Table Of ContentKÜLTÜR DİZİSİ : 6
ALBERT SOBOUL
1789
FRANSIiZN KILABI
TARiHi
Çeviren:
. Şerif HULÜSİ
CEM YAYINEVİ
Dizgi ve baskı: Hüsnütabiat Matbaası. İstanbul, 1969
CEM YA YINEVİ : Tan Apt. Başmusahip S. Cağaloğlu, İst.
ÖNS ÖZ
Fransız İnkılabı, XVII inci yüzyıldaki Hollanda ve ln
giliz İnkıla,plarile birlikte, uzun süren iktisadi ve sosyal bir
tek<irnülü tamamlar; lrnrjuvaziyi dünyaya luikim kılan bu
telc<imül olmuştur.
Bııgün harcıalem gibi görünen bu hakikat, ancak burju
vazinin en şuurlu doktrin adamları tarafından XIX uncu
yüzyılın başlarında, ilan edi.lmişti. LouiXsV III tarafından
4 Haziran 1814 te ilan edilip, 1830 Temmuz inkılabında tek
ı·ar gözden geçirilen Meşrutiyet Anayasasını tarih vasıt,ı,,�ilı1
doğrıı ve haklı göstermek istiyen Guizot ispat etmi.�tı ki,
Fran,çız toplumunun orijinalliği, tıpkı Jngiliz toplumu gil"•i,
temelinde halkla aristokrasi arasında kum,etli bir lıurjuva
sınıfının .bulunma.sından ileri gelmekteydi; bu sınıf yeni bir
toplumun fikir sistemini kurmuş ve idareci kadrolarını �e
tiştirmişti; 1789 bu durumun tasdik ve kabul edilmesinden
ba.Jka bir şey df'ğildi. Guizot'dan sonra Tocqueville, dahn son
ı·a da Taine bu fıkri sa1.,undular. «Yüzyıllardanberi türlü en
geller arasından geçip, kendi elile yıktığı eski rejimin harn
beleri arasında hala bugün de yürüdüğü görülen bu karşı
gelinmesi imkansız inkılaptan, '.l'ocqueville «baya.ğı büyük
bir dini dehşet ve korkm> ile söz etmi§tir. Taine ise, burfu
vaziniıı toplum kademelerinde yavaş yavaş yükselip, sonun
da da artık eşitsizliğe katlanarnayışını. göstermi.,çfir. Ama,
menkul servetin, ticari teşebbüslerin, sanayi teşebbüslerinin
ortaya çıkıp geli.şmesinin burjuvazinin doğmasında ve ilerle
mesinde lıirinci sebebi teşkil ettiğini gayet iyi bildikleri hal
de, bu tarihçiler lnkılabın iktisadi kaynaklarının ya da bu
6 FRANSIZ İNKILABI TARİHİ
İnkilabı yapmış olan sosyal sınıfların tam ve kesin olarak
incelenmesi meselesi ile pek kaygılfnmamışlardır.
Bur,iuvazi.nin bu ta.rihçilcri, aydın görüşlü. olrnalarına
rağmen, hele asıl temel me,<eleyi, yani İnkılabın son tahlilde
istihsal münasebetleri i1e istihsal kuvvetlerinin karakteri
arasındaki zıtlık vasıtasile izah edildiği meselesini bir tiirlü
aydınlı_qa kavuşturamamışlardır. Burjuvazinin gücünde te
meli teşkil eden istihsal vasıtalarının «derebeylik toplumu»
içinde yaratılıp _qeli.ştiğiııi i.lk defa Karl Marx ile Friedrich
Engels, Komünist Partisi Bildirisi adlı eserlerinde kuvvetle
belirttiler. XVIII inci yüzyıl sonunda, mülkiyet rejimi, zira
at ve imalathane (manufacture) teşkilatı, tam bir gelişme
halinde olan istihsal kuvvetlerine artık uygun değildi ve is
tihsalin ayağında /Jirer köstekti. Komünist Partisi Bildirisi
yazarları: «Bu zincirleri parçalamak liizımdı. Netekim par
çalandı.» diye y(ızıyorlar.
Fransız İnkılabının sosyalist tarihi adlı eserinde tarihi
maddeciUkten bir dereceye kadar ilham alan Jean Jauriıs
(bir dereceye kadar Hham a!an, diyoruz, netekim eserine
yazdı_ijı Genel giriş'te tarihi yorumlayışının «hem Manı: -ile
maddeci, hem de Jules Michelet ile mistik» olacağını kendisi
de söylemiyor mu?) İnlcılıibın iktisadi ve sosyal alt yapısını
belagatla dolup taşan ve abide değerini hala da muhafaza
eden pek büyük ve geniş bir tablo halinde yeniden canlandırdı.
((Biliyoruz ki, diyor, iktisadi şartla.r, istihsal ve mülkiyet
şekli tarihin asıl temelini teşkil eder.» inkılap tarihini yaz
ma işini ileri götürebilmesini, Jauriıs, hiç şüphe yok ki, işçi
hareketinin, XX inci yüzyıl başlarındaki gelişmesine borçlu
dur. Fransız İnkılabının sosyalist tarihi 1922 yılında yeniden
basıldığı zaman esere bir önsöz yazan Albert Mathiez, bu
11-oktnyı hiç te açıkça ifade etmemişse de, «meclislerin ve
portilerin dağdaıJalı hayatına karıştığından ötürü, inkılapçı-
.' /arın duygularını, aydın ya da müphem dü.Jüncelerini tekrar
' yaşatmakta bir profesörden, odasına kapanıp çalışan bir
odamdan daha kabiliyetli olan» Ja!lres, geçmiş zamanlara
ait vesikaların incelenmesine, siyasi mücadelelerde kendisi-
7
ÖNSÖZ
ne kılavuzluk etmi§ «o keskin anlayışı, o feraseti getirmişti:.
demekle bunu anlamıştı. Bununla beraber, Jaures'nin eserin
de ,"?emacılı,ğa düşmek ,rıibi bir kusur var belki. !nkıldp bu
e.serde tamam ile düpedüz akıp gider: inkılabın sebebi, olgun
lıık çağına varmış olan burjuvazinin iktisadi ve fikri gücün
dedir; sonucu ise, bıı _qiicüıı kanıırıla pekiştirilmesi. olmuştur.
Daha ileri giden Saqn.ac ile Mathiez, 178177-8y8ıl ların
da en yüksek nokta.sına varan aristokrat tepkisinin XVIII
inci yüzyılda ne olduğunu iyice belirttiler; Mathiez de bunu
ıniipheın bir deyim olan ,,soylular isyanı» sözlerile ifade etti.
Bu deyimle, soylular sınıfının her türlü ısldhat teşebbüsü
karşısındaki azgın muhalefeti, bütün devlet hizmetlerinin im
tiyazlı bir avuç azmlık tarafından kapışılması, üstünlü_ğün
yüksek burjuvazi ile paylaşılmasını inatla reddetmesi anla
tılmak i.steniyordu. Fransı.z İnkılabının şiddetli ve sert ka
rakteri, burjuvazinin iktidara gelmesi adım adım ilerliyen
bir tekamülün sonucu değil de, ani bir keyfiyet de.iii.Jmesi
sonucu olduğu işte böyle izaiı edilmişti.
Oysa, İnkılap sadece burjuvazinin eseri değildi. Jean
Jaures'den .sonra. Halkm (Tiers Etat'nın) (1) hızla parçalan
nıas-ı üstünde ve burjuvazinin türlü hizipleri ile halk sınıf
ları arasında kendini _qöstermckte gecikmiyen zıtlıklar üs
tünde ısrar eden Mathiez, lnkılap tarihinin ve sonraki mer
halelerde ilerleyişinin karmaşık bir karaktere sahip olduğu
·mı fark etti. Tarihçilerin o zamana kadar dikkatini çeken
Faris sahnesinden ve büyük şehiı-lerden ,gözlerini ayıran
Georges Lefebvre (XVlll inci yüzyıl sonunda Fransa da te
melincle hala bir ziraat memleketi olduğuna göre) köylüler
sımfıııı inceleme_ğe girişti. Köylülerin eylemi, ona gelinceye
kadar, dereVeyliğe ve kıral iktidarına karşı, aslında, burju
vazi ile birlikte yöneltilen şehirli hareketlerinin bir yankısı
olarak clikkata alınmıştı.: Böylelikle, inkılabın mütecanis
( 1) Tiers Etat karşılı.rJı. lcııllanılan Halk kelimesini, le peuple
karşılı_ğı ,,lan halk kelimesinden ayırmak için, -ilk harfini
büyük n!a.rak yazdık (çev.).
8 FRANSIZ İNKILABI TARİHİ
yü::;ü ve akıljındaki heybet muhafaza edilmi§ oluyordu. lyıce
kesin .�osyal tahlillerden işe ba.Jlıyan Geor_qes Lefeb·vre ispat
etti ki, burjuva inkılabı çerçevesi içinde, kaynakları, kulla
nılan usulleri, bnhrnnları ve eğilimleri bakımından kendi
bağımsızlığına sahip bir köylü akımı gelişmiştir. Bununla
beraber, şunu da açıkça belirtelim ki, köylü hareketinin ana
hedefi, burjuva lnkılabmın !Jiittüğü amaçlarla., yani derebey
lik istih.rnl münasebetlerini yıkrıuıkla birleşmiş bir ha.1,dey
di. İnkılcitı kı.rlarda ve köylerde htlkim olan eski mülkiyet re
.ihnini söküp attı, ziraattaki eskimiş teşkilatın yıkılıp gitme
sini hızlandırdı.
Georges Lefebvre'iıı eseri ispat ve örnek değeri taşır.
Bu değerli tarihçinin açtığı yeni araştırma alanı bir yana
bırakılırsa, lnkıltlbın sosyal tarihi halci yazılmamış bir halde
durmaktadır. Bilgilerimizin ilerlemesi ancak bu sosyal tarih
.myesinde mümkün olacaktır. Toprak serveti ile menkul ser
vetin, türlü sosyal sınıfların ve bu sınıfları vücuda getiren.
fJrupların iktisadı gücünü,n kılı kırk yararcasına tahlilinden
hareket ederek, ancak, sınıflar arasındaki zıtlıkların ve sınıf
mücadelesinin oynadığı rol anlaşılacak, inkılcipçı hareketin
kararsızlıkları, bocala.malan ve ilerlemeleri iyice belirecek,
sonunda İnkılabın do.iJru bir bilançosunu çıkarmak mümkün
olacaktır.
Dikkata değer bir şey de şudur: Burjuvazi yüz elli yıl
danberi tam bir saltanat sürdüğü halde, elimizde burjuvazi
nin inkılap devrindeki tarihini ince/iyen hiç bir kitap yok
tur. İktisadi gücü incelemekten çok, zihniyeti incelemeğe
çalışan birkaç deneme, ya bir mıntıkayı ya da bir şehri, ya
bir aileyi ya da bir kategoriyi inceliyen ve vesika armJtır
ma,çı ile uğraşmak, tutulacak yolu göstermek bakımından
ıleğerli birkaç monografi bir yana bırakılırsa, lnkılap hak
kındaki çalışmalar bu alanda çok geri kalmı.ştır. Tabii ki,
toplumu yani kibar tabakayı, htlkim sınıfları tasvir eden ki
taplar yok değil, ama, ya hat·ıralara, ya da mektuplara daya
narak yazılan bu kitaplar ya örf ve cidetleri tasvir etmekten,
ya da fikirlerin bir taslağını çizmekten başka bir şeyle uğ-
ÖNSÖZ \)
raşınıyor; oysa, istihsal miina.�ebetlerini, gelirleri ve nakit
serveti de belirtmek gerekirdi. Burjuvazinin inkılap zaına
ıımdaki tarihi yazılmadığı !}ibi, aristokrasinin de bu devir
deki tarihi henüz ortada yoktur; şehirlerdeki halk sınıfları
ııın tarihi ise, yeni yeni şekillenmeğe ba.şlarııı'.'!tır. Ciddi bir
tarihi araştırmanın ilk hedefi, eldeki vesikalar nisbetinde,
iktisadi konularla ve vergi ile ilgili vesikalardan çıkarılacak
istatistik bilgilerine d.ıyanan mahalli monografiler hazırla
mak olmalı. Z.ıtlıklu rı iyice belirtmek ve sınıf mücadelesini
bütün karma.Jıklı.ğı ile kendi hareketi içinde izlemek imka
nını verecek sosyal sın-ıflar ve sosyal kategoriler üstündeki
sentez çalışmaları ancak o zaman mümkün olabilecektir. Me
sela, şeker kamışı çı.karan adaların sömürülmesi ve buna
/Ja_ğlı büyük deniz ticareti sık sık tasvir edildiği halde, eli
mizde Bordeaux şehri burjuvazisi hakkında iyi yazılmış bir
e.ser yok. Girorule'un servetini ve gücünü anlıyabilecek,, tem
sil ettiği sosyal grubun sınırlarını çözebilecek bir durumda
olmadıkça, Gironcle hakkında.ki bütün düşüncelerimiz boş
lufota kalacaktır.
Daha bir çok rııisal vermek kolay: Bu misaller bize göste
riyor ki, ilmi ara.ştırınalara henüz açılmamış çok geniş bir
alan vardır; mevcut sosyal kuvvetler hakkında doğru bilgi
sahibi olmadığımızdan ötürü de inkılabın ya.Jıyan bir çok
heyecanlı olayları karanlıklar içinde kalmaktadır.
GİRİŞ
ESKİ KIRALLIK REJİMİNDE
BUHRAN
