Tijdschrift voor he, Onderwijs in de Aardrijkskunde

274 Pages·2012·11.93 MB·Dutch

Tijdschrift Onderwijs
voor he,
in de Aardrijkskunde
ONDER REDAKTIE VAN
L. COHEN EN G. J. A. MULDER
VEERTIENDE JAARGANG
1936
UITGAVE DE BUNTE AERDENHOUT

1
Bij het nieuwe jaar.
Over het afgelopen jaar zijn wij niet in alle opzichten tevreden.
Wij mogen niet klagen over gebrek aan kopie, voor vele andere
redactie's vaak een maandelijks terugkerende zorg. Integendeel,
wij ontvangen vaak zoveel bijdragen, dat we verschillende schrij-
vers soms geruime tijd moeten laten wachten. Dit wil natuurlijk
volstrekt niet zeggen, dat men maar ophouden moet met het zenden
van bijdragen; laat niemand deze verkeerde conclusie trekken.
Onze ontevredenheid gaat meer de kant uit van de belangstel-
ling. Wij horen zo weinig een oordeel over T. 0. A., wat men
goed, wat verkeerd vindt, waaraan men wèl, waaraan men niets
heeft. Enige malen werd in artikelen de vraag gesteld, wie op een
bepaald punt eens nader wilde ingaan, zonder dat iemand ant-
woordde. En bovendien wij horen zo weinig uit de praktijk. Een
ieder vindt toch wel eens bij het lesgeven een nieuwe manier om
een moeilijkheid duidelijk te maken; een ieder probeert toch wel
eens een bepaald gedeelte van de leerstof weer geheel anders te
behandelen, of experimenteert in aanschouwelijke voorstellingen:
tekeningen, proeven, excursie's. Het zijn meestal kleine verbeterin-
gen, die wij aanbrengen, een geringe vooruitgang. Laten wij deze
voordelen niet uitsluitend voor ons zelf bewaren, maar door public
catie in T. 0. A. er bekendheid aan geven, zodat ook andere kol
legaas ervan kunnen profiteren en wij op onze beurt van hun
resultaten. Het behoeven volstrekt geen lange, gewichtige arti-
kelen te worden; ook kleine mededelingen van % of % pagina
kunnen de moeite waard zijn. Vermoedelijk denken velen dat het
toch niet belangrijk' is, en willen niet met een schijnbare onbedui-
dendheid voor de dag komen. Meestal is deze gedachte onjuist
en zullen er verscheidene kollegaas zijn, die het ook eens op die
manier willen proberen. Wij hopen dan ook op een zeer algemene
medewerking aan de rubriek ,,Uit de Praktijk". Desgewenst willen
we daarin ook anoniem opnemen.
Dit wat betreft de inhoud. Anderzijds zijn we ontevreden over
de gang van zaken met T. 0. A. De herhaalde salariskortingen
hebben helaas enkelen van ons er toe gebracht voor het abonne-
ment te bedanken. Verreweg de grote meerderheid blijft ons ge-
lukkig trouw en is van mening, dat het eigen vakblad het laatst
2
in aanmerking mag komen om geschrapt te worden. De nood is
in sommige leraarskringen echter hoog gestegen. Zo ontvingen
we o m. het volgende veelzeggende briefje: ,,...... het spijt me erg,
maar ik moet bedanken, omdat ik voor f 4,25 heel wat roggebrood
kan kopen."
Waar zulke toestanden in het Nederlandse lerarencorps heersen,
kunnen en mogen wij natuurlijk de vakbelangen niet naar voren
brengen. Maar er zijn velen bij wie de nood gelukkig niet zo hoog
gestegen is en die toch in een bezuinigingswoede hun vakblad
overboord gooien.
Tegenover deze vermindering staat bijna geen aanwinst van
nieuwe abonné's, doordat vrijwel geen nieuwe leerkrachten meer
benoemd worden. Wij dreigen daardoor in moeilijkheden te komen,
die tenslotte een staking van de uitgave tengevolge zou kunnen
hebben. Wij zijn ervan overtuigd, dat velen dit zouden betreuren
en dat zeer ten nadele van ons onderwijs de band daardoor geheel
verloren zou raken. Dit mag niet gebeuren; tijdig dienen maat-
regelen genomen te worden om dit gevaar te keren.
Aanvankelijk was ons plan T. 0. A. weer tot tweemaandelijks
tijdschrift terug te brengen, om daardoor het abonnementsgeld te
kunnen verlagen. Het lijkt ons echter beter uit te zien naar mid-
delen, die onze lezerskring kunnen vergroten.
In de eerste plaats wordt daarbij gedacht aan het Lager Onder-
wijs, waar velen belangstelling voor aardrijkskunde bezitten, maar
nog niet tot onze abonné's behoren. T. 0. A. heeft ook betrekkelijk
weinig aandacht besteed aan het L. 0. en de keren dat zulks ge-
schiedde, waren meestal aan het woord mensen van het M. O.
Daarin kan thans verandering komen, doordat tot de groep van
vaste medewerkers is toegetreden de heer A. Barten te Schiedam,
van wien in deze aflevering reeds een bijdrage voorkomt. Maar
bovendien kan daadwerkelijk door ieder geholpen worden om
[ 936 tot een beter jaar te maken door ons op te geven naam en
adres van onderwijzers, die vermoedelijk belangstelling hebben.
Wij zullen deze dan enige proefnummers ter kennismaking sturen.
Betere resultaten mogen echter verwacht worden, indien men de
moeite zou willen nemen persoonlijk bekende leraren, hoofden,
onderwijzers en studenten op te wekken abonné te worden. Eén
gesprek maakt meestal meer indruk dan verscheidene proefnum-
3
mers, die per post met veel ander drukwerk binnen komen. Mogen
wij erop rekenen, dat ieder in eigen kring eens nagaat, wie voor
„bewerking" in aanmerking komt?
Misschien zijn er onder de lezers mensen met nieuwe ideeën tot
verbetering. Laten zij ons vooral schrijven, want wij willen al het
mogelijke doen om T. 0. A. te behouden.
DE ADMINISTRATIE.
Is de Lagere School gebonden aan een bepaalde
indeling der aardrijkskunde-leerstof 7
De leergangen en methoden voor aardrijkskunde, welke in de
laatste jaren het licht zagen, vertonen in hoofdzaak allen dezelfde
indeling. Wanneer het z.g. aanvankelijke geografie-onderricht bui-
ten beschouwing mag blijven, komt de indeling ongeveer met de
volgende overeen:
Ode klas: Nederland. Reis naar Indië.
5de klas: Europa. Nederlandsch Indië.
6de klas: Werelddelen.
7de klas: Herhaling en uitbreiding van het voorafgaande.
Een enkele methode geeft een lichte wijziging: Indië wordt wel
eens verschoven; B e r e n d s e n en W i t z e n b u r g behandelen
in L e v en en S t r even (Groningen, Wolters) de boven aange-
geven gebieden een jaar eerder, maar de volgorde blijft dezelfde.
Zelfs is mij uit de niet bijster omvangrijke Nederlandse literatuur
der laatste jaren geen enkel geval bekend van twijfel aan de voor-
treffelijkheid dezer volgorde.
In de buitenlandse literatuur daarentegen wordt aan de stof-
indeling heftig geknabbeld en geschud. Een tweetal voorbeelden
mogen hier volgen, een derde geve aanleiding tot het samenstellen
van een afwijkende indeling voor Nederland.
I.
D. M. Forsaith in A Handbook for Geography-
T ea c hers') geeft op p. 17-18 de volgende leergang:
1) London, w. d. Methuen & Co., XII -}- 336 p,
4
klasse 5 klasse 6 klasse 7
Deptford 4 w. Z.-Amerika 5 w. Europa 12 w.
Londen 2 w. Antarctica 1 w. Stille Oceaan 1 w.
Gr. Br. + I. 6 w. N.-Amerika 8 w. Atlantische „ 1 w.
Practisch werk 3 w. Arctisch geb. 1 w. Indische , 1 w.
Azië 8 w. Practisch werk 6 w. Practisch werk 6 w.
Australië 4 w. Britse eil. 6 w. Brits Wereldr. 6 w.
Afrika 6 w. \Wereld distr. 6 w. Britse eil. 6 w.
Totaal 33 w. 33 w. 33 w.
Zonder diep op de voor- en nadelen van een dergelijke leergang
te willen ingaan, lijken een paar opmerkingen toch niet overbodig.
a. Van de 99 beschikbare weken — de overige zijn gewijd aan
examens, repetities, e. d. krijgt het Britse eilandenrijk er 24, de
rest van de wereld 60, terwijl in totaal 15 w. besteed worden aan
„practisch werk'', d. w. z. boetseren, zonnewaarnemingen, school-
wandelingen en andere vormen van „outdoor-work". Vandaar dat
deze lessen in het zomerhalfjaar zijn geplaatst.
b. Het eerste zestal weken van klas 5 is gewijd aan de kennis
van de naaste omgeving, de heemkunde.
De bedoeling is, dat hiervan twee weken worden afgenomen
om Deptford in geografische termen vast te leggen. Londen krijgt
daarvoor één week. De aldus vrijkomende tijd wordt besteed aan
het lezen en begrijpen van bepaalde paragrafen uit verschillende
boeken en atlassen. Uit het t. a. p. gepubliceerde lijstje citeer ik de
volgende titels: oude drukken van Statesman's Year-Book, Whita-
ker's Almanak, Statistical Abstract en verschillende bladen der
z.g. Ordnance Sheets, welke overeenkomen met onze kaarten der
Topografische Dienst. In totaal worden aan dit lezen en begrijpen
in klas 5 en 6 twaalf weken, in klas 7 zes weken besteed. Op die
wijze hoopt men de mogelijkheid te scheppen voor verdere eigen
studie.
c. Groot-Brittannië komt in elk jaar terug. Dit betekent vol-
doende repetitie-mogelijkheid en een beklemtonen der belangrijk-
heid voor Engelse kinderen.
d. „Werelddistributie" aan het einde van klas 6 geeft een
handige gelegenheid om ongezocht de wereld nog eens te herhalen,
5
e. Op dezelfde wijze stelt het Britse Wereldrijk den leraar in
staat ook in klas 7 de werelddelen nog eens te repeteren.
f. Europa wordt op een dusdanig tijdstip behandeld, dat de
leerlingen er het meeste profijt van kunnen trekken. De tijd lijkt
wat kort, maar blijkt toereikend door grotere eenheden te behan-
delen, bijv. het Middellandse Zeegebied. Voor Nederlandse
schooltoestanden zou hier echter met recht de opmerking gemaakt
kunnen worden, dat vele leerlingen het leven zouden ingaan zonder
ooit iets van Europa gehoord te hebben.
g. Ten slotte wordt nog minstens één week per kwartaal besteed
aan de bespreking van krantenberichten betreffende het in behan-
deling zijnde gebied. Daardoor krijgt het onderwerp „een glans
van wezenlijkheid."
H.
Ook bij onze oostelijke buren twijfelen sommigen aan de juistheid
der gebruikelijke stofindeling.
In ,,Stoffverteilung im Erdkunde-Unterricht 1) gaat C I. H.
Ti e t j en uit van de veronderstelling, dat de eerste wet in de
volksopvoeding de wet van de eenheid is. Dit behoeft ons niet
te verwonderen van iemand, die enerzijds in de aardrijkskunde
„eine gruppenbildende Kraft zur Uberwindung der Facherung" 2)
ziet, anderzijds naar best vermogen tracht het onderwijs in dit vak
dienstbaar te maken aan de vorming van principiële nationaal-
socialisten.
De geëikte grondwetten voor de samenstelling van een leerplan,
n.l. van het dichtstbijzijnde naar het meer verwijderde en van het
eenvoudige naar het meer gecompliceerde blijven voor hem wel
practische richtlijnen voor het aanbieden van de leerstof, mogen
echter niet de samenstelling van het leerplan bepalen. In het kort
komen zijn voorstellen hierop neer:
Kl. 5: De heemgrond; de oerheem in het N.; Scandinavië,
Groenland, IJsland, Engeland.
Kl. 6: Strijdgebieden voor het behoud en de vorming van de
Duitse soort (Art) . Steeds uitgaan van het Duitse grenslandschap.
1) Geographische Wochenschrift 1935 Heft 34 p. 827 vv.
2) T i e t j e n ( C 1. H.), Erziehung zum deutschen Menschen, Leipzig.
6
a. het noodlotsland in het 0. (Rusland, Moravië, Karpaten,
Hongarije, enz.);
b. het strijdland in het Z. (Alpen, Zwitserland, Italië, enz.) ;
c. het strijdland in het W. (Frankrijk, Nederland, België,
Spanje) .
Kl. 7: Duitsland in afzonderlijke landschappen, waarbij onder-
scheiden moet worden in kern- en grenslandschappen.
Kl. 8: Duitsland, waar altijd slechts Duitsers leefden, schiepen
en arbeidden.
Uit de begeleidende toelichting licht ik nog de volgende punten:
De heemkunde in de grondschool (kl. 1-4) is te beperkt om
stevig op voort te kunnen bouwen. Vandaar dat de eerste helft
van het vijfde leerjaar een verdieping der heemkunde brengt. Veel
wordt er gewandeld, met behulp van tenten wordt het beloopbare
rayon aanmerkelijk vergroot. „Schier bij elke schrede ontmoet men
goden- en heldensagen." Dit maakt aansluiting bij geschiedenis
(praehistorie ), taal (strijd- en marsliederen) en lezen (sagen)
mogelijk. In de klas wordt het levende beeld van de oerheem uit-
gebreid met „Groot-Nedersaksen", Scandinavië, Denemarken,
IJsland, Groenland en Engeland. De stofbehandeling toont ons
hier de Noordse mens „und seine Glaubenswelt, den nordischen
Menschen zwischen Himmel und Erde. Das Raumbild wandelt
sich zur germanischen Meer- und Waldlandschaft und wchst zum
Lebensraum des deutschen Volkes."
In klasse 6 komen bij
a het 0.: de Volksverhuizing; Duitsers in het 0.; kolonisatie
van het 0.; de Hansa; de geestelijke ridderorden. Als heldenfigu-
ren: Hendrik I: Otto de Grote; Hendrik de Leeuw; Albrecht de
Beer; Koenraad II; Mathilde en Gisela; orderidders. In aansluiting
hierbij leesstof, liederen en gedichten.
b het Z.: Christendom en monnikwezen; keizer en paus; de
Germanen in Italië; Kruistochten.
e het W.: Lodewijk XIV; Franse Revolutie; tegenstelling
Frankrijk-Duitsland; Verdrag van Versailles.
In klasse 7 geheel Duitsland, dan heeft de vertrekkende een
afgerond geheel, ook al maakt hij klasse 8 niet mee.
Ontdaan van alle mogelijke hypernationalisme, treft ons in dit
leerplan een grote onaanvaardbaarheid; over de werelddelen wordt