5.3.Örgütsel Sessizlik ile Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Arasındaki İlişki

234 Pages·2010·1.74 MB·Turkish

T.C.
GEBZE YÜKSEK TEKNOLOJİ
ENSTİTÜSÜ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

ÖRGÜTSEL SESSİZLİK
ÖRGÜTSEL VATANDAŞLIK DAVRANIŞI
VE ALGILANAN ÇALIŞAN
PERFORMANSI İLİŞKİSİ

YASİN ŞEHİTOĞLU
DOKTORA TEZİ
İŞLETME ANABİLİM DALI

GEBZE-2010
T.C.
GEBZE YÜKSEK TEKNOLOJİ
ENSTİTÜSÜ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

ÖRGÜTSEL SESSİZLİK
ÖRGÜTSEL VATANDAŞLIK DAVRANIŞI
VE ALGILANAN ÇALIŞAN
PERFORMANSI İLİŞKİSİ

YASİN ŞEHİTOĞLU
DOKTORA TEZİ
İŞLETME ANABİLİM DALI

TEZ DANIŞMANI
Doç. Dr. CEMAL ZEHİR

GEBZE-2010
ÖZET

Tezin Başlığı: Örgütsel Sessizlik Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ve Algılanan Çalışan
Performansı İlişkisi
Yazar: Yasin Şehitoğlu

Çalışmamız, birbirine karşıt olarak değerlendirilen sessizlik ile seslilik
kavramlarını yönetim bilimi çerçevesinde ele almaktadır. Bu iki kavram çalışmamızda
Örgütsel Sessizlik başlığı altında incelenirken, çalışanların sessizlik ve seslilik düzeyleri
olarak ifade edilen Çalışan Sessizliği ve Çalışan Sesliliği araştırmamızın ilk değişkeni
olarak kabul edilmektedir. İkinci değişkenimiz ise örgütlerde ekstra rol çabaları olarak
ifade edilen Örgütsel Vatandaşlık Davranışıdır. Üçüncü değişkenimiz ise Çalışan
Performansıdır. Bu kapsamda Çalışan Sessizliği ve Çalışan Sesliliği ile Örgütsel
Vatandaşlık Davranışının Çalışan Performansı üzerindeki münferit ve ortak etkileri
araştırılmıştır. Bu maksatla öncelikle Örgütsel Sessizlik başlığı altında; Çalışan
Sessizliği ve Çalışan Sesliliği ile alt boyutları, Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ile alt
boyutları ve Çalışan Performansı geçmiş çalışmalara dayanarak açıklanmıştır.
Sonrasında ise, Çalışan Sessizliği ve Çalışan Sesliliği, Örgütsel Vatandaşlık Davranışı
ve Çalışan Performansı arasındaki ilişkiler analiz edilmiştir.

Bu çalışma için bir araştırma modeli ve buna bağlı hipotezler geliştirilmiştir. Bu
araştırma modeli, çalışan sessizliği ve çalışan sesliliğinin 3’er boyutu, Örgütsel
Vatandaşlık davranışının 5 boyutu ve çalışan performansı faktörlerinden oluşmuştur.
Ardından işletme literatüründe eksikliği bulunan çalışan sessizliği ve çalışan sesliliğinin
toplam 6 boyutunu içeren bir araştırma ölçeği geliştirilmiştir. 1323 işletme çalışanından
elde edilen verilerle ölçeğin geçerliği ve güvenilirliği doğrulayıcı faktör analizi
prosedürleri ile test edilmiştir. Son olarak hipotezleri test etmek için regresyon metodu
kullanılmıştır.

Bu çalışmanın sonucu olarak, örgütsel sessizliğin çalışan performansı üzerine
anlamlı etkileri olduğu ve örgütsel vatandaşlık davranışının performans üzerindeki

etkisini oynadığı ara değişken rolüyle şekillendirdiği tespit edilmiştir.
i
SUMMARY

Title: Connections Between Organizational Silence Organizational Citizenship Behaivor
and Perceptive Employee Performance
Author: Yasin Şehitoğlu

When our research handle silence and voice concepts which are commonly
considered as contrary in the framework of management science. While these two
concepts examined by means of Organizational Silence title, we have accepted
Employee Silence and Employee Voice as first variables. Second variable is
Organizational Citizenship Behaivor which is expressed as “extra rol effort” in
organizations. Third variable is Employee Performance . In this context mutual and
seperate effects of Employee Voice, Employee Silence and Organizational Citizenship
Behaivor on Employee Performance has been reserached. For this purpose, firstly,
Employee Silence, Employee Voice, Organizational Citizenship Behaivor and their
subdimendions under the subject of Organizational Silence has been explained on the
basis of past academical works. Afterwards connections between Employee Voice,
Employee Performance, Employee Silence and Organizational Citizenship Behaivor
were analysed.

A research model and hypotheses related to the model has been developed. The
research model constitutes from Organizational Citizenship Behaivor’s five dimensions
ad Employee Voice’s and Employee Silence’s three dimensions and Employee
Performance factors. Afterward a research scale which is a lack of Business literature
and that contains Employee Silence’s and Employee Voice’s six dimensions and has
been developed. Reliability and validity of scale was tested in the context of datas which
were derived from 1323 establishment employee. by confirmatory factor analysis
procedures. Finally the regression method were used to test hypotheses.

In a consequence of this reserach Organizational Silence effects on Employee
Performance considered significant and it were determined that Organizational
Citizenship Behavior effects on Employee Performance has designated by
Organizational Citizenship Behaivor’s mediator effect role.
ii
TEŞEKKÜR
Bu çalışmayı hazırlamamda ve bu günlere gelmemde emeği olan herkese
teşekkür etmek isterim. Öncelikle doktora eğitimimin her aşamasında bana yol gösteren,
en zor anlarda dâhi tecrübesiyle moral veren, akademik birikimiyle ufkumu açan
kıymetli tez danışmanım Doç. Dr. Cemal Zehir Bey’e; tezin oluşum sürecinde
yorumlarını ve yapıcı eleştirilerini esirgemeyen kıymetli hocalarım Prof. Dr. Recai
Coşkun Bey’e ve Prof. Dr. Halit Keskin Bey’e teşekkür borçluyum. Bu kıymetli
hocalarımın şahsında ilk eğitimimden bugüne değin üzerimde emekleri olan tüm
hocalarıma teşekkür ediyorum.

Bilgi fikre dönüştüğünde güç, fikir ise idrâk edildiğinde mana buluyor. Bilgi,
fikir ve idrâk arasındaki düşünsel yolculuk teoriden pratiğe dönüştüğünde ise
bireysellikten çıkıp toplumsal etkiye sebep oluyor. Ancak bu dönüşümlerin gerçek
sahipleri sizi bir birey olmaktan alıp kendileriyle beraber bir toplumun parçası kılan yol
arkadaşlarınız… Bu vesileyle bir teşekkürde bu yolda bana daima yol gösteren
büyüklerim ve daima yanımda olan yol arkadaşlarımadır. Her birine ayrı ayrı teşekkür
ediyorum.

Ve tabii ki bugüne değin hayatımın her aşamasında hiçbir karşılık beklemeden
yanımda olan sevgili aileme teşekkürlerin en büyüğünü borçluyum.

iii
İÇİNDEKİLER

Özet……………………………………………...……………………………..................i
Summary……………………………...…………………………………………….........ii
Teşekkür………………………………………………………………………………....iii
İçindekiler……………………………………………………………………………......iv
Şekiller Dizini………………………...………………………………………………..viii
Tablolar Dizini……………………………...………………………………...................ix
1.GİRİŞ……………………………………………………………….…………………..1
2. ÖRGÜTSEL SESSİZLİK……………………………………………………….........10
2.1. SES – SESLİLİK – SESSİZLİK……………………...…………………....10
2.2. DİĞER BİLİM DALLARINDA “SESLİLİK – SESSİZLİK”.………...…..11
2.2.1.Ahlak Bilimi (Etik Bilimi)...……………...…...…………………..12
2.2.2.Psikoloji Bilimi…………………………………...…………...…..12
2.2.3. İletişim Bilimi…….………………………………..……………..13
2.2.4. Yönetim Biliminde Seslilik Ve Sessizlik………………………....14
2.2.5. Örgütlerde Seslilik ve Sessizliğin Tarihsel İncelemesi……...……16
2.2.5.1. İlk Dalga………………………………….......................16
2.2.5.2. İkinci Dalga…………………………………..................19
2.2.5.3. Mevcut Dalga………………………………...................22
2.3. ÖRGÜTSEL SESSİZLİK KAVRAMI…………………………………......27
2.4 ÇALIŞAN SESLİLİĞİ…………………………………...…………………29
2.4.1. Üstleri Etkileme…………………………………………………..30
2.4.2. Açıkça Konuşma………………………………………………….31
2.4.3. Konu Benimsetme……………………………………..………….31
2.4.4. Sorumluluk Alma…………………………………………………32
2.4.5. Ses Çıkartma……………………………………………………...32
2.4.6. Muhbirlik…………………………………………………………33
2.4.7. İlkeli Örgütsel Muhalefet…………………………………………33
2.4.8. Çalışan Sesliliğinin Boyutları…………………………………….34
2.4.8.1. Kabul Edilmiş Seslilik………………………………….35
2.4.8.2. Savunma Amaçlı Seslilik……………………………....36
2.4.8.3. Örgüt Yararına Seslilik…………………………………40
2.5. ÇALIŞAN SESSİZLİĞİ…………………………………………………....41
2.5.1. Sessizliğin Örgütlerde Gelişimi…………………………………..44
2.5.1.1. Milli ve Kültürel Normlar………………………………44
2.5.1.1.1.Katılımın Teşvik Edilmesi…………………….46
2.5.1.1.2.İfade Mekanizmaları ve Güç Mesafesi………...47
2.5.1.1.3.İfade Mekanizmalarının İç Uyumu ………......47
2.5.1.2. Adaletsizlik Kültürü…………………………………….49
2.5.1.3. Önyargılı Davranışlar……………………………….......49
2.5.1.4. Yöneticilerin Olumsuz Geri Bildirim Korkusu……........49
2.5.1.5.Yöneticilerin Örtük İnanışları……………………….......50
2.5.1.5.1 Çalışanlar Güvenilmez Ve Bencildir, Çıkarcıdır
İnancı………………………...…………………………..50
2.5.1.5.2. Yöneticinin “ En İyisini Ben Bilirim”
İnancı…………………………...………………………..50
iv
2.5.1.5.3 Sesliliğin Birliği Bozucu Bir Faktör Olarak
Algılanması İnancı………………………………………51
2.5.1.5.4. Bu Davranışların Nedenler……………………51
2.5.1.6. Yöneticinin Yapısı…………….……………………......52
2.5.1.7. Sessizlik İklimi………………………….………………53
2.5.1.7.1. Sosyal Etkilenme – Yayılma…………...……..54
2.5.1.7.2. Hissedişlerdeki Çarpıklık…………...………...55
2.5.1.8.Sessiz Kalma Biçimleri………………...……..................56
2.5.1. 8.1.Çalışan İtaati………………………………......57
2.5.1. 8.2. Sağır Kulak Sendromu……………...………..57
2.5.1. 8.3.Pasif Kalma Ve Razı Olma………………...…57
2.5.1. 8.4. Çekilme Ve Başka Davranışlara Yönelme…...58
2.5.1.9.Sessizliğin Gelişimi Açıklayıcı Sessizlik Teorileri……...58
2.5.1.9.1.Fayda-Maliyet Analizi…………………………58
2.5.1.9.2.Bekleyiş Teorisi………………………………..59
2.5.1.9.3. Suskunluk Sarmalı…...……………………….59
2.5.1.9.4.Kendini Uyarlama…………………..…………62
2.5.2. Çalışan Sessizliğinin Nedenleri…………………………………..62
2.5.2.1. Geçmiş Tecrübeler…………………………………...…62
2.5.2.2. Yöneticilere Güvenilmemesi…………………………....62
2.5.2.3. İzolasyon Korkusu……………………………………...64
2.5.2.4. Konuşmanın Riskli Görülmesi………………………….65
2.5.2.5. İlişkileri Zedeleme Korkusu…………………………….65
2.5.2.6. Mobbing…….………………………………………..…66
2.5.3. Çalışan Sessizliğinin Boyutları…………………………………...67
2.5.3.1. Kabul Edilmiş Sessizlik………………………………...67
2.5.3.2. Savunma Amaçlı Sessizlik….…………………………..68
2.5.3.3. Örgüt Yararına Sessizlik……………………………......68
3. ÖRGÜTSEL VATANDAŞLIK DAVRANIŞI……………………………………….70
3.1. Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Kavramına Doğru………………………..71
3.1.1. Chester Barnard……………………………………………..........71
3.1.2. Fritz J. Roethlisberger ve W. J. Dickson………………………....72
3.1.3. Alvin W. GOULDNER……………………………………….......72
3.1.4. Peter Blau……………………………………………....................73
3.1.5. Daniel Katz ve Robert Kahn……………………………………...73
3.1.6. Dennis Organ…………………………………………..................74
3.2. Örgütsel Vatandaşlık Davranışını Destekleyen Teoriler……...……………75
3.2.1. Biçimsel rol davranışı…………………...………………………..75
3.2.2. Rol fazlası Davranış....……………………………………………76
3.2.3.Bekleyiş Teorisi……………………...……………………………77
3.2.3.1.Vroom'un Bekleyiş Teorisi…………...…………............77
3.2.3.2. E. Lawler ve L. Porter’ın Bekleyiş Teorisi……...……...78
3.2.4.Eşitlik Teorisi……………………………………………...............79
3.2.5.Lider-Üye Değişimi Teorisi……………………………………….80
3.2.6.Sosyal Değişim Teorisi……………...…………………………….81
3.3. Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Kavramının Tanımı……………...……….82
3.4. Örgütsel Vatandaşlık Davranışı'nın Boyutları…………...….……………..85
v
3.4.1. Özgecilik…...……………………………………..........................87
3.4.2. Nezaket...……………………………………................................88
3.4.3. Bilinçlilik…...……………………………….................................90
3.4.4. Centilmenlik………………………………....................................91
3.4.5. Sivil Erdem…...……………………………..................................93
3.5.Diğer Boyutlar ve ÖVD’nın Fonksiyonları……...………………………….94
4. ÇALIŞAN PERFORMANSI………………………………………………................97
4.1. Performans………………………………………………………………….97
4.2. Performans Değerlendirme…………………………………………………98
5.ARAŞTIRMA MODELİ, YÖNTEM VE UYGULAMA ………………………..…108
5.1.Örgütsel Sessizlik İle Çalışan Performansı Arasındaki İlişki……………...108
5.2.Örgütsel Vatandaşlık Davranışı İle Çalışan Performansı
Arasındaki İlişki…….........................................................................................109
5.3.Örgütsel Sessizlik İle Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Arasındaki
İlişki……….…………………………………………………………………...110
5.4.Ölçeklerin Oluşturulması…………………………………………..............112
5.5.Kullanılan Ölçekler…………………………………………………….......112
5.6. Veri Toplama……………………...……………………………………....113
5.7. Örneklem……………………...…………………………………………..114
5.8.Ara Değişkenlerin Belirlenmesi……………………...…………………....114
6. ANALİZLER VE BULGULAR……………………………………………….........116
6.1.FAKTÖR ANALİZLERİ………………………...……………………......116
6.1.1.Örgütsel Sessizlik Ölçeği………………………………………...116
6.1.2.Örgütsel Vatandaşlık Ölçeği……………………...……………...118
6.1.3. Çalışan Performansı Ölçeği……………………………………..121
6.2. ARAŞTIRMAYA CEVAP VEREN ÇALIŞANLARA AİT TEMEL
KARAKTERİSTİK VE DEMOGRAFİK VERİLER.........…………………...122
6.3. KORELASYON ANALİZİ……………………………………….………126
6.4. ARAŞTIRMA DEĞİŞKENLERİNİN BELİRLEYİCİLERİNE AİT ÇOKLU
REGRESYON ANALİZLERİ……………………………………………...…129
6.5. ARAŞTIRMA DEĞİŞKENLERİNİN BAĞIMSIZ DEĞİŞKENLERİNE
GÖRE FARKLILAŞMA ANALİZLERİ……………………………..……….135
6.5.1.Örgütsel Sessizlik, Örgütsel Vatandaşlık Davranışı, Çalışan
Performansı Uygulamaları ortalama puanlarının Cinsiyet değişkenine
göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla
yapılan bağımsız grup t testi sonuçları………………………………...136
6.5.2.Örgütsel Sessizlik, Örgütsel Vatandaşlık Davranışı, Çalışan
Performansı Uygulamaları ortalama puanlarının Yaş değişkenine göre
anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan
bağımsız grup ANOVA testi sonuçları…...............................................139
6.5.3.Örgütsel Sessizlik, Örgütsel Vatandaşlık Davranışı, Çalışan
Performansı Uygulamaları ortalama puanlarının Eğitim değişkenine göre
anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan
bağımsız grup ANOVA testi sonuçları………………………...............149
6.5.4.Örgütsel Sessizlik, Örgütsel Vatandaşlık Davranışı, Çalışan
Performansı Uygulamaları ortalama puanlarının Unvan / Statü
vi
değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek
amacıyla yapılan bağımsız grup ANOVA testi sonuçları…………...…161
6.5.5.Örgütsel Sessizlik, Örgütsel Vatandaşlık Davranışı, Çalışan
Performansı Uygulamaları ortalama puanlarının Faaliyet Alanı
değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek
amacıyla yapılan bağımsız grup t testi sonuçları…….………………...181
7. SONUÇ VE ÖNERİLER………………………………………………….………..188
8. KAYNAKLAR……………………………….……………………………………..200
ÖZGEÇMİŞ……………………………………………………………………………213
EKLER...…………………...……………………...…………………………………..214
EK 1…………………..……………………………...………………………...214

vii
ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 2.1: Örgütsel sessizlik ve seslilik literatüründe dalgalar……………………….... 24
Şekil 2.2: Suskunluk Sarmalı Döngüsü……………………………………………....... 60
Şekil 5.1: Araştırmamızın Kavramsal Modeli………………………………………....111
Şekil 5.2: Ara Değişkenli Araştırma Modeli………………………………...…..…….114

viii