tc erciyes üniversitesi tıp fakültesi aile hekimliği anabilim dalı kayseri'de yaşayan altmış beş yaş ve

104 Pages·2015·5.39 MB·Turkish

T.C.
ERCİYES ÜNİVERSİTESİ
TIP FAKÜLTESİ
AİLE HEKİMLİĞİ ANABİLİM DALI

KAYSERİ’DE YAŞAYAN ALTMIŞ BEŞ YAŞ VE ÜZERİ
BİREYLERDE BESLENME İLE GÜNLÜK YAŞAM
AKTİVİTELERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ

TIPTA UZMANLIK TEZİ

Dr. Yusuf KIRIŞ

KAYSERİ-2015

1
T.C.
ERCİYES ÜNİVERSİTESİ
TIP FAKÜLTESİ
AİLE HEKİMLİĞİ ANABİLİM DALI

KAYSERİ’DE YAŞAYAN ALTMIŞ BEŞ YAŞ VE ÜZERİ
BİREYLERDE BESLENME İLE GÜNLÜK YAŞAM
AKTİVİTELERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ

TIPTA UZMANLIK TEZİ

Dr. Yusuf KIRIŞ

Danışman
Prof. Dr. M. Mümtaz MAZICIOĞLU

KAYSERİ-2015

2
TEŞEKKÜR
Uzmanlık eğitimim boyunca bilgi ve tecrübeleriyle her türlü desteği veren, tez
konusunun belirlenmesinde, çalışmanın yürütülmesinde ve tezin yazım aşamasında her
türlü yardımda bulunan çok değerli hocam Sayın Prof. Dr. M. Mümtaz MAZICIOĞLU’
na,
Yüzünden tebessüm hiç eksilmeyen ve desteğini her zaman arkamda hissettiğim
saygıdeğer hocam Sayın Prof. Dr. Hasan Basri ÜSTÜNBAŞ’ a,
Bilgi ve deneyimleriyle bize ışık tutan Sayın Prof. Dr. Selçuk MISTIK’ a,
Güler yüzlerini hiçbir zaman esirgemeyen, çalışmanın tasarımında, yürütülmesinde ve
tezin yazım aşamasında bilgi ve tecrübelerinden faydalandığım Sayın Yrd. Doç. Dr. Elif
Deniz ŞAFAK’ a ve Doç. Dr. Sibel Akın’ a,
Bölümde birlikte çalıştığım ve çalışmaktan çok memnun olduğum değerli asistan
arkadaşlarıma,
Bölümde aile ortamı ve sıcaklığını hissettiren Kadriye BAYTEKİN’ e, Ahmet
ÇETİNÇİVİ’ ye, Medine TAŞAR’ a ve Yelda TÜRKMEN’ e,
Bugünlere gelmemde en büyük paya sahip sevgili anne ve babama,
Hayatıma girdiği andan itibaren her zaman yanımda olan, diğer yarım, biricik eşim
Ayşe KIRIŞ’ a ve doğduğu günden itibaren hayatımıza renk katan, varlığına ve
sağlığına şükrettiğim biricik oğlum Veli Emre KIRIŞ’ a
Teşekkür ediyorum…

Dr. Yusuf KIRIŞ
Kayseri- 2015

i
İÇİNDEKİLER
TEŞEKKÜR ................................................................................................................. i
İÇİNDEKİLER ........................................................................................................... ii
TABLOLAR LİSTESİ ............................................................................................... iv
ŞEKİLLER LİSTESİ ................................................................................................. vi
KISALTMALAR VE SİMGELER .......................................................................... vii
ÖZET........................................................................................................................ viii
ABSTRACT ................................................................................................................ x
1. GİRİŞ ve AMAÇ ..................................................................................................... 1
2. GENEL BİLGİLER ................................................................................................ 3
2.1. Yaşlı Tanımı ve Sınıflandırılması ....................................................................... 3
2.2 Dünyada ve Türkiye’de Yaşlılık .......................................................................... 5
2.3 Yaşlılık Döneminde Meydana Gelen Fizyolojik ve Fizyopatolojik Değişiklikler . 7
2.3.1 Cilt Değişiklikleri ......................................................................................... 7
2.3.2 İskelet Kas Sistemi Değişiklikleri ................................................................. 8
2.3.3 Kardiyovasküler Sistem Değişiklikleri ........................................................ 10
2.3.4 Solunum Sistemi Değişiklikleri .................................................................. 10
2.3.5 Sindirim Sistemi Değişiklikleri ................................................................... 11
2.3.6 Sinir Sistemi Değişiklikleri ......................................................................... 12
2.3.7 Duyularda Değişiklikler .............................................................................. 12
2.3.8 İmmün Sistem Değişiklikleri ...................................................................... 13
2.3.9 Genitoüriner Sistem Değişiklikleri .............................................................. 13
2.3.10 Hematopoetik Sistem Değişiklikleri ......................................................... 14
2.4 Yaşlı Beslenmesi ............................................................................................... 14
2.4.1 Enerji Gereksinmesi ................................................................................... 15
2.4.2 Makro besin Öğeleri Gereksinmesi ............................................................. 17
2.4.2.1 Karbonhidratlar .................................................................................... 17
2.4.2.2 Proteinler ............................................................................................. 17
2.4.2.3 Yağlar .................................................................................................. 18
2.4.3 Mikrobesin Öğeleri Gereksinmesi............................................................... 18
2.4.3.1 Vitaminler ........................................................................................... 18
2.4.4 Sıvı Gereksinmesi ....................................................................................... 19
ii
2.4.5 Yaşlı Beslenmesinin Değerlendirilmesi ...................................................... 20
2.4.5.1 Anamnez ............................................................................................. 20
2.4.5.2 Diyet ile alınan gıdaların öğrenilmesi ................................................... 21
2.4.5.3 Antropometri ....................................................................................... 21
2.4.5.4 Sık Kullanılan Tarama Testleri ............................................................ 22
2.5 Yaşlıda Günlük Yaşam Aktiviteleri (GYA) ....................................................... 24
3. MATERYAL METOD ......................................................................................... 27
3.1 Araştırmanın Özellikleri ve Modeli ................................................................... 27
3.2 Araştırmanın Evreni ve Örneklemi .................................................................... 27
3.3 Araştırmanın Yürütülmesi ................................................................................. 28
3.4 Verilerin Değerlendirilmesi ve Analizi .............................................................. 30
4. BULGULAR .......................................................................................................... 32
5. TARTIŞMA ........................................................................................................... 57
6. SONUÇ VE ÖNERİLER ...................................................................................... 70
7. KAYNAKLAR ...................................................................................................... 73
E K L E R .................................................................................................................. 81
ONAY ....................................................................................................................... 91

iii
TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1. Katılımcıların sayıları ve yaş ortalamaları ............................................... 32
Tablo 2. Katılımcıların yaş sınıflamasına ve cinsiyete göre dağılımı ...................... 33
Tablo 3. Katılımcıların sosyodemografik özellikleri ............................................. 33
Tablo 4. Kronik hastalıkların cinsiyete göre dağılımı ............................................ 34
Tablo 5. Katılımcıların BKİ’ ne göre sınıflandırılması........................................... 34
Tablo 6. MND-EGYA-GYA testlerinin genel popülasyonda ve yaş gruplarında
median (minimum-maksimum) değerleri ................................................. 35
Tablo 7. Değerlendirme testlerinden alınan puan ortalamaları ve değerlendirmeye
alınan kişi sayıları ................................................................................... 37
Tablo 8. Yaşlıların MND testinden aldığı puanların cinsiyete göre dağılımı .......... 37
Tablo 9. Lawton EGYA ölçeği sonuçlarının cinsiyete göre dağılımı ...................... 38
Tablo 10. Lawton EGYA ölçeğinde her bir aktivitede bağımlılık, yarı bağımlılık ve
bağımsızlık durumları ............................................................................. 38
Tablo 11. Katz GYA ölçeği sonuçlarının cinsiyete göre dağılımı ............................ 39
Tablo 12. Katz GYA ölçeğinde her bir aktivitede bağımlılık, yarı bağımlılık ve
bağımsızlık durumları ............................................................................. 39
Tablo 13. MND-Lawton EGYA test sonuçlarının karşılaştırılması .......................... 40
Tablo 14. MND-Katz GYA test sonuçlarının karşılaştırılması ................................. 41
Tablo 15. Katılımcıların eğitim ve beslenme durumları arasındaki ilişkinin
değerlendirilmesi ..................................................................................... 41
Tablo 16. Katılımcıların gelir ve beslenme durumları arasındaki ilişkinin
değerlendirilmesi ..................................................................................... 42
Tablo 17. Katılımcıların medeni ve beslenme durumları arasındaki ilişkinin
değerlendirilmesi ..................................................................................... 42
Tablo 18. 60-64 yaş grubunda kadın ve erkeklerin MND-Lawton EGYA test
sonuçlarının karşılaştırılması ................................................................... 43
Tablo 19. 65-74 yaş grubunda kadın-erkek MND-Lawton EGYA test sonuçlarının
karşılaştırılması ....................................................................................... 45
iv
Tablo 20. 65-74 yaş grubunda MND-Katz GYA test sonuçlarının karşılaştırılması . 46
Tablo 21. 75-84 yaş grubunda MND-Lawton EGYA test sonuçlarının
karşılaştırılması ....................................................................................... 48
Tablo 22. 75-84 yaş grubunda MND-Katz GYA test sonuçlarının karşılaştırılması . 49
Tablo 23. ≥85 yaş grubunda MND-Lawton EGYA test sonuçlarının
karşılaştırılması ....................................................................................... 50
Tablo 24. ≥85 yaş grubunda MND-Katz GYA test sonuçlarının karşılaştırılması .... 51
Tablo 25. Malnütrisyonlu ya da malnütrisyon riski olanlar ile beslenmesi normal
olanlar ayrımını etkileyen faktörler için tek ve çok değişkenli lojistik
regresyon analizi ..................................................................................... 55

v
ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1. Genel popülasyonun testlerden aldıkları puanların median (minimum-
maksimum) değerleri............................................................................... 35
Şekil 2. Erkeklerin testlerden aldıkları puanların median (minimum-maksimum)
değerleri .................................................................................................. 36
Şekil 3. Kadınların testlerden aldıkları puanların median (minimum-maksimum)
değerleri .................................................................................................. 36
Şekil 4. Genel popülasyonun testlerden aldıkları puan ortalamalarının yaş
gruplarına göre dağılımı .......................................................................... 52
Şekil 5. Erkeklerin testlerden aldıkları puan ortalamalarının yaş gruplarına göre
dağılımı ................................................................................................... 53
Şekil 6. Kadınların testlerden aldıkları puan ortalamalarının yaş gruplarına göre
dağılımı ................................................................................................... 53
Şekil 7. Farklı ülkelerde beslenme ile ilgili yapılan çalışmalar.............................. 60
Şekil 8. Ülkelerin kişi başına düşen milli gelirleri ............................................... 61

vi
KISALTMALAR VE SİMGELER

ADNKS : Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
AH : Aile Hekimi
Ark : Arkadaşları
ASM : Aile Sağlığı Merkezi
BKİ : Beden Kitle İndeksi
BM : Birleşmiş Milletler
BMH : Bazal Metabolik Hız
DSÖ : Dünya Sağlık Örgütü
DTR : Derin Tendon Refleksi
EGYA : Enstrumental Günlük Yaşam Aktiviteleri
ESPEN : European Society of Parenteral and Enteral Nutrition
GYA : Günlük Yaşam Aktiviteleri
HT : Hipertansiyon
KAH : Koroner Arter Hastalığı
KBH : Kronik Böbrek Hastalığı
KEHES : Kayseri Elderly Health Study
MND : Mini Nutrisyonel Değerlendirme
NRS : Nutritional Risk Screening
SGD : Subjektif Global Değerlendirme
ss : Standart sapma
SVH : Serebro Vasküler Hastalık
THSK : Türkiye Halk Sağlığı Kurumu
TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu
(cid:2206)(cid:3365) : Ortalama

vii
KAYSERİ’ DE YAŞAYAN ALTMIŞ BEŞ YAŞ VE ÜZERİ BİREYLERDE
BESLENME İLE GÜNLÜK YAŞAM AKTİVİTELERİ ARASINDAKİ
İLİŞKİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
ÖZET

Giriş ve Amaç: Beslenme her yaş grubunda olduğu gibi yaşlılar için de fiziksel ve
fizyolojik olarak sağlıklı olmanın en temel gereklerindendir. Yaşlanma nedeniyle
fonksiyonel, fiziksel ve zihinsel kapasitenin azalması yaşlıların günlük yaşam
aktivitelerini sınırlamakta ya da engellemektedir. Bu çalışmada Kayseri ilinde yaşayan
yaşlılarda beslenme düzeyinin belirlenmesi ile bunun günlük yaşam aktiviteleri (GYA)
üzerindeki etkisini belirlemeyi amaçladık.
Materyal Metod: Çalışmamız Kayseri il merkezinde bulunan 21 aile sağlığı
merkezinde Eylül-Aralık 2013 tarihleri arasında, toplumda yaşayan 65 yaş ve üzeri
bireylerde yapılmıştır. Beslenme durumu; Mini Nutrisyonel Değerlendirme (MND),
GYA; Katz, enstrumental günlük yaşam aktivitelerini (EGYA) ise Lawton ölçekleri ile
ölçülmüştür. Ayrıca yaşlıların sosyodemografik özelliklerini sorgulayan anket
uygulanmıştır. Beslenme düzeyi ile GYA, EGYA ve sosyodemografik veriler arasındaki
ilişkiler önce ki kare testi daha sonra logistik regresyon analizi ile test edildi.
Bulgular: Çalışmaya toplam 906 kişi dahil edilmiştir. Katılımcıların yaş ortalaması
71,6±5, 68 (kadınlar: 71±5,57, erkekler: 72±5,76) idi. Yaşlıların % 3’ ü malnütrisyonlu,
% 42’ si malnütrisyon riskinde ve % 55’ i normal beslenmiş olarak bulundu. EGYA’ de
yaşlıların % 1,5’ inin bağımlı, % 15,6’ sının yarı bağımlı ve % 82, 9’ unun bağımsız
olduğu bulundu. GYA’ de yaşlıların % 0,5’ inin bağımlı, % 99,5’ inin bağımsız olduğu
bulundu. Lojistik regresyon analizi sonucunda; EGYA, GYA, bel çevresi, eğitim
durumu, medeni durum ve gelir durumunun beslenme düzeyi ile ilişkili olduğu
bulunmuştur. Sigara ve kronik hastalıklar ile beslenme, GYA ve EGYA arasında ilişki
yoktu.
Sonuç: Yaşlılarda beslenme bozukluğu ile günlük yaşam aktiviteleri ve enstrumental
günlük yaşam aktivitelerindeki bağımlılık birbiriyle ilişkilidir fakat yaş, cinsiyet, kronik
hastalıklar ve sigara içimi bu ilişkiyi etkilememektedir. Yaşlılarda beslenme
viii