1 Amasya Belediyesi Kültür Yayınları BİR ŞEHİR BİR TARİKAT AMASYA VE HALVETİLİK ...

240 Pages·2015·2.51 MB·Turkish

AMASYA BELEDİYESİ
Amasya Belediyesi Kültür Yayınları
BİR ŞEHİR BİR TARİKAT AMASYA VE HALVETİLİK
Abdulhamit Budak
Amasya - 2015

1
BİR ŞEHİR BİR TARİKAT
AMASYA VE HALVETİLİK
Abdulhamit BUDAK
Cafer ÖZDEMİR
Amasya Belediye Başkanı
Osman AKBAŞ
Amasya Belediye Başkan Yardımcısı
Enes TİGEN
Amasya Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürü
Basım Yeri
Çasebe Ofset Matbaacılık
0 358 212 04 05
Amasya Belediyesi
Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü
0 358 218 80 00 – 0 358 218 48 14
www.amasya.bel.tr

ISBN: 978-605-64972-7-8

2
HALVETÎ TARİKATININ OSMANLI TOPLUM YAPISIYLA
SOSYO-POLİTİK VE KÜLTÜREL ETKİLEŞİMİ
( XV. Yüzyıl Amasya Şehri Örneği)
Abdulhamit BUDAK
Amasya 2015

3
HALVETÎ TARİKATININ OSMANLI TOPLUM YAPISIYLA
SOSYO-POLİTİK VE KÜLTÜREL ETKİLEŞİMİ
( XV. Yüzyıl Amasya Şehri Örneği)
Abdülhamit BUDAK
Amasya 2015
Fedakar anne ve babama,
sabırlı eşime,
sevgili çocuklarıma………

4
BAŞKAN’DAN
Tarihi çok öncelere uzanan Amasya’mız tasavvuf düşüncesinin ve onun kurumsallaşmış
şekli olan tarikat yapılarının Anadolu da ki en önemli merkezlerinden biridir. Anadolu’nun Müs-
lüman Türkler tarafından fethiyle beraber o dönemde İslam dünyasında etkin olan pek çok tarikat
bu coğrafya da kendine faaliyet alanı bulmuştur
15. Yüzyıl başlarında da Pir İlyas’ın vasıtasıyla Amasya ya gelen Halveti Tarikatı, şehrin
en önemli kültürel unsuru olmuştur. Halveti Tarikatı’nın Amasya şehri ile olan bu dönemde ki
sosyo - kültürel etkileşiminin izleri günümüzde bile kendini göstermektedir. Bu gün şehrimizde
kabri bulunan pek çok manevi şahsiyet bu tarikatın ulularıdır.
Gerek şehrimizin gerekse Osmanlı Devletinin tarihinde önemli etkiler bırakmış olan bu
tarikatla ilgili yapılan çalışmayı yayınlayarak, tarihin derinliklerin de unutulmaya yüz tutmuş
olan bu değerimizi tekrar gün yüzüne çıkarmayı amaçlamaktayız. Aynı zamanda şehrimizde ge-
lişmiş ve yaşanmış olan Tasavvuf kültürünün bir bölümünü ortaya koyup bu alanla alakalı kültü-
rel zenginliklerimizi hatırlamayı ve yaşatmayı hedeflemekteyiz.
Amasya’mıza yaptığı katkılardan dolayı ve bu kitabın hazırlanmasında hiçbir fedakarlık-
tan kaçınmayan değerli hocamız Abdulhamit BUDAK’a, Başkan Yardımcım Osman AKBAŞ’a,
Kültür ve Sosyal İşler Müdürüm Enes TİGEN’e ve kitapta emeği geçen tüm mesai arkadaşlarıma
teşekkür ederim.
Cafer ÖZDEMİR
Amasya Belediye Başkanı

5

Bu Şehre
İsmine makber-i aşık derler, Ey şehir aslı var mıdır.?
Güzeline katil-i aşık derler. Ey şehir aslı var mıdır.?
Ferhat denen bî-çare aşıkın sebeb-i mevti,
Senin güzellerin derler, Ey şehir aslı var mıdır.?
Ne zaman rahmet inse bu şehre,
Yine Ferhat ağlıyor derler. Ey şehir aslı var mıdır.?
Zî -şan olan enfes kokulu misketin
Ferhat’ın demiyle büyüdü derler, Ey şehir aslı var mıdır?

ii
GİRİŞ
Dinî grupları inceleme din sosyolojisi biliminin önemli çalışma alanlarından
birisidir. Dinî grupların oluşumu, gelişimi, şekillenmesi gibi konular her zaman din
sosyolojisi ile ilgilenen bilim adamlarının dikkatini çekmiştir. Özellikle dinî grupların
toplumsal ve kültürel etkileri inkâr edilemez bir gerçektir. Bunun yanında dinî grubun
içinde bulunduğu toplumsal yapıdan etkilenmesi de doğal bir sonuçtur. Tarih içerisinde
ve günümüzde İslam dünyasındaki en önemli dinî gruplardan biriside tarikatlar
olmuştur. Tarikatlar İslam toplumunun sosyal ve kültürel alandaki şekillenmesinde
önemli fonksiyonlar yerine getirmişler, toplumsal değişme, toplumsal bütünleşme,
toplumsallaşma, toplumsal ayrışma gibi sosyal olaylarda önemli roller oynamışlardır.
Biz bu çalışmamızda Halvetî Tarikatı’nın XV. yüzyıldaki Amasya şehrinin sosyolojik
etkilerini araştırdık. Amacımız dinî bir grup olan Halvetî Tarikatı’nın bu dönemde
Amasya şehrinin sosyo - kültürel etkilerini ortaya koyarak bir dinî grubun toplumsal
yapılarda nasıl etki yapabildiğini ve aynı zamanda kendisinin de ne şekilde etkilendiğini
ortaya koymaktır. Böylece günümüzdeki dinî gruplar ile toplumsal yapı arasındaki ilişki
daha iyi kavranacak, dinî grupların sosyolojik tahlili daha bilimsel olarak yapılacaktır.

Çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, toplumsal grubun ne

iii
olduğu, toplumsal grubun çeşitleri ve özellikleri, dinî grup, dinî grupların oluşumu ve
çeşitleri, tarikatların dinî grup sınıflandırmasındaki yeri ve özellikleri tanıtılmıştır. İkinci
bölümde, çalışmanın daha iyi kavranması için çalışmanın evreni olan Amasya Şehri’nin
tarihi anlatılmıştır. Üçüncü bölümde, araştırma konumuz olan dinî grubun yani Halvetî
Tarikatı’nın tarihî gelişimi ve karakteristik özellikleri üzerinde durulmuştur. Dördüncü
bölümde Halvetî Tarikatı’nın XV. yüzyılda Amasya şehrine sosyo-kültürel etkileri
örneklendirilerek anlatılmıştır.

iv