Table Of ContentGM Chris Loth
R
B
OO Ruud Rutten
Z
Ben van der Putten
Verslavings-
zorg in de
praktijk
Voor verpleegkundigen
Chris Loth
Ruud Rutten
Ben van der Putten
Verslavingszorg in de praktijk
Chris Loth
Ruud Rutten
Ben van der Putten
Verslavingszorg in de
praktijk
Voor verzorgenden en verpleegkundigen
Houten, 2017
Tweede (ongewijzigde druk), Bohn Stafl eu van Loghum, Houten 2017
ISBN 978-90-368-1769-1 ISBN 978-90-368-1770-7 (eBook)
DOI 10.1007/978-90-368-1770-7
© 2017 Bohn Stafl eu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen
in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige
wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere
manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b
Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 au-
gustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde
vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp).
Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en
andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden.
S amensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave
te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en
andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen.
NUR 897
Ontwerp omslag, binnenwerk en illustraties: Mariël Lam bno, ’s-Hertogenbosch
Bohn Stafl eu van Loghum
Het Spoor 2
Postbus 246
3990 GA Houten
www.bsl.nl
Voorwoord
Overal zien we mensen die worstelen met verslavingen. Verslaving leidt tot verlies van
leven. Het is de missie van de verpleegkundige om de verslaafde patiënt te helpen over
de verslaving heen te stappen en het leven terug te vinden.
Sinds het uitbrengen van het eerste boek over verslavingsverpleegkunde zestien jaar
geleden is er veel ontdekt en verbeterd in de zorg voor verslaafde mensen. Deze nieu-
we uitgave is speciaal bedoeld voor de MBO-verpleegkundigen die in de ggz willen
werken en veel met de verslavingszorg te maken krijgen. Maar ook voor verpleegkun-
digen in algemene ziekenhuizen, in de wijken, en voor de praktijkondersteuner bij de
huisarts is dit een onmisbaar boek om vaak te raadplegen.
Een belangrijke aanvulling bij Verslavingszorg in de praktijk is de onlineleeromgeving
met deeplinks, leervragen en samenvattingen. Kijk hiervoor op www.studiecloud.nl.
Soms hebben we uitgebreide links opgenomen in het boek die online met één klik te
bereiken zijn.
Wij willen alle patiënten die wij in de loop der jaren hebben ontmoet en waar we zo veel
van hebben geleerd hartelijk bedanken daarvoor. Ook gaat onze dank uit naar alle col-
lega’s (verpleegkundigen, maatschappelijke werkers en docenten) die mee hebben
geschreven of mee hebben gelezen. Het heeft dit studieboek veel beter gemaakt.
Namens de redactie,
dr. C.A (Chris) Loth, verpleegkundig specialist ggz
Inhoud
Kijk op studiecloud.nl voor de tekst online met achtergrondlinks, vragen en
samenvattingen.
1 Verslaving 9
Ruud Rutten & Chris Loth
1.1 Diepere kern van een verslaving, Ruud Rutten 10
1.2 Kerneigenschappen van verslaving, Ruud Rutten 12
1.3 Ontwikkeling van een verslaving, Ruud Rutten 13
1.4 Professionele attitude van de hulpverlener, Chris Loth 17
1.5 Samenvatting 25
2 Lichamelijke, psychiatrische en sociaalmaatschappelijke problemen 27
R uud Rutten, Yvonne Slee, Joanneke van der Nagel, Johan Wouda &
Michiel Driessen
2.1 Lichamelijke problemen, Yvonne van Slee 28
2.2 Psychiatrische comorbiditeit, Joanneke van der Nagel 41
2.3 Psychosociale problemen, Johan Wouda & Michiel Driessen 58
3 Motiveren 69
Ben van der Putten & Joanneke van der Nagel
3.1 Motiverende gespreksvoering 70
3.2 Motivatie en gedragsverandering 71
3.3 Motiveren, hoe doe je dat? 77
3.4 Motiveren gedurende het veranderingsproces 89
3.5 Samenvatting 101
4 Verslavingsbehandeling 103
C hris Loth, Hillie van de Peppel, Sophie ten Hove, Kathelijne van der Horst
& René in ’t Veld
4.1 B ehandelen van verslavingsproblemen: de
uitgangspunten, Chris Loth & Hillie van de Peppel 103
4.2 Verslavingspreventie, Sophie ten Hove 119
4.3 Rehabilitatie, Kathelijne van der Horst & René in ‘t Veld 124
5 Middelen en verslavende gedragingen 131
Chris Loth & Astrid Stok
5.1 Hoofdcategorieën 131
5.2 Screening 132
5.3 Verdovende middelen 132
5.4 Stimulerende middelen 140
5.5 Geestverruimende middelen 144
5.6 Gedragsmatige verslavingen 146
Literatuur 151
Lijst van medewerkers 155
Verslaving 9
1 Verslaving
‘Ik ben mijn baan kwijt
en mijn relatie is uit.
Waarom kan ik de fles toch
niet laten staan?!’
Wat is verslaafd zijn nu precies? Om hierachter te komen, kijken we naar wat de
kern van de verslaving is, hoe een verslaving ontstaat en wat de belangrijkste
kenmerken zijn. En welke rol speelt verslaving in de praktijk van de
verpleegkundige? Welke professionele houding moet de hulpverlener aannemen?
Stel je iemand voor die zijn hele leven al te veel drinkt. Het begon al meteen in de
puberteit. Gewoon met vrienden veel drinken en er eigenlijk wel goed tegen kunnen.
Minder snel dronken worden dan de anderen. Met het volwassen worden en het krijgen
van een relatie, baan en kinderen worden de uitspattingen minder. Ook het samen
drinken met anderen neemt af. Maar het stevige drinken blijft. Bij vlagen, zeker als er
spanningen zijn op het werk of thuis, worden het al snel een paar glazen extra. Dit gaat
jaren zo door totdat het misgaat op het werk. Drank is niet de directe aanleiding, maar
wel het slechte functioneren door het gebruik. De spanningen en het drinken nemen
toe en uiteindelijk loopt ook het huwelijk op de klippen. Dan loopt het gebruik hele-
maal uit de hand.
Wat maakt dat iemand uiteindelijk alles kwijtraakt – werk, geld, relatie – en toch de fles
niet kan laten staan? Vervolgens gaat het contact met de kinderen verloren, verdwij-
nen de vrienden, verslechtert de gezondheid en uiteindelijk verdwijnt ook al het zelf-
vertrouwen en zelfrespect. Het drinken levert steeds minder plezier en steeds meer
ellende op. Maar toch, stoppen lukt bij herhaling niet. Hoe komt dit?
C. Loth et al., Verslavingszorg in de praktijk, DOI 10.1007/978-90-368-1770-7_1,
© 2017 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV
10 Verslavingszorg in de praktijk
Figuur 1.1 Verschillende stadia van verslaving
(cid:206) (cid:206) (cid:206)
1.1 Diepere kern van een verslaving
De verslaafde kan vaak rekenen op onbegrip en zwakheid wordt als diepere oorzaak
gezien. Maar is dat terecht? Is dat niet wat simpel gedacht? Wetenschappers hebben de
laatste decennia een stevige bodem gelegd onder een beter begrip van de diepere kern
van verslaving.
De evolutie heeft ervoor gezorgd dat alles wat voor het voortbestaan van de mensheid
belangrijk is door ons als erg prettig wordt ervaren. Eten, drinken, verliefd zijn, vrijen,
een mooie man of vrouw zien, dat vinden we heel fijn. In de loop van onze ontwikkeling
en opvoeding is dat ook meer en meer gaan gelden voor leren, iets bereiken in het
leven, kunst, sport en muziek. Kortom: zin hebben en zin geven geeft plezier en geluk.
Dat geluksgevoel en de verbindingen in de hersenen tussen voelen, denken, bewegen,
herinneren en willen, die daarvoor nodig zijn, zitten midden in onze hersenen. Alcohol
en drugs nemen bezit van juist die hersendelen. Wetenschappers gebruiken daarvoor
het beeld ‘kapen’. Een kaper kan, met gevaar voor alles en iedereen, inclusief de kaper
zelf, een vliegtuig dwingen heel ergens anders naartoe te vliegen. Zo kapen ook versla-
vende middelen onze controle over plezier en geluk, met gevaar voor gezondheid en
echt geluk (Volkow & Li 2004; Leshner 1997; Koob & Le Moal 2008).
Figuur 1.2 Kapen
Verslaving 11
Opdracht 1.1
Sta even stil bij je eigen leven en maak een top drie van wat in jouw leven een plezie-
rig gevoel geeft.
Bij een verslaving gebeurt dat ‘kapen’ niet even en alleen onder invloed, maar is dat
blijvend. Eenmaal verslaafd veranderen die middenhersenen voor lange tijd. Soms
zelfs voor altijd, afhankelijk van:
(cid:520) de aangeboren tendensen in de hersenen;
(cid:520) het middel;
(cid:520) de duur;
(cid:520) de mate van misbruik.
Verslavende middelen grijpen verschillend in op de hersenen, maar op dit punt hebben
ze allemaal eenzelfde effect. In feite gaat het om drie effecten die elkaar onderling
versterken:
(cid:520) de hersenen worden extra gevoelig voor verslavingsgerichte prikkels;
(cid:520) e en gevoel van geluk en plezier wordt moeilijker te bereiken, behalve door of met
verslavende middelen;
(cid:520) het natuurlijke vermogen tot beheersing wordt minder.
Het is alsof je met een auto hard een berg af rijdt en het stuur kan niet meer bewegen.
Het stuurt steeds nog maar één kant op en hoe je er ook aan draait of trekt, het gaat
zijn eigen gang. Het gaspedaal blijft haken en reageert niet meer. De auto gaat nog
harder naar beneden. Je moet dus extra remmen, maar de rem is heel traag en zwak.
Te zwak om de auto voldoende onder controle te krijgen.
Figuur 1.3 Minder beheersing
help!
