57-Türkiye'de Aile Mahkemeleri Uygulaması ve Uygulamanın Değerlendirilmesi

296 Pages·2010·1.36 MB·Turkish

T.C.
BAŞBAKANLIK
AİLE VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

TÜRKİYE’DE AİLE MAHKEMELERİ
UYGULAMASI VE UYGULAMANIN
DEĞERLENDİRİLMESİ

Proje Yürütücüsü:
Orhan FİLİZ, Dr.
Araştırma Grubu:
Hasan Hüseyin ÇEVİK, Doç. Dr. (Öğr. Üyesi); Turgut GÖKSU, Doç. Dr. (Öğr.
Üyesi); Ahmet HASKÖSE, Dr. (Öğr. Üyesi); Vahit BIÇAK, Prof. Dr. (Öğr.
Üyesi); Ali KARAGÜLMEZ, Doç. Dr. (Hâkim); Halil İbrahim BAHAR, Prof.
Dr. (Öğr. Üyesi); Nurdan ALTAN OKUR (Hâkim); Berge ENGÜR (Psikolog)

ANKARA - 2009
T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Yayınları

Türkiye’de Aile Mahkemeleri Uygulaması ve
Uygulamanın Değerlendirilmesi

Genel Yayın No : 141
Seri : Bilim
ISBN : 978-975-19-4520-4
Yayına Hazırlayan : Ahmet Rasim KALAYCI

Baskı : Makromedya - 312 431 85 64
www.makromedya.com.tr
Baskı Yeri ve Yılı : ANKARA - 2009
ÖNSÖZ

Son yıllarda dünyamızda hızlı bir biçimde yaşanan değişim ve
dönüşüm süreci, özellikle ülkeyi, toplumu, aileyi ve bireyi derinden
etkilemektedir. Öyle ki, toplumun bütün alanlarında kendini gösteren bu
değişim ve dönüşüm, kırdan kente göç, kentleşme, sanayileşme, nüfus
artışı, yaşanan krizler, işsizlik, yoksulluk vb. dinamiklerle birlikte ailede
önemli sorunlara yol açmıştır.

Diğer yandan, ailenin bu sorunlar karşısında çözüm yolu bulmasını
sağlayıcı ve bütünlüğünü koruyucu önlemlerle ivedilikle desteklenmesi
gereği, ailede yaşanan çatışma ve bölünmelerle kendini daha da
hissettirmiştir. Bunun yanısıra, kötü alışkanlıklar(uyuşturucu, içki
kullanımı), boşanmalar, şiddet ve yasa dışı olaylardaki artışlar, ailenin
ortaya çıkan bu sorunlara çözüm bulma yollarını önemli ölçüde engellemiş
ve sonuçta, aile sanki sorun üreten bir kurum gibi görülmeye başlanmıştır.
Oysaki bu alandaki çalışmalar, aileyi temel alan ve onun bu sorunları
çözme yönünde destekleyen uygulamaların devreye sokulmasının, önemli
ölçüde sözkonusu sorunların ortaya çıkmasına engel olduğunu göstermiştir.

Bundan dolayı, yaşanan bu süreçte, toplumun temeli olan ailenin
bütünlüğünün korunması, güçlendirilmesi, sosyal refahının arttırılması ve bu
alanda milli bir politikanın oluşturulması yaşamsal öneme sahip
bulunmaktadır. Diğer yandan da, bu olgu, günümüzde yaşamsal ve ciddi
sorunlarla karşı karşıya kalan aileye dönük çözüm önerilerini ve
uygulamalarını ivedilikle devreye sokması gereken Sosyal Devlet
anlayışının da bir gereği olmaktadır.

Sözü edilen bu temel hedefle kurulan ve Bakanlığıma bağlı olarak
etkinlik gösteren Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel
Müdürlüğü, toplumun temeli olan aileye dönük çalışma yürüten neredeyse
tek kamu kurumu niteliğindedir. Kurulduğundan beri aileye dönük sayısız
araştırmalar, basılı ve görüntülü yayınlar ve bilimsel toplantılar
gerçekleştiren Genel Müdürlük, ailenin korunmasına yönelik koruyucu,
önleyici ve eğitici görevler üstlenen Aile Mahkemeleri alanındaki bu değerli
çalışmayı kamuoyunun yararlanımına sunmanın kıvancını taşımaktadır.
Bu çerçevede, aile ile ilgili hukukî sorunların çözümüyle
görevlendirilen Aile Mahkemelerinin, aile birliğinin korunması yönünde
kendine verilen bu görevleri yerine getirebilmesi, her şeyden önce bu
mahkemelerin uygulamadaki etkinliğiyle yakından ilgili bulunmaktadır. Bu
bakımdan, bu alana dönük uygulamaları ortaya koyan ve değerlendiren bu
değerli çalışmayı gerçekleştirenleri, bunu kamuoyuna sunan Genel
Müdürlüğü ve tüm emeği geçenleri kutluyorum.

Selma Aliye KAVAF
Devlet Bakanı
SUNUŞ

Bilindiği gibi, devletimizin ailenin bütünlüğünün korunması ve
desteklenmesi konusuna verdiği önem, Anayasamızın 41.maddesinde
kendini göstermektedir. “Aile, Türk toplumunun temelidir. Devlet, ailenin
huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması ve aile
planlamasının öğretimi ile uygulamasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır,
teşkilatı kurar” diyerek, aile alanında çalışacak bir kurumun oluşturulması
gerektiğini de özellikle belirtilmiştir.

Aile kurumuna verilen bu önem ve Türk ailesinin karşılaştığı
önemli sorunlar, kamu alanında Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel
Müdürlüğü’nün kurulmasına yol açmıştır. Türk ailesinin bütünlüğünün
güçlendirilmesi ile sosyal refahının arttırılması için gerekli araştırmaları
yapmak ve projeler geliştirmek, aile ile ilgili milli bir politikanın
oluşmasına yardımcı olmak hedefi ile yola çıkan Genel Müdürlüğümüz,
gerçekleştirdiği birçok etkinlikle bu alana önemli katkılar sağlamıştır.

Diğer yandan, Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü,
kuruluşundan kısa süre sonra başlattığı hizmet atağı ile aile politikalarına
temel oluşturacak bir bilgi ve birikime ulaşmıştır. Genel Müdürlük,
toplumsal sorunları aile odağında ele alan bir çok araştırmayı
gerçekleştirmiş, ülkemizde ilk kez aile odaklı bir yayın anlayışı içinde bu
kuruma yönelik yayınlarını kamuoyunun yararlanmasına sunmuş, edindiği
bilgi ve birikimi kamuoyu ile paylaşmıştır.
Aile kurumunun gördüğü işlev ve konum gereği, yeri doldurulmaz
olduğu bilincinden hareket eden Genel Müdürlüğümüz, aile bütünlüğünü
koruma ve destekleme amacına dönük olarak oluşturulan Aile
Mahkemeleri ile bu alanındaki sorunları ve uygulamaları ortaya koyma
amacı güden bu çalışmayı da kamuoyuna yararlanımına sunmaktadır.

Bu çerçevede, devletin ailenin bütünlüğünün korunmasına,
desteklenmesine ve sorunların çözümüne dönük önlemlerin alınmasına
verdiği önemin bir göstergesi olarak görevlendirilen ve bu alanda bir İhtisas
Mahkemeleri kimliği kazandırılan Aile Mahkemeleri alanına önemli
katkılar sağlayacağına inandığım bu değerli çalışmayı gerçekleştirenleri ve
emeği geçenleri kutluyorum.

Doç. Dr. Ayşen GÜRCAN
Genel Müdür
TEŞEKKÜR

Bu çalışma “Türkiye’de Aile Mahkemeleri Uygulamaları ve
Uygulamanın Değerlendirilmesi” araştırmasıdır. Bu çalışmayla 18/1/2003
tarih ve 24997 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanıp yürürlüğe giren 4787
sayılı Kanun ile Anayasa’nın 41. maddesiyle aile konusunda Devlete
yüklenen görevle ilgili olarak yeni kurulan aile mahkemelerinin
uygulamaları değerlendirilmiştir. 4787 sayılı Kanun ile özellikle aile
hukukundan doğan dava ve işleri görmek üzere kurulan aile mahkemelerinin
yapısı ve işleyişi düzenlenmiştir. Aile Mahkemeleri adlî yargıda, asliye
hukuk mahkemesinde , Kanun’da öngörülen ve yalnızca aile hukukundan
doğan dava ve işlere bakmak üzere, bünyesinde, psikolog, pedagog ve
sosyal çalışmacı gibi görevlilerin de yer aldığı tek hâkimli bir ihtisas
mahkemesidir.
Aile mahkemeleri bir ihtisas mahkemesi olarak kurulmuş ve aile
içerisindeki uyuşmazlıkların çözümlenmesinde ve sona eren aile birliğinin
taraflarda en az hasarla gerçekleşmesini sağlayacak düzenlemeleri
öngörmektedir. Bu mahkemelerin yeni kurulması, bünyesinde
görevlendirilen hakimlerin yanında, psikolog, pedagog ve sosyal çalışmacı
gibi görevlilerin de bulunması, araştırmacılar için ilgi çekici bir konu olarak
görülmüştür. Ayrıca yeni sayılabilecek 4787 sayılı Kanun’un uygulaması ve
davaların görülmesi sırasında karşılaşılan aksaklık ve eksikliklerin ortaya
çıkarılması ve Aile Mahkemelerinin işleyişinde kolaylıklar getirebilecek
çözüm önerilerinin araştırılmasının Türk toplumunun temeli sayılan aile
yapısının korunması ve güçlendirilmesi yönünde yapılan çalışmalara önemli
bir katkı sağlayacağı düşünülerek bu konuda niteliksel bir alan araştırması
Araştırma Grubumuzca gerçekleştirilmiştir.
2008 yılında gerçekleştirilen “Türkiye’de Aile Mahkemeleri
Uygulamaları ve Uygulamanın Değerlendirilmesi” araştırmasının
gerçekleştirilmesini sağlayan başta Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel
Müdürü Doç. Dr. Ayşen GÜRCAN’a ve bu araştırmanın gerçekleşmesinde
emeği geçen bütün Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü
çalışanlarına teşekkürlerimi sunuyorum.
Ayrıca bu çalışmada değerli katkıları bulunan Abdullah KÜTÜK ve
Ahu DALOĞLU’na, alan araştırmasında emeği geçen çalışma
arkadaşlarıma, Adalet Sistemi Uzmanları Derneği yönetici ve üyelerine,
kısaca emeği geçen herkese teşekkürler ediyor, başarılı çalışmalarının
devamını diliyorum.
Bu vesile ile Aile Mahkemesi hakimlerine, pedagog, psikolog ve
sosyal çalışmacılarına Türk ailesinin korunması ve güçlendirilmesi açısından
yaptıkları katkılardan dolayı kutluyor, bireysel fedakarlıklarıyla yürüttükleri
başarılı çalışmalarının devamını diliyorum.

Dr. Orhan FİLİZ
Proje Yürütücüsü
İÇİNDEKİLER

GİRİŞ 1
1.BAZI ÜLKELERDE AİLE MAHKEMELERİ 20
1.1.Avustralya 20
1.2.Amerika Birleşik Devletleri (ABD) 21
1.3.Japonya 23
1.4.Kanada 25
1.5.İngiltere 26
1.6.Almanya 28

2.TÜRKİYE’DE AİLE MAHKEMELERİ 30
2.1.Genel Olarak 30
2.2.Aile Mahkemelerinin Görev Alanı ve Görevleri 34
2.2.1.Aile Mahkemelerinin İşleyişi 35
2.2.2.Türk Medenî Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli 37
Hakkında Kanunundan Kaynaklanan Görevler
2.2.2.1.Evlenme, Boşanma ve Evliliğin Genel Hükümleri 37
2.2.2.2.Mal Rejimleri 38
2.2.2.3.Üçüncü Kişilerin Korunması 39
2.2.2.4.Soybağı 39
2.2.2.5.Babalık Davası 39
2.2.2.6.Evlat Edinme 40
2.2.2.7.Velâyet 40
2.2.3.Aile Mahkemelerinde Nişanlanma 41
2.2.4.Aile Mahkemelerinde Evlenme 43
2.2.4.1.Hısımlık 44
2.2.4.2.Önceki Evlilik 44
2.2.4.3.Evlenme Başvurusu ve Töreni 45
2.2.4.4.Batıl Olan Evlenmeler 45
2.2.4.5. Mutlak Butlan 45
2.2.4.6.Nispi Butlan 46
2.2.5.Aile Mahkemelerinde Boşanma 47
2.2.5.1.Zina 49
2.2.5.2.Hayata Kast, Pek Kötü veya Onur Kırıcı Davranış 49
2.2.5.3.Suç İşleme ve Haysiyetsiz Hayat Sürme 50
2.2.5.4.Terk 50
2.2.5.5.Akıl Hastalığı 51
2.2.5.6.Evlilik Birliğinin Sarsılması 52
2.2.6.Boşanma Konusunda Aile Mahkemelerinde Karşılaşılan 53
Sorunlar
2.2.7.Boşanma Konuları Bakımından Aile Mahkemelerindeki 54
İşyükü
2.2.8.Aile Mahkemelerindeki Eşler Arası Mal Rejimi 57
2.2.9.4722 sayılı Kanunda Mal Rejimine İlişkin Hükümler 60
2.2.10.Eşler Arası Mal Rejimi ve Çocuk Malları İle İlgili 61
Konularda Karşılaşılan Sorunlar
2.2.10.1.Eşler Arasındaki Mal Rejimi 61
2.2.10.2.Çocuk Malları 63
2.2.11.Soybağının Belirlenmesi Konusu 65
2.2.12.Aile Mahkemelerinde Nafaka 68
2.2.12.1.Boşanmada Nafaka 68
2.2.12.2.Tedbir Nafakası 69
2.2.12.3.Yoksulluk Nafakası 69
2.2.12.4.İştirak Nafakası 69
2.2.12.5.Nafakada Geçici Önlemler ve Güvence 70
2.2.12.6.4787 sayılı Kanunda Nafaka Önlemi 70
2.2.12.7.Nafakayla İlgili Konularda Karşılaşılan Sorunlar 71
2.2.13.Aile Mahkemelerinde Yabancı Mahkeme Kararlarının 78
Tanıma ve Tenfizi