Table Of ContentT.C.
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TEMEL İSLÂM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
el HATÎB el BAĞDÂDÎ’NİN
el FASLU Lİ’L-VASLİ’L MÜDREC Fİ’N-NAKL ADLI ESERİ BAĞLAMINDA
MÜDREC HADİSLER VE DEĞERİ
Mustafa AYDIN
YÜKSEK LİSANS TEZİ
ADANA-2007
T.C.
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TEMEL İSLÂM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
el-HATÎB el-BAĞDÂDÎ’NİN
el-FASLU Lİ’L-VASLİ’L-MÜDREC Fİ’N-NAKL ADLI ESERİ BAĞLAMINDA
MÜDREC HADİSLER VE DEĞERİ
Mustafa AYDIN
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Muhammet YILMAZ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
ADANA – 2007
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne,
Bu çalışma, jürimiz tarafından Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalında YÜKSEK
LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir.
Başkan : Yrd. Doç. Dr. Muhammet YILMAZ
(Danışman)
Üye : Prof. Dr. Ali Osman ATEŞ
Üye : Doç. Dr. Kadir ALBAYRAK
ONAY
Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım.
…../…./….
Prof. Dr. Nihat KÜÇÜKSAVAŞ
Enstitü Müdürü
Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil
ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunu'ndaki hükümlere tabidir.
i
ÖZET
el-HATİB el-BAĞDÂDÎ’NİN el-FASLU Lİ’L-VASLİ’L-MÜDREC Fİ’N-NAKL
ADLI ESERİ BAĞLAMINDA MÜDREC HADİSLER VE DEĞERİ
Mustafa AYDIN
Yüksek Lisans Tezi, Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Muhammet YILMAZ
Ocak – 2007, 117 Sayfa
Çalışmamızda, el-Hatîb el-Bağdâdî'nin el-Faslu li’l-Vasli’l-Müdrec fi’n-Nakl
adlı eseri bağlamında, hadîste idrâc ve müdrec hadîs konusu incelenmektedir.
Çalışmamız, giriş ve üç bölümden oluşmaktadır:
Giriş bölümünde, el-Bağdâdî'nin hayatı, hocaları, öğrencileri ve eserleri
incelenmektedir.
Birinci bölümde; idrâc ve müdrec hadîsin tanımı yapılmaktadır. Bu konuda
yazılmış olan eserler tanıtılmaktadır.
İkinci bölümde; idrâcın sebepleri ve çeşitleri izah edilmektedir. Muhaddislerin
idrâcı tespit etmede kullandıkları yöntemlerden bahsedilmekte ve bununla ilgili örnekler
sunulmaktadır.
Üçüncü bölümde; Hadîs İlmi’nde müdrec hadîsin değeri incelenmektedir.
müdrec hadîsin hükmü açıklanmaktadır. Son olarak, fakihlerin ihtilafında müdrec
hadîsin etkisinden bahsedilmekte ve bunlarla ilgili örnekler sunulmaktadır.
Anahtar Kelimeler: İdrâc, müdrec hadîs, merfû’, mevkûf, râvî, rivâyet, sened
ve metin.
ii
ABSTRACT
MUDRAJ HADITHES AND ITS WORTH ACCORDING TO AL-FASL LI AL-
VASL AL-MUDRAJ FI AL-NAKL WRITTEN BY AL-KHATIB AL-BAGDADI
Mustafa AYDIN
Master Thesis, Basic Islamic Sciences
Supervisor: Yrd. Doc. Dr. Muhammet YILMAZ
January – 2007, 117 Pages
In our study, the issue of idraj and mudraj hadithes in the science of hadith
according to al-Fasl li al-Vasl al-Mudraj fi al-Nakl written by al-Khatib al-Bagdadî are
dealt with.
Our study is formed of the enter and three divisions:
In the enter division; al-Bagdadî's life, his teachers and students and books are
dealt with.
In the first division; the definition of idraj and mudraj hadith are made. The
works written on this subject are also introduced.
In the second division; the causes and variation of idraj are analyzed. The
methods used by the hadith scholars regarding how to understand are examined and
relevant examples are given.
In the third division; the worth of mudraj hadith in the Science of Hadith is dealt
with. The position of such mudraj hadith is explained. Finally, the effect of mudraj
hadith, to the jurist of Islamic is told and revelant examples are given.
Key Words: Idraj, mudraj hadith, marfû, mawquf, rawi, riwaya, sanad (the
chain of narratives) and text.
Sayfa
ÖZET................................................................................................................................. i
ABSTRACT..................................................................................................................... ii
ÖNSÖZ............................................................................................................................... v
GİRİŞ
el-HATÎB el-BAĞDÂDÎ’NİN HAYATI, ŞAHSİYETİ, HOCALARI,
ÖĞRENCİLERİ VE ESERLERİ
1.1. Tezin Konusu, Sınırı Amacı ve Yöntemi................................................................. 1
1.2. el- Hatîb el- Bağdâdî'nin Hayatı ve Şahsiyeti............................................................ 2
1.3. Hocaları ....................................................................................................................... 6
1.4. Öğrencileri................................................................................................................... 6
1.5. Eserleri ........................................................................................................................ 7
BİRİNCİ BÖLÜM
MÜDREC HADÎSİN TARİFİ VE KISIMLARI
1.1. Müdrec Hadîsin Tarifi.................................................................................................. 9
1.1.1. Müdrec Kelimesinin Sözlük Anlamı.............................................................. 9
1.1.2. Müdrec Hadîsin Istılâhi Anlamı...................................................................... 9
1.2. İsnad ve Metin Açısından Müdrec Hadîsin Kısımları................................................ 10
1.2.1. İsnad Açısından Kısımları................................................................................ 11
1.2.2. Metin Açısından Kısımları........................…………………………………… 26
1.2.2.1. Metnin Başlangıcında Meydana Gelen İdrâc Örnekleri……………… 27
1.2.2.2. Metnin Ortasında Meydana Gelen İdrâc Örnekleri…………………... 32
1.2.2.3. Metnin Sonunda Meydana Gelen İdrâc Örnekleri……………………. 46
İKİNCİ BÖLÜM
HADÎSTE İDRÂCIN SEBEPLERİ VE TESPİT YÖNTEMLERİ
2.1. Hadîste İdrâc Sebepleri.....................................................………………………….. 59
2.1.1. Hadîste Geçen Bir Hükmün Açıklanması veya
Yorumlanmasından Kaynaklanan İdrâc…………………………………….. 59
2.1.2. Hüküm Çıkarmak İçin Yapılan Açıklamadan Kaynaklanan İdrâc................... 72
2.1.3. Garib Bir Lafzın Açıklanmasından Kaynaklanan İdrâc................................... 81
2.1.4. İslam Düşmanlığından Kaynaklanan İdrâc…….............................................. 91
2.2. Hadîste İdrâcı Tespit Yöntemleri................................................................................. 92
2.2.1. Metnin Müdrec Olan ve Olmayan Kısmını Açıklayan Bir Başka Rivayetin
Bulunması....................................................................................................... 92
Sayfa
2.2.2. İdrâcı Yapan Râvinin Bunu Açıkça Belirtmesi.......................................... 93
2.2.3. Hz.Peygamber’in Müdrec Olan Sözü Söylemesinin Aklen İmkânsız Olması 95
2.2.4. Hadîsteki Müdrece Vâkıf Muhaddislerin Açık Beyanları......................... 96
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
HADÎS İLMİNDE MÜDREC HADÎSİN YERİ VE DEĞERİ
3.1. Müdrec Hadîsin Değeri ve Diğer Hadîs Çeşitleri İle Münasebeti............................ 99
3.2. Müdrec Hadîsin Hükmü........................................................................................... 100
3.3. Semâ’ (İşitme) Yoluyla Hadîs Rivayetinin Müdrec Hadîse Etkisi.......................... 102
3.4. Fakîhlerin İhtilafında Müdrec Hadîsin Etkisi........................................................... 103
SONUÇ............................................................................................................................. 111
KAYNAKÇA.................................................................................................................... 113
ÖZGEÇMİŞ ……………………………………………………………………………. 117
v
ÖNSÖZ
Sünnet, İslâm'ın ikinci temel kaynağı ve aynı zamanda Kur'ân'ın yaşanmış tefsiri
niteliğindedir. Hadîsler, Sünnet’in yazılı kaynakları durumundadır. Bu açıdan
Müslümanların günlük hayatındaki yeri tartışılmaz bir konumdadır. Hz. Peygamber,
sadece ilahi vahyi insanlara ulaştırmakla yetinmemiş, bizzat kendi hayatında
uygulayarak bütün müslümanlar için Kur’ân’ın tabiriyle “üsve-i hasene (güzel bir
örnek)” olmuştur.
Gerek İslâmi ilimler, gerekse müslümanlar için son derece önemli bir yeri olan
Sünnet’in doğru anlaşılması son derece önem arzetmektedir. Bunun için, öncelikle
hadîslerin sıhhat açısından doğru değerlendirilmesi gerekmektedir. Bundan dolayı,
alimlerimiz bir tenkid metodu geliştirerek, hadîsleri, sahih, hasen, zayıf ve mevzu diye
kategorilerine ayırmışlar ve bunlarla hangi şartlarda amel edilebileceğini usûl
kitaplarında geniş bir şekilde açıklamışlardır.
Bir hadîsin isnadına, metnine ya da hem isnad hem de metnine râvisî tarafından
yapılan ilaveye idrâc ve bu şekilde rivayet edilen hadîslere de müdrec hadîs adı
verilmektedir. Âlimler tarafından zayıf hadîsler içerisinde ele alınan müdrec hadîsin
bilinmesi, nerede ve nasıl bir idrâcın olduğunun tespit edilmesi, hadîs ilmi açısından
oldukça önemlidir. Çünkü Hz. Peygamber’in sözü ile râvî sözünün birbirinden ayırt
edilmesi gerekmektedir. Nitekim bazen hadîste geçen râvîye ait bir söz, Hz.
Peygamber’e ait zannedilmiş ve buna göre farkında olunmadan hadîsten, râvînin
sözüyle hüküm çıkarılmıştır. Bazı müdrec hadîsler, fıkhi ve itikâdî konularda önemli
problemlere yol açmıştır. Biz bu çalışmamızda kaynaklarımızda yer alan bu hadîsleri
tespit etmeye çalıştık.
Müdrec hadîs konusunda, ülkemizde yazılmış, müstakil bir kitap bulunmaması
bizi böyle bir çalışmaya sevketmiştir. Müdrec hadîs hususunda karşımıza çıkan ilk
müstakil eser, Ebu Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit b. Ahmed b. Mehdî el-Hatîb el-
Bağdâdî’nin, çalışmamıza temel teşkil eden “el-Faslu li’l- Vasli’l- Müdrec fi’n-Nakl”
isimli eseridir. Müellif, bu eserinde hadîslerin tamamının isnadlarını tesbit etmiştir. Bu
eserin Abdü’s-Semi’ Muhammed el-Üneys tarafından yapılan iki ciltlik bir tahkik
çalışması bulunmaktadır. Bu tahkik çalışmasını müellif, iki ana bölüme ayırmış, birinci
bölüm de kendi arasında üç kısma ayrılmıştır. Birinci kısımda, el-Bağdâdî’nin hayatı,
eserleri, hoca ve öğrencileri hakkında bilgi verilmiş, ikinci kısımda müdrecin kelime ve
vi
ıstılahi anlamı, hükmü, derecesi, önemi hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü kısımda ise
genel olarak kitap tahlili yapılmıştır. ikinci bölümde ise örneklere geçilmiş ve örnekler
kendi aralarında tasnif edilerek ikinci bölümün kısımları oluşturulmuştur.
Diğer önemli eser ise, İbn Hacer el-Askalânî’nin, “Takrîbu’l-Menhec bi
Tertîbi’l-Müdrec” isimli eseridir. İbn Hacer el-Askalânî, bu çalışmasında el-
Bağdâdî’nin eserini telhîs etmiş, el-Bağdâdî’nin çalışmasında bulunmayan müdrec
rivayetleri de kendi çalışmasına ekleyerek muhtasarını iki misli büyütmüştür. Ancak bu
esere ulaşma imkânımız olmadı.
Bu konuyla ilgili yazılan bir başka eser ise, es-Suyûtî’nin “el-Müdrec ale’d-
Derc” isimli eseridir. es-Suyûtî, bu çalışmasında İbn Hacer’in eserinden faydalanmış,
İbn Hacer’in eserine kısaltma yapmıştır. İbn Hacer’in eserindeki rivayetlerin yalnızca
metnini almış, senedlerini almamıştır. Buna da, râvi sözünü Hz. Peygamber’in sözünden
ayırmanın isnaddan daha önemli olduğunu gerekçe göstermiştir. es-Suyûti, bu eserinde
müdrec olan hadîslerin metinlerini vererek bunların hangi hadîs kaynaklarında yer
aldığını ve müdrec olma sebeplerini ve bu sebepleri kimlerin açıkladığını, müdrec
olmayan versiyonlarının hangi kaynaklarda yer aldığını kısaca belirtmiştir. Biz de
çalışmamızda bu eserin yazma nüshasından faydalandık.
Türkiye’de ise, bu konuda yazılı olan müstakil bir kitap bulunmamakla birlikte,
Dr. Kadir Paksoy’a ait, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi (V [2005] sayı 2 ve
3)’nde yayınlanan iki makale bulunmaktadır. Dr. Paksoy, “Hadîs Metodolojisinde İdrâc
ve Müdrec Hadîsler I ve II” ismini verdiği makalesinin birincisinde müdrec hadîsle
ilgili usûle ait bilgilere, ikincisinde ise müdrec hadîsle ilgili örneklere yer vermektedir.
Bu çalışmaların yanısıra, müdrec hadîsin tanımı, kısımları, sebepleri, hükmü gibi usul
konularında, temel hadîs usulü kitaplarından faydalanılmıştır. Müdrec hadisle ilgili
örnekler konusunda ise, Kütüb-i Sitte başta olma üzere diğer hadîs kaynaklarından
yararlandık.
Tezimiz, giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş, el-Bağdâdî’nin, hayatı,
şahsiyeti ve eserlerine ayrılmıştır. Birinci bölüm, Müdrec Hadîs’i tanımaya yönelik
olan, onun tanımı, kısımları, sebepleri, tespit yöntemleri hakkındadır. İkinci bölümde;
idrâcın sebepleri ve çeşitleri açıklanmaktadır. Muhaddislerin idrâcı tespit etmede
kullandıkları yöntemlerden bahsedilmekte ve bununla ilgili örnekler verilmektedir.
Üçüncü bölümde; Hadîs İlmi’nde müdrec hadîsin değeri incelenmekte ve müdrec
hadîsin hükmü açıklanmaktadır. Son olarak, fakihlerin ihtilafında müdrec hadîsin
etkisinden bahsedilmekte ve bunlarla ilgili örnekler sunulmaktadır.
vii
Bu çalışma, Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Fonu’ndan İF2005YL6
no'lu proje ile desteklenmiştir. Katkılarından dolayı teşekkür ederim. Çalışmam
esnasında yardımlarını esirgemeyen değerli hocam ve danışmanım Yrd. Doç. Dr.
Muhammet YILMAZ’a, çalışmamı okuyup inceleyerek gerekli katkıları sağlayan
saygıdeğer hocalarım Prof. Dr. Ali Osman ATEŞ ve Doç. Dr. Kadir ALBAYRAK’a
içtenlikle şükranlarımı sunarım.
Mustafa AYDIN
ADANA - 2007
Description:Kureyş, beni inkâr etme hususunda 'Ebtah Vadisi'nde anlaşma yapmıştı.”64. Ma'mer, bn .. اذﺎﻣ ﰒ ﺖﻠﻗ لﺎﻗ ﻚﻌﻣ ﻢﻌﻄﻳ نأ ﺔﻴﺸﺧ كﺪﻟو ﻞﺘﻘﺗ نأ لﺎﻗ ؟ اذﺎﻣ. Muhammed b.
