13-Ruh Sağlığının Aile İşlevlerine Etkisi

169 Pages·2010·2.4 MB·Turkish

T.C.
BAŞBAKANLIK
KADIN VE SOSYAL HİZMETLER MÜSTEŞARLIĞI
RUH HASTALIĞININ
AİLE İŞLEVLERİNE ETKİSİ

Doç. Dr. Işıl BULUT
Ankara
1993
BAŞBAKANLıKK ADıNV E SOSYALH izMETLERM ÜSTŞARLlGYI A YINLARı
GeneYla yıNno :7 4
SerBii:l im
ISBN9:7 5-19-0768-3
TekniYkö netim:.TuŞrAhHaİnN
Baskı-OiKzıgliı:ç asMlaatnb aacıSlaınTk.i cL.t dŞ.t i.
Tel2:3 06 02 5- ANKARA
ÖNSÖZ

Toplumun en temel birimi ailedir. Kendisinden beklenen işlevleri
sağlıklı bir biçimde yerine getiren ailelerin oluşturduğu toplumun da
güçlü olacağı söylenebilir. Bu durumda, ailenin işlevlerini sağlıklı olarak
yerine getirmesini önleyen birtakım sorunların tanımlanması önem
kazanmaktadır. Ancak bundan sonra hizmetlerin gerçeklere uygun
biçimde planlanması söz konusu olabilir.
Bu araştırmanın temel amacı, ruh hastası üyesi bulunan ailelerin
kendi aile işlevlerini algılama biçimlerinin, ruh hastası bulunmayan ai-
lelerle karşılaştırmalı olarak incelenmesidir. Diğer yandan bu çalışmada
ailenin, hastanın ve tek tek aile üyelerinin sosyal ve demografik
özellikleri ile aile işlevleri arasında ilişki olup olmadığı da ruh hastası
üyesi bulunan ve bulunmayan ailelerde karşılaştırmalı olarak ele
alınmıştır. araştırma sonuçlarının ruh hastası üyesi bulunan ailelere
götürülecek hizmetlerin planlanmasında kaynak oluşturması beklen-
mektedir.
Dört bölümden oluşan bu araştırmanın ilk bölümünde aile, aile
işlevleri, aile ile ilgili teoriler, sağlıklı ve sağlıksız aile işlevleri, ailede
ruh hastalığı, sosyal hizmet mesleğinde aile ve aileye yönelik psikiyatrik
sosyal hizmet gibi konularla ilgili teorik bilgiler ve aile işlevlerine
yönelik yapılmış bazı araştırmalar yer almaktadır. ikinci bölümde
araştırmanın temel problemi, amacı izlenen yöntem ve veri toplama
araçları açıklanmıştır. Üçüncü bölümde ruh hastası üyesi bulunan ve
bulunmayan ailelerin aile işlevleri açısından karşılaştırılması ve aile,
hasta ve aile üyelerinin bazı özellikleri ile aile işlevleri arasındaki
ilişkilere yönelik bulgular ve yorum bulunmaktadır. Dördüncü bölümde
ise özet ve araştırmadan elde edilen sonuçlar ele alınmıştır.
Bu araştırma bir çok kişinin katkıları ile gerçekleşmiştir.
Çalışmanın gerçekleşmesinde yakın ilgilerini esirgemeyen ve hasta-
ların aileleri ile görüşmeye izin veren Ankara Üniversitesi Psikiyatri
Kliniği Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Coşkun Şarman'a; araştırmanın
planlanması ve geliştirilmesinde değerli fikirleri ile yardımcı olan Prof.
Dr. Gülören Unlüoğlu, Prof. Dr. Sema Kut, Prof. Dr. Nihal Turan ve
Prof. Dr. Yıldırım Doğan'a; McMaster Aile Değerlendirme Ölçeğinin
orijinalinin, değerlendirme el kitabının ve konu ile ilgili makalelerin
Amerika Birleşik Devletleri'nden getirtilmesini sağlayan Nedret Ozfan'a
teşekkür etmeyi bir borç bilirim. Geçerlik çalışmaları sırasında
boşanma sürecindeki ailelere ulaşmamı sağlayan avukat arkadaşlarım
Yurdagül Güven, Tezer Ünal ve Rasim Doğan'a; gerek geçerlik çalışması
sırasında, gerekse daha sonraki aşamalarda içten yardımlarını
esirgemeyen meslekdaşlarım Doç. Dr. Beril Tufan, Yrd. Doç. Dr. Aliye
M. Aktaş, Yrd. Doç. Dr. Çiğdem Arıkan ve Filiz Demiröz'e; yoğun
çalışmaları arasında verilerin değerlendirilmesini büyük bir titizlikle
gerçekleştiren Prof. Dr. Aykut Toros'a; gerek adreslerin çıkarılması,
gerekse anketlerin uygulanmasında özveri ile çalışan sevgili
öğrencilerime; cevaplarını esirgemeyen çalışmanın gerçekleşmesini
sağlayan ailelere ve araştırmayı titizlikle baskıya hazırlayan Selahattin
Türkoğlu'na teşükkür ederim. Tüm araştırma süreci boyunca bana destek
ve katkı veren, beni yüreklendiren, fikirlerine güven ve saygı duyduğum
değerli meslekdaşım Doç. Dr. Ertan Kahramanoğlu'na ise teşekkürlerim
sonsuzdur.
Ayrıca, bu araştırmanın bastırılarak literatüre kazandırılmasında
yardımcı olan Başbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler Müsteşarlığı
yetkililerine de teşekkür etmeyi zevkli bir görev sayarım.
Son olarak, çalışmalarımda bana her zaman anlayış gösteren eşim
Ufuk ve oğlum Özgü'ye de gönülden teşekkür ediyorum.
Doç. Dr. Işıl Bulut Hacettepe
Üniversitesi Sosyal Hizmetler
Yüksek okulu Keçiören-Ankara
İçİNDEKİLER
Sayfa
ÖNSÖZ III
İçİNDEKİLER V
ÇİZELGELLEİRs TESİ VI
GİRİş 1
BÖLÜM1
RUHH ASTALIGIANİILNİE Ş LEVLEREİTNKEİ sİ
VES OSYAHLİ zMET
ı.A İLENİİNŞL EVLEARÇİı sıNDİANNC ELENMESİ 2
Aile-tanıvmeı Ö zellikleri 2
.Ailenİişnl evleri 3
Aileİ leİ lgiTleio riler 5
Davradniınşa mmioğdie li 5
Fonksiyoolnmealy-adni sfunctional-ail6 e modeli
Tehşis-iaşivllleee rdienğie rlendirme-mod7e li
. Tedavid-aaniılşem a-modeli 8
Sağlıkvleı SağlıksAıizl eİ şlevleri 9
Aileİ şlevleriAniilne niSna ğlıkvleıy aS ağlıksız
olmasındaöknie mi 12
Ailieçr io ller 13
Ailieçi il etişim 14
Ruh Hastalıvğeı A ile 16
IIS.O SYAHLİ ZMEMTE SLEGVİE A İLE 20
AileS osyal Hizmeti 20
AileyYeö neliPks ikiyatSroisky aHli zmet 23
IIKIO.N Uİ LEİ LGİBLAİZ AIR AŞTIRMALAR 26
BÖLÜM2
"RUHH ASTALIGIANİILNİE Ş LEVLEREİTNKEİ sİ"
ARAŞTIRMASIPNRIONB LEMVİE Y ÖNTEMİ
ı.A RAŞTıRMANPıRNO BLEMİ 32
AraştırmanÖınne mi 33
Araştırmıann Sayıltıları 34
Araştırmanın Amacı ve Denenceleri 34
Tanımlar 36
Araştırmanın Sınırlılıkları 37
II. ARAŞTIRMANIN YÖNTEM VE GEREÇLERİ 37
Araştırma Modeli 37
Veri Kaynağı 39
Veri Toplama Araçları 40
Anketler . 40
McMaster Aile Değerlendirme Ölçeği
(Family Assessment Device) 41
Veri Toplama Süreci 48
Verilerin İşlenmesi ve Çözümlenmesi 49
BÖLÜM 3
"RUH HASTALIĞININ AİLE İŞLEVLERİNE ETKİSİ"
ARAŞTIRMASININ BULGULARI VE YORUMU
I. AİLELERLE İLGİLİ BULGULAR 50
Aileler Hakkında Tanıtıcı Bulgular 50
Araştırma gruplarının hane büyüklüğü 51
Araştırma grubunun aile tipi 51
Eşlerin yaş durumu 52
Eşlerin öğrenim düzeyi 54
Aile geliri 55
Oturulan evin tipi ve kira olup olmadığı 56
Eşlerin çalışma durumu ve meslekleri 57
Ailelerin Aile işlevlerini Nasıl Değerlendirdikleri
İle İlgili Bulgular 58
Ailelerin ADÖ puan ortalamaları açısından
karşılaştırılması 59
Ailelerin sağlıklı-sağlıksız ayırımında ele alınması 61
Ailelerin Bazı Özelliklerine Göre Aile İşlevlerinin
Algılanmasına İlişkin Bulgular 63
Hane halkı büyüklüğü ve aile işlevleri 63
Aile tipi ve aile işlevleri 65
Eşlerin öğrenim düzeyi ve aile işlevleri 65
Eşlerin çalışıp çalışmadığı ve aile işlevleri 69
Aile geliri ve aile işlevleri 71
Oturulan evin tipi ve aile işlevleri 73
Hane reisinin mesleği ve aile işlevleri 73
II. HASTALARLA İLGİLİ BULGULAR 76
Hastaları Tanıtıcı Bulgular 77
Demografik Özellikler 77
Hastalık özgeçmişi 78
Hastaların Bazı Özelliklerine Göre Aile İşlevlerinin
Algılanmasına İlişkin Bulgular 82
Hastanın cinsiyeti ve aile işlevleri 82
Hastanın aile içi pozisyonu ve aile işlevleri 84
Hastanın hastalık tanısı ve aile işlevleri 85
Hastanın kaç yıldır hasta olduğu ve hastaneye
yatış sayısı ile aile işlevleri 86
Hastanın halen klinikle ilişkisinin sürüp sürmediği
ile aile işlevleri 87
Hastanın ve ailesinin mesleki bir yardım alıp
almadığı ve aile işlevleri 87
III.AİLE ÜYELERİ İLE İLGİLİ BULGULAR 91
Aile Üyelerini Tanıtıcı Bulgular 91
Yaş 91
Cinsiyet 92
Medeni durum 92
Aile içindeki pozisyon 94
Öğrenim düzeyi 94
Okuma ve Çalışma durumu 95
Aile Üyelerinin Aile İşlevlerini Nasıl
Değerlendirdikleri İle İlgili Bulgular 96
Aile üyelerinin ADÖ puan ortalamaları açısından
karşılaştırılması 96
Aile üyelerinin sağlıklı-sağlıksız ayırımında ele
alınması 97
Aile Üyelerinin Bazı Özelliklerine Göre, Aile
İşlevlerini Algılamalarına İlişkin Bulgular 98
Aile üyelerinin yaşı ve aile işlevleri ' 99
Aile üyelerinin cinsiyeti ve aile işlevleri 100
Aile üyelerinin aile içi pozisyonları ve aile işlevleri 102
Aile üyelerinin öğrenim düzeyi ve aile işlevleri 103
Aile üyelerinin çalışma durumu ve aile işlevleri 104
BÖLÜM 4
ÖZET VE SONUÇ 107
KAYNAKLAR 114
EKLER 122
1. Aile Değerlendirme Ölçeği-Uzman Kanısı Alma Formu 122
2. Aile İşlevlerini Değerlendirme Ölçeği 123
3. Aile Değerlendirme Ölçeği Anahtarı 129
4. Aile Tanıtma Formu 132
5. Üye Tanıtma Formu 137
ÇİZELGELER LİSTESİ 148
1. Deney ve Kontrol Gruplarında Görüşme Yapılan Aileler
ve Aile Üyeleri 40
2. Boşanma Sürecinde ve Halen Evli Olan Deneklerin ADÖ'den Aldıkları
Puan Ortalama, Standart Sapmaları İle Ortalamalar Arası Farklara İlişkin
t Değerleri 47
3. ADÖ'nin İç Tutarlılığına İlişkin Cronbach-Alfa Katsayıları ve Puan
Değişmezliğine İlişkin Test-Tekrar Test Korelasyonları 48
4. Ailelerdeki Kişi Sayısı 51
5. Araştırma Grubunun Aile Tipi 52
6. Kadın Eşlerin Yaşa Göre Dağılımı 52
7. Erkek Eşlerin Yaşa Göre Dağılımı 53
8. Kadın Eşlerin Öğrenim Düzeyi 54
9. Erkek Eşlerin Öğrenim Düzeyi 55
10. Ailelerin Aylık Gelirleri 56
11. Ailelerin Oturdukları Evin Tipi 56
12. Erkek Eşlerin Meslekleri 58
13. Ailelerin ADÖ Puanlan Açısından Karşılaştırılması 60
14. Ruh Hastası Üyesi Bulunan ve Bulunmayan Ailelerin
ADÖ Puanları (Amerika) 60
15. Ailelerde Sağlıksız ADÖ Puanlarının Oranı 61
16. Ailelerde Sağlıksız ADÖ Puanlarının Oranı (Amerika) 62
17. Hane Büyüklüğü İle Aile ADÖ Puan Ortalamaları
Arasındaki İlişki 64
18.A ilTei piGnöer AeD ÖP uanlaKraırnşıınl aştırılm6a6s ı
19.A ilAeD ÖP uanlaKraıdnıEanş leÖrğirne nDiümz eylerinin
EtkisGiönsit erAeNOm V A Çizelgesi 67
20.A ilAeD ÖP uanlaErrıkneEakş leÖrğirne nDiümz eylerinin
EtkisGiönsit eArNeOnV AÇ izelgesi 68
21.K adıEnş iÇna lışDmuar umuGnöarA eD ÖP uanlarının
Karşşıtlıarılması 70
22.E rkeEkş iÇna lışDmuar umuGnöar AeD ÖP uanlarının
�arşılaştırılması 71
23.A ilGee liirlAieD ÖP uanlAarraıs ıinldiaş ki 72
24.O turuElvainTn i piGnöer e APDuÖa nlaKraırnşıınl aştı74r ılması
,
25.A ilAeD ÖP uanlaErrıkneEakş leMreisnl eklEetrkiinsiinn i
GösteArNeOnV AÇ izelgesi 75
26.H astalYaarşvı enC insiGyöertDeea ğılımları 77
27.Y aşlaGröarH ea stalAairliıeçn Pi o zisyonları 78
28.H astaTlaınkı laCriınnsıinGy öertDeea ğılımı 80
29.H astaTlaınkı laYraışnlıGanör raD ea ğılımı 80
30.H astaTlaınkı larHıansıtnaE,nv ıdne Pkoiz isyoGnöurnea
Dağılımı 81
31.H astaTlaınkı laGröırnHeaa staSnoınYn a tışKılnidnai kte
KaçG ünK aldığı 82
32.H astaCniınns iyGeötriAenD eÖ PuanlaKraırnşıınl aşt8ı3r ılması
33.A DÖP uanlaHraısntÜaay eleAriilineç Pio zisyonlarının
EtkisGiönsit eArNeOnV AÇ izelgesi 85
35.H astaKnaıçn Yıldır HavseHt aas tOalnYdeauytğeSıu aş yısı
ilAeD ÖP uaOnr talamAarlaasrııni dlaikşik i 87
36.H astalKalriınnii kllieş kiSlüerrüSipün rimne diGğöirnee
ADÖP uanlaKraırnşıınl aştırılması 88
37.H astAai lesMiensilneY kair dAılmı Apl madıGğöırneaA DÖ
PuanlaKraırnşıınl aştırılması 89
'
38 91 . AilÜey elerYianşGiaön r Dea ğılımı
39.A ilÜey elerCiinnisni GyöertDeea ğılımı 92
40.A ilÜey elerMiendienDn uir umuGnöarD ea ğılımı' 93
41.A ilÜey elerAiinliieçn i ndPeokzii syonGlöarDreaı ğnıal ımı94
42.A ilÜey elerininD üÖzğeryelneGirömir Dneae ğ ılımı 94
43.A ilÜey elerÇianliınşD muar umuGnöar Dea ğılımı 95
44. AilÜey elerAiDnÖiP nu anlAaçrııs ınKdaarnş ılaştırı97l ması
45.A ilÜey elerAiinlDieen ğ erlendirSmaeğlleırAkiDsnÖıd ze
.
PuanlaOrrıannıın 98
.