Table Of ContentT.C.
(cid:2) (cid:2) (cid:2) (cid:2)
ERC YES ÜN VERS TES
(cid:2) (cid:2) (cid:2)
SOSYAL B L MLER ENST TÜSÜ
(cid:2) (cid:2)
AHMET HAMD TANPINAR’IN ESERLER NDE
(cid:2) (cid:2) (cid:2)
HALK B L M UNSURLARI
(cid:2)
TEZ HAZIRLAYAN
EROL AKSOY
(cid:2)
TEZ YÖNETEN
(cid:3)
PROF. DR. HÜLYA ARGUN AH
TÜRK D(cid:2)L(cid:2) VE EDEB(cid:2)YATI ANAB(cid:2)L(cid:2)M DALI
TÜRK EDEB(cid:2)YATI B(cid:2)L(cid:2)M DALI
YÜKSEK L(cid:2)SANS TEZ(cid:2)
EYLÜL 2005
(cid:2)
KAYSER
T.C.
(cid:2) (cid:2) (cid:2) (cid:2)
ERC YES ÜN VERS TES
(cid:2) (cid:2) (cid:2)
SOSYAL B L MLER ENST TÜSÜ
(cid:2) (cid:2)
AHMET HAMD TANPINAR’IN ESERLER NDE
(cid:2) (cid:2) (cid:2)
HALK B L M UNSURLARI
(cid:2)
TEZ HAZIRLAYAN
EROL AKSOY
(cid:2)
TEZ YÖNETEN
(cid:3)
PROF. DR. HÜLYA ARGUN AH
TÜRK D(cid:2)L(cid:2) VE EDEB(cid:2)YATI ANAB(cid:2)L(cid:2)M DALI
TÜRK EDEB(cid:2)YATI B(cid:2)L(cid:2)M DALI
YÜKSEK L(cid:2)SANS TEZ(cid:2)
EYLÜL 2005
(cid:2)
KAYSER
ÖN SÖZ
Kültür bir bütündür ve insanlar dâhil oldukları milletin kültürüyle ister istemez iç içe
bulunarak kendilerini o kültüre göre (cid:2)ekillendirirler. Kültür, insanların ki(cid:2)iliklerinin
geli(cid:2)mesine ve olgunla(cid:2)masına katkıda bulunurken onların ortaya koydukları eserlere de
damgasını vurmaktadır. Bu anlamda Yeni Türk Edebiyatının önemli simalarından olan
Ahmet Hamdi Tanpınar eserlerinde Türk kültürünün çok zengin bir kısmını olu(cid:2)turan
halk bilimi ürünlerinden faydalanmı(cid:2)tır. Tanpınar, bir aydın olarak millî romantik duyu(cid:2)
tarzıyla mensubu oldu(cid:3)u milletin birikimlerini yorumlamaya ve de(cid:3)erlendirmeye
çalı(cid:2)mı(cid:2), yönünü Tanzimat’la birlikte Batı’ya, Batı edebiyatına döndüren Türk
Edebiyatının bu de(cid:3)erlerden hız alması, bunların Türk Edebiyatına kaynak olması
gerekti(cid:3)ini dü(cid:2)ünmü(cid:2)tür. Milletinin sahip oldu(cid:3)u her türlü de(cid:3)eri yüceltmeye,
zenginle(cid:2)tirmeye çalı(cid:2)mı(cid:2), onların üzerinde dü(cid:2)ünmü(cid:2), onları ara(cid:2)tırmı(cid:2) ve
yorumlamı(cid:2)tır. Türk milletine ait de(cid:3)erler bütününden hareketle 20. yüzyıl ba(cid:2)ında Türk
toplumunu içine dü(cid:2)tü(cid:3)ü durumdan kurtarmak, edebiyatına yeni bir hız vermek,
insanlarına sahip oldu(cid:3)u de(cid:3)erleri hatırlatarak onları cesaretlendirmek amacıyla
eserlerinde halk bilimi unsurlarından faydalanmı(cid:2), bu unsurları i(cid:2)lemi(cid:2)tir.
Bu çalı(cid:2)manın amacı, bir ilim adamı ve sanatkâr olan Ahmet Hamdi Tanpınar’ın edebî
eserlerinde halk biliminin hangi malzemelerini nasıl kullandı(cid:3)ını, halk bilimi ürünleri
hakkındaki dü(cid:2)üncelerini ve bu ürünlere bakı(cid:2)ını ortaya koyabilmektir. Bu çalı(cid:2)ma
Tanpınar’ı ve eserlerini konumuz açısından de(cid:3)erlendiren fazla çalı(cid:2)ma olmaması
nedeniyle önemlidir. Çalı(cid:2)ma aynı zamanda Yeni Türk Edebiyatı içerisinde halk bilimi
unsurlarının nasıl kullanılabilece(cid:3)ini ortaya koyması ve Türkiye’de henüz yaygın bir
çalı(cid:2)ma alanı hâline gelmeyen halk bilimi ara(cid:2)tırmaları açısından önem ta(cid:2)ımaktadır.
Halk bilimi unsurlarının Türk Edebiyatı içerisindeki yeri ortadadır. Halk bilimine ait
bazı sembol ve motifler yanında temalar da bu edebiyat içerisinde yo(cid:3)un bir (cid:2)ekilde
kullanılmı(cid:2)tır. Bu ba(cid:3)lamda çalı(cid:2)ma sırasında Ahmet Hamdi Tanpınar’a ait bütün
eserler mektupları ve kendisinin ölümünden sonra yayımlanan eserleri, röportajları, ders
notları da dâhil olmak üzere incelenmi(cid:2)tir. Ara(cid:2)tırmalar sonucunda elde edilen bulgular,
Umay Günay’ın ortaya koydu(cid:3)u tasnife göre de(cid:3)erlendirilmi(cid:2)tir. Çalı(cid:2)ma sırasında
takip edilen Umay Günay’ın belirledi(cid:3)i folklor kadroları (cid:2)u (cid:2)ekildedir:
a. Halk Edebiyatı,
b. Hayatın Dönüm Noktaları,
c. Halk Bilgisi,
d. Halk Dansları (Halk Oyunları),
e. Seyirlik Oyunlar,
I. Köy Seyirlik Oyunları,
II. Meddah,
III. Karagöz,
IV. Kukla,
V. Ortaoyunu,
VI. Tulûat Tiyatrosu,
f. Halk Müzi(cid:3)i,
g. Çocuk ve Büyüklerin Oyunları,
h. Belirli Gün ve (cid:4)nanı(cid:2)lar,
i. Halk Mimarisi
j. Giyim Ku(cid:2)am,
k. El Sanatları,
l. Mutfak,
Bu tasnifte yer alan Halk Edebiyatı ba(cid:2)lı(cid:3)ı Anonim Halk Edebiyatı, Â(cid:2)ık Edebiyatı ve
Tekke Edebiyatı olmak üzere üç ayrı bölüm hâlinde incelenmi(cid:2)tir. Bunun yanında
‘Belirli Gün ve (cid:4)nanı(cid:2)lar’ ba(cid:2)lı(cid:3)ıyla ilgili malzeme bulunamadı(cid:3)ı için bu ba(cid:2)lık
çalı(cid:2)mada yer almamı(cid:2) ancak, halk inanı(cid:2)larıyla ilgili unsurlar ‘Halk (cid:4)nanı(cid:2)ları’ ba(cid:2)lı(cid:3)ı
altında toplanmı(cid:2)tır. Çalı(cid:2)manın bütünü üç bölümde ele alınmı(cid:2)tır. Çalı(cid:2)manın
ba(cid:2)ındaki giri(cid:2) bölümünde kültür, halk kültürü, halk bilimi, millî romantik duyu(cid:2) tarzı,
millî kimlikte devamlılık ve öze dönü(cid:2) gibi hem konumuzla do(cid:3)rudan ilgili olan hem de
Tanpınar’ın dü(cid:2)ünce dünyasında önemli yeri olan kavramlar açıklanmaya çalı(cid:2)ılmı(cid:2),
Ahmet Hamdi Tanpınar ve eserleri hakkında bilgi verilmi(cid:2)tir. Ardından birinci bölümde
sanatçının eserlerinde yer alan folklor unsurları, ikinci bölümde Halk Edebiyatı
unsurları ele alınmı(cid:2), bu malzemenin nasıl ve hangi fonksiyonlar yüklenerek
kullanıldı(cid:3)ı belirlenmeye çalı(cid:2)ılmı(cid:2)tır. Üçüncü bölümde ise Ahmet Hamdi Tanpınar’ın
folklor ürünlerine bakı(cid:2)ı ortaya konulmaya çalı(cid:2)ılmı(cid:2)tır. Tezin bütününde alıntıların
imlâsına sadık kalınmı(cid:2)tır.
Çalı(cid:2)mamın yürütülmesi ve tezimin düzenlenmesi sırasında maddî ve manevî
desteklerini benden esirgemeyen, gerçek anlamda bir rehber olan sayın Prof. Dr. Hülya
Argun(cid:2)ah Hanımefendiye ve Prof. Dr. (cid:4)smail Görkem Beyefendiye, bana her zaman
yeni bir ufuk veren ve bir a(cid:3)abey sıcaklı(cid:3)ını hissettiren kıymetli hocam Türk Dili
Okutmanı Süleyman Aydın’a sonsuz te(cid:2)ekkürlerimi sunarım.
Erol AKSOY
Kayseri Eylül 2005
AHMET HAMD(cid:2) TANPINAR’IN ESERLER(cid:2)NDE HALK B(cid:2)L(cid:2)M(cid:2) UNSURLARI
ÖZET
Halk biliminin masal, halk hikâyesi, efsane, seyirlik oyunlar, el sanatları, halk mutfa(cid:3)ı
gibi alt dalları, bir milletin yazılı ve sözlü kültürünü, dolayısıyla millî kültürü meydana
getirir. Millî kültür, bir milletin geçmi(cid:2)ini gelece(cid:3)ine ba(cid:3)layan ve onu ya(cid:2)atan en
önemli unsurdur.
Bir milletin fertleri, kendi kültürünün içinde do(cid:3)ar, büyür ve hayatını o kültürün
kurallarıyla düzenler. Dolayısıyla insan, ister istemez ya(cid:2)adı(cid:3)ı kültür ile hemhâl
olacaktır.
Yeni Türk Edebiyatının önemli simalarından olan Ahmet Hamdi Tanpınar da herkes
gibi ya(cid:2)adı(cid:3)ı toplumun kültürüyle iç içe bulunmu(cid:2), dolayısıyla eserlerinde halk
biliminin birçok unsurunu kullanmı(cid:2)tır.
Tanpınar, ya(cid:2)adı(cid:3)ı dönemin sosyal meselelerini ele almı(cid:2), romanlarında, deneme ve
makalelerinde bu hususlar üzerinde önemle durmu(cid:2)tur. Onun üzerinde dü(cid:2)ündü(cid:3)ü
meselelerin ba(cid:2)ında Türk toplumunda Tanzimat’la ba(cid:2)layan yenile(cid:2)me hareketleri
gelmektedir. Yazara göre son yetmi(cid:2) yıldan beri Türk Edebiyatı kendi mazisindeki
kaynaklarından ayrılmı(cid:2), Avrupalı bir görünü(cid:2)ün pe(cid:2)inde ko(cid:2)mu(cid:2)tur. Bu da tabii olarak
millî ruhta bir ikili(cid:3)e neden olmu(cid:2)tur. Türk Edebiyatı, 20. yüzyılın ilk çeyre(cid:3)inde ortaya
atılan görü(cid:2)lere göre de yenile(cid:2)tirilmeye çalı(cid:2)ılmı(cid:2)tır. Tanpınar’a göre ise yönünü
Avrupa’ya döndürüp ruhunu bir ikili(cid:3)e saplayan Türk Edebiyatı’nı yenile(cid:2)tirmek bir
(cid:2)arta ba(cid:3)lıdır: Kendimize dönmek. Yazar için edebiyatımızın ve milletimizin bekası
geçmi(cid:2)imizden gelen ve kültürel de(cid:3)erlerimizle olu(cid:2)an bir devam zincirinin hiç
kopmadan gelecek ku(cid:2)aklara aktarılmasına ba(cid:3)lıdır. Böylece kültürel özelliklerini
koruyan Türk milleti ilelebet ya(cid:2)ayacaktır. Tanpınar, nasıl ki okun hedefe varması için
bir hareket noktası lazımsa, millî hayatta da birtakım büyük ba(cid:2)langıçlardan hareket
etmek gereklidir, diye dü(cid:2)ünür. Bu nedenle ona göre Anadolu’nun ve ondan önceki
Türk tarihinin anahtarı masallarda, halk hikâyelerinde, ninnilerde ve destanlardadır.
Çünkü bu destanlar, halk hikâyeleri, ninniler, masallar Türk milletinin samimiyetle
ya(cid:2)adı(cid:3)ı bir hayatın mahsulüdür ve millete ait birçok gerçe(cid:3)i içinde barındırmaktadır.
Türk milleti onlara yakla(cid:2)tıkça kendisini daha iyi tanıma fırsatını bulacaktır. Onları
tanıyarak büyük ana fikirlerini meydana çıkarmak, nesilden nesile nakledilen ve böylece
bir devamlılı(cid:3)ı sa(cid:3)layan davalarını ö(cid:3)renmek, bu topraklarda ya(cid:2)amı(cid:2) nesillerin
macerasını ö(cid:3)renmek demektir. Bunun yanında bu davalar bugünün davaları da olabilir
ve onlar günümüzün gerçekleriyle birle(cid:2)tirilebilir. Aydın ve dü(cid:2)ünürlerimiz halkın içine
girerek, diline dikkat ederek, atasözlerini, deyi(cid:2)lerini, masallarını, fıkralarını,
efsanelerini, inançlarını ö(cid:3)renerek, (cid:2)iirini, müzi(cid:3)ini dinleyerek, giyimindeki ve
mimarisindeki güzellikleri tadarak, Dede Korkut’u, Karagöz’ü, Yunus Emre’yi,
Nasrettin Hocayı tanıyarak halka do(cid:3)ru gidebilir ve ancak o zaman Türk kültürü ile
dolup millîle(cid:2)ebilirler. Bu bir öze dönü(cid:2) hareketidir. Bu hareket ba(cid:2)arıya ula(cid:2)tıkça
kimlikte devamlılık sa(cid:3)lanacak ve böylece nesiller arasındaki ba(cid:3)lar kopmayacaktır.
Anahtar Kelimeler: Ahmet Hamdi Tanpınar, halk bilimi, yazılı ve sözlü kültür.
FOLKLOR ELEMENTS IN AHMET HAMD(cid:2) TANPINAR’S WORKS
ABSTRACT
Sub-branches of folklor such as fairy tales, public stories, myths, handcrafts, public
cousine constitues the written and oral culture of the nation, in this way they also
constitute the national culture. National culture is the most important factor which keeps
the nation alive and ties its post to the future.
Members of the society are born into their own culture, grow and shape their lives in
accordonce whit the rules of the society. For this reason, the person is to be in
connection with his/her society. And moreover he/she will have the effects of the
culture on every phase of his/her life.
Ahmet Hamdi Tanpınar, who is one of the prominent characters in Contemprarory
Turkish Literature, reflected the folk and society in his works, in which he lived.
Folklor elements in both Classical and Contemprarory Turkish Literature haven’t been
given enough consideration and the number of the studies was in sufficient. In fact, the
relationship of folklor with both Classical and Contemprarory Turkish Literature is
obvious. Folklor exchanges topics with Classical and Contemprarory Turkish Literature.
Furthermore, some symbols, motives and themes are similar or the same.
(cid:4)n this study, we tried to explain and uncover how Ahmet Hamdi Tanpınar, who was a
scholor and artist a like, used the elements of folklor, which elements he used and his
opinions about folklor.
Key Words: Ahmet Hamdi Tanpınar, folklor, written and oral culture.
Description:Saatleri Ayarlama Enstitüsü isimli romanında ele alarak arada kalmış, kendini inkâr eden Türk .. eserlerinde yer bulan halk sanatları ve zanaatları ile bunların etrafında örülmüş Türk insanının dağıtıcı bir görev üstlenir. O gece
