tc marmara üniversitesi türkiyat araştırmaları enstitüsü atatürk ilkeleri ve inkılap tarihi anabilim dalı b

249 Pages·2015·8.03 MB·Turkish

T.C.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ
ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ ANABİLİM DALI

BİR GAZETECİ OLARAK ABDİ İPEKÇİ ( 1929- 1979)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

SEYİT IŞIK

İSTANBUL 2015
T.C.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ
ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ ANABİLİM DALI

BİR GAZETECİ OLARAK ABDİ İPEKÇİ (1929-1979)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

TEZ DANIŞMANI: DOÇ DR. ALİ SATAN

İSTANBUL 2015

İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER …………………………………………………………...I
ÖNSÖZ……………………………………………………………………III
TÜRKÇE ÖZET……………………………………………………........VI
SUMMARY(İNGİLİZCE ÖZET)……………………………………..VII
KISALTMALAR……………………………………………………….VIII
GİRİŞ………………………………………………………………………1
1.BÖLÜM:İPEKÇİ AİLESİNİN GEÇMİŞİ
1.1.İpekçi ailesi………......................................................................................................5
1.2.Sabetayların İpekçi Ailesi ile Bağlantısı……………………………………….........6
1.3.İpekçiler ve Türk Sinema Sektörü…………………………………………………...9
1.4.Üsküdar Bülbülderesi Mezarlığı……………………………………………………11
1.5.Abdi İpekçi’nin Çocukluk ve Gençlik Yılları……………………………………...11
1.6.Abdi İpekçi’nin Galatasaray Lisesi Yılları…………………………………………14

2.BÖLÜM:ABDİ İPEKÇİ VE GAZETECİLİĞİ
2.1.Gazetecilik Yaşamı ve Çalıştığı Gazeteler…...........................................................17
2.2.Milliyet Gazetesi ve Abdi İpekçi…...........................................................................19
2.3.Demokrat Parti ve Abdi İpekçi……………………………………………………..25
2.4.1960 Darbesi ve Abdi İpekçi….……………………………………………………28
2.5.Cemal Gürsel’in Cumhurbaşkanlığı Meselesi ve Abdi İpekçi……………………..34
2.6.Abdi İpekçi ve Ecevit………………………………………………………………36
2.7.Abdi İpekçi ve Demirel…………………………………………………………….40
2.8.Siyasi Kamplaşmalar ve Abdi İpekçi………………………………………………46
2.9.Abdi İpekçi’nin Siyasi Gerginliğe Çözüm Önerisi…………………………………49
2.10.12 Mart 1971 Muhtırası ve Abdi İpekçi…………………………………………..53
2.11.Muhtıra, Ecevit ve Abdi İpekçi…………………………………………………...62
2.12.Ermeni Terörü ve Abdi İpekçi…………………………………………………….68
2.13.Faruk Gürler Krizi ve Abdi İpekçi………………………………………………..70
2.14.CHP-MSP Koalisyonu ve Abdi İpekçi……………………………………………73
2.15.Milliyetçi Cephe Hükümetleri ve Abdi İpekçi……………………………………78
2.16.Abdi İpekçi’nin NATO’ya ve ABD’ye Bakışı……………………………………86
I
2.17.Abdi İpekçi’nin AET’ye (Avrupa Ekonomik Topluluğu) Bakışı ………………...97
2.18.Abdi İpekçi ve Kıbrıs Meselesi………………………………………………….102
2.19.Abdi İpekçi’nin Sovyetler Birliği’ne Bakışı….………………………………….119
2.20.Abdi İpekçi’nin Türk Basınına Katkıları………………………………………...123
2.21.Abdi İpekçi’nin Öldürülmesi...…………………………………………………..127
2.22.Abdi İpekçi’nin Öldürülmesinden Dolayı Türk Basınının Yayımladığı Ortak
Bildiri……………………………………………………………………………...131
3.BÖLÜM: ABDİ İPEKÇİ’NİN SİYASİ DÜŞÜNCESİ VE ESERLERİ
3.1.Tek Formül Sosyalizm ............................................................................................134
3.2.Demokrasi Anlayışı ................................................................................................138
3.3. Kendi Sözleri İle Abdi İpekçi ............................................................................... 141
3.4. İhtilalın İç Yüzü Kitabı...........................................................................................142
3.5.İnönü Atatürk’ü Anlatıyor Kitabı ...........................................................................144
3.6.Liderler Diyor ki Kitabı...........................................................................................146
3.7.Afrika Kitabı............................................................................................................147
3.8.Dünyanın Dört Bucağından Kitabı………………………………………………..150

4.BÖLÜM:GÜNLÜK YAZILARINDAN SEÇMELER VE
TANIYANLARIN GÖZÜ İLE ABDİ İPEKÇİ
4.1.Köşe Yazılarından Seçmeler……………………………………………………...157
4.2.Tanıyanların Gözü İle Abdi İpekçi…………………………………......................187
(Bülent ECEVİT, Sami KOHEN, Nail GÜRELİ, Hasan PULUR, Doğan HEPER, Altan
ÖYMEN, Leyla UMAR, Bedri KORAMAN, Refik ERDURAN, Uğur MUMCU, Ülkü
TAMER, Uğur DÜNDAR, Mehmet Ali BİRAND, Altemur KILIÇ )
SONUÇ:………………………………………………………………....197
EKLER:…………………………………………………………………200
KAYNAKLAR:…………………………………………………………236

II
ÖNSÖZ
Bu tez çalışmasının yapılmasının amacı; Türk basın hayatında önemli bir yeri
olan gazeteci Abdi İpekçi’yi, düşünsel ve mesleki yönlerini bir bütün olarak
incelemektir. Böylelikle basın hayatımızda yaşanan zikzaklar, basın özgürlüğüne
yönelen baskılara karşı oluşan duyarsızlıkları, gazetecilik mesleğinin etik kurallardan
uzaklaşmasının yarattığı olumsuz sonuçları anlatarak, İpekçi’nin bu olumsuzluklara
karşı verdiği mücadeleyi gün yüzüne çıkarmaktır.
Abdi İpekçi, yaşamı boyunca basının bağımsızlığına, gazeteciliğin bir meslek
olarak yapılmasına, basın ahlak yasasının çıkarılmasına, kişi hak ve hürriyetine, özel
yaşamın gizliliğine önem vermiş; bu nedenle ortaya koyduğu ilkeler, ‘‘Abdi Bey
Ekolü’’ olarak anılmıştır. Basın hayatına yapmış olduğu katkıların ve ilkelerin yeniden
anımsanması, öğrenilmesi ve uygulanması da tezimin amaçlarından biridir.
Tezi hazırlarken uğradığı suikast üzerinde fazla durulmadı. Bu konuda o kadar
çok belgesel çekimi yapılmış televizyon programları hazırlanmış, köşe yazıları
yazılmıştır ki; bilineni tekrar etmek bir sonuca götürmeyecekti. Kaldı ki, anlatılanlar
perde önündeki bilgilerdi, perdenin ardını kimse açamamıştır. Dolayısıyla bir kişi
etrafında dönerek tez konusunu asıl hedefinden uzaklaştırmak istenilmedi.
Milliyet gazetesi genel yayın yöntemi olarak Abdi İpekçi ile ilgili yazılmış
kitaplardan, eserlerinden onun köşe yazılarından büyük ölçüde yararlanıldı. Bu
araştırma yapılırken, en çok sıkıntı çekilen konu, onun siyasi düşüncelerine ulaşmak
oldu. Abdi İpekçi, bir Kemalist-Atatürkçü idi. Ancak aynı zamanda Kemalizm’i
algılama ve içselleştirme anlayışı sol penceredendi, fakat bununla ilgili yazılmış felsefi
veya eleştirel bir kaynak yoktu.
Gazeteciliği ile ilgili birçok bilgi var, ancak bu bilgiler siyasi düşünceleri ile
harmanlanamadığı için kuru bilgilerin ötesine geçemiyordu. Ayrıca Abdi İpekçi dış
dünyada tanınan biriydi, uluslararası basına yönelik yaptığı faaliyetlerin sonuçları
yeterince ortaya konamamıştı. İpekçi’nin hayatı aslında dünyada soğuk savaşın
yaşandığı bir dönemdi. Hem Türkiye hem de dünya bu soğuk savaşın acılarını,
çatışmalarını yaşamıştır. Zaten Abdi İpekçi de soğuk savaşın Türkiye’de yarattığı
çatışma ortamının sonucu olarak öldürüldü. Bu nedenle onun hayatı, Türk basın
tarihinin önemli bir evresini hem de Milliyet gibi bir gazetenin tarihi demekti.
III
Bu çalışma, dört bölümden oluşmuştur. Birinci bölümde, İpekçi Ailesi
anlatılmaktadır. Ailenin geçmişi, nereden İstanbul’a geldikleri, hangi işlerle uğraştıkları
ve Abdi İpekçi’nin çocukluk, gençlik yılları üzerinde duruldu.
Tezin ikinci bölümünde, Abdi İpekçi’nin gazeteciliğe geçiş süreci üzerinde
durularak, çalıştığı gazeteler, Milliyet gazetesinin yazı işleri müdürlüğüne gelişi
anlatıldı. Milliyet gazetesinde göreve başlaması ile bu kurumda yaptığı yenilikler ve
Türkiye Cumhuriyeti’nde meydana gelen olaylara (Askeri darbeler, terör, siyasal
partilerdeki yönetim değişimleri, siyasal akımlar vb) Abdi İpekçi’nin bakışına köşe
yazılarından alıntılar yapılarak yer verildi. Özellikle Abdi İpekçi yönetiminde Milliyet
gazetesinin dış politikası ve Kıbrıs meselesine bakışına, ayrı bir başlık halinde yer
verildi. Üçüncü bölümde, Abdi İpekçi’nin yazdığı eserlerden bahsedilirken fikir yapısı
bu eselerinden yararlanılarak verildi. Özellikle sosyalist-sosyal demokrat yönü
açıklanmaya çalışıldı. Dördüncü ve son bölümde, fikir hayatını iç ve dış olaylar
karşısındaki tutumunu, üslubunu, daha net öğrenmek için Milliyet gazetesindeki köşe
yazılarına ve hakkında yazılanlara yer verildi.
Gazetecilik yönleri ve özellikleri anlatılırken, bunu fikri (ideolojik) görüşleri ile
beraber ele alınmasına çalışıldı. Çünkü Abdi İpekçi’den çok bahsedilir ancak siyasi
düşüncelerinden hiç söz edilmez. Bu tezde, hayatı ve gazetecilik yaşamı süreci
anlatılırken bu alan üzerinde daha çok durmaya gayret edildi. Ayrıca kaynak toplama
aşamasında eserleri tezin kompozisyonunu oluşturmadan önce, okuma sürecinde, isim
olarak verilmesi tasarlanılıyordu. Ancak görüldü ki; bu eserler gazetecilik faaliyetleri
içinde yapılan röportajlardı. Hepsi Milliyet gazetesinde yayınlanmıştı. Ayrıca fikir
dünyası bu eserlerde gizliydi. Bu nedenle, eserlerini tek tek ele alıp özellikle
düşüncelerinin yansıtılmasına çalışıldı.
Çalışmanın amacı, Abdi İpekçi’yi sadece Milliyet gazetesinin yayın yönetmeni
ve başyazarı olarak değil, Türk basın yaşamına yaptığı katkı, barış, demokrasi,
özgürlük, hukuk devletine bağlılık yönlerini vermekti. Özellikle sosyal-demokrat,
demokratik-sosyalizm, demokratik-sol yönlerini anlatırken İsveç ile Türkiye arasında
yaptığı karşılaştırmalarına yer verildi. Ona göre, Türkiye’nin ve dünyanın kurtuluşu
sosyal devletteydi, bunu ‘‘tek formülü sosyalizm’’ olarak özetlemişti.
Abdi İpekçi’nin diğer bir özelliği olan habere kaynağından bizzat ulaşma ilkesi
günümüzde de gazeteciliğin ve haberciliğin temel ilkesi olmaya devam ediyor. Bir fikir
IV
ve eylem adamı olan Abdi İpekçi’nin hayata, olaylara, siyasete, Türkiye’ye olan bakışı,
yorumları ve düşünceleri ortaya konmaya çalışıldı.
Tez’in hazırlanmasında, özellikle, yakın arkadaşlarının düşüncelerinden ve
kitaplarından, Milliyet gazetesinden ve bu gazetede Abdi İpekçi’nin ‘‘Durum’’
köşesindeki yazılarından, Milliyet gazetesi ile ilgili yayınlanmış eserlerden Beyazıt
Kütüphanesi ve İslam Araştırmaları Kütüphanesinden büyük oranda yararlanıldı.
Tez çalışmamda her fırsatta güler yüzünü, düşüncelerini, yardımlarını
esirgemeyen, bu konuyu almamda katkı sağlayan danışman hocam Doçent Dr Ali
Satan’a, teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca düzeltileri yapan eşim Filiz Işık’a, özetin
İngilizce çevirisini yapan öğretmen arkadaşım Ebru Anadolu’ya teşekkür ederim.

V
ÖZET
Türk basın tarihinde etkili olan gazetecilerden birisi de Abdi İpekçidir. 1954’ten
1979 yılına kadar 25 yıl süreyle Milliyet gazetesinin genel yayın yönetmenliğini yapan,
günlük yazıları, kitapları, düşünceleri ile siyasi yaşama yön veren, katkı yapan birisiydi.
Çalışmanın amacı, Abdi İpekçi’yi bu yönleriyle anlatmaktır.
Çalışmada, Abdi İpekçi’nin gözüyle Türkiye’de ve dünyada meydana gelen
olayların incelenmesidir. İncelemede, gazetecilik mesleğinde basın etiğine uyan,
eleştiren ama hakaret etmeyen, yerinde doğru haber almayı ön planda tutan, her türlü
şiddete karşı, barış ve demokrasiden yana olan, gazetecilik mesleğinde ‘‘5N 1K’’
formülünü uygulayan, uzman görüşlerine gazetede yer veren, okurunu aile olarak gören,
uluslararası alanda tanınan bir kişilikle karşılaşıldı.
Abdi İpekçi, sosyalist (demokratik-sol, sosyal-demokrat), Kemalist (Atatürkçü)
ve laik düşüncede olan bir gazeteciydi. Milliyet gazetesinin bu düşünce doğrultusunda
yayın yapmasını sağlarken, siyasette kendi düşüncesine yakın gördüğü Bülent Ecevit’i
destekler.
Dış politikada, Türkiye’nin milli çıkarlarını ön planda tutan Abdi İpekçi, Kıbrıs
meselesine rağmen Türk – Yunan dostluğunun kurulması için çalışır. Türkiye’nin tek
taraflı olarak ABD’ye bağlanmasına karşı çıkar. AET’ye girilmesini savunur, ancak çok
yönlü dış politika ilişkilerinin de geliştirilmesini ister.
Sonuç olarak, araştırma bir bakıma çeyrek asırlık Türkiye tarihinin Milliyet
gazetesi dolayısıyla Abdi İpekçi’nin penceresinden verilmesidir.

VI
SUMMARY
Abdi İpekçi is one of the most important journalist being too for influential in
Türkish media. He was an important figure who was ‘‘Milliyet’’ (a daily newspaper)
general director of broad casting from 1954 t0 1979 for 25 years and who had many
contributions to political life via his daily articles, boks and politicak opinions. This
study’s aim is to give Abdi İpekçi’s most important charachteristics by his means. The
present study is a research of events in Turkey and throughout the world from Abdi
İpekçi’s point of views.
In this study, we meet an internationally reputated journalist who sees his
readers as his family, who is always in pursuit of ethical media and news from the
rightest source, who makes comments and critics without insulting, who is for peace
and democrary against violence, who applies the formul ‘‘5N jor K’’, who always cares
abost expert interviews.
Abdi İpekçi, Was a socialist ( demokratic-leftist, social-democrat), Kemalist
(supporting and defendig Atatürk’s principes) journalist. As the editor of the daily
newspaper ‘‘Milliyet’’, the pres should be in accordance with these policies, he thought
and in politics he supported Büelent Ecevit whose thoughts were respective and closest
to his.
His efforts to the foundation of Turkish-Greek friendship was worth appreciating
considering Cyprus Affair between two countries and the importance he gave to
national interests in foreign politics. He always stood against Turkey being too much
dependent and attached to the USA. The full membersship to EEC was crucial for him
as well as the improvement of foreign politics relations in multi way.
As a result, this study is a through reflection of a quarter of a centrury of Turkish
history from ‘‘Milliyet’s perspective belong to Abdi İpekçi.

VII