Table Of ContentTBMM I.ve II. DÖNEM YASAMA FAALİYETLERİNE KATKILARI İLE İSTİKLAL
MADALYASI SAHİBİ YOZGAT MEBUSU: SÜLEYMAN SIRRI İÇÖZ
Şerafettin YENER1, Mustafa ŞEHİTOĞLU2, Nevzat ERDOĞAN3
Özet
I. Dünya Savaşı sonrası Osmanlı Devleti’nin imzalamış olduğu ağır ateşkes ile beraber Anadolu’da
işgal faaliyetleri hızla başlamıştı. Yapılan işgallere karşı Türk Milleti’nin ilk tepkisi Anadolu’da bölgesel
direniş örgütleri kurmak olmuştur. Başta birbirinden bağımsız olan bu direniş örgütleri daha sonra tek çatıda
birleşmiş ve Büyük Millet Meclisi’nin kaynağını oluşturmuştur. Milli Mücadelenin yürütülmesinde önemli
kararların alındığı yer kuşkusuz Türkiye Büyük Millet Meclisi’dir. Milli Mücadele yıllarında görev yapan
Birinci Meclis, Türkiye tarihinde çok özel ve önemli bir yere sahiptir. 23 Nisan 1920 ile 15 Nisan 1923 tarihleri
arasında Ankara’da görev yapan Birinci Meclisin bu yoğun çalışmasına katılan ve katkı sunan altmışaltı
seçim bölgesinden toplam üç yüz otuz yedi mebus bulunmaktadır. Birinci Meclis, Kurtuluş Savaşını organize
etmiş, yönlendirmiş ve kurduğu ordulara da emir komuta etmiştir. Milli Mücadelenin ilk başladığı ve en
etkili şekilde yürütüldüğü bölgelerden biri de Yozgat bölgesidir. Olağanüstü şartların sonucunda kurulan
Ankara’daki meclise Yozgat ilinden de yedi milletvekili katılmıştır. Bu vekiller; Ahmet Bey (BAYDAR),
Bahri Bey (Yusuf Bahri TATLI), Feyyaz Ali Bey (Mehmet Feyyaz ÜST), İsmail Fazıl Paşa (CEBESOY),
Mehmet Hulûsi Efendi (Mehmet AKYOL), Rıza Bey (ERSOY) ve Süleyman Sırrı Bey (İÇÖZ)’dir. Bu
çalışmamızdaki amacımız, Yozgat milletvekillerinden İstiklal Madalyası sahibi Süleyman Sırrı Bey (İÇÖZ)’
in hayat hikâyesi ve Meclis çatısı altındaki faaliyetlerini incelemektir. Böylece Milli Mücadele döneminde
Yozgat tarihinin önemli bir tarihi kişiliğini sizlere tanıtmaktır.
Anahtar Kelimeler: Süleyman Sırrı İçöz, Yozgat, Birinci Meclis, I. T.B.M.M.
Abstract
The Owner Or The War Of Independence Medal And Deputy Of Yozgat With The Contrıbutıons
To TBMM I. And II. Term Legıslatıon Actıvıtıes: Süleyman Sırrı İçöz
Occupation activities in Anatolia began rapidly with heavy ceasefire which was signed by the Ottoman
Empire after World War I. The first reaction of the Turkish nation against occupation was to establish regional
resistance organizations in Anatolia. These resistance organizations which were initially independent from
each other united under a single roof and has been the source Grand National Assembly. Turkey Grand
National Assembly is, undoubtedly, the place where important decisions taken in the execution of the
National Struggle. First Assembly that served in the War of Liberation has an important and special place in
history of Turkey. There are three hundred and thirty-seven deputies from sixty six electoral districts which
participated and contributed to this hard work of First Assembly that served in Ankara between 23 April 1920
and 15 April 1923. First Assembly, had organized the War of Independence, directed it and commanded the
army that it had established. Yozgat is one of the districts that National Struggle began first and carried out
most effectively. Seven deputies from the province of Yozgat attended Assembly in Ankara that established
as a result of extraordinary circumstances. These deputies are: Ahmet Bey (BAYDAR), Bahri Bey (Yusuf
1Öğr. Gör. Muş Alparslan Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Bölümü, [email protected]., 0505 517
4965.
2Öğr. Gör. Muş Alparslan Üniversitesi, Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu, [email protected], 0532 402 6520.
3Öğr. Gör. Muş Alparslan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu, [email protected]., 0505 926 6419.
275
Bahri TATLI), Feyyaz Ali Bey (Mehmet Feyyaz ÜST), İsmail Fazıl Paşa (CEBESOY), Mehmet Hulûsi
Efendi (Mehmet AKYOL), Rıza Bey (ERSOY) and Süleyman Sırrı Bey (İÇÖZ). The aim of our study is to
examine Yozgat parliamentarians medal winner Suleiman Sirri Bey (İÇÖZ)’s life story and activities under
the roof of Parliament. Thus, to introduce you an important historical personality of Yozgat history during
the National Struggle.
Keywords: Süleyman Sırrı İçöz, Yozgat, First Assembly, T.B.M.M.
1.Giriş
Kaybettiği toprakları geri alabilme umudu ile Birinci Dünya Savaşı’nda Almanya’nın yanında katılan
Osmanlı Devleti, uzun süren bu savaştan yenik devlet olarak ayrılmıştır. Osmanlı’nın savaş sonunda imzaladığı
Mondros Mütarekesi (30 Ekim 1918) oldukça ağır şartlar taşımakla birlikte aynı zamanda Anadolu’nun da
işgaline zemin hazırlamıştır. Mondros sonrası Anadolu coğrafyasının tamamı olmasa da önemli bir kısmı
itilaf devletleri tarafından işgal edilmiştir. Bu işgallere karşı bölge halkı iki şekilde tepki göstermiştir.
Bunların birincisi; yerel direniş cemiyetleri kurmak, ikinci ise gönüllü silahlı birlikler oluşturmak şeklinde
gerçekleşmiştir. Bu direniş örgütleri Anadolu’da yapılan kongreler sonucunda tek çatıda birleştirilerek daha
etkili bir hale getirilmiştir. İşgal edilen Anadolu topraklarında topyekûn bir var olma mücadelesi verilmiştir.
Şüphesiz Milli Mücadele yılları bir bütün olarak düşünülmelidir. Ancak bu bütünü oluşturan her bir parçanın
da önemi büyüktür. Bu var olma mücadelesine Yozgat’tan4 katkısı olan ve daha sonra da Birinci Meclis
çatısı altında katkı sunmaya devam etmiş önemli şahsiyetlerden biri Süleyman Sırrı İçöz’dür. Süleyman
Sırrı Beyler Mustafa Kemal Paşa önderliğinde oluşturulan Birinci Grup ya da başka bir deyişle Anadolu ve
Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubunda yer almışlardır.5 Dört dönem boyunca (1920-1950) mecliste Yozgat
milletvekili olarak görev yapan Süleyman Sırrı Bey aynı zamanda Batı cephesinde görev alarak bu üstün
hizmetinden ötürü I. Meclis tarafından yeşil kırmızı şeritli İstiklal Madalyası ile ödüllendirilen ilk ve tek
Yozgatlı olmuştur.
Birinci Meclis, Milli Mücadele’nin etkin ve geniş katılımla yürütülmesi için 19 Mart 1920’de
Anadolu’daki illere telgraflar çekilerek bu illerin temsilci göndermelerini istemiştir. Bu talep karşısında
Yozgat Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti üyeleriyle, Çapanoğlu Celâl, Hâlid Bey ve Edib Beylerle şehrin ileri
gelenleri belediye binasında toplanmıştır. Cemiyet üyeleri Başçavuşzâde Ahmed ve Müftü Mehmed Hulûsi
Efendi’nin olumlu yaklaşımlarına karşılık Çapanoğlu Celâl ve Edib Beyler böyle bir meclisi ve buraya
temsilci gönderilmesini kanuna aykırı bulmuşlardır. Ve böyle bir girişimi “hurûc ale’s-sultân” (Sultana karşı
isyan) olarak nitelendirmiş ve temsilci gönderilmesine karşı çıkmışlardır. Ancak cemiyet yine de temsilci
seçmiş ve yedi kişiyi Ankara’ya göndermiştir. Çapanoğulları Ankara’daki yeni yapılanmaya karşı şüpheyle
yaklaşmışlardır. Meclis Hükümetinin şehirde güvenliği arttırması sonucunda; Çapanoğulları 13 Haziran’da
Sorgun’da ve ertesi gün de Yozgat’ta isyanı fiilen başlattılar (14 Haziran 1920).6
Mustafa Kemal, Çapanoğullarının Meclis Hükümetine karşı tutumlarının tatsız bir şekilde
4Bozok platosu üzerinde yer alan Yozgat yöresi, eskiçağlardan itibaren önemli medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır.
Hitit, Frig, Pers, Roma ve Bizans egemenlikleri sonrası bölge, Müslüman Türklerin Anadolu’ya gelişiyle birlikte
Danişmentlerin hâkimiyetine girmiştir. Selçuklu, İlhanlı ve Kadı Burhaneddin devletleri yönetimlerinden sonra ise
Osmanlı idaresine geçmiş, ancak 1402 Ankara savaşı sonrası tekrar Dulkadirlilerin yönetimine girmiştir. Bölgenin
kesin olarak Osmanlı hâkimiyetine dâhil oluşu, Sultan Selim ve Süleyman dönemlerinde gerçekleşmiştir. Yunus Özger,
“Yusuf Ziya Yozgadî Ve Temaşâyı Celâli Hüdâ Adlı Eseri”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Ankara, Kış 2011, Sayı
28, s.115-116.
5Gülin Öztürk, 1. ve 2. Dönem Yozgat Milletvekilleri ve Siyasi Faaliyetleri, Niğde Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Niğde,
2012, s.,83.
6Yunus Koç, “Yozgat”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Araştırmaları, C.43, İstanbul, 2013, s. 563.
276
sonuçlanmaması için Yozgat Mebusları ile bir toplantı yapmıştır. Olup bitenler hakkında birlikte müzakerelerde
bulunmuşlardır. Mustafa Kemal, Çapanoğullarıyla konuşup memleketin durumunu onlara izah etmek ve
yanlış tutumlarından vazgeçirmek maksadıyla Süleyman Sırrı ve Madenli Rıza Beylerden Kurulu bir heyeti
‘‘Heyet-i Nasıha’’ olarak Yozgat’a göndermeye karar vermiştir. Süleyman Sırrı ve Rıza Beyler Yozgat’a
geldiklerinde yanlarına Başçavuşzâde Ahmet ve Müftü Hulusi Efendilerle eşraftan bir kaç kişiyi daha alarak
Çapanoğullarını toplantıya çağırmışlar ancak Çapanoğullarını ikna edememişlerdir.7
Heyet-i Nasiha’nın Çapanoğullarını ikna teşebbüsü sonuca ulaşmayınca Meclis Hükümeti bunun
üzerine Çapanoğullarının tevkif edilerek Ankara’ya gönderilmesini istemiştir. Ancak tutuklama emri
Çapanoğullarına gizlice bildirildiği için tutuklama gerçekleşmeden Çapanoğulları Ankara’dan gelen ‘‘Heyet-i
Nasıha’’ üyelerini alıkoymuşlarıdır. Süleyman Sırrı Bey de alıkonulanlar arasındadır. İsyan bastırılıncaya
kadar tutuklu kalmıştır.8 İsyanın bastırılmasından sonra serbest kalan Süleyman Sırrı Bey, Ankara’ya dönmüş
ve çalışmalarına devam etmiştir.
Süleyman Sırrı Bey’in, Milli Mücadele yıllarında Batı cephesindeki orduların yeniden toparlanması
için Mustafa Kemal’e Başkomutanlık yetkisinin verilmesi ve süresinin uzatılması hususunda verilen kanun
teklifinde imzası bulunmaktadır.9
Yozgat; Anadolu’nun en eski yerleşim merkezlerinden biridir. Sorgun ilçesi sınırları içerisinde
bulunan Alişar Höyüğü’nde yapılan kazılar neticesinde 5000 sene öncesine ait eserler bulunmuştur. Eski Hitit
Krallığı, Hitit İmparatorluğu, Frigler, Medler, Kimmerler dönemi, Lidyalılar, İskender ve Diadoglar, Galatlar
dönemi, Roma İmparatorluğu, Bizanslılar, Anadolu Selçukluları, Beylikler ve Osmanlı Devleti dönemlerini
yaşamıştır. Yozgat, Cumhuriyet öncesi kurulan altmış vilayetten birisidir. Uzun süre “Bozok” adını taşıyan
il10, Süleyman Sırrı Bey ve diğer Yozgat mebusları Salih, Avni ve Hamdi Beylerin ortaklaşa 23 Haziran
1927 tarihinde verdikleri bir takrir ile şehrin adının Yozgat olarak değiştirilmesini talep etmişlerdir. Bu teklif
sonucunda TBMM’nin yapılan genel kurul toplantısında alınan karar ile Bozok11 ilinin ismi, 25 Haziran 1927
tarihinde Yozgat olarak değiştirilmiştir. Alınan bu karar Resmi Gazete’nin 11 Temmuz 1927 tarih ve 630
sayılı nüshasında yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.12 Süleyman Sırrı Bey ve diğer Yozgat mebusları Salih,
Avni ve Hamdi Beylerin teklif metni şöyledir:
“Riyaseti Celileye
Birinci ‘Büyük Millet Meclisinde Kütahya Mebusu merhum Cemil Bey tarafından verilen bir takrir
üzerine (Yozgat) unvanının (Bozok)’a tebdil edildiği malumdur. Yozgat isminin tebdiline bir lüzum ve
mecburiyet olmadığı halde suret-i tebdil birtakım yanlış muamele ve muhaberede müşkülâtı intaç etmekte
başka bir fayda temin etmediği de meydandadır. Binaenaleyh Meclis-i Âlinin kararı ile tebdil edilen Bozok
isminin kema fi’s-sabık Yozgat’a tashih ve tebdili hususuna müsaade buyrulmasını arz ve rica eyleriz.”13
Bu takrir 25 Haziran 1927 tarihli Meclis Genel Kurulunda yapılan oylamada görüşülmüş ve takrir
7Gürbüz Arslan, Milli Mücadele Yıllarında Yozgat, Marmara Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2007, s.,84-
85.
8Sürur Öztürk, Yozgat Gazetesi, 07.04.2011.
9Fahri Çoker, a.g.e., C.I, s.,238-239.
10Yozgat İl Yıllığı, “Seçilmiş Göstergelerle Yozgat 2013”, TÜİK Yayınları, Ankara, 2014, s.,11.
11Bozok sancağı XVI. yüzyılda teşkil edilmiş olup Tanzimat’tan önce Sivas. Tokat ve Amasya bölgelerini içine alan EyaIet-i
Rüm’a, Tanzimat’tan sonra ise Ankara vilayetine bağlı idi. Zaman zaman meydana gelen değişiklikler hariç sınırları aşağı yukarı
bugünkü Yozgat iline tekabül eden sancak adını XIV. yüzyılın sonlarından itibaren Dulkadırlılar zamanında bölgeye yerleşen Bozok
Türkmenlerinden alır. Bkz.: Ahmet Yaşar Ocak, “Bozok”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. II, İstanbul 1992, s. 321.
12Özlem Muraz Özdemir, Yozgad Gazetesine Göre 1925-1928 Yılları Arasında Yozgat, Niğde Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek
Lisans Tezi, Niğde 2010, s.7.
13TBMM Tutanakları, c. 33, s. 681.
277
kabul edilmiştir.14
Cumhuriyetin ilanı ile birlikte yapılan pek çok yenilikten biri de harf inkılâbıdır. Yeni harflerin
öğretilmesi için Yozgat mebuslarından Süleyman Sırrı Bey’in de oldukça gayretli olduğu müşahede
edilmiştir. Yozgat mebusu Süleyman Sırrı Bey, Eylül 1928’de yeni harflerin halk arasında yayılması ve takibi
için Ankara’dan Yozgat’ a gitmiştir. Süleyman Sırrı Bey, Yeşilova, Akdağmadeni, Boğazlıyan kazalarını ve
köylerini gezmek suretiyle yeni harflerin tedrisine katkı sunmuştur.15
Yozgat milletvekillerinden İsmail Fazıl Bey’in 1921’de erken yaşta ölmesi, Mehmet Hulusi Bey’in
ise müftülüğü tercih ederek milletvekilliğinden istifa etmesi, bu milletvekillerinin birinci dönem yasama
çalınmalarında çok etkili olmadıklarını göstermektedir.16 Süleyman Sırrı Bey, Birinci Mecliste en üretken
vekillerden biridir. Sadece Birinci Mecliste, 26’sı gizli oturumlarda olmak üzere toplamda 289 kez söz alıp
konuşmuştur.17 Sadece Birinci Meclis çatısı altında bu denli yoğun çalışan bir vekilin bütün faaliyetlerini
incelemek çalışmamızın sınırlılığından dolayı mümkün olmadığından Süleyman Sırrı Bey’in birkaç çalışması
üzerinde durulacaktır.
Meclise sunduğu öneri ve teklifleri arasında; İslâm kavimleri arasında mevcut çeşitli içtihatların
birleştirilmesi amacı ile “Yüksek İslâm Şûrası” kurulması teklifinde bulunmuştur. Bunun yanısıra Meclisin
isminin “Türkiye Büyük Millet Meclisi”, Hükümeti’nin isminin “Türkiye Büyük Millet Meclisi Halk
Hükümeti” olarak değiştirilmesini teklif etmiştir. Süleyman Sırrı Bey, 18 Mart 1929 tarihinde Bekârlık
Vergisi’ne ilişkin kanun teklifini meclise taşımıştır. Süleyman Sırrı Bey’in yasama faaliyetlerine yaptığı bu
katkıları diğer bir başlıkta daha ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
2. Süleyman Sırrı İçöz’ün Hayatı (1878-1963)
Süleyman Sırrı İçöz, 1 Temmuz 1878 tarihinde Yozgat Merkez Aşağı Nohutlu Mahallesindeki 203
kapı numaralı hanede doğmuştur.18 Babası Jandarma Çavuşu Kethüdazade Hacı Mehmet Efendi, Annesi
Hatice Hanım’dır.19 İlk ve orta öğrenimini Yozgat’ta tamamladıktan sonra yatılı olarak okuduğu Mülkiye
İdadisinden 25 Ağustos 1898’de mezun olmuştur.20 Süleyman Sırrı Bey’in Emekli Sandığı Arşivi’ndeki
dosyasında yer alan hizmet cetvelinde memuriyetleri ayrıntılı bir şekilde yer almaktadır.21 Buna göre
Süleyman Sırrı Bey ilk memuriyetine 14 Eylül 1900 tarihinde22 Ankara Maarif dairesinde mübeyyiz
(müsveddeleri temize çeken kâtip) ve kâtip muavini olarak göreve başlamıştır.23 Kısa bir süre Sanayi
Mektebi Kâtip ve Veznedarlığı yaptıktan sonra 28 Nisan 1903’te Mucur Nahiye Müdürlüğüne atandı. 16
Kasım 1906’da Zir Nahiye Müdürlüğüne nakledildi. 13 Ekim 1907’de Hacıbektaş Nahiye Müdürü oldu.
7 Eylül 1909’da Salmanlı Nahiye Müdürlüğü’ne getirildi. Yapılan sınavda başarılı görülmesiyle 10 Kasım
1910’da Kaymakamlığa yükseltilerek 1910-1919 yılları arasında; Hacle, Koyulhisar ve Darende Kaymakamı
olarak görev yapmıştır.24 Süleyman Sırrı Bey basit düzeyde Fransızca bilmektedir.25 Mondros Mütarekesi
14TBMM Tutanakları, c. 33, s. 681.
15Yozgad Gazetesi, 26 Eylül 1928, s. 1.
16Gülin Öztürk, a.g.t., s.,126.
17Fahri Çoker, a.g.e., C.I, s.,782.
18Gülin Öztürk, a.g.t., s.,54.
19Fahri Çoker, Türk Parlamento Tarihi Milli Mücadele ve. T.B.M.M. I. Dönem (1919-1923), I. Dönem Milletvekillerinin
Özgeçmişleri C. III., TBMM Yayınları, Ankara, 1995, s.977.
20Fahri Çoker, a.g.e., C.III, s.,977.
21Süleyman Sırrı Bey’in ayrıntılı memuriyet hayatı için Tablo-2’ye bakınız.
22Süleyman Sırrı Bey’in memuriyete başlama tarihi ile ilgili farklı bir bilgi de bulunmaktadır. Çoker’e göre Süleyman Sırrı Bey, 13
Eylül 1900 tarihinde devlet hizmetine girmiştir. Bkz.: Fahri Çoker, a.g.e., s.,977.
23Gülin Öztürk, a.g.t., s.,54.
24Fahri Çoker, a.g.e., C.III, s.,977.
25TBMM Albümü (1920-2010), TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, I, Ed.: Sema Yıldırım, B. Kemal Zeynel,
Gökçe Matbaacılık, Ankara, 2010, s.63.
278
sonrası siyasi varlığı fiilen sona ermiş olan İstanbul Hükümeti tarafından, 30 Mart 1919 tarihinde Darende
Kaymakamlığı’na devam ederken görevden alınmıştır.26 Milli Mücadelenin örgütlenme aşamasında toplanan
Sivas Kongresinden sonra, Yozgat’ta kurulan Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti’nde görev almıştır. Yozgat
bölgesinde, Milli Mücadele’yi planlı bir şekilde yürütmek ve halkı teşkilatlandırmak için gerekli çalışmaları
organize eden idare heyetinde bizzat görev almıştır.27
Süleyman Sırrı Bey, TBMM’ nin I. Dönem yasama dönemi için yapılan seçimlerde Yozgat milletvekili
olarak 23 Nisan 1920’de Meclisin açılışında hazır bulunmuştur.28 Meclis çalışmalarına aktif bir şekilde katılan
Süleyman Sırrı Bey; İçişleri, Bayındırlık, Bütçe, Tasarı Komisyonlarında ve Memurin Muhakematı Tetkik
Kurulu’nda çalışmıştır. Meclisin ilk toplantı yılında Bayındırlık Komisyonunun Kâtipliğini yapmıştır. İkinci
toplantı yılında Tasarı Komisyonunun, üçüncü ve dördüncü toplantı yıllarında ise İçişleri Komisyonunun
Sözcülüğünü yapmıştır.29 Yozgat isyanları sırasında isyancılara Meclis tarafından Milli Mücadele’nin
önemini anlatmakla görevlendirilmiş fakat isyancılar tarafından tutuklanmış; ayaklanmanın bastırılmasından
daha sonra kurtarılmıştır.30
Süleyman Sırrı Bey, İstiklal Savaşı’nın devam ettiği dönemde orduda er olarak savaşa katılmak
istemiştir. 22 Ağustos 1921’de Meclis Başkanlığı’na verdiği önerge31 ile bu isteği Genel Kurul tarafından
kabul edilmiştir. Ordunun 1. Fırka 11. Alayında süvari er olarak Batı Cephesinde Çekirdeksiz Köy ve Dua
tepesi Muharebelerine katılmıştır.32 Süleyman Sırrı Bey Meclisteki ve cephedeki fedakâr hizmetlerinden
dolayı 21 Kasım 1923 tarihinde Meclis kararıyla madalya numarası 1575 olan, Kırmızı-Yeşil Şeritli İstiklâl
madalyası ile onurlandırılmış ve madalyası 23 Mart 1925’te TBMM Genel Kurulunda ilk kez yapılan törende
göğsüne takılmıştır.33 Milletvekilliği görevi bittikten sonra 1932 yılında kurduğu Türkiye Tiftik Cemiyeti’nin
başkanlığını üstlenip bir süre bu işte çalışmıştır.
Süleyman Sırrı Bey, Meclisin ikinci Yasama döneminde adı Bozok olan, şimdiki Yozgat’tan üçüncü
ve dördüncü dönemlerde aynı yerden milletvekili seçilerek Meclis çatısı altında yasama faaliyetlerindeki
görevlerini 14 Mayıs 1950’ye kadar sürdürmüştür. Soyadı Kanunu ile birlikte Süleyman Sırrı Bey’e “İÇÖZ”
soyadı 1 Aralık 1934’te Atatürk tarafından verilmiştir. 34 Evli ve üç çocuk babası olan Süleyman Sırrı Bey, 18
Ocak 1963’te Ankara’da vefat etmiş ve Cebeci Asri mezarlığında toprağa verilmiştir35.
3. Süleyman Sırrı İçöz’ün Yasama Faaliyetlerine Katkıları
Ankara’da kurulan Birinci Meclis’in çalışma süresi kısa olmasına rağmen, Türk Parlamento Tarihi’nde
bu dönem, meclise katılmış milletvekillerinin kürsüde en çok söz aldıkları dönem olmuştur. Konuşma sayısı
2027’si gizli oturumlarda olmak üzere 13000’e varmaktadır. Bu durum, kuşkusuz çare aranan bir çözüme
bağlanması gereken ve istenilen sorunların çokluğundan doğmaktadır.36 Süleyman Sırrı Bey’in yasama
çalışmaları içerisinde verdiği kanun teklifi, takrirleri ve vekâletlere yönelttiği soru önergeleri; askeri, hukuki,
26Fahri Çoker, a.g.e., C.III, s.,977.
27Gürbüz Arslan, a.g.t., s.,45.
28Fahri Çoker, a.g.e., C.III, s.,977.
29Fahri Çoker, a.g.e., C.III, s.,978.
30Sürur Öztürk, Yozgat Gazetesi, 07.04.2011.
31Süleyman Sırrı Bey’in, 22 Ağustos 1921 yılında “Orduya girmek ve savaşa bizzat katılmak üzere Meclise başvurusunu içeren ve
Meclis Başkanlığı’na verdiği önergenin sureti şu şekildedir: “Bağımsızlığın savunulması ve vatanın korunması uğrunda çarpışan
mukaddes ve milli ordunun safları arasında aciz bir nefer olarak bulunmak ve milli savaşa fiilen katılmak, at ve silahımla derhal
hareket etmek üzere emirlerine hazır bulunduğumun, yüce Meclisin izni ile cephede bulunan Başkumandan Paşa Hazretlerine
bildirilmesini ve alınacak cevabın tarafıma ulaştırılmasını rica ederim.” demiştir., Gülin Öztürk, a.g.t., s.,122.
32Fahri Çoker, a.g.e., C.III, s.,978.
33Fahri Çoker, a.g.e., C.III, s.,978.
34Fahri Çoker, a.g.e., C.III, s.,978.
35Fahri Çoker, a.g.e., C.III, s.,978.
36Fahri Çoker, a.g.e., C.I, s.,782.
279
idari, sosyal, iktisadi, vergilendirmeye dair ve Meclis iç tüzüğü gibi konuları içermektedir.
Süleyman Sırrı Bey Meclisin Birinci Dönem yasama süresi içerisinde bütün toplanma yıllarında
on farklı encümende görev yapmıştır. Dört toplanma yılında da Dâhiliye Encümenliği görevinde bulunan
Süleyman Sırrı Bey, birinci ve ikinci yasama yılı içerisinde Layiha Encümenliği yapmıştır. Diğer yasama
yıllarında her dönemde ayrı encümenlik görevinde bulunmuştur. Birinci yasama yılı içerisinde Nafia
Encümenliğinde kâtip görevinde bulunmuştur.37
Süleyman Sırrı Bey donanımlı, tecrübe ve bilgi sahibi bir milletvekili olarak görülmektedir. En çok
kanun teklifleri üzerine söz alarak görüşlerini ifade eden Süleyman Sırrı Bey, bu konuşmalarda Mülkiye
mezunu olduğu için özellikle bürokrasi, vergi, ekonomi ve hukuk konuları üzerinde görüşlerini Meclis
kürsüsünden ifade etmiştir. Ayrıca özellikle Adli konulardaki mazbatalar ve Meclis iç tüzüğü ile ilgili Meclis
gündemine gelen konularda da düşüncelerini Meclis Genel Kurulunda dile getirmiştir.38
Süleyman Sırrı Bey, Türkiye’nin ekonomik politikasının belirlenmesi yönünde yapılan çalışmalar
esnasında önemli görüşlerde bulunmuştur. Mülkiye kökenli oluşu ve memuriyet hayatında elde ettiği
tecrübelerinden meclis çalışmalarında çokça faydalanmıştır. Meclisin gizli oturumlarında söz hakkını en
çok kullanan Süleyman Sırrı Bey’in ekonomi alanında oldukça gayretli çalışmaları olmuştur. Bu konuda
hazırlanmış önemli bir kaynak çalışma bulunmaktadır.39
Süleyman Sırrı Bey’in sadece birinci ve ikinci dönem meclisteki yasama faaliyetlerine katkılarının
istatistiği bile çalışkanlığını ortaya koymaktadır.40 Milletvekilliği yaptığı tüm dönemlerde toplam yasa
teklifleri, yasa değişiklikleri, soru önergelerinin toplamı bin yetmiş yedi (1077) faaliyettir.41
Tablo-1: Süleyman Sırrı Bey’in I. ve II. Meclisteki Faaliyetleri
Kanun Teklifleri İmzasının İmzasının
Kanun Teklifi Üzerine Verdiği Bulunduğu Kanun Takrirler Bulunduğu Sual Takrirleri
Değişiklik Önerileri Teklifleri Takrirler
31 235 13 90 53 8
Kaynak: Gülin Öztürk, a.g.t., s., 179-431.
Yukarıdaki tabloya göre Süleyman Sırrı Bey birinci dönem yasama çalışmaları içerisinde on altı
tane kanun teklifinde bulunmuş, bu kanun tekliflerinden birini de Yozgat ile ilgili olarak vermiştir. Süleyman
Sırrı Bey’in kanun tekliflerinin sekizi reddedilmiş, yedi tanesi yeniden düzenlenmek üzere encümene
gönderilmiştir. Daha çok kanun teklifi üzerine değişiklik olmak üzere, toplam yüz on yedi (117) tane öneride
bulunmuştur. Süleyman Sırrı Bey Birinci Dönem Meclis yasama yılı içerisinde ikisi Meclis Genel Kurulu
tarafından kabul edilmiş üç kanun teklifine imza atmıştır. Süleyman Sırrı Bey dört tanesi Yozgat ile ilgili
olmak üzere, Meclis Genel Kuruluna toplamda kırk bir takrir (önerge) vermiştir.
Meclisin çalışkan vekillerinden biri olarak Süleyman Sırrı Bey’in 1.Dönem Yasama Faaliyetlerine
37Gülin Öztürk, a.g.t., s.,77.
38Gülin Öztürk, a.g.t., s.,272.
39Süleyman Sırrı Bey’in, Türkiye’de Devletçilik ilkesi doğrultusunda yapılan ekonomik atılımlar için verilen kanun
teklifleri ve önergeleri hakkında Mecliste yaptığı konuşmalarını ayrıntıları bulabileceğiniz iki ciltlik çok önemli bir
kaynaktır. Bkz.: Bilsay Kuruç, Belgelerle Türkiye İktisat Politikası, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi
Yayınları C.I-II, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1993.
40Gülin Öztürk, a.g.t., s.,179.
41https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2_istatistik.uyeler
280
yaptığı katkılardan bir kısmı şunlardır:
1- Süleyman Sırrı Bey Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nin “Türkiye Büyük Millet Meclisi
Halk Hükümeti” olarak değiştirilmesini teklif etmiştir.42
2- Süleyman Sırrı Bey, saltanatın kaldırılmasına dair yayınlanacak bildirinin Peygamber Efendimizin
doğum gününe denk getirilmesini ve top atışları yapılmak suretiyle duyurulmasını önermiştir.43 Hatta
Süleyman Sırrı Bey Saltanatın kaldırılacağı günün bayram ilan edilmesi talebinde bulunmuştur.
3- Bunun yansıra Süleyman Sırrı Bey, İslam kavimleri arasında çeşitli ihtilafların giderilmesi
amacına hizmet edecek, Türkiye, Hindistan, Afganistan, Tataristan, İran, Arabistan, Mısır, Trablusgarp,
Tunus, Cezayir, Fas vesaire yerlerden, İslam’a mensup büyük âlimlerden ve İslam’a bağlı düşünürlerden44
bir “Yüksek İslâm Şûrası” kurulması talebinde bulunmuştur.45
4- Süleyman Sırrı Bey, vatani hizmetlerinden dolayı maaş alanlara ödenek verilmesine dair bir
kanun teklifinde bulunmuştur.46
5- Süleyman Sırrı Bey, “Mesken kiraları” hakkında bir kanun teklifinde bulunmuş; bu teklifte
muhacir, mülteci ve gariplerin oturacakları yerlerin kiraları ile ilgili olarak bazı sıkıntılarının olduğunu, bu
yerlerin kirasının gün geçtikçe arttığını ifade etmiştir.47
6- Süleyman Sırrı Bey, “Ağnam Vergisi (Koyun Vergisi)” hakkında kanun teklifinde bulunmuştur.48
7- Süleyman Sırrı Bey, “Memur Harcırahları” hakkında bir kanun teklifi vermiştir.49
8- Süleyman Sırrı Bey, Memurların yargılanmasına ait evrak ve muamelelerde zaman aşımı nedeniyle
davanın düşmesi hakkında kanun teklifi vermiştir.50
9- Süleyman Sırrı Bey “Kumarın Yasaklanması” hakkında bir kanun teklifi vermiştir.51
10- Süleyman Sırrı Bey, “İmha-yı şekavet” (Soygunculuğu, Eşkıyalığı Ortadan Kaldırmak) ile ilgili
bir kanun teklifi vermiştir.52
11- Süleyman Sırrı Bey diğer Yozgat Milletvekili Rıza Bey ile birlikte sebze vergilerinin tahıl
vergileriyle birlikte vergi memurlarına ihale edilmesine dair kanun teklifi vermiştir.53
12- Süleyman Sırrı Bey, emekli, yetim ve dul maaşları senetlerinden posta pulu alınmamasına dair
kanun teklifi vermiştir.54
13- Süleyman Sırrı Bey, Selmanlı Nahiyesinin Yozgat’a bağlanmasına dair kanun teklifi vermiştir.55
42Fahri Çoker, a.g.e., C.I, s.,175.
43Fahri Çoker, a.g.e., C.I, s.,266.
44TBMM Tutanakları, C.6, s., 440.
45Fahri Çoker, a.g.e., C.I, s.,864.
46TBMM Tutanakları, C.4, s.,323.
47TBMM Tutanakları, C.7, s., 23-24.
48TBMM Tutanakları, C.5, s., 375.
49TBMM Tutanakları, C.7, s., 406.
50TBMM Tutanakları, C.10, s., 327.
51TBMM Tutanakları, C.12, s., 109.
52TBMM Tutanakları, C.13, s., 49.
53TBMM Tutanakları, C.16, s., 10.
54TBMM Tutanakları, C.26, s., 40.
55TBMM Tutanakları, C.7, s., 436.
281
14- Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun; Vatan hainliği suçlularına ait yargılamaların en fazla yirmi
günde hükme bağlanması yönünde kanun teklifi vermiştir.56
15- Süleyman Sırrı Bey, Firariler Hakkındaki İstiklal Mahkemeleri Kanunundan hareketle “firari ve
bakaya olan kişilerin idam edileceklerini, ayrıca onları destekleyen ailelerinin de mallarına tamamıyla el
konulacağını” düzenleyen bir maddenin de kanuna ilave edilmesini teklif etmiştir.57
16- Süleyman Sırrı Bey, “Alkollü İçeceklerin Yasaklanması Kanunu” münasebetiyle söz almış ve
insanların hayatını muhafaza etmek ve milli serveti israftan kurtarmak gerektiğini ifade etmiştir.58
17- Süleyman Sırrı Bey, Bedelli Askerlik Kanunu’nun birinci maddesine “Askeri yükümlülük kanunu
süresi gereğince seferberlikte istisna edilen memurlar iş bu bedelli askerlik bedelini vermek ile yükümlü
değildir.” şeklinde bir fıkranın ilave edilerek maddenin düzenlenmesini teklif etmiştir.59
18- Süleyman Sırrı Bey, Bedelli Askerlik Kanunu’nun birinci maddesine “Askeri yükümlülük kanunu
süresi gereğince seferberlikte istisna edilen memurlar işbu bedelli askerlik bedelini vermek ile yükümlü
değildir.” şeklinde bir fıkranın ilave edilerek maddenin düzenlenmesini teklif etmiştir.60
19- Süleyman Sırrı Bey, Şehit Olan Subayların Ailelerine Verilecek Maaş Hakkındaki Kanuna ilave
olarak şehit olan kişilerin ailelerine maaş verilmesi gerektiği gibi bunun dışında mensup olduğu ordu heyetinin
de bu kişinin fedakârlıklarından dolayı bir miktar da olsa aileleri ödüllendirmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu
sebeple bütçeye ödenek konulmasını ve maddenin bu şekilde düzenlenmesini teklif etmiştir.61
20- Süleyman Sırrı Bey, “İhtikar (Karaborsacılık) Kanununa” piyasada mevcut eşyanın fiyatını
yükselten esnaf ve tüccarların karaborsa kanununa muhalefetten cezalandırılmaları gerektiğine dair ilave
teklifte bulunmuştur.62
21- Süleyman Sırrı Bey “Memuriyetini kötüye kullananlar hakkındaki kanun” teklifinin dördüncü
maddesine ilave madde talebinde bulunmuştur. Bu madde şöyledir: “Sonradan herhangi bir sebep ortaya
çıkması ve zorbalıkla memurları tehdit edenler ve serbestçe memuriyet görevini yerine getirmesine engel
olanlar ve memurları istifa ve görevi terk etmek zorunda bırakanlar veya maksatlarını desteklemeye
zorlayanlar, beş seneden az olmamak üzere kaleye kapatılma cezasıyla mahkûm edilirler.” şeklinde
değiştirilmesini önermiştir. Süleyman Sırrı Bey’in bu değişiklik önerisi Layiha encümeni gönderilmiş, daha
sonra da Adliye Encümenine havale edilmiştir.63
22- Süleyman Sırrı Bey, doğuda yaşayan muhacirlerin memleketlerine sevkleri ve harap olmuş
yerlerin inşası için Sıhhiye ve Maliye Vekâletlerinin 1922 yılı bütçelerine özel ödenek ilavesine dair öneride
bulunmuştur.64
23- Süleyman Sırrı Bey, Bolu Milletvekili Dr. Fuad Bey ve arkadaşları ile birlikte, Himaye-i Etfal
Cemiyetinden posta ve telgraf ücreti alınmamasına dair kanun teklifinde bulunmuştur.65
56TBMM Tutanakları, C.1, s., 131-132.
57TBMM Tutanakları, C.4, s., 52.
58TBMM Tutanakları, C.4, s., 140.
59TBMM Tutanakları, C.3, s., 496.
60TBMM Tutanakları, C.3, s., 496.
61TBMM Tutanakları, C.7, s., 89-90.
62TBMM Tutanakları, C.9, s., 364.
63TBMM Tutanakları, C.27, s., 455.
64TBMM Tutanakları, C.28, s., 278.
65TBMM Tutanakları, C.24, s., 440-444.
282
24- Süleyman Sırrı Bey, Düğünlerde lüzumsuz yere yapılan harcamaların kaldırılmasına dair takriri
Meclis Genel Kurulu tarafından Dâhiliye ve Adliye Vekâletlerine gönderilmiştir.66
25- Süleyman Sırrı Bey, Lozan Konferansına katılacak delegelerle bunlara verilecek talimatın
tespitine dair bir takrir vermiştir.67
26- Süleyman Sırrı Bey, Yozgat Lisesi’nin 1921 yılında yatılı okula dönüştürülmesine dair teklif
vermiştir.68
27- Süleyman Sırrı Bey, Yozgat Milletvekili Rıza Bey ile beraber Yozgat çiftçilerinden talep edilen
zahire bedelinin çiftçilerin hükümetten alacaklarına karşılık gelmesine dair ortak bir takrir vermiştir.69
28- Süleyman Sırrı Bey, bir grup milletvekili ile birlikte; hilafetin Osmanlı Hanedanına ait olduğuna
ve halifenin bu hanedandan birisinin Büyük Millet Meclisince seçilmesine dair takrir vermiştir.70
29- Süleyman Sırrı Bey “Çiçek Hastalığı Hakkında” Sıhhiye Vekâletine soru önergesi vermiştir.71
30- Süleyman Sırrı Bey, “Yol Kanunu” ile ilgili olarak bir kanun teklifi vermiştir.72
31- Süleyman Sırrı Bey, tekke ve zaviyelerle türbelerin kapatılmasına ve türbedarlıklarla birtakım
unvanların kaldırılmasına dair kanun ile ilgili olarak; Süleyman Sırrı Bey, bazı baba ve dervişlerin kendi
adlarına tapuladıkları emlak ve arazi üzerinde hak iddia edebileceklerini belirtmiştir. Bunu önlemek için
kanuna “Bu kanunla kaldırılan tekkelerde bulunan baba ve dervişler namına kayıtlı emlak ve arazi hazineye
bırakılır.” şeklinde bir maddenin ilavesini teklif etmiştir.73
32- Düşman Tarafından Tamamen veya Kısmen Tahrip ve Yakılmış Olan Kasaba ile Köylerin Yeniden
Yapılanması ve Canlandırılması Hakkındaki Kanun üzerine Süleyman Sırrı Bey, memleketin imarı ile Nafia
Encümeni ilgilendiğinden bu layihanın Nafia Encümenine havale edilmesine dair bir öneri vermiştir.74
33- Süleyman Sırrı Bey, mazereti olmadan mecliste bulunmayan azadan para kesilmesi ve üç
yoklamada bulunmayanların da isimlerinin gazete ile ilan edilmesi için önerge vermiştir.75
34- Süleyman Sırrı Bey, balık ve sebze gibi çabuk bozulacak yiyeceklerin trenlerde hızlı bir şekilde
sevkinin sağlanması ve bu gibi yiyeceklerin istenilmesinde zorluk gösterilmemesi konusunda takrir vermiştir.76
35- Süleyman Sırrı Bey ve Yozgat milletvekili arkadaşları Ankara - Sivas demiryolunun Yozgat’a en
yakın istasyonla Yozgat arasında yapılmasına dair birlikte önerge vermişlerdir.77
36- Süleyman Sırrı Bey, Kırşehir adının Gülşehir olarak değiştirilmesi için önerge vermiştir.78
37- Süleyman Sırrı Bey ve diğer Yozgat milletvekillerinden Ahmet Hamdi Bey, Bozok Kasabası
66TBMM Tutanakları, C.26, s., 317.
67TBMM Gizli Tutanakları, C.3, s., 972.
68TBMM Tutanakları, C.8, s., 178.
69TBMM Tutanakları, C.15, s., 284-286.
70TBMM Tutanakları, C.24, s., 304.
71TBMM Tutanakları, C.21, s., 157.
72TBMM Tutanakları, C.10, s., 384.
73TBMM Tutanakları, C.10, s., 286.
74TBMM Tutanakları, C.20, s., 323.
75TBMM Tutanakları, C.3, s., 652.
76TBMM Tutanakları, C.5, s., 169.
77TBMM Tutanakları, C.18, s., 162.
78TBMM Tutanakları, C.18, s., 236.
283
ile istasyon arasındaki Delice Nehri üzerinde bir köprü inşası hakkında önerge79 Yozgat Öğretmenevinin
kapatılması hususunda da soru önergesi sunmuşlardır.80
38-1929 Dünya Ekonomik Krizinin tüm dünya ülkeleri gibi Türkiye’yi de etkisi altına aldığı bir
dönemde, Yozgat milletvekili Süleyman Sırrı Bey 18 Mart 1929da meclise “Bekârlık Vergisi” kanun teklifini
sunmuştur.81
39- Süleyman Sırrı Bey, fesin yurt dışından alımının yasaklanmasını ve yerli fes kullanılmasını teklif
etmiştir.82
4. Sonuç
Cumhuriyetin ilk yılları yakın tarihimizin en önemli dönemini oluşturmaktadır. Bunun nedeni
şüphesiz Milli Mücadele’dir. Var olma mücadelesi verilirken aynı zamanda Osmanlıdan Cumhuriyet’e
geçiş için de köklü çalışmalar yapılmıştır. Bu önemli döneme çalışmaları ile katkı sunan birçok kişi vardır.
Çalışmamızın konusu olan Süleyman Sırrı Bey de bu kişilerden biridir. Yoğun geçen memuriyet hayatından
sonra Mondros Ateşkesi sonrası İstanbul Hükümeti tarafından son görevinden alınmıştır.
Süleyman Sırrı Bey, Anadolu’da gittikçe güç kazanan Milli Mücadele saflarına Yozgat’ tan katılmıştır.
Süleyman Sırrı Bey’in faaliyetlerine baktığımızda sadece Meclis çatısı altında değil aynı zamanda İstiklal
Harbimizde, Batı Cephesinde de mücadele ettiğini görmekteyiz. Bir yandan cephede bir süvari olarak görev
icra ederken diğer yandan da Meclisteki çalışmalarını sürdürmüş ve Mustafa Kemal’e Başkomutanlık
yetkisinin verilmesi gerektiğine dair kanun teklifine imza atmıştır. Süleyman Sırrı Bey’in Mecliste ülkeyi ve
toplumu ilgilendiren birçok konuda önemli görüşleri olmuş ve birçok kanun teklifi ve önergede bulunmuştur.
Süleyman Sırrı Bey, bir yandan saltanatın kaldırılması yönünde kanun teklifinde bulunurken, diğer
taraftan bir yüksek İslam şurası kurulması gerektiğine dair önerisi ile zamanın ruhunu doğru okuyan bir vekil
olmuştur.
Süleyman Sırrı Bey’in binin üzerinde gerçekleşen; soru önergesi, kanun teklifi, konuşmaları ve
yasa değişikliği ile ilgili çalışmalarından TBMM’nin I. ve II. Yasama Dönemlerini kapsayacak şekilde
sınırlandığımız bu çalışmamızda Yozgat’ın tarihi bir şahsiyeti anlatılmıştır.
79TBMM Tutanakları, C.20, s., 253.
80TBMM Tutanakları, C.2, s., 418-419.
81Sevilay Özer, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Bekârlık Vergisi’ne İlişkin Tartışmalar”, Akademik Bakış, C. 6, S.,12, Gazi Üniversitesi
Yayınları, Ankara, 2013, s.,177.
82TBMM Tutanakları, C.9, s., 252.
284
