Table Of Content20.Y üzyBıalş larında
AnadolveuT rak'd:yaak i
RumY erleşimleri
.
A�ÇI0 KONA
20. Yüzyıl Başlarında
Anadolu ve Trakya'daki
Rum Yerleşimleri
20Y.ü zyBıalş larında
AnadovleTu r akya'daki
RumY erleşimleri
Ari Çokona
LİTERATÜR YAYINLARI7:71
20. YÜZYIBLA ŞLARINDA
ANADOLUVE TRAKYA'DAKİ
RUM YERLEŞİMLERİ
AriÇ okona
BirincBia sımK,a sı2m0 16
Baskvıe C ilt:
CeylaMna tbaa
MalteMpaeh .D avutpaşCaa dG.ü veni şM erkezNio :8 3/317-318-319
Zeytinbumu-lsıanbul
Sertifika No:2 3352
Tel(0:2 12) 613 10 79
ISBN9:7 8-975-04-0747-5
© Copyri2g0h1t6, LiteraYtaüyrı:n cılık
Buk itabyıany ıhna klaLni teraYtaüyrı:n cıDlaığkı,t ım,
PazarlaSmaanv. e T icL.t dŞ.t i.a'intet ir.
Kitabtıanm amvıe ybai brö lümhüi çbbiirç imçdoeğ altılamaz,
fotokoçpeik ilemdeazğ,ı tılaymeanzi,de elnd eed ilmüezke rsea klanamaz.
SertifNiok:a1 0843
LiTERATÜR®
YayıncıDlaığkı,t ıPma,z arlSaamnaa vyeiT icarLettdŞ .t i.
istikClaadld esiip,eS ko kakN,o :1 0 Kat2:
Beyoğ3l4u43 3 lstanbul
T 0(212) 292 4120
F 0(212) 245 5987
E literatur®literatur.com.tr
www literatur.com.tr
İçindekiler
Önsöz ix
Trakya 1
Edirne Vilayeti 3
Edirne Sancağı 4
Kırkkilise Sancağı 9
Tekirdağ Sancağı 27
Çatalca Mutasarrıflığı 37
İstanbul 47
İstanbul 49
Sosyal Örgütlenme 51
Dini Yaşam 57
Ekonomik Yaşam 59
Eğitim 63
İstanbul Rum Basını 68
Semtler 77
Üsküdar Sancağı lll
Kuzeybatı Anadolu 121
Biga Sancağı 123
Hudavendigar Vilayeti 129
Bursa Sancağı 130
Karesi Sancağı 139
Kütahya Sancağı 153
Ertuğrul (Bilecik) Sancağı 154
İzmit Sancağı 157
vi 20. Yüzyıl Başlannda Anadolu ve Trakya'daki Rum Yerleşimleri
Karadeniz Bölgesi 165
Kastamonu Vilayeti 167
Trabzon Vilayeti 173
Canik Sancağı 174
Samsun Kazası 175
Bafra Kazası 180
Çarşamba Kazası 182
Ünye Kazası 182
Trabzon Sancağı 184
Trabzon Kazası 184
Ordu Kazası 190
Giresun Kazası 190
Tirebolu Kazası 194
Akçaabat Kazası 194
Sürmene Kazası 195
Of Kazası 196
Cevizlik Kazası 198
Gümüşhane Sancağı 203
Gümüşhane Kazası 204
Torul Kazası 208
Şiran ve Kelkit Kazaları 213
Lazistan Sancağı 215
Sivas Vilayeti 216
Sivas Sancağı 216
Karahisar-ı Şarki Sancağı 218
Amasya Sancağı 221
Tokat Sancağı 223
Kars Vilayeti 225
Erzurum Vilayeti 230
Erzurum Sancağı 231
Erzincan Sancağı 231
Batı Anadolu 233
Aydın Vilayeti 235
İzmir Sancağı 238
İzmir 239
İçindekiler vii
İzmir'in Rum Mahalle ve Kiliseleri 241
Ekonomik Yaşam 245
İzmir'de Eğitim 251
İzmir'in Dernekleri 253
İzmir'de Tiyatro ve Müzik 256
İzmir'de Spor 259
İzmir Rum Basını 260
İzmir Kazası 267
Bergama Kazası 274
Foça Kazası 276
Çeşme Kazası 278
Urla Kazası 284
Bayındır Kazası 288
Menemen Kazası 289
Tire Kazası 290
Ödemiş Kazası 290
Kuşadası Kazası 290
Seferi hisar Kazası 293
Manisa Sancağı 293
Denizli Sancağı 298
Aydın Sancağı 299
Aydın Kazası 299
Söke Kazası 301
Nazilli, Çine ve Bozdoğan Kazaları 303
Menteşe Sancağı 304
İç Anadolu Bölgesi 313
İç Anadolu Bölgesi 315
Ankara Vilayeti 322
Ankara Sancağı 323
Yozgat Sancağı 325
Kayseri Sancağı 328
Konya Vilayeti 339
Konya Sancağı 339
Niğde Sancağı 341
Niğde Kazası 341
viii 20. Yüzyıl Başlarında Anadolu ve Trakya'daki Rum Yerleşimleri
Aksaray Kazası 349
Nevşehir Kazası 350
Ürgüp Kazası 356
Isparta ve Burdur Sancakları 360
Akdeniz ve Doğu Anadolu 363
Teke Sancağı 365
Adana Vilayeti 368
Adana Sancağı 369
Mersin Sancağı 370
İçili Sancağı 372
Halep Vilayeti 373
Antakiye Kazası 373
İskenderun Kazası 375
Doğu ve Güneydoğu Anadolu Vilayetleri 375
Kaynakça 377
ÖNSÖZ
Vaktiyle coğrafya hocamdan öğrendiğime göre, Hindistan,
Arabistan, Balkanlar, İtalya ve İskandinavya örneklerinde olduğu
gibi, bütün büyük yarımadalar kuzey-güney doğrultusundadır.
İçlerinden sadece Anadolu doğudan batıya ya da bakış açınıza
göre batıdan doğuya uzanır. Kavimlerin asırlar boyunca bu top
raklardan geçerek bir o yana bir bu yana dağılması belki de bu
yüzdendir.
Bu tür toplu geçişlerin sonuncusu, Rumların Anadolu ve
Doğu Trakya'dan temelli ayrılışıyla yaşandı. Rumlar Lozan Barış
Antlaşması'yla Yunanistan'daki Türklerle zorunlu nüfus değişi
mine tabi tutuldular. Batı Trakya'daki Türkler ile İstanbul,
Gökçeada ve Bozcaada'daki Rumlar dışındakiler vatanlarını terk
etmeye zorlandılar.
Gidenler arkalarında evlerini, mezarlıklarını, kiliselerini ve
okullarım bıraktılar. Binalardan bazıları işlev değiştirip insan
sesleriyle dolarken, bazıları sessiz ve mahzun bir halde geçmişe
tanıklık ediyor. Yüzyılların anılarım taşıyan yıkıntılar kayıtlarda
sadece "kilise", "okul" ya da "Rum evi" olarak geçiyor. Oysa her
yerleşimin eskilere uzanan bir tarihi, her binanın, her okulun,
her ibadethanenin bir adı, bir hikayesi vardır. Bir şeyin adı unu
tulunca sıradanlaşır, özgünlüğünü yitirir. Bir şeyin adı unutu
lunca anısı da yavaş yavaş ölmeye başlar.
Anıların unutulup gitmesine gönlüm elvermedi. Osmanlı
Rumlarının yaşadığı köy, kasaba ve kentlere ilişkin bildiklerimi,
araştırıp öğrendiklerimi dostlarımla paylaşmak istedim. İstatis
tik tablolarında, yaşlıların anılarında, kitapların dipnotlarında
sıkışıp kalan bilgileri bir araya getirmenin ilginç olabileceğini
düşündüm. Tek tek yerleşimler ya da küçük bölgeler için yapı
lan çalışmalardan derlediğim bilgileri bir bütün halinde sunma
yı denemek istedim.
X 20. Yüzyıl Başlannda Anadolu ve Trakya'daki Rum Yerleşimleri
Özellikle yerleşimlerin eski ve varsa yeni adlarına, nasıl ve ne
zaman kurulduklarına, kilise, manastır, şapel ve okullarının
adlarına, kuruluş yıllarına odaklandım. Bu yerleşimlerin nüfu
su, ekonomisi, sosyal hayatı, eğitim hayatı ve ilginç gelebilecek
özgünlükleri hakkında bulduklarımı kaydettim. Her yerleşimde
hangi dilin konuşulduğunu, halkının yerli mi olduğunu yoksa
başka bir bölgeden göç mü ettiğini belirtmeyi de ihmal etme
dim.
Batı dillerinde "tarih" kavramını anlatmak üzere kullanılan
"historia" kelimesi aynı zamanda "hikaye, öykü" anlamına da
gelir. Yerleşimlerin tarihine odaklanan bu çalışma, kaçınılmaz
olarak buralarda yaşayan insanların hikayelerine de değinmek
zorundaydı. Bu insanların hayatlarını nasıl kazandıkları, neler
yiyip içtikleri, nasıl eğlendikleri hakkında da bilgi vermeliydim.
Kitapta Rumların sosyal örgütlenmeleri, eğitimleri, meslekleri,
sanat ve spora ilgileri hakkında bölümler var. Okudukları gaze
telere ve dergilere, dinledikleri müziklere, kurdukları dernekle
re de yer veriliyor.
Bir özdeyişe göre "Her şeyin ölçüsü insandır". Bu yüzden
kitapta farklı kesimlerden bireyleri de tanıtmak istedim. On
yedi dil konuşan saray doktoru Stefanos Karatheodori, oğlu
Dışişleri Bakanı Aleksandros ve Einstein'ın çalışma arkadaşı
olan torununun mensup olduğu Konstandinos ilginç bir ailedir.
Ama onlarla birlikte, İstanbul'a dilenmeye gelen Sakızlı kadın
lar ve çocuklar, Tatavla'nın namlı kabadayıları da ilginçtir.
Bütün servetini bağışlayarak memleketi Selimpaşa'da anaoku
lundan yüksekokula kadar her kademede eğitim veren okullar
açan Arhiğenis Paşa'nın yanında, lstanbul'a hamallık yapmaya
gelen Andavallı köylüler de vardır. Soyut "Rum" kavramının
içini doldurarak kanlı canlı insan portreleri çizmeye çalıştım.
Kitabı hazırlarken en büyük zorluğu, tüm bölgeler hakkında
güvenilir kaynaklar bulmaya çalışırken yaşadım. Trakya ve
Kapadokya için nispeten kolay olan bu iş, Güney ve Doğu Ana
dolu için bayağı zorlayıcı oldu. Örneğin, Kapadokya'daki Sina
sos (Mustafapaşa) hakkında elime, biri Türkçeye çevirmiş oldu
ğum Sinasos, Mübadeleden Ônce Bir Kapadokya Kasabası olmak
üzere dört kitap geçtiği halde, Güneydoğu'da varolduklarını bil-
