19-21 Nisan 2012-Iğdır

747 Pages·2013·11.31 MB·Turkish

I. ULUSLARARASI IĞDIR
SEMPOZYUMU
SOSYAL BİLİMLER BİLDİRİ KİTABI
(19-21 Nisan 2012-Iğdır)

Editör
Yrd. Doç. Dr. Cengiz ATLI

IĞDIR-2013
I
SOSYAL BİLİMLER BİLDİRİ KİTABI
Danışma Kurulu
Prof. Dr. S. Esin DAYI (Atatürk Üniversitesi)
Prof. Dr. Kerem KARABULUT (Atatürk Üniversitesi)
Prof. Dr. Uğur GÜLLÜLÜ (Atatürk Üniversitesi)
Prof. Dr. Cevat BAŞARAN (Atatürk Üniversitesi)
Prof. Dr. Turgut KARABEY (Atatürk Üniversitesi)
Doç. Dr. Murat KÜÇÜKUĞURLU (Karadeniz Teknik Üniversitesi)
Doç. Dr. Erdal AYDOĞAN (Atatürk Üniversitesi)
Doç. Dr. İsmail EYÜPOĞLU (Atatürk Üniversitesi)
Doç. Dr. Mevlüt ÖZBEN (Atatürk Üniversitesi)
Doç. Dr. Nuray KARACA (Atatürk Üniversitesi)
Doç. Dr. Mehmet ZAMAN (Atatürk Üniversitesi)
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Nuri ÇINARCI (Iğdır Üniversitesi)
Yrd. Doç. Dr. Cengiz ATLI (Iğdır Üniversitesi)
Yrd. Doç. Dr. Osman BİLGİN (Iğdır Üniversitesi)
Yrd. Doç. Dr. Necmettin ŞEKER (Iğdır Üniversitesi)
Yrd. Doç. Dr. Şerife TALİ (Ordu Üniversitesi)

Editör
Yrd. Doç. Dr. Cengiz ATLI (Iğdır Üniversitesi)

Yayın Komitesi
Yrd. Doç. Dr. Cengiz ATLI (Iğdır Üniversitesi)
Yrd. Doç. Dr. Fatih ÖZKAN (Iğdır Üniversitesi)
Yrd. Doç. Dr. Necmettin ŞEKER (Iğdır Üniversitesi)
II
Arş. Gör. İlyas ALTUNER (Iğdır Üniversitesi)
Arş. Gör. Derya AKSOY (Iğdır Üniversitesi)
Arş. Gör. Hazal Ceylan ÖZTÜRKER (Iğdır Üniversitesi)
Arş. Gör. Özkan AYDAR (Iğdır Üniversitesi)
III
İLAHİYAT BİLDİRİLERİ
Yrd. Doç. Dr. Abdullah POŞ
“XIX. Yüzyılın Sonlarında Irak’ta Sünnî Ulema Üzerinden Şii(Caferî) Toplumunu
Tahrik Etmeye Yönelik Faaliyetler……………………………………………………………1
Yrd. Doç. Dr.Bekir KÖLE
“Aklın İlahî Hakikatleri Kavrama(ma)sına Dair Bir Değerlendirme”………………….8
Yrd. Doç. Dr. Osman BİLGEN
”Buhari’nin Siyer/Meğazi Rivayetlerine Yaklaşımı”……………………………………..23
Yrd. Doç. Dr. Necmettin ŞEKER
“Cafer-i Sadık’ın Hadisçiliği ve Sünni Hadis Kaynaklarındaki Rivayetleri”………..33
Yrd. Doç. Dr. Zeki TAN
”Kur’ân-ı Kerim’e Göre Toplumsal Farklılıkları Bir Arada Yaşatmada Mabetlerin
Fonksiyonu”……………………………………………………………………………………61
Yrd. Doç. Dr. İBRAHİM AKGÜN
“KUR’AN PERSPEKTİFİNDE TEFEKKÜR” ……………………………………………..90

SANAT TARİHİ BİLDİRİLERİ
Yrd. Doç. Dr. Şerife TALİ
“Kayseri Arkeoloji Müzesinde Bulunan Bir Grup Selçuklu Müşterek
Sikkesi”………………………………………………………………………………………..113
Yrd. Doç. H.Serdar MUTLU

“Malatya Yöresi Hammaddeleri İle Üretilen Güveçlerde Süsleme
Uygulamaları”……………………………………………………………………………….139

Nesrin ÖZSOY, Sinan ŞENÇİÇEK

“Sanatta Matematik ve Geometri”………………………………………………………...149
Öğr. Gör. Yunis YILMAZER

“Çağdaş Türk Seramik Sanatında Resimsel Arayışlar”………………………………..160

Arş. Gör. Hazal Ceylan ÖZTÜRKER

“Kervansaray Tipolojilerinin Türk Coğrafi Sahasındaki Genel Gelişimi Üzerine Bir
Bakış”………………………………………………………………………………………….173

IV
Arş. Gör. Sahure ÇINAR

“Kars’taki Osmanlı Evleri Üzerine Bir Deneme”………………………………………185

İhsan ASLAN

“Iğdır Sivil Mimari Yapıları” (Rus Dönemi)……………………………………………219

COĞRAFYA BİLDİRİLERİ

Özlem Tan

“Coğrafi İşaret Olarak Ağrı Dağı ve Ağrı Dağı’nın Igdır İlinin Turizmine
Katkısı”………………………………………………………………………………………..223

Gülpınar AKBULUT
“Ardahan-Kars-Ağrı-Iğdır İllerinin Jeoturizm Potansiyeli”………………………….250

İKTİSAT BİLDİRİLERİ
Prof.Dr. Uğur GÜLLÜLÜ
“Etnosentrizm ve Moda Öncülüğü İlişkisi, İran ve Türkiye’de Üniversite Öğrencileri
Üzerine Bir Alan Araştırması”…………………………………………………………….279
Prof.Dr. Kerem KARABULUT
“Tuzluca İlçesinin Sosyo-Ekonomik Durumu Üzerine Bir Uygulama”………………302
Prof. Dr. Kerem KARABULUT, Ali SHAHINPOUR
“Tebriz’in Ekonomik Potansiyeli ve Türkiye İçin Fırsatlar”…………………………317
Doç.Dr. Mustafa TEKİN
“Iğdır’da Eğitim Hizmet Kalitesinin İller Arası Gelişmişlik Düzeyi: 2000’den
2010’a”……………………………………………………………………………………….327
Doç.Dr. İrfan KALAYCI
“Iğdır’ın Kalkınma ‘Ağrıları’: Rekabet Endeksleri Işığında Bir
Değerlendirme”………………………………………………………………………………343
Doç. Dr. Selim BAŞAR, Öğr. Gör. Serkan KÜNÜ
“Sınır Ticaretinin Bölge Ekonomisine Etkisi”…………………………………………..360

V
Doç.Dr.Ayhan GENÇLER
“Iğdır’da Sağlık Hizmet Kalitesinin İller Arası Gelişmişlik Düzeyi: 2000’den
2010’a”………………………………………………………………………………………..381
Arş.Gör. Pelin ATİLA
“6102 Sayılı Türk Ticaret Kanununa Göre Anonim Şirkette Denetçiler”……………405
Dr. Kürşat HACITAHİROĞLU
“Iğdır’da Göç Çıkış Tahmini (2017-2020)”……………………………………………..418
Ayşe Nur ARSLAN
“Göç Çıkışları Açısından Iğdır’ın Kars ve Ardahan İle Mukayesesi”………………..432
Yunus Emre KOCAKAYA, Yemliha Yavuz DURUKAN
“Türkiye-İran 2000-2010 Dış Ticaret İlişkileri”………………………………………..461

EDEBİYAT BİLDİRİLERİ
Yrd.Doç.Dr. Bülent ARI
“Türkülerde Iğdır”…………………………………………………………………………..472
Rövşen MEMMEDOV
“Folklor Motifleri Üzerine Yazılmış Çocuk Eserlerinde Milli Değerlerin Tecessümü
(1970-1980’li Yıllar)”……………………………………………………………………….499
Derya AKSOY
“Nedim’in Gazel Bahçesinde Açan Çiçekler”…………………………………………...510
Sait KÜÇÜK
“Aras Nehri Boylarında Oğuzlar Ve Ozan Dede Korkut”……………………………..528

SOSYOLOJİ BİLDİRİLERİ
Yrd. Doç.Dr. Mevlüt ÖZBEN
"Sessizlik ve Toplumsal Eşitsizlikler Ötekiliği İnşa Eden Sosyal Anormalite ve
Kirlilik".......................................................................................................................568

VI
Özkan AYDAR
“Tüketici Davranışlarına Etkisi Bakımından Kitlesel Tüketimin Yeni Adresi Alışveriş
Merkezleri”.................................................................................................................578

TARİH BİLDİRİLERİ
Prof. Dr. Mesut ÇAPA
"Birinci Dünya Savaşı'ndan Sonra Doğu Anadolu'da Kızılay ( Hilal-ı Ahmer ) Yardım
Heyetleri"....................................................................................................................587
Doç. Dr. Erdal AYDOĞAN
“Cumhuriyet Döneminde Iğdır'da Nüfus Hareketleri ( 1927-1960 )”.......................599

Yrd. Doç. Dr. Cengiz ATLI
“Demokrat Parti'nin Kuruluşu ve Kars'ta Örgütlenmesi”.........................................608
Yrd. Doç. Dr.Songül KEÇECİ KURT
“Osmanlı Devletinde Özel Müslüman ve Gayrimüslim Okulların
Karşılaştırılması”.................................................................................................624
Dr. Oktay KIZILKAYA
“XIX. Yüzyılda Revan ve Çevresi”.............................................................................636
Dr. Makbule SARIKAYA, Dr. Gülpınar AKBULUT

“Iğdır Soykırım Müzesi ve Önemi”............................................................................648

Doç. Dr. Hüseynov Yusif HÜSEYNOĞLU

“Azerbaycan Türkiye Münasebetlerinde Milli Lider Haydar Aliyev'in Rolü”..........666

Aslan TURLYBEK., Dinora ZHUMATAYEVA

“Osmanlı -İtalyan Savaşı ve Enver Paşa”.................................................................675

Okt.Muzaffer BAŞKAYA

“Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Iğdır'da Pamuk Ziraatı ve Serdarabat Barajı
Meselesi”............................................................................................................696

VII
Aydan GÜRLÜYER

“Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Kars'ta Tiyatro Faaliyetleri ve Azeri Kültürünün
Etkisi”................................................................................................................717
VIII
İLAHİYAT BİLDİRİLERİ
XIX. Yüzyılın Sonlarında Irak’ta Sünnî Ulema Üzerinden Şiî (Caferî)
Toplumunu Tahrik Etmeye Yönelik Faaliyetler
Yrd. Doç. Dr. Abdullah POŞ*
The Activities Aiming to Incite the Jafarite Community in Iraq with Reference to
Sunni Scholars Near the end of the 19th Century

Abstract: This paper is based on documents obtained from the archives of the Prime
Ministry. At first the situation of the Jafarite population living in Iraq under Ottoman
rule near the end of the 19th century is briefly related. After that, we will explain the
activities aiming to Incite the Jafarite community in Iraq with Reference to Sunni
Scholars, in this period where Shiite belief rapidly spread in the region.
Keywords: Ottoman, Iraq, Sunni, Shiite, inciting

Özet: Bu tebliğde, Başbakanlık Arşivi’nden temin edilen belgeler esas alınarak önce
XIX. yüzyılın sonlarında Osmanlı hâkimiyetindeki Irak’ta yaşayan Caferî tebaanın
durumuna kısaca temas edilecektir. Ardından da bölgede Şiîliğin hızlı bir şekilde
yayıldığı bu dönemde, Sünnî ulema üzerinden Caferî toplumunu tahrik etmeye yönelik
faaliyetler ele alınacaktır.
Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Irak, Sünnî, Şiî, Tahrik

Sünnî İslam’ın temsilcisi olan Osmanlı idaresindeki Caferîler, mezhep
farklılığından dolayı herhangi bir ayrıma tabi tutulmamıştır. Onların rahat bir ortamda
yaşamlarını sürdürebilmeleri için hem yerel yöneticiler hem de merkezî otorite
gereken ihtimamı göstermiştir. Osmanlı yönetiminin, Caferî vatandaşlarına sağladığı
huzur ve güven ortamı bizzat kendileri tarafından da beyan edilmiştir. Nitekim Bağdat
vilayetinin Sâmerrâ kasabası Şiîlerinden 59 kişinin imzası ile 31 Mayıs 1894 tarihinde
merkeze çekilen telgraf metninde şöyle denilmektedir:
1
“Mezhepdaşlarımız olan Şiîler ile bir iki seneye gelinceye kadar sâye-i adâlet
vâye-i hazret-i hilâfetpenâhîde kemâl-i huzûr ve râhatla imrâr-ı evkat itmekde
ve kâffe-i umûr ve muâmelâtda ehl-i sünnet ile müsâvî tutularak ve ed‘ıye-ı
mefrûza-i hazret-i zıllullahiye muvâzabetle mâl ve cân ve ırzları her bir
tecâvüz ve teâdîden masûn bulunmakta iken…” 1
Bu ifadeler, Osmanlı vatandaşı olan Caferîlerin uzun bir süre huzur içinde
yaşadıklarını, onların mal, can ve ırzlarının teminat altına alındığını, Sünnîlerle eşit
tutularak kendilerine adaletle muamele edildiğini belgelemektedir. Ancak söz konusu
kayıtta geçen “bir iki seneye gelinceye kadar” ifadesi 1890’lı yıllardan itibaren
Irak’taki istikrarın bozulmaya başladığını göstermektedir.
XIX. yüzyılın sonlarına doğru Irak’ta Şiîlik hızlı bir şekilde yayılmıştır.
Nitekim 9 Haziran 1892 tarihli bir belgede Hille, Kerbelâ, Sâmerrâ ve çevredeki diğer
şehirlerde yaşayan Araplarla aşiretlerin büyük bir kısmının on sene öncesine kadar
Hanefî mezhebine mensup olduğu belirtilmiştir. Aynı kayıtta Acem ahundların
teşvikleriyle bölgede Şiîliğin hızlı bir şekilde yayıldığına da dikkat çekilmiştir2.
Irak’taki Sünnî kabilelerin, Şiîliğe dönüşümünü tahlil eden Nakash’a göre de XIX.
yüzyılın sonlarına doğru Caferî nüfus artmıştır. XX. asrın ilk çeyreğinde ise bölgedeki
Şiîlerin oranı % 50’nin üzerine çıkmıştır3.
Demografik yapının Caferîler lehine değişmesine paralel olarak Irak’taki
huzur ortamı da bozulmuştur. Bu dönemde Sünnî ulema üzerinden Caferîlerin sürekli
tahrik edilmeye çalışıldığı görülmektedir. Caferîleri kışkırtma faaliyetleri sırasında
kullanılan materyallerin başında Ehl-i Sünnet âlimleri tarafından Şîa’ya karşı yazılan
reddiye türü eserler gelmektedir. Nitekim 7 Şubat 1887 tarihli bir belgede, Bağdat’taki
Caferîler tarafından önceden verilen bir şikâyet dilekçesine atıf yapılmıştır. Söz

* Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.mail: [email protected]
1 BOA, DH. MKT, Dosya No: 252, Gömlek No: 27.
2 BOA, Y. PRK, MF, Dosya No: 2, Gömlek No: 36.
3 Nakash, Yitzhak, “Sünnî Irak Kabilelerinin Şiîliğe Dönüşümü”, çev. Zeki Tekin, İslâmî
Araştırmalar Dergisi, XV/III, 2002, s. 387, 397. XIX. yüzyılın sonlarında Irak’taki Sünnî
ve Şiî nüfus verileri için ayrıca bkz. Cuinet, Vital, La Turquie d’Asie, Paris 1894, III, 17.
131, 132, 143, 199, 208, 220-221; Şemseddin Sâmi, Kâmûsu’l-A‘lâm, İstanbul 1306, II,
1324-1327, V, 3812; Deringil, Selim, “The Struggle Againist Shiism in Hamidian Iraq: A
study in Ottoman Counter-Propaganda”, Die Welt des İslam, New Ser., Bd. 30, Nr. 1/4,
(1990), p. 49; Öz, Mustafa “Şîa”, DİA, İstanbul 2010, XXXIX, 114.
2