kamile AYDEMİR THSK Kadın ve Üreme Sağlığı Daire Başkanlığı
ERKEÇ (Redaksiyon)

iv

Evrakın elektronik imzalı suretine http://e-belge.saglik.gov.tr adresinden 9c27f5bf-4994-44cb-9213-1ad0025cf3d6 kodu ile erişebilirsiniz.
Bu belge 5070 sayılı elektronik imza kanuna göre güvenli elektronik imza ile imzalanmıstır.
İçindekiler

CİNSEL SAĞLIK VE ÜREME SAĞLIĞI DANIŞMANLIĞI ........................................................................ 1
Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı .............................................................................................................. 1
Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığının Amaç ve Kapsamı ............................................................................ 3
Üreme Hakları ve Cinsel Haklar ............................................................................................................ 4
Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Danışmanlığı Kapsamında Sunulması Gereken Hizmetler .................... 5
Birinci Basamakta Cinsel Sağlık Üreme Sağlığı Hizmetlerinde Danışmanlık .......................................... 5
15-49 YAŞ KADIN İZLEMİ ............................................................................................................. 12
15-49 Yaş Kadın İzleminin Amaçları ................................................................................................... 13
15-49 Yaş Kadın İzlem Sıklığı .............................................................................................................. 13
15-49 Yaş Kadın İzlem Formunda Yer Alan Bilgiler ............................................................................. 13
PREKONSEPSİYONEL (GEBELİK ÖNCESİ) BAKIM ............................................................................ 22
Prekonsepsiyonel Değerlendirme ..................................................................................................... 25
Gebeliğe Hazırlık ................................................................................................................................ 28
Prekonsepsiyonel Ziyaret .................................................................................................................. 30
GEBELİKTE RİSK TANIMLAMA VE TAKİBİ ...................................................................................... 33
Yüksek Riskli Gebelik Nedir? .............................................................................................................. 33
Gebelikte Hipertansif Bozukluklar ..................................................................................................... 34
Gebelikte Glukoz Metabolizma Bozuklukları ..................................................................................... 39
Birinci Trimester Kanamaları ............................................................................................................. 39
GEBELİK İZLEM VE MUAYENELERİ ................................................................................................ 41
Gebenin Öyküsünü Alma ................................................................................................................... 41
Gebenin Muayeneleri ........................................................................................................................ 42
Gebelik İzlemleri ................................................................................................................................ 43
Gestasyonel Diyabet Taraması .......................................................................................................... 45
Non-stres test (NST) .......................................................................................................................... 46
Gebelikle ilgili Durumlar .................................................................................................................... 47
Gebelikte Sık Karşılaşılan Sorunlar ve Sorular ................................................................................... 50
DOĞUM SÜRECİ ......................................................................................................................... 59
Doğumun Başlama Belirtileri ............................................................................................................. 60
Doğum Kanalı ve Fetüs İlişkisi ............................................................................................................ 60
Doğumun Evreleri .............................................................................................................................. 63
Doğumun İkinci Evresi ....................................................................................................................... 64
Doğumda Kontraksiyonlar ................................................................................................................. 64
Doğumda Hormonlar ve Ruhsal Durum ............................................................................................ 65
Doğumda Ağrıyla Baş Etme Yöntemleri............................................................................................. 68
GEBENİN DOĞUMHANEYE KABULÜ VE İZLEMİ ............................................................................. 74
Uygun Doğumhane Ortamı ............................................................................................................... 74
Doğumhaneye Kabul İcin Önerilen Kriterler; .................................................................................... 75
Ağrının Yönetimi ................................................................................................................................ 77
Eylemin Birinci Evresinde İzlem ve Bakım ......................................................................................... 77
v

Evrakın elektronik imzalı suretine http://e-belge.saglik.gov.tr adresinden 9c27f5bf-4994-44cb-9213-1ad0025cf3d6 kodu ile erişebilirsiniz.
Bu belge 5070 sayılı elektronik imza kanuna göre güvenli elektronik imza ile imzalanmıstır.
Eylemin İkinci Devresinde İzlem ve Bakım ........................................................................................ 78
Eylemin Üçüncü Devresinde İzlem ve Bakım ..................................................................................... 79
Doğumun Dördüncü Evresinde İzlem ve Bakım ................................................................................ 79
DOĞUM EYLEMİNDE MÜDAHALE GEREKTİREN DURUMLAR ......................................................... 82
Uterus Disfonksiyonlarına Ait Distosi (Disfonksiyonel Eylem)........................................................... 82
Patolojik Uterus Halkasi ..................................................................................................................... 82
Uzamış Eylem .................................................................................................................................... 83
Anormal Pozisyon ve Prezentasyon Şekilleri ..................................................................................... 83
Malpozisyon ...................................................................................................................................... 85
Fetopelvik ve Sefalopelvik Uyumsuzluk Sonucu Gelişen Fetal Durumlar .......................................... 86
Omuz Distosisi ................................................................................................................................... 86
Fetopelvik Ve Sefalopelvik Uyumsuzluk (CPD) (Baş - Pelvis Uygunsuzluğu) ..................................... 86
Ortaya Çikan Distosilerin Dişinda Diğer Problemler .......................................................................... 86
Amniyon Sıvısı Anomalileri ................................................................................................................ 87
Postterm Gebelik- Doğum ve Doğum Eylemi .................................................................................... 88
Uterin İnversiyon ............................................................................................................................... 89
Erken Doğum Eylemi ......................................................................................................................... 89
Doğum Eylemine Müdahale-Epizyotomi ........................................................................................... 90
Doğum Eyleminde Müdahale-Vakum................................................................................................ 90
Okuma Parçası – Amnion Sivi Embolisi- Olgu Sunumu ..................................................................... 91
DOĞUM SONU BAKIM ................................................................................................................ 93
Güveli Annelik Uygulamaları ............................................................................................................. 95
Lohusa İzlemleri ................................................................................................................................. 95
Lohusalıkta Memede Değişiklikler ve Emzirme ................................................................................. 98
DOĞUM SONU KONTRASEPSİYON.............................................................................................. 105
Gebeliği Önleyici Yöntemlerin Amacı ............................................................................................... 108
MATERNAL FETAL BAĞLANMA (BONDİNG) ................................................................................. 111
Gebelik Dönemi ve Doğumda Bağlanma ......................................................................................... 112
Anne ve Bebekte Bağlanmanın (Bonding) Etkileri ........................................................................... 115
Bağlanma (Bonding) İle Doğum sonrası Hormonal Durum ............................................................. 117
Özel Durumlarda (Bonding) Bağlanma ............................................................................................ 118
Baba (Paternal)- Bebek Bağlanması ................................................................................................ 119
Bağlanma (Bonding) ve Sağlık Personelinin Sorumlulukları ............................................................ 120
Bağlanmanın (Bonding) Sürdürülmesinde Önemli İp Uçları ............................................................ 120
EMZİRME VE EK BESİNLER.......................................................................................................... 123
Laktasyonun Fizyolojisi .................................................................................................................... 123
Anne Sütü ........................................................................................................................................ 124
Emzirmenin Yararları ....................................................................................................................... 125
Emzirme Pozisyonları ...................................................................................................................... 127
Başarılı Emzirme İçin 10 Adım ......................................................................................................... 130
Emzirmenin Sakıncalı Olduğu Durumlar .......................................................................................... 130
Sütün Sağılması................................................................................................................................ 130
Sütten Kesme................................................................................................................................... 132
vi

Evrakın elektronik imzalı suretine http://e-belge.saglik.gov.tr adresinden 9c27f5bf-4994-44cb-9213-1ad0025cf3d6 kodu ile erişebilirsiniz.
Bu belge 5070 sayılı elektronik imza kanuna göre güvenli elektronik imza ile imzalanmıstır.
0-6 Ay Beslenmesi ........................................................................................................................... 133
Ek Besinler ....................................................................................................................................... 133
GEBELİĞİ ÖNLEYİCİ YÖNTEMLER ................................................................................................ 137
Gebeliği önleyici Yöntemler............................................................................................................. 137
Sınıflama .......................................................................................................................................... 138
Post-Koital (Acil Oral) Kontrasepsiyon.............................................................................................. 151
Enjekte Edilen Kontraseptifler ......................................................................................................... 153
Deri Altı İmplantları .......................................................................................................................... 159
Hormonlu Rıa’lar .............................................................................................................................. 163
Rahim İçi Araçlar (Ria) ...................................................................................................................... 166
Bariyer Yöntemler ............................................................................................................................ 171
Diyafram .......................................................................................................................................... 174
Cerrahi Kontrasepsiyon .................................................................................................................... 175
Doğal Gebeliği Önleyici Yöntemler .................................................................................................. 178
Diğer Gebeliği Önleyici Yöntemleri Yöntemleri ............................................................................... 185
GEBELİĞİ ÖNLEYİCİ YÖNTEM DANIŞMANLIĞI .............................................................................. 187
Gebeliği Önleyici Yöntem Danışmanlığının Amacı ........................................................................... 188
Gebeliği Önleyici Yöntem Danışmanlık Çeşitleri .............................................................................. 189

vii

Evrakın elektronik imzalı suretine http://e-belge.saglik.gov.tr adresinden 9c27f5bf-4994-44cb-9213-1ad0025cf3d6 kodu ile erişebilirsiniz.
Bu belge 5070 sayılı elektronik imza kanuna göre güvenli elektronik imza ile imzalanmıstır.
CİNSEL SAĞLIK VE ÜREME SAĞLIĞI
DANIŞMANLIĞI
Prof. Dr. Esin ÇEBER TURFAN
Ar. Gör. Dr. Mahide DEMİRELÖZ AKYÜZ
Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Ebelik Bölümü

Amaç: Birinci Sağlık Hizmetleri kapsamında Cinsel sağlık ve Üreme Sağlığı hizmeti sunumu
konusunda bilgileri güncellemek.

Kazanımlar:
Bu oturumun sonunda katılımcılar aşağıda belirtilen kazanımları elde ederler;
 Üreme, üreme sağlığı, cinsel sağlık kavramlarını açıklar.
 Cinsel sağlık ve üreme sağlığının önemini açıklar.
 Üreme sağlığı kavramının tarihçesini anlatır.
 Üreme sağlığının amaç ve kapsamını sayar.
 Üreme hakları ve cinsel haklarını açıklar.
 Üreme sağlığı hizmetlerini kavrayıp, açıklar.
 CSÜS hizmet sunumunda iyi iletişim ve danışmanlığın önemini açıklar.
 CSÜS hizmet sunumunda iyi iletişim ve danışmanlık ortamının önemini açıklar.

Cinsel Sağlık Ve Üreme Sağlığı (CSÜS) Danışmanlığı; Birinci basamak sağlık hizmetleri
kapsamında CSÜS hizmetleri konusunda ustalaşmış bireylerin danışmanlık ve iletişim
becerilerini kullanarak yetkin olduğu CSÜS konularında danışmanlık sürecini uygulaması ile
ilgili faaliyetleri içermektedir.
CSÜS danışmanlığının temel kavram ve tekniklerini, iletişim becerilerini kullanarak birinci
basamak sağlık kurumuna başvuran kişiye sorunu konusunda danışmanlık yapılmasını
sağlamaktır. Başvuranların CSÜS ile ilgili ihtiyaç duyduğu konularda doğru ve tarafsız bilgiyi
vererek, kendi düşüncesi ve tutumunu oluşturabilmesine yardımcı olmaktır

Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı
Sağlık, bireylerin doğuştan sahip oldukları bir insan hakkıdır. Devletin, bireylerin bu hakkını
koruma, çağdaş yaklaşımlarla gereğini yapma, görevi vardır. Cinsel sağlık ve üreme sağlığı
kavramları, çocuğun yaşatılmasına, ergenin sağlığına/ gelişmesine, kadınların ve erkeklerin
cinselliğe, üremeye ilişkin sağlıklarına bir bütün olarak yaklaşımı simgelemektedir.
Dünya Sağlık Örgütü tarafından Cinsel sağlık, cinsel yaşamın bedensel, ruhsal, zihinsel ve sosyal
açıdan bir bütün olarak ele alınması yoluyla kişilik, iletişim ve sevginin olumlu yönde
zenginleşmesi ve güçlenmesi olarak tanımlanmıştır. Üreme sağlığı ise, üreme sistemi, onun
1

Evrakın elektronik imzalı suretine http://e-belge.saglik.gov.tr adresinden 9c27f5bf-4994-44cb-9213-1ad0025cf3d6 kodu ile erişebilirsiniz.
Bu belge 5070 sayılı elektronik imza kanuna göre güvenli elektronik imza ile imzalanmıstır.
fonksiyonları ve işleyişine ilişkin bütün alanlarda sadece hastalık ya da sakatlık olmaması değil,
zihinsel ve sosyal açıdan bütünüyle iyi olma durumudur. Üreme sağlığı cinselliği de kapsayan
bir bütün olarak ele alınmalı, kadın-erkek, genç-yaşlı bütün bireylerin temel hakkı olarak kabul
edilmelidir.

Kontrolsüz
1960
nüfus artışının
kalkınmaya
olumsuz etkisi
1970 Dünya Nüfus Konferansı,Bükreş(1974)
Uluslar Arası Kadın Yılı Toplantısında (BM Mexico)(1975)
Demografi ağırlıklı
8 Mart Kadın Hakları Ve Dünya Barışı Günü(BM)(1977)
yaşam Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi
Sözleşmesi(CEDAW) (BM)(1979)
1980
•Meksika’da Dünya Nüfus Konferansı (1984)
Sağlıkla ilgili kaygılar
1990 •Kahire’de Uluslararası Nüfus Ve
İnsan hakları ve ihtiyaçları Kalkınma Konferansı (ICDP) (1994)
•Pekin’de IV. Uluslararası Kadın
Konferansı (1995)
Şekil 1. Cinsel Sağlık Üreme Sağlığı’nın Köşe Taşları
Kaynak. CEDAW Sözleşmesi 1979, Akın 2004, Ulusal Aile Planlaması Hizmet Rehberi,2005,Sağlıkla İlgili Uluslararası
Belgeler,2009,IWH 2016.

Dünya’da Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş savaşı sonrasında azalan nüfus, 1960’lı yılların
başına kadar artış göstermiştir. 1960’lı yıllardan itibaren nüfus artışının kalkınma üzerindeki
olumsuz etkileri dikkat çekmeye başlamış ve tüm bunları önlemeye yönelik Nüfus konusunda
uluslararası işbirliği artırılarak, çözüm odaklı programlar ve hedefler geliştirilmeye
başlanmıştır.
Bu nedenle, 1974’te Bükreş’te demografik yaklaşım temalı, Sağlığa İlişkin kaygıların artmasıyla
birlikte 1984’te Mexico City’de ve 1994’de insan hakları ve gereksinimleri tartışmak üzere
Kahire’de toplantılar yapılmıştır. Kahire’de 1994 yılında düzenlenen BM Uluslararası Nüfus ve
Kalkınma Konferansında (ICPD); nüfus konusu her yönü ile ele alınarak, Cinsel ve Üreme Sağlığı
(CSÜS) ve üremeye ilişkin hakların; sürdürülebilir kalkınma, sürdürülebilir ekonomik büyüme
ve tüm insan haklarına ulaşmada temel olduğu kabul edilmiş ve üreme sağlığına verilen önem
vurgulanmıştır (Şekil 1). Üreme sağlığı hem kadınları hem de erkekleri kapsayan bir kavramdır.
Ancak kadınlar için yaşamlarını doğrudan etkileyen öneme sahiptir. Gebelik, doğum ve düşüğe
bağlı sağlık sorunları sadece kadınları etkilemektedir. Kadınlar cinsel yolla bulaşan hastalıklara
yakalanma yönünden daha yüksek riske sahiptirler. Genital yol enfeksiyonları kadınlarda daha
ciddi geç komplikasyonlara neden olmaktadır ve HIV/AIDS gibi annedeki enfeksiyonların
2

Evrakın elektronik imzalı suretine http://e-belge.saglik.gov.tr adresinden 9c27f5bf-4994-44cb-9213-1ad0025cf3d6 kodu ile erişebilirsiniz.
Bu belge 5070 sayılı elektronik imza kanuna göre güvenli elektronik imza ile imzalanmıstır.