YAKIN ÇAĞ TÜRK KÜLTÜR vc EDEBİYATI ÜZERİNDE ARAŞTIRMALAR

557 Pages·1610·17.54 MB·Turkish

ATATÜRK ÜNtVERSiTESt YAYINLARI : 455
EdelDlyat Fakültesi Yayınları ; 85
Araştırma Serisi ; 69
YAKIN ÇAĞ TÜRK KÜLTÜR
vc
EDEBİYATI ÜZERİNDE
ARAŞTIRMALAR
I
YENİ OSMANLILAR
Prof. Dr. M. Kaya BİLGEGÎL
Baylan Matbaası Ankara-1976

Ö N S Ö Z
Yakın Çağ Türk Kültürü, müesseseler târihi ve edebi­
yatı. ile ilgili araştırmalardan meydâna gelecek serinin ilk
kitâbım sunuyoruz.
Bu seriye girecek yazıların herbiri müstakil birer mo­
nografi teşUîl edecek mâhiyettedir. Bu itibarla, -bir bakı­
ma- eseri, Jrenklerin «mélange» dedikleri nev’e sokmak
mümkindir. Kitâbı teşkil eden parçaların> «bölüm» yeri­
ne «yazı» başhğıyla ayırtılması da, bu yüzdendir.
İlk cilt. Yeni Osmanitlar’la ilgili yazüaTdan meydâna
geliyor: Müstakil bir Yeni Osmanlilar Târihi yazmak ye­
rine; bu ısiyâsî-edebî zümrenin bilinmeyen hususlarım ny-
dknlatmağı uygun gördük. Mevzu ile ilgili yerli ve yabancı
arşiv vesikalarıyla gazete kayıtlarını olduğu gibi okuyucu­
ya intikal ettirmeğe gayret ettik. Bu ilk kitapta önceden
neşredilip nüsha^ kalmamış dian bir iki yazımız da yer
alacaktır.
Yeni Osmanlilar ve onların faailiyette bulunduğu dev­
reye âit Türk-Avrupa münâsebetleri hakkında bilhassa o
yılların Fransız gazeteleriyle Paris, Londra, Cenevre ar­
şivlerinden çıkardığımız notlar; bu kitap içine giren yazı­
lardan ibâret değildir. Onlar, ileride taMil, tefsir ve ten­
kide tahsis edeceğimiz bir cilt için kaynak teşkil edecektir.
Sözü edilen cilt ise, bâzı yabancı memleketlerde yap­
mayı tasarladığımız araştırmalardan sonra kaleme alına­
caktır.

İ Ç İ N D E K İ L E R
ÖNSÖZ
BİRtNCÎ YAZI
şehzade murAd efendİ’Nîn üçüncü
NAPOLEON’A GÖNDERDİĞİ MEKTUP ....... 1
ÎKtNCÎ YAZI
MUSTAFA FAZIL PAŞA’NIN ABDÜLAZİZ’E
YAZDİGI MEKTUP VE BUNUN ŞİMDİYE
KADAR BİLİNMEYEN KARŞILIĞI ................ 5
I —MUSTAFA FÂZIL PAŞA’NIN KENDİSİNİ
JEUNE TURQUIE (YENİ OSMANLILAR)
TEMSİLCİSİ İLÂN EDİŞİ ............................ 5
1 —Nord Gazetesinin Paris Muhabiri tarafından
gönderilen hır haber ..................................... 5
2 — Bir reddiye ve bir iddia ............................. 7
II —YENİ OSMANLILAR BEYANNÂMESİ
(MUSTAFA FÂZIL PAŞA’NIN PÂDİŞÂ­
HA MEKTÛBU)............................................... 12
1 —Bu mektupta yer alan başlıca fikirler : 30
a) Türkiye’nin hâli ile ilgili satırları ............. 30
b) Türkiye’yi iyi vaziyete sokmak için alına­
cak tedbirler...................................................... 35
V
c) Bir istitrâd : Mustafa Fâzıl Pa§a Türkçü
müdür? 38
2 — Bu «Mektup» karşısında iki gazete : 41
a) «La Liberté» gazetesindeki yazılar ............................41
h) «Mémorial Diplomatique»teki yazılar ......................50
III —BU MEKTÛBUN KARŞILIĞI .................................51
1 — Dı§ vasıfları .....................................................................54
2 — Muhtevâsı ..........................................................................54
1°. Nord gazetesinde çıkan küçük mektupla il­
gili satırlar........................................................................54
2°. Sultan Azız’e hitabeden mektupla ilgili
kısım ..................................................................................56
Mektubun mâhiyeti ...............................................................56
Mustafa Fâzıl Paşa’nın şahsıyla ilgili nok­
talar ............................................................................................58
Bir mukayese ..........................................................................62
Siyâsi görüşlerin cevapları....................................................63
a) Yenileşme hareketi karşısında. Réponse
muharriri .................. .....................................................63
b) Hükümet erkânının müdâfaası .................................63
c) Türkiye’de sanâyı, ziraat, ticâret Mustafa
Fâzıl Paşa’mn iddiâ ettiği gibi değildir ... 65
ç) Müslüman nüfûsun azalması iddiâsı............................65
d) Maârifle ilgili iddiâlar....................................................66
e) İsyanla ilgili iddiâlar ....................................................66
/) Çeşitli içtimâi mes’eleler ............................................68
g) İslâhat mes’elési ..............................................................68
h) Mustafa Fâzil Paşa’da tenakuz ....... ......................77
VI
ı) Yabancıların Şehâdeti ..................................... 78
i) Kanûn-ı esâsî mes’elesi .................................. 78
j) Muharririn, Türkiye’nin hâl-i hâzırına dâ’ir
bir iki fikri ......................................................... 83
k) Muharrir, Mustafa Fâzıl Paşa’nın ittiham-
lannı, toptan hoş karşılamamıştır ............. 83
IV — METİN ............................................................. 84
ÜÇÜNCÜ YAZI
ABDÜIAZİZ DEVRÎNDE TÜRK İHTİLÂLCİ­
LERİ TARAFINDAN AVRUPA’DA ÇIKARTI­
LAN İKİ GAZETE ................................................. 106
I —İTTÎHAD GAZETESİ ...................................... 106
A — Gazetenin Tanıtüması ................................... 107
B — Türkçe Münderecâtı ....................................... 109
1 — Mehmet Bey’in yazıları ............................. 109
a) Faaliyet programı mâhiyetini taşıyan yazı ıo9
b) «Usûl-i meşveret» başlıklı yazı .................. 111
c) «İrâde-i millet» başlıklı yazı ........................ 112
2 — Ali Süâvî Efendi’nin yazısı ........................... 115
3 — Nuri Bey’in yazısı ............................................ 117
C — Ermeni Harfleriyle Yazılan Kısım ............. 123
D — Rum Harfleriyle Yazılan Kısım .................. 123
E — Makalelerin Metinleri ..................................... 123
1 — Gâye ile alâkalı başlıksız yazı....................... 123
2 — «Terakki» makalesinin metni ....................... 125
VII
3 — «Usûl-i meşveret» yazısının metni ..........................128
4 — Diğer bir başlıksız rtıakalenûı metni ....................129
5 — «îrâde-i millet» makalesinin metni ..........................131
F — Netice ...............................................................................134
II — İNKILAB GAZETESİ ................................................138
1 ~ Gazetenin Tanıtılması ..................................................139
Münderecâtı ..........................................................................141
l~Mehmed îmzâsını Taşıyan Yazılar ..........................141
a) Başlıksız yazı.................................................................142
b) «Keşj-ı zamir» makalesi....................... ....................145
c) «Şark Mes’elesi» başlıklı yazı ....................................146
«Hürriyet Gazetesine Cevâh» başlıklı yazı ... 148
d) «Eflâtûn-ı Türk» başlıklı yazı....................................158
2 — Hüseyin Vasfı îmzâsını Taşıyan Yazılar ... 161
a) «Millete Hitah» Başlıklı Yazı ...............................162
b) «Boşnaklara Hitah» Başlıklı Yazı ... ....................166
c) «îstimdâd» Başlıklı Yazı..............................................168
3— Râtib îmzâsını Taşıyan Yazılar ...............................170
a) «îttihâd» başlıklı yazı ..................................................170
b) «Zavallı Ahâlî» başlıklı yazı ....................................171
c) «Köylüler» başlıklı yazı ....................... ....................173
4—.Emir Ayyâr îmzâlı Yazılar .........................................175
a) Birinci «Mükâleme» ....................................................176
b) îkinci «Mükâleme» .....................................................179
c) Üçüncü «Mükâleme» ............................ ....................ISO
5 — Aristidi îmzâlı Mektûb ...............................................182
[II —METÎNLER...................................................................186
VIII
Bi r i nc i S a y ı d a k i l e r
1 — Hiçbir başlık taşımıyan, mukaddime mâhi­
yetindeki yazı ..................................................
— MiUeteHitâb..................................................... 190
— Ittihâd ............................................................. 197
— Keşf-i zamîr ...................................................... 200
İkinci Sa y ı dak i l e r
— Boşnaklara Hitâb .........................................................201
— Zavallı Ahâlî ..................................................................207
— Şark Mes’elesi ..............................................................209
— Mükâleme ........................................................................214
Üçüncü Sa y ı d a ki l e r
— Hürriyet Gazetesine Cevâb ....................... 219
Dö r d ü n c ü Sa y ı d a ki l e r
— Hürriyet Gazetesine Cevâb (Mâba’d).......... 237
— Köylüler ............................................................. 247
— Mükâleme ........................................................... 250
B e ş i n c i S a y ı d a k i l e r
— Eflâtûn-ı Türk ...............................................................253
— Biri meserretli biri kederli iki rivayet ..... 255
— îstimdâd .........................................................................257
— İkinci nüshada münderic «Keşf-i zamîr’in»
hâtimesi ..........................................................................258
— Matbaamıza vârid olan varakanın terceme-
sidir ..................................................................... 260
— Mükâleme ........................................................... 267
IX
FRANSIZCA BÜLTEN ....................................... 270
Netice .......................................................................... 278
DÖRDÜNCÜ YAZI
ZÎYÂ BEY’İN (PAŞA) FRANSIZ ADLÎYE-
SÎ’NDE AÇTIĞI BÎR DÂVÂ .................................
I — MEMORIAL DÎPLOMATÎQUE’ÎN YAZISI 285
1 — Mâhiyeti ............................................................. 285
2 — Metni ................................................................... 288
II — ZİYÂ BEY TARAFINDAN DÂVÂ AÇILA­
CAĞI ŞÂYİASI .............................................. 289
III —BU HABER KARŞISINDA MEMORIAL
DİP(LOMATlQUE ...................................... 291
IV — MEMORIAL DİPLOMATİQUE’İN MÜTE-
ÂKÎP YAZISI.................................................. 293
r Pâdişâh ve vezirlerin gördüğü hüsn-i kabûl
ve Jeune-Tufquie .........................................................294
2° Dâva haberi ve gazetenin davranışı . .........................295
3° Osmanlı Sefâreti’nin Ziyâ Bey hakkında
verdiği bilgi ...................................................................295
4° Muhâkemenin ta'^llkı ...................................................295
V — LONDRA’DA ÇIKAN BİR TÜRK GAZE­
TESİNİN AKSİ ................................................ 298
VI — MUHÂKEMENİN SONU ............................ :J01
VII — DÂVÂNIN İSTİNÂFI................................... 305
NETİCE
BEŞİNCİ YAZI
TÜRKİYE’DE BÂZI YENİ OSMANLILARLA
YENİ OSMANLI TARAFDARLARININ BÎR
MİULET meclîsi KURMA TEŞEBBÜSLERİ
X