TOPLUMSAL DÜZEN PROBLEMĠ EKSENĠNDE ANTHONY GIDDENS'IN YAPILAġMA TEORĠSĠ

291 Pages·2014·1.66 MB·Turkish

T.C.
ADNAN MENDERES ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
SOSYOLOJĠ ANABĠLĠM DALI
SOS-DR-2014-0003

TOPLUMSAL DÜZEN PROBLEMĠ EKSENĠNDE
ANTHONY GIDDENS'IN YAPILAġMA TEORĠSĠ

HAZIRLAYAN

Berivan BĠNAY

TEZ DANIġMANI

Prof. Dr. Ümit TATLICAN

AYDIN- 2014
T.C.
ADNAN MENDERES ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE
AYDIN

Sosyoloji Ana Bilim Dalı Doktora Programı öğrencisi Berivan
BĠNAYtarafından hazırlanan “Toplumsal Düzen Problemi Ekseninde Anthony
Giddens'ın YapılaĢma Teorisi” baĢlıklı tez, 24/07/2014 tarihinde yapılan savunma
sonucunda aĢağıda isimleri bulunan jüri üyelerince kabul edilmiĢtir.

Ünvanı, Adı ve Soyadı : Kurumu : Ġmzası:
Prof. Dr. Ümit TATLICAN Adnan Menderes Üniversitesi ………
Prof. Dr. Mehmet MEDER Pamukkale Üniversitesi ………
Doç. Dr. Hakan ÇÖREKÇĠOĞLU Dokuz Eylül Üniversitesi ………
Yrd. Doç. Dr. Gülhan DEMĠRĠZ Adnan Menderes Üniversitesi ………
Yrd. Doç. Dr. Bekir BALKIZ Ege Üniversitesi ………

Jüri üyeleri tarafından kabul edilen bu doktora tezi, Enstitü Yönetim Kurulunun
………… sayılı kararıyla …../…../2014 tarihinde onaylanmıĢtır.

Doç. Dr. Fatma Neval GENÇ
Enstitü Müdürü
Bu tezde görsel, iĢitsel ve yazılı biçimde sunulan tüm bilgi ve sonuçların akademik ve etik
kurallara uyularak tarafımdan elde edildiğini, tez içinde yer alan ancak bu çalıĢmaya özgü
olmayan tüm sonuç ve bilgileri tezde kaynak göstererek belirttiğimi beyan ederim.

Adı Soyadı : Berivan BĠNAY

Ġmza :
i

YAZAR ADI-SOYADI: BERĠVAN BĠNAY
BAġLIK: TOPLUMSAL DÜZEN PROBLEMĠ EKSENĠNDE ANTHONY
GIDDENS‟IN YAPILAġMA TEORĠSĠ

ÖZET

„Ġnsan, niçin baĢkalarıyla düzenli bir toplumsal hayatı sürdürür?‟, „Niçin insanlar
her yerde birbirleriyle gündelik iliĢkiler içinde yaĢarlar?‟, „Ġnsanlar arasındaki bağlılık
ve iliĢki zorunlu mu yoksa iradi midir?‟ „Toplumu bir arada tutan nedir?‟, „Toplumsal
bütünleĢmeyi ne açıklar‟ ya da „Toplum nasıl mümkün olur?‟ vb. sorular sosyal bilim
literatüründe sıkça ifade edilmiĢtir. Söz konusu soruların kaynağında, özelde sosyal
bilimlerin genelde bilimin merkezi problemlerinden biri olan düzen problemi
yatmaktadır.
Antik Yunan dünyasından günümüze kadar birçok düĢünür tarafından ele alınan
toplumsal düzen problemi, çok katmanlı bir yapıya sahiptir. Problem, insan doğasından,
kiĢiler arası mikro-sosyal iliĢkilere, toplumsal grupların yapısından ulusal ve
uluslararası iliĢkilere kadar birçok boyutu içinde barındırmaktadır.
Sosyal bilimliteratüründe farklı bağlam ve güzergâhlarda ele alınan problem,
Anthony Giddens tarafından yapılaĢma teorisi ekseninde analiz edilmiĢtir. Giddens
ontolojik muhakemelere öncelik tanıyarak sosyal teoriye sirayet etmiĢ düalizmleri
aĢmak isteyen bir düĢünürdür. Giddens‟ın toplumsal düzen problemi analizi de daha
ziyade bu düzlemde karakterize olur. Giddens toplumsal düzen problemini ne bireyin
topluma bağlanması, ne ahlaki bir konsensüs ne de bir denetim/kontrol meselesi olarak
görür. Giddens için toplumsal düzen problemi, çeĢitli alt-sistemlere sahip bir bütünlük
olan sosyal sistemlerin zamanı ve mekânı nasıl birbirine bağladığı meselesidir. BaĢka
deyiĢle toplumsal düzen problemi farklı unsurların, farklı yer ve zamanları birbirine
bağlayarak nasıl bütünlüklü bir karakter kazandığı problemidir. Giddens‟ın toplumsal
düzen problemine yönelik bu yaklaĢım tarzı, sosyal teori literatüründe ayırt edici bir
konuma sahiptir.
Bu doğrultuda çalıĢma iki eksenden oluĢmaktadır. Ġlk eksen toplumsal düzen
probleminin entellektüel arka planını eleĢtirel bir okumayla ortaya koyma amacıyla
oluĢturmuĢtur. ÇalıĢmanın bir diğer eksenini ise Anthony Giddens‟ın yapılaĢma teorisi
ii

bağlamında, toplumsal düzen problemini ele alıĢ tarzı oluĢturur. Bu doğrultuda
çalıĢmanın amacı toplumsal düzen probleminin sosyal teori literatüründe kavranıĢ
Ģeklini eleĢtirel bir okumayla ortaya koyarak problemin önemine iĢaret etmek ve
Anthony Giddens‟ın toplumsal düzen anlayıĢının sosyal teori geleneğindeki stratejik
konumunu gösterebilmektir.

Anahtar Kelimeler: Düzen,Toplumsal Düzen Problemi, Anthony Giddens,
Anthony Giddens‟ın Toplumsal Düzen AnlayıĢı, YapılaĢma teorisi.
iii

NAME: BERĠVAN BĠNAY
TITLE: ANTHONY GIDDENS‟ THEORY OF STRUCTURATION IN TERMS
OF THE PROBLEM OF SOCIAL ORDER

ABSTRACT

„Why people to continue orderly social life with other people?‟, „Why people
everywhere to live in relationship with each other everyday?‟, „Is commitment and
relationship between people compulsory or voluntary?‟, „What keep together society?‟,
„What explains the social integration?‟, „How is society possible?‟ This questions are
most frequently expressed in the literature of social science. This questions lies at the
source of the problem of order which is one of the central problems of science in
general and social science in particular.
By so many thinkers since ancient Greek World discussed the problem of social
order, has a multilayer structure. The problem is, human nature, interpersonal relations,
social groups, micro-social structure from many national and international relations in
dimensions.
The problem which addressed in different contexts and routes in the literature of
social sciences analyzed in terms of structruation by Anthony Giddens. Giddens gives
priority to the ontological reasoning and has spread to social theory wants to overcome
dualism. Giddens‟ analysis of the problem of social order rahter is characterized in that
plane. Giddens does not think of the problem of social order as a matter of connecting
the individual to the community, a moral consensus and an inspection/control issue.For
Giddens, the problem of social order, with various sub-systems of a whole social system
is a matter of time and space that connects how. In other words the problem of social
order is a problem how the different element gains to character by connecting different
places and times. Giddens' style of this approach to the problem of social order has a
distinctive position in the literature of social theory.
Accordingly the thesis consists of two axes. The first axis was created in order to
demonstrate which the problem of social order intellectual background has created a
critical reading.The other axis of the thesis created a way of handling the problem of
iv

social order in the context of Anthony Giddens‟s the theory of structuration.The aim of
the thesis is put forward how the problem of social order is understanding in the
literature of social theory with critical reading and points to the importance of the
problem of social order, and also Anthony Giddens‟s notion of the problem of social
order demonstrate the strategic position in the tradition.

Keywords:Order, The Problem of Social Order, Anthony Giddens, Anthony
Giddens‟ Notion of Social Order, The Theory of Structuration.
v

ÖNSÖZ
Sosyal teori literatüründe Thomas Hobbes, toplumsal düzen problemini açıkça
formüle eden ilk düĢünür olarak geçer. Bu problemi sosyal teori için temel bir sorun
olarak gören ilk sosyolog ise Talcott Parsons‟dır. Ancak açıkça formüle edilmese de
problemin entelektüel arka planı Antik Yunan dünyasına kadar uzanmakta ve problem
günümüz sosyal teorilerinde de hâlâ önemini korumaktadır. Ġnsanların diğer insanlarla
neden düzenli bir iliĢkiyi sürdürdüğü, bu iliĢkinin zorunlu mu yoksa iradi mi olduğu,
toplumu bir arada tutan Ģeyin ne olduğu ya da toplumun nasıl mümkün olduğu vb.
Ģeklindeki sorular, düĢünceler tarihi boyunca cevaplandırılmaya çalıĢılmıĢtır.
Dolayısıyla toplumsal düzen problemi açıkça ya da zımnen birçok düĢünür tarafından
ele alınmıĢ ve çözüme kavuĢturulmaya çalıĢılmıĢ bir problemdir.
Toplumsal düzen problemi her ne kadar birçok düĢünür ve gelenek tarafından
farklı bakıĢ açılarıyla ve farklı unsurlar ön plâna çıkarılarak ele alınsa da problemin
sosyal teori literatüründeki formülasyonu en temelde düalist bir bakıĢ açısıyla, birey-
toplum düalizmi üzerinden gerçekleĢmiĢtir. Ġnsan ister bencil isterse toplumsal bir varlık
olarak görülsün, toplumsal düzen nihayetinde bireyin topluma bağlanması problemi
olarak kavranmıĢtır. Problemin bu Ģekilde kavranmasının en önemli nedenlerinden biri
meslenin bir bilgi problemi olarak görülmesinden kaynaklanır.
Ġnsan içinde yaĢamıĢ olduğu toplumsal dünyayı en temelde onun öngörülebilir
ve geçerli bilgisine ulaĢmak üzerinden anlama ve açıklama çabası içindedir. Bilgi bu
haliyle en baĢtan pragmatist bir içeriğe sahiptir. Özellikle yeniçağda doğa bilimleri ve
teknik alanında yaĢanan ilerlemeler, gerek doğa dünyasının gerekse toplumsal dünyanın
epistemolojik öncüllerle kavranmasına yol açmıĢtır. Sosyolojinin kendini bir disiplin
olarak kurma sürecinde, özellikle Auguste Comte ve Émile Durkheim‟ın çalıĢmalarında
bu tavrı açıkça görmek mümkündür.
Sosyoloji kendini bir disiplin olarak var etmeye çalıĢırken temel motivasyonu
toplumun genel-geçer, nesnel bilgisine ulaĢmak, baĢka deyiĢle doğa bilimlerinin
sunduğu „bilimsel bilgi‟ icrasını toplumsal dünyada gerçekleĢtirebilmekti. Bu süreçte
her ne kadar „Toplum nedir?‟, „Ġnsan nasıl bir varlıktır?‟ türünden toplumsal ontolojik
sorular sorulmuĢsa da bu sorular daha ziyade toplumun genel-geçer nesnel bilgisine
ulaĢmak üzerinden cevaplandırılmaya çalıĢılmıĢtır. Epistemik ontolojik bir muhakeme
tarzı olarak adlandırılabilecek bu tavır, sosyolojinin araĢtırma nesnesi olarak görülen
vi

toplumun kendine içkin özelliklerinin gözardı edilmesine yol açmıĢtır. Ancak temelde
„Toplum nasıl mümkündür?‟ sorusu üzerinden kavranabilecek toplumsal düzen
problemi, zorunlu olarak toplumsal ontolojik muhakemeleri gerektirir. Zira ontolojik
muhakeme „nesne‟nin temel karakterine, kendine içkin özelliklerine ulaĢma imkânı
sağlar. Sadece toplumsal düzen probleminin anlaĢılmasında değil, genel olarak
sosyolojik bilgi üretimi açısından ontolojik muhakemelerin önceliğine ve önemine
dikkat çekmek, sosyolojiyi pür felsefi bir karaktere büründürme talebi olarak
okunmamalıdır. Ontolojik muhakemelerin önceliğine ve önemine dikkat çekmek,
sosyolojik bilgi üretimi adına taĢıdığı stratejik öneme iĢaret etmektir. Zira „Toplum
nedir?‟ türünden ontolojik bir soruya, toplumun kendine içkin karakterine uygun olarak
verilebilecek cevaplar, aynı zamanda toplumun bilgisine ulaĢmaya ve yanı sıra bu
bilgiyi elde etmede kullanılabilecek teknikleri belirlemeye de imkân sağlayacaktır.
Anthony Giddens‟ın ontolojiye dönme talebi ve bu uğurda çalıĢmalarında yapı,
fail gibi birçok kavramı ontolojik bir muhakemeye tabi tutma giriĢimi, toplumsal düzen
problemini ayırt edici bir konumda ele almasına olanak sağlamıĢtır. Bu anlamda
Giddens için problem, sadece bireyin topluma bağlanma meselesi olarak görülmez. Zira
o, en baĢta sosyal teoriye sirayet etmiĢ düalizmleri aĢmaya çalıĢır. Dolayısıyla Giddens
için problem sadece birey ve toplum kategorileri üzerinden kavranamayacağı gibi
çözüm de ne etkin, sağlıklı bir sosyalleĢme ne de denetim/kontrol mekanizmları ile
gerçekleĢebilir. Giddens için toplumsal düzen problemi, bir bütünleĢme problemidir.
BaĢka deyiĢle farklı düzey ve alt-sistemleri bünyesinde barındıran toplumun nasıl
mümkün olduğu sorusudur.
Bu anlamda sosyal teori literatüründe toplumsal düzen problemi her ne kadar
epistemolojik alan içinde birey-toplum düalizmi üzerinden karakterize edilse de
problem en temelde bir bütünleĢme, baĢka deyiĢle toplumun nasıl mümkün olduğu
sorunudur. Bu haliyle de toplumsal düzen problemi,sadece sosyolojinin ana çalıĢma
odaklarından birini oluĢturmakla kalmaz aynı zamanda sosyolojinin bir disiplin olarak
varoluĢ koĢullarını belirler.
Bu doğrultuda çalıĢmanın temel katkısı, sosyoloji için temel önemde olan
toplumsal düzen probleminin önemine iĢaret etmek ve bu problemin toplumsal ontolojik
muhakemelerden bağımsız olarak tam anlamıyla kavranamayacağını göstermektir.
Ancak Ģüphesiz ki sosyoloji adına stratejik öneme sahip bu problemin tüm detaylarıyla
vii

ele alınması ve toplumsal ontolojik muhakemelerin sosyoloji adına taĢıdığı önemin tüm
ayrıntılarıyla sunulması bu çalıĢmanın sınırlarının ötesine uzanmaktadır. Ancak en
azındanproblemin sosyolojideki önemine iĢaret etmenin ve bu doğrultuda toplumsal
ontolojik muhakemelerin sosyolojideki stratejik rolünü göstermenin sosyolojik bilgi
üretimiadına katkı sağlayabileceği düĢünülmektedir.
Son olarak çalıĢmadaki tüm hatalar bana ait olmakla beraber doğrular,bu süre
zarfında ilgi ve desteğini esirgemeyen, önerileri ve görüĢleriyle yanımda olan hocalarım
ve arkadaĢlarımın katkılarıyla mümkün olmuĢtur. Bu anlamda zihin açıcı sunum ve
sohpetleri için AraĢ. Gör. Uğur BĠNĠCĠ‟ye; tez süresince desteğini esirgemeyen, görüĢ
ve önerileriyle bu çalıĢmaya katkı sağlayan Yrd. Doç. Dr. Tuncay SAYGIN‟a; çalıĢma
süreci boyunca göstermiĢ oldukları ilgi ve anlayıĢtan ötürü tez izleme komitesinde yer
alan değerli hocalarımProf. Dr. Mehmet MEDER ve Yrd. Doç. Dr. Gülhan
DEMĠRĠZ‟e; tez jürime katılarak görüĢ ve önerilerini esirgemeyen değerli hocalarım
Doç. Dr. Hakan ÇÖREKÇĠOĞLU ve Yrd. Doç. Dr. Bekir BALKIZ‟ a teĢekkür ederim.
Son olarak tez danıĢman hocam Prof. Dr. Ümit TATLICAN‟a sadece bu çalıĢma
özelinde değil, lisans ve lisansüstü öğrenimim boyunca göstermiĢ olduğu ilgi ve destek
için teĢekkür ederim.

Berivan BĠNAY