Table Of ContentATATÜRK ÜNtVERSiTESt YAYINLARI : 455
EdelDlyat Fakültesi Yayınları ; 85
Araştırma Serisi ; 69
YAKIN ÇAĞ TÜRK KÜLTÜR
vc
EDEBİYATI ÜZERİNDE
ARAŞTIRMALAR
I
YENİ OSMANLILAR
Prof. Dr. M. Kaya BİLGEGÎL
Baylan Matbaası Ankara-1976
Ö N S Ö Z
Yakın Çağ Türk Kültürü, müesseseler târihi ve edebi
yatı. ile ilgili araştırmalardan meydâna gelecek serinin ilk
kitâbım sunuyoruz.
Bu seriye girecek yazıların herbiri müstakil birer mo
nografi teşUîl edecek mâhiyettedir. Bu itibarla, -bir bakı
ma- eseri, Jrenklerin «mélange» dedikleri nev’e sokmak
mümkindir. Kitâbı teşkil eden parçaların> «bölüm» yeri
ne «yazı» başhğıyla ayırtılması da, bu yüzdendir.
İlk cilt. Yeni Osmanitlar’la ilgili yazüaTdan meydâna
geliyor: Müstakil bir Yeni Osmanlilar Târihi yazmak ye
rine; bu ısiyâsî-edebî zümrenin bilinmeyen hususlarım ny-
dknlatmağı uygun gördük. Mevzu ile ilgili yerli ve yabancı
arşiv vesikalarıyla gazete kayıtlarını olduğu gibi okuyucu
ya intikal ettirmeğe gayret ettik. Bu ilk kitapta önceden
neşredilip nüsha^ kalmamış dian bir iki yazımız da yer
alacaktır.
Yeni Osmanlilar ve onların faailiyette bulunduğu dev
reye âit Türk-Avrupa münâsebetleri hakkında bilhassa o
yılların Fransız gazeteleriyle Paris, Londra, Cenevre ar
şivlerinden çıkardığımız notlar; bu kitap içine giren yazı
lardan ibâret değildir. Onlar, ileride taMil, tefsir ve ten
kide tahsis edeceğimiz bir cilt için kaynak teşkil edecektir.
Sözü edilen cilt ise, bâzı yabancı memleketlerde yap
mayı tasarladığımız araştırmalardan sonra kaleme alına
caktır.
İ Ç İ N D E K İ L E R
ÖNSÖZ
BİRtNCÎ YAZI
şehzade murAd efendİ’Nîn üçüncü
NAPOLEON’A GÖNDERDİĞİ MEKTUP ....... 1
ÎKtNCÎ YAZI
MUSTAFA FAZIL PAŞA’NIN ABDÜLAZİZ’E
YAZDİGI MEKTUP VE BUNUN ŞİMDİYE
KADAR BİLİNMEYEN KARŞILIĞI ................ 5
I —MUSTAFA FÂZIL PAŞA’NIN KENDİSİNİ
JEUNE TURQUIE (YENİ OSMANLILAR)
TEMSİLCİSİ İLÂN EDİŞİ ............................ 5
1 —Nord Gazetesinin Paris Muhabiri tarafından
gönderilen hır haber ..................................... 5
2 — Bir reddiye ve bir iddia ............................. 7
II —YENİ OSMANLILAR BEYANNÂMESİ
(MUSTAFA FÂZIL PAŞA’NIN PÂDİŞÂ
HA MEKTÛBU)............................................... 12
1 —Bu mektupta yer alan başlıca fikirler : 30
a) Türkiye’nin hâli ile ilgili satırları ............. 30
b) Türkiye’yi iyi vaziyete sokmak için alına
cak tedbirler...................................................... 35
V
c) Bir istitrâd : Mustafa Fâzıl Pa§a Türkçü
müdür? 38
2 — Bu «Mektup» karşısında iki gazete : 41
a) «La Liberté» gazetesindeki yazılar ............................41
h) «Mémorial Diplomatique»teki yazılar ......................50
III —BU MEKTÛBUN KARŞILIĞI .................................51
1 — Dı§ vasıfları .....................................................................54
2 — Muhtevâsı ..........................................................................54
1°. Nord gazetesinde çıkan küçük mektupla il
gili satırlar........................................................................54
2°. Sultan Azız’e hitabeden mektupla ilgili
kısım ..................................................................................56
Mektubun mâhiyeti ...............................................................56
Mustafa Fâzıl Paşa’nın şahsıyla ilgili nok
talar ............................................................................................58
Bir mukayese ..........................................................................62
Siyâsi görüşlerin cevapları....................................................63
a) Yenileşme hareketi karşısında. Réponse
muharriri .................. .....................................................63
b) Hükümet erkânının müdâfaası .................................63
c) Türkiye’de sanâyı, ziraat, ticâret Mustafa
Fâzıl Paşa’mn iddiâ ettiği gibi değildir ... 65
ç) Müslüman nüfûsun azalması iddiâsı............................65
d) Maârifle ilgili iddiâlar....................................................66
e) İsyanla ilgili iddiâlar ....................................................66
/) Çeşitli içtimâi mes’eleler ............................................68
g) İslâhat mes’elési ..............................................................68
h) Mustafa Fâzil Paşa’da tenakuz ....... ......................77
VI
ı) Yabancıların Şehâdeti ..................................... 78
i) Kanûn-ı esâsî mes’elesi .................................. 78
j) Muharririn, Türkiye’nin hâl-i hâzırına dâ’ir
bir iki fikri ......................................................... 83
k) Muharrir, Mustafa Fâzıl Paşa’nın ittiham-
lannı, toptan hoş karşılamamıştır ............. 83
IV — METİN ............................................................. 84
ÜÇÜNCÜ YAZI
ABDÜIAZİZ DEVRÎNDE TÜRK İHTİLÂLCİ
LERİ TARAFINDAN AVRUPA’DA ÇIKARTI
LAN İKİ GAZETE ................................................. 106
I —İTTÎHAD GAZETESİ ...................................... 106
A — Gazetenin Tanıtüması ................................... 107
B — Türkçe Münderecâtı ....................................... 109
1 — Mehmet Bey’in yazıları ............................. 109
a) Faaliyet programı mâhiyetini taşıyan yazı ıo9
b) «Usûl-i meşveret» başlıklı yazı .................. 111
c) «İrâde-i millet» başlıklı yazı ........................ 112
2 — Ali Süâvî Efendi’nin yazısı ........................... 115
3 — Nuri Bey’in yazısı ............................................ 117
C — Ermeni Harfleriyle Yazılan Kısım ............. 123
D — Rum Harfleriyle Yazılan Kısım .................. 123
E — Makalelerin Metinleri ..................................... 123
1 — Gâye ile alâkalı başlıksız yazı....................... 123
2 — «Terakki» makalesinin metni ....................... 125
VII
3 — «Usûl-i meşveret» yazısının metni ..........................128
4 — Diğer bir başlıksız rtıakalenûı metni ....................129
5 — «îrâde-i millet» makalesinin metni ..........................131
F — Netice ...............................................................................134
II — İNKILAB GAZETESİ ................................................138
1 ~ Gazetenin Tanıtılması ..................................................139
Münderecâtı ..........................................................................141
l~Mehmed îmzâsını Taşıyan Yazılar ..........................141
a) Başlıksız yazı.................................................................142
b) «Keşj-ı zamir» makalesi....................... ....................145
c) «Şark Mes’elesi» başlıklı yazı ....................................146
«Hürriyet Gazetesine Cevâh» başlıklı yazı ... 148
d) «Eflâtûn-ı Türk» başlıklı yazı....................................158
2 — Hüseyin Vasfı îmzâsını Taşıyan Yazılar ... 161
a) «Millete Hitah» Başlıklı Yazı ...............................162
b) «Boşnaklara Hitah» Başlıklı Yazı ... ....................166
c) «îstimdâd» Başlıklı Yazı..............................................168
3— Râtib îmzâsını Taşıyan Yazılar ...............................170
a) «îttihâd» başlıklı yazı ..................................................170
b) «Zavallı Ahâlî» başlıklı yazı ....................................171
c) «Köylüler» başlıklı yazı ....................... ....................173
4—.Emir Ayyâr îmzâlı Yazılar .........................................175
a) Birinci «Mükâleme» ....................................................176
b) îkinci «Mükâleme» .....................................................179
c) Üçüncü «Mükâleme» ............................ ....................ISO
5 — Aristidi îmzâlı Mektûb ...............................................182
[II —METÎNLER...................................................................186
VIII
Bi r i nc i S a y ı d a k i l e r
1 — Hiçbir başlık taşımıyan, mukaddime mâhi
yetindeki yazı ..................................................
— MiUeteHitâb..................................................... 190
— Ittihâd ............................................................. 197
— Keşf-i zamîr ...................................................... 200
İkinci Sa y ı dak i l e r
— Boşnaklara Hitâb .........................................................201
— Zavallı Ahâlî ..................................................................207
— Şark Mes’elesi ..............................................................209
— Mükâleme ........................................................................214
Üçüncü Sa y ı d a ki l e r
— Hürriyet Gazetesine Cevâb ....................... 219
Dö r d ü n c ü Sa y ı d a ki l e r
— Hürriyet Gazetesine Cevâb (Mâba’d).......... 237
— Köylüler ............................................................. 247
— Mükâleme ........................................................... 250
B e ş i n c i S a y ı d a k i l e r
— Eflâtûn-ı Türk ...............................................................253
— Biri meserretli biri kederli iki rivayet ..... 255
— îstimdâd .........................................................................257
— İkinci nüshada münderic «Keşf-i zamîr’in»
hâtimesi ..........................................................................258
— Matbaamıza vârid olan varakanın terceme-
sidir ..................................................................... 260
— Mükâleme ........................................................... 267
IX
FRANSIZCA BÜLTEN ....................................... 270
Netice .......................................................................... 278
DÖRDÜNCÜ YAZI
ZÎYÂ BEY’İN (PAŞA) FRANSIZ ADLÎYE-
SÎ’NDE AÇTIĞI BÎR DÂVÂ .................................
I — MEMORIAL DÎPLOMATÎQUE’ÎN YAZISI 285
1 — Mâhiyeti ............................................................. 285
2 — Metni ................................................................... 288
II — ZİYÂ BEY TARAFINDAN DÂVÂ AÇILA
CAĞI ŞÂYİASI .............................................. 289
III —BU HABER KARŞISINDA MEMORIAL
DİP(LOMATlQUE ...................................... 291
IV — MEMORIAL DİPLOMATİQUE’İN MÜTE-
ÂKÎP YAZISI.................................................. 293
r Pâdişâh ve vezirlerin gördüğü hüsn-i kabûl
ve Jeune-Tufquie .........................................................294
2° Dâva haberi ve gazetenin davranışı . .........................295
3° Osmanlı Sefâreti’nin Ziyâ Bey hakkında
verdiği bilgi ...................................................................295
4° Muhâkemenin ta'^llkı ...................................................295
V — LONDRA’DA ÇIKAN BİR TÜRK GAZE
TESİNİN AKSİ ................................................ 298
VI — MUHÂKEMENİN SONU ............................ :J01
VII — DÂVÂNIN İSTİNÂFI................................... 305
NETİCE
BEŞİNCİ YAZI
TÜRKİYE’DE BÂZI YENİ OSMANLILARLA
YENİ OSMANLI TARAFDARLARININ BÎR
MİULET meclîsi KURMA TEŞEBBÜSLERİ
X
Description:Yakın Çağ Türk Kültürü, müesseseler târihi ve edebi yatı. ile ilgili araştırmalardan meydâna gelecek serinin ilk kitâbım sunuyoruz. Bu seriye girecek yazıların herbiri müstakil birer mo nografi teşUîl edecek mâhiyettedir. Bu itibarla, -bir bakı ma- eseri, Jrenklerin «mélange