tc ankara üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü gazetecilik anabilim dalı televizyon programlarında

212 Pages·2010·1.21 MB·Turkish

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
GAZETECİLİK
ANABİLİM DALI

TELEVİZYON PROGRAMLARINDA YOKSULLUĞUN TEMSİLİ:
“KİMSE YOK MU”

Yüksek Lisans Tezi

Ayşe Bedir Akçelik

Ankara–2010
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
GAZETECİLİK
ANABİLİM DALI

TELEVİZYON PROGRAMLARINDA YOKSULLUĞUN TEMSİLİ:
“KİMSE YOK MU”

Yüksek Lisans Tezi

Ayşe Bedir Akçelik

Tez Danışmanı
Prof. Dr. Mine Gencel Bek

Ankara–2010
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
GAZETECİLİK
ANABİLİM DALI

TELEVİZYON PROGRAMLARINDA YOKSULLUĞUN TEMSİLİ:
“KİMSE YOK MU”

Yüksek Lisans Tezi

Tez Danışmanı: Prof. Dr. Mine Gencel BEK

Tez Jürisi Üyeleri

Adı ve Soyadı İmzası

Prof. Dr. Mine Gencel BEK……... ……………………
Prof. Dr. Arslan SONAT…..…….. ……………………
Yard. Doç. Dr. Gülseren ADAKLI ……………………
…………………………………….. ……………………
…………………………………….. ……………………
…………………………………….. ……………………

Tez Sınav Tarihi……………………
TEŞEKKÜR

Çalışmam boyunca birçok insanın desteğini aldım. Başta, bu çalışmanın hazırlanmasında bana
bilgi ve deneyimleriyle ışık tutan, Yüksek Lisans tez danışmanım Prof. Dr. Mine Gencel
Bek’e çok teşekkür ederim.
Ayrıca desteklerini hep yanı başımda hissettiğim, çalışmam boyunca fikir ve eleştirileriyle
yardımlarını esirgemeyen Yard. Doç. Dr. Şerife Çam’a, kurumsal kaynaklara ulaşmam için
bana yardımcı olan Ankara Kimse Yok Mu Dayanışma ve Yardımlaşma derneği şubesi
yetkililerine ve Kimse Yok Mu programına ait arşiv kaynaklarına ulaşmamda yardımlarını
esirgemeyen Samanyolu Televizyonu Kimse Yok Mu Programı basın danışmanı ve arşiv
sorumlularına teşekkür borçluyum.
Her zaman olduğu gibi tez çalışmam süresince de beni destekleyen, heyecan, mutluluk ve
telaşlarımı paylaşan sevgili ailem ve eşime de teşekkür ederim.

i
İÇİNDEKİLER

TEŞEKKÜR……………………………………………………………………………..........i
İÇİNDEKİLER………………………………………………………………………….……ii
GİRİŞ………………………………………………………………………………………….1

1. TELEVİZYON, TÜR, TEMSİL
1.1. Televizyonun Teknik Özellikleri (Televizyonun Anlatım Araçları)………………….9
1.1.1. Çekim Ölçek Planları, Kurgu Teknikleri, Kamera Açıları, Kamera Hareketleri,
Aydınlatma…………………………………………………………………………………....10
1.2. Televizyonun Anlatı Yapısı………………………………………………………….12
1.3. Televizyonda Program Türleri ve Program Türü Olarak Reality-Show……………...16
1.4. Temsil Kavramsallaştırması ve Televizyonda Temsillerin Oluşumu………………..28

2. YOKSULLUK, TÜRLERİ, YOKSULLUĞUN NEDENLERİ VE
YOKSULLUKLA MÜCADELE
2.1. Yoksul ve Yoksulluk Kavramı……………………………………………….............37
2.2. Yoksulluk Türleri…………………………………………………………….............42
2.2.1. Mutlak-Göreli Yoksulluk………………………………………………………42
2.2.2. Kırsal-Kentsel Yoksulluk………………………………………………………44
2.2.3. Sistem İçi-Sistem Dışı Yoksulluk……………………………………………...47
2.3. Yoksulluğun Nedenleri………………………………………………………………49
2.3.1. Yoksulluğun Süresi…………………………………………………………….49
2.3.2. Neo-Liberal Yapısal Uyum Politikaları………………………………………..50
ii
2.3.3. Nüfus Artışı, Göç, Hanehalkı Özellikleri………………………………………55
2.3.4. İşgücü Piyasaları Değişkenleri…………………………………………………56
2.4. Yoksullukla Mücadele Yöntemleri…………………………………………………..57

3. YOKSULLUK VE İSLAM
3.1. İslam’da Zenginlik ve Yoksulluk Kavramları……………………………………….67
3.2. İslam’ın Yoksullukla Mücadele Stratejileri………………………………………….76
3.2.1. İslam’da Zekat, Sadaka, İnfak Anlayışı ve Vakıf Müessesesi…………………76
3.3. İslam’ın Yoksullukla Mücadele Anlayışının Değerlendirilmesi……………………..82

4. TELEVİZYONDA YOKSULLUK PROGRAMLARI VE KİMSE YOK MU
ÖRNEĞİ
4.1. Televizyonda Yoksulluk Programlarının Ortaya Çıkışı ve Yoksulluk Konulu
Televizyon Programları……………………………………………………………………….92

4.2. Kimse Yok Mu Programı ve Kimse Yok Mu Dayanışma ve Yardımlaşma
Derneği…………………………………………………………………………………...…98
4.2.1. Programın ve Derneğin Önerilmesi, Gelişimi ve
Faaliyetleri……………………………………………………………………………..……..98
4.2.2. Programın ve Derneğin Maliyeti……………………………………………...106

4.3. Kimse Yok Mu Programının Analizi……………………………………………….107
4.3.1. Jenerik, Set, Kurgu Tekniği, Müzik, Sunum, Çekim Yöntemleri, Kamera
Hareketleri, Aydınlatma……..…………………………………………………..…………..114
iii
4.3.2. Programın Aktörlerine Ait (Üst-ses ve Sunucular, Yoksullar,
Hayırseverler ve Çeşitli Otoriteler) Söylemlerin Değerlendirilmesi…………………..……122
4.3.3. Genel Değerlendirme………………………………………...……......164

SONUÇ……………………………………………………………………………………...170
KAYNAKÇA……………………………………………………………………………….178
EKLER ……………………………………………………………………………………..197
ÖZET………………………………………………………………………………………..202
SUMMARY………………………………………………………………………………...204

iv
1

GİRİŞ
Medya toplumdaki bireyleri, grupları, sınıfları, kurumları kısacası bütün toplumsal
katmanları, toplumsal olay ve olguları kullandığı anlatım araçları, dilsel pratikler ve
göstergeler sistemi ile şekillendirerek anlamlandırmaktadır. Televizyon da kitle
iletişim araçları içinde kendine özgü anlatım araçları ve kullandığı teknik ile
bireylerin hem kendilerini hem de etraflarındaki diğer bireyleri şekillendirme,
toplumsal olay ve olguları tanımlama ve anlamlandırma işlevini yerine getiren en
etkin araçlardan biridir. Televizyon kullandığı bu teknik ile olay ve olgulara dair yeni
bir gerçeklik kurgulamak yanında bu olay ve olguları kullandığı dilsel pratikler ve
temsil sistemi vasıtasıyla tanımlamaktadır. Bu tez çalışmasının konusu, televizyonun
kullandığı anlatım araçları ve söylemsel pratikler aracılığı ile -bir program türü
olarak yaşam öyküsü formatında ekranlara gelen- Kimse Yok Mu adlı reality-show
programı örneği üzerinden yoksul ve yoksullukla ilgili inşa edildiği öne sürülen
temsil sürecini incelemek amacıyla yapılacaktır. Bilindiği üzere yoksulluk ve
yoksullara yardım konusu sıklıkla medya tarafından farklı şekillerde konu
edilmektedir. Ancak yoksulluğun televizyon programlarında temsili olarak bu
program, yoksulluğun tanımlanmasında ve yoksullukla ilgili söylemsel stratejinin
kurulmasında İslami literatüre yoğun bir şekilde başvurmaktadır. Bununla birlikte
yoksullukla mücadelede İslami yardım metotlarını benzer programlara göre daha çok
kullanması yönüyle yoksullukla ilgilenme biçimi açısından farklılık taşımaktadır. Bu
çalışmada, gerek yukarıda sayılan nedenlerden gerek yoksullara yardım konulu uzun
soluklu ve halen devam eden bir program olması nedeniyle adı geçen program
inceleme konusu olarak seçilmiştir. Yani burada, televizyonun toplumsal bir olgu
1
2

olan yoksulluk konusuna dair oluşturduğu söylemin nasıl inşa edildiği ve nasıl bir
inşa sürecinden geçtiği örnek program üzerinden araştırılacaktır.

Yoksullukla ilgili temsillerin nasıl oluştuğu, televizyonun anlatım araçlarının bu ve
bu tarz programların anlatı yapısını nasıl şekillendirdiği, anlatı yapısının hangi
program türü içinde şekillendiği de bu çalışmanın sorunsallaştırdığı esaslar içinde yer
almaktadır. Bu çalışmanın inceleme konularından biri de yoksullukla ilgili mevcut
literatürde yer alan “yoksul” ve “yoksulluk” tanımlamalarının, yoksulluk türlerinin,
nedenlerinin ve yoksullukla mücadele yöntemlerinin açıklanarak çalışmanın ampirik
bölümünün analizini yaparken programın bu başlıklar açısından değerlendirilmesidir.
Bu çalışmanın ele aldığı konulardan bir diğeri de örnek olarak incelenecek
programda yoksulluk temsil edilirken İslami literatüre sıkça referans verilmesi
nedeniyle yoksulluğun İslami literatürde nasıl ele alındığını incelemektir. Bu sayede,
kendi içinde toplumsal boyutu olduğu varsayılan İslam’ın yoksulluk için geliştirdiği
stratejilerin neler olduğuna değinilecek; bu literatürün programın söylemsel
stratejisinin kurulmasında nasıl bir rol oynadığı ve programın yoksullukla mücadele
yöntemlerine nasıl yansıdığı irdelenecektir. Ayrıca, bu programda yoksullukla
mücadele konusunda yürütülen çabalar ile literatürde geçen yoksullukla mücadele
yöntemlerinin ne ölçüde örtüştüğü de değerlendirilecektir.

Kısaca söylemek gerekirse bu çalışmanın amacı akademik anlamda, toplumsal bir
gerçeklik ile medyatik bir kaygının ortak noktada buluşmasının bilimsel ve
kavramsal dayanaklarını ortaya koymaktır. Yani toplumsal bir sorun olan
2
3

yoksulluğun, ağırlıklı olarak birtakım öznel kaygılar altında yönetilen (kâr
maksimizasyonu, reyting, siyasi nüfuz vb.) televizyon programlarında nasıl temsil
edildiğini, temsil edilirken problemin özüne inilip tüm gerçekliğiyle resmedilip
edilmediğini incelemektir. İşte bu çerçeveden bakarak çalışmada ilk olarak bir araç
olarak televizyonu tanımlayarak olayı temsil eden aygıt üzerinde durulacaktır. İkinci
olarak, yoksullukla ilgili literatüre değinilip problem tanımlanacaktır. Bununla
birlikte, analiz edilecek programın literatürünü kullandığı İslam’ın yoksulluğa bakışı
değerlendirilip tartışılacaktır. Bu bilgiler –çalışmanın odak noktası olan Kimse Yok
Mu programının üç ana mihenk taşını oluşturan bilgiler- ışığında son bölümde,
yoksullara yardım konulu Kimse Yok Mu programı analiz edilecektir. Buraya kadar
bahsettiğimiz bu ön bilgileri daha geniş biçimde analiz edelim.

Televizyon programlarında yoksulluğun nasıl temsil edildiğini irdeleyebilmek için
öncelikle bir araç olarak televizyonun teknik özelliklerini ve televizyonda temsilleri
oluştururken hangi anlatım araçlarından faydalanıldığını incelemek gereklidir. Bu
çalışmada da televizyonda yoksulluk temsillerini çözümlemeden önce ilk bölümde
televizyon, televizyonda tür ve bu türlerde temsillerin oluşumu ile ilgili konulara
değinilecektir. Televizyonda program türleri ve bu program türleri içinde temsil
edilme sürecinde çekim ölçek planları, kurgu teknikleri, kamera açıları, kamera
hareketleri ve aydınlatma teknikleri gibi televizyonun anlatım araçlarından
yararlanılmaktadır. Bu anlatım araçları kullanılarak televizyonun anlatı yapısının
nasıl şekillendiğini, program türlerinin nasıl ortaya çıktığını ve program türü olarak
da bu çalışmanın konusu olan yoksulluk programlarının hangi program türü içinde
oluştuğuna ve hangi özellikleri taşıdığına değinilecektir. Televizyon programlarında
3