Table Of ContentTÜRKİYE CUMHURİYETİ
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
EBEVEYNLER ARASI ÇATIŞMA, AKRAN VE MEDYA ETKİLERİ İLE
ERGENLERDEKİ ŞİDDET DAVRANIŞI ARASINDAKİ İLİŞKİLER: ŞİDDETE
YÖNELİK TUTUMLARIN ARACI ROLÜ
Raşit AVCI
DOKTORA TEZİ
ADANA, 2011
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
EBEVEYNLER ARASI ÇATIŞMA, AKRAN VE MEDYA ETKİLERİ İLE
ERGENLERDEKİ ŞİDDET DAVRANIŞI ARASINDAKİ İLİŞKİLER: ŞİDDETE
YÖNELİK TUTUMLARIN ARACI ROLÜ
Raşit AVCI
Danışman: Prof. Dr. S. Sonay GÜÇRAY
DOKTORA TEZİ
ADANA, 2011
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü’ne,
Bu çalışma, jürimiz tarafından Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı’nda DOKTORA
TEZİ olarak kabul edilmiştir.
Başkan: Prof. Dr. S. Sonay GÜÇRAY
(Danışman)
Üye : Prof. Dr. Turan AKBAŞ
Üye : Doç. Dr. Songül TÜMKAYA
Üye : Doç. Dr. Ahmet DOĞANAY
Üye : Yrd. Doç. Dr. Zülal ERKAN
ONAY
Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım.
…./…./2011
Prof. Dr. Azmi YALÇIN
Enstitü Müdürü
Not: Bu tezde kullan ılan özgün ve ba şka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil
ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullan ımı, 5846 Say ılı Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunu’ndaki hükümlere tabidir.
iii
ÖZET
EBEVEYNLER ARASI ÇATIŞMA, AKRAN VE MEDYA ETKİLERİ İLE
ERGENLERDEKİ ŞİDDET DAVRANIŞI ARASINDAKİ İLİŞKİLER: ŞİDDETE
YÖNELİK TUTUMLARIN ARACI ROLÜ
Raşit AVCI
Doktora Tezi, Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
Danışman: Prof. Dr. S. Sonay GÜÇRAY
Mayıs, 2011, 147 sayfa
Bu araştırma, sosyal bili şsel kuramlar çerçevesinde, ebeveynler aras ı çatışma,
akran ve medya etkileri ile ergenlerdeki şiddet davranışı arasındaki doğrudan ilişkileri
ve şiddete yönelik tutumların aracı rolünü incelemektedir.
Araştırmanın örneklemini Adana’da 1 özel 11 devlet ilkö ğretim okulunun 7. ve
8. sınıfında öğrenim gören 964’ü kız 1156’sı erkek olmak üzere toplam 2120 ö ğrenci
oluşturmuştur. Katılımcıların yaş ranjı 12 ile 17 arasında olup, yaş ortalaması 13.67’dir.
Araştırmada öğrencilere, “Şiddete Yönelik Tutum Ölçe ği” “Sald ırganlık Ölçe ği”,
“Algılanan Çok Boyutlu Şiddet Kaynaklar ı Ölçe ği” ve “Çocuklar ın Alg ıladıkları
Ebeveynler Arası Çatışma Ölçeği” uygulanmıştır.
Yapısal eşitlik modeli sonuçlar ı, ebeveynler aras ı çat ışma dışındaki
değişkenlerin modele anlaml ı katk ısının oldu ğunu göstermektedir. Medya ve akran
etkileri ile fiziksel şiddet arasındaki ilişkilerde şiddete yönelik tutumların kısmi aracılık
rolü, medya ve akran etkileri ile sözel şiddet arasındaki ilişkilerde ise, şiddete yönelik
tutumların tümüyle arac ılık rolüne sahip oldu ğu saptanm ıştır. Ara ştırmada, kız ve
erkeklerde görülen şiddet türlerinin farklılık göstermesi nedeniyle, model cinsiyete göre
de ayrı ayrı sınanmıştır. Her iki grup için yap ısal eşitlik modelinde ebeveynler aras ı
çatışmanın modele katkısının olmadığı görülüp modelden çıkartılmıştır. Her iki grupta
da medya ve akran etkileri ile sözel şiddet arasında şiddete yönelik tutumların tümüyle
aracılık rolüne sahip oldu ğu görülmektedir. Modellerdeki temel farkl ılık ise, erkek
iv
grubu için medya ve akran etkileri ile fiziksel şiddet arasında şiddete yönelik tutumların
kısmi aracılık rolü olmas ına karşın, kız grubunda şiddete yönelik tutumlar ın aracılık
rolüne rastlanamamıştır. Araştırma bulguları, sosyal bilişsel şiddet modeli kapsamında
tartışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Şiddete Yönelik Tutumlar, Medya, Akranlar, Şiddet, Ebeveynler
Arası Çatışması, Yapısal Eşitlik Modeli.
v
ABSTRACT
THE RELATIONSHIPS AMONG INTERPARENTAL CONFLICT, PEER,
MEDIA EFFECTS AND THE VIOLENCE BEHAVIOUR OF ADOLESCENTS:
THE MEDIATOR ROLE OF ATTITUDES TOWARD VIOLENCE
Raşit AVCI
Ph. D. Dissertation, Department of Education Sciences
Supervisor: Prof. Dr. S. Sonay GÜÇRAY
May, 2011, 147 pages
This research was to investigate interparental conflict, peer and media effects
and its relationship with psychical and verbal violence and the mediator role of attitudes
toward violence in terms of social cognitive theories.
For the sampling group of this study, 2120 students, 964 girls and 1156 boys
(Mage = 13.67, range = 12 to 17) were chosen from 7th and 8th grades of one private
and eleven public elementary schools in Adana. Children’s Perception of Interparental
Conflict Scale, Attitudes toward Violence Scale, Aggression Questionnaire and
Perceived Multidimensional Violence Sources Inventory were administered to the
students during the class period.
The results of structural equation model revealed that variables except
interparental conflict have made positive effect on this model. It was found that
attitudes toward violence have partial mediator role in the relation between media-peer
effects and physical violence while they have entire mediator role in the relation
between media-peer effects and verbal violence. As the violence types among girls and
boys have varied in the research, the model was tested separately according to the
gender of students. Interparental conflict was removed from the model since it didn’t
have any contribution on structural equation model for both groups. In both groups it
was seen that attitudes toward violence have an entire mediator role in the relation
between media-peer effects and verbal violence. The main difference between models is
that while in the group of boys, attitudes toward violence have partial mediator role in
vi
the relation between physical violence and media-peer effects, in the group of girls the
attitudes toward violence have no mediator role. The research findings were discussed
in social cognitive model context.
Keywords: Attitudes toward Violence, Media, Peers, Violence, Interparental Conflict,
Structural Equation Modeling.
vii
ÖNSÖZ
Bu çalışmada, sosyal bili şsel kuramlar çerçevesinde, ebeveynler aras ı çatışma,
akran ve medya etkileri ile ergenlerdeki şiddet davranışı arasındaki doğrudan ilişkileri
ve şiddete yönelik tutumların aracı rolünü incelemektedir.
Bu çal ışmanın planlanmas ında ve gerçekle şmesinde birçok ki şinin katk ısı
olmuştur. Çalışma sürecinde titiz çalışmaları ve yönlendirmeleri nedeniyle Danışmanım
Prof. Dr. S. Sonay GÜÇRAY’a, jüri üyeleri Prof. Dr. Turan AKBA Ş’, Doç Dr. Songül
TÜMKAYA ve Doç. Dr. Ahmet DO ĞANAY ve Yard. Doç. Dr.Zülal ERKAN’a,
tezimin istatistik çalışmalarında katkıda bulunan Dr. Nazif ÇALI Ş’a ve Yard. Doç Dr.
Güçlü ŞEKERCİOĞLUNA’a, tezimin her a şamasında yardımlarını esirgemeyen Doç.
Dr. Rezzan ÇEÇEN, Dr. O ğuzhan ÇOLAKKADIO ĞLU ve Yard. Doç. Dr. Fulya
CENKSEVEN’e, Eğitim Bilimleri Bölümü’nde görev yapan tüm hocalar ım ve
arkadaşlarıma, ara ştırmaya kat ılan tüm ergenlere ve ailelerine ve bu ara ştırmayı
destekleyen Ç.Ü. Araştırma Fonu’na teşekkür ederim (EF2009D9).
Bu çal ışma boyunca bana sab ır ve anlay ış gösteren e şime ve anneme
teşekkürlerimi sunuyorum.
Raşit AVCI
viii
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖZET …………………………..…………………….…..……………………….……iii
ABSTRACT ………………………………………………..….……………….………v
ÖNSÖZ ………………………………………………………………………..............vii
TABLOLAR LİSTESİ ……………………………………………..……..………......xi
ŞEKİLLER LİSTESİ …………………………………………….……………….....xiii
EKLER LİSTESİ……………………………………………………..……………….xv
BÖLÜM I
GİRİŞ
1.1. Problem……............……………………………………………………...................1
1.2. Araştırmanın Amacı.........………………………………………………..................7
1.3. Araştırmanın Önem ve Gerekçesi……......…….…………………………................8
1.4. Sayıtlılar…............…………………………………………….………...................10
1.5. Sınırlılıklar............……………………………………………….....………...........10
1.6. Tanımlar……………………………………………………………………...…….10
BÖLÜM II
KURAMSAL TEMELLER VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
2.1. Kuramsal Açıklamalar…………………………………………………..….……...11
2.1.1. Psikoanalitik Yaklaşım ………………………………………………...…...11
2.1.2. Sosyal Bilişsel Kuram ……………………………………………..……….13
2.1.3. Şema Kuramı …………………………........................................................17
2.1.4. Bilişsel Yeni Çağrışım Kuramı ………………….........................................18
2.1.5. Sosyal Bilgiyi İşleme Kuramı ……...………………………………..……..20
2.2. İlgili Araştırmalar...……………………………...........…………………...............26
2.2.1. Saldırganlık ve Şiddet Davranışları ile İlişkili Yurt Dışında Yapılan
Çalışmalar …………...........................…..………………….……………...26
ix
2.2.2. Saldırganlık ve Şiddet Davranışları ile İlgili Yurt İçinde Yapılan
Araştırmalar…………..............................................……………...….……..38
BÖLÜM III
YÖNTEM
3.1. Araştırmanın Modeli………………………..........……...………..……….……….50
3.2. Evren ve Örneklem………………………………............…………………….......51
3.3. Veri Toplama Araçları……………………….……………...................…………..55
3.3.1. Şiddete Yönelik Tutum Ölçeği…………………….............................……..55
3.3.2. Algılanan Çok Boyutlu Şiddet Kaynakları Ölçeği..………….......................55
3.3.3. Saldırganlık Ölçeği …..................................................................…..…........57
3.3.4. Çocukların Algıladığı Ebeveynler Arası Çatışma Ölçeği…….…….............59
3.4. Verilerin İstatistiksel Analizi....................................................................................60
3.4.1. Yapısal Eşitlik Modelleri…………………………...…………….…………61
3.4.1.1. Ölçme Modelleri……………………………….…………….……..61
3.4.1.2. Modele İlişkin Uyum İyiliği ve Değerlendirme Ölçütleri………….63
3.4.2. Gizil Değişkenlerin Ölçme Modelleri………………………………...…….65
3.4.2.1. Çocukların Algıladığı Evlilik Çatışma Ölçeği…….…….………….66
3.4.2.2. Şiddete Yönelik Tutum Ölçeği………………………….……….....69
3.4.2.3. Medya ve Arkadaş Gizil Değişkenleri…………………..………….72
3.4.2.4. Fiziksel ve Sözel Şiddet Gizil Değişkenleri…………………..…….73
3.4.3. Ölçme Modellerine Ait Özet Bilgi………………………………...………..77
3.5. Verilerin Toplanması…………………………………………...…………….……79
BÖLÜM IV
BULGULAR
4.1. Genel Örneklem için Yapısal Eşitlik Modeli…….…………………………..……80
4.1.1. Genel Örneklem için Betimleyici İstatistikler ve Korelâsyon
Değerleri………………………………………………………….…….…...80
4.1.2. Genel Örneklem için Yapısal Model…………………………………...…...82
4.1.3. Genel Örneklem için Şiddete Yönelik Tutumların Aracılık Etkisi….......….85
4.2. Cinsiyet Farklılıklarıyla İlgili Analiz Sonuçları…………………………….…..…88
