Rıza Tevfik - Abdullah Uçman

156 Pages·2014·7.73 MB·Turkish

l•l
KÜLTÜvRe 1UR!ZMB AKANLIGIY AV INLAR,! 6 52
TEVFiK
RIZA
(HayatEıd,eb iŞ ahsiyŞeit.ii,r lerO
Hazırlayan
Dr.A bdullUaÇhM AN
TÜKR BÜYÜKELRDİi ZiSİ
Kapak Düzeniı Sa.im ONAN
Onay: 6.5.1gü9n8 6v e 928.1 -1861
Birincbias kı,A ğustos1 986
BaskıS ayıs: ı1 5.000
GayeM at. San. ve TiAc..Ş .- ANKARA
iÇİNDE K iRL E
ÖNSÖZ 5
... .... .. ... ... ... ... ... ... ... ..• ... ... ... •..
Hayatı. .... ... ... .... . .... ... ... ... .. .... ... .... . .. 7
Santaıv eŞ iiArn lyıaş. .ı... .. . . . . . . . . 1.1 . . . . . . . . . . . . . .
Eseerrli. ..... ... ... ... .... ... ... ... .... . ... . . . . 2.0 . . .
.
Bilbiyografy.a.. . .... .. .. .. . . . .. .. . 2.1 . . . . . . . . . . . . . . .
.
KOŞMALAR
BiArn -Mıe' yüsiy.y. e..t . . ... ...... .. ... .... ... 23
...
GözA şiınğa.ıl. .... ... ... ... ... ... . ....... ... . ... . 24
. .
Humm!aıA- 1ykş'. . . . . . . . . . . . .2 5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Garpi BiHral et . . .... .. .. ... .... .. . . . . .... .. . . . 2.6. . .
EnieyyeAşıtk- .i . . . . .... . .. . .... .. .... ... .. .. ..2 .7. . . . .
.
GelD,a haY aıGkfel.!.n ... .. ... . .... .. . .... . .... .. . 28
.
Serezni,. ş .. .... ... . .. ... . ... ... .. ..... . .... .... . 29
..
...... ... ... .. . ........ . .... .... . 30
KasvtelYia ğmrular
...
BiMre çhül.e y..e.. . . . ... . .. .. ... ... ... ... .. . 3.1 .
Ud'uTen' s.i., ri. . .... . .... .... ... . .... . . . . .. . ... . .. 32
.
DİAVNALR
Div.an... .. ........ ... ....... . .. ........ . .... .... . 33
...
Ş8m-ıG ari'ban. ..... .. ... .. . .... .. ... .. ... ... .. . . . .3 5
..
İzcielre.. . ......... ... ... ... ............� . . ... ·.... . . 38
HaraMba 'b.e..d .. ..... .. . ...... .. . . . . .. ... .. . ..... . 41
Anadol.u. .... ... . ....... .... ... ... ... ... ... ... ... . 43
..
DivanH-aıs ert .. ... ... .. . .. ...... .... ... ... ... ... .. 45
..
AcıkAlnıa. .. . ... .. ... ... .. . . .. . ... ... ... .. . .... .. .. 47
Uçu�nu şlar.! . ... . .. ... ... . .. . ... .. ... ... . . ... . . . . 52
.
Edinre İçin ..... ... ... ... ... ... ... ... . ....... ... . ... . 54
l.ssıEzl le..r ..d ..e ... .. .. . . . . . . . . 5.6 . . . . . . . . . . . . . . . . .
KarSae vda.. ... ... .. ..... . .. ... ... .... .... ... . 58
...
Gözle.r .i. n . .. .... . .. . ... ... ... . .. ..... .. ..... . .. . 60
FiganH-asır et ... . . . .... . ... .. .. .. .. .. .. . .62 . . . . . . . . . . .
GaleyaAnşık- .ı. ... .. ... .. . .. .. .... .... . ... ... ... ... . 64
Firket'Neicnib Ruhun.a. . .. ... . .... .. . ... ... ... ..... 66
Rumelİçiin ...... . .... ... ... ... ... .. ... ... .. ... . ..... 68
AltıSan çlıH atice. ... .. ...... .. ..... ... .... ... ... ... . 70
SelmaS,en deU nuYtav rum!. ... .. .. ... . .... . .. ..... 72
BabaN asiıhatı. . .... .. .. .. .. ... .. ... .... . . . .. . . 7. 5. .. . .
KocaH asanD ay.ı ... . . . . .. ... .. .. .. ..... ... .. .. .7 7 . . .
.
NEFESLER
KarabaDbear gaıhı.ı..nd a 82
Bezm-i
Cem. ...................................... 84
Kalenderi ......... ............ ... .................. 87
GelD erviş! ...... ... ... . :. ......... ...... ..... ....... 89
GelZa hiı.d..!.. .................................... 92
.
FitnAeşı-ki. . .. .. .. ... ......... 94
. ... .. . . . ... . . . .. . .. .. .
Sorma oHcam . . . .. . ... .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. . . . . . .. .. . 96
Dinlİem anım! . . . ... . ..... 98
... .. ..... .. ..... . .. .... . . .
EıdiHba rabBia ıbEar enlere. .. . . 100
.... . ..... .. ...... ....
YOnusE mre'yAer mağan. 102
. .
ARUZV EZNİl.Y.:ŞEI İl.RE.:R
Mella�Miü bhe.m. ....... 104
SenslNza sıVla kiG·etç irir.i..m.. ................... 105
BirH azaMn ahsulü .... .. ... .. . 106
....... . ... . . . . ......
Okçulard'a ......... ................................. 107
Geilbolu'Hdamaz aB eyS ahilvie A yazmaİç in .. 109
. ...
SeraÖbm-rıü m. ... . .. . ... . . . . . . ... .. . .. .. 113
. . . . . . . . .
BalabaDna ğla.r. ı. . . . .... . . .. 117
. . ... . . .. . .. . .. ... . .. .
Fecr·iE vvlein ...... ...... ............... ... ........ . 119
Sfenk.s. ....................................... 122
.
Secde. ......................................... 124
SÖZLÜK 127
...
4
Ö Ö
N S Z
Edebivyeas ta nathıenm enh ert ürünydeenv ie o rijienasle r­
leorr takyoay abilimçeitlkna höncea aşılmımeşr halelerhdae­n
berdoalrm agke rekthiuğsiu söut edebne rtie krarlbaingra enr ­
çektBiurn.u inç iTnü,r şki irigneiçni rmoildşu bğauz mıe rhalele­
rindeg örülebilebcuke iğtia pbtiair l M.e şrutisyoentr ası şairi
olaRnı zTae vfihka'yianit lıse a navteış iiarn layüızşeır ianndae
hatlarkııyslacdaau ruldu.kstaonnh reac vee a ruvze zniyyalzed ığı
şiirleçredşeiöntr lnie ksluenru lmuştur.
Türkk ültüvre e debitayrait hinddaeh çao k«< FeylesloaJcfa»­
bıyla taRnıızTnaea vnf biukg,ü gne nellbiikdrle ev rdea mgasını
vurduağşuı tka rşziıi rlebriişrya lioerl arhaakt ırlanmaSketra­dır.
vet-i Fünun edebiyatının kuruluişt iybıalrleanr ı olan 1895'ten
devreidne bdie rgileArbdiünldhea Hka mitde siarlit ıanrduavz e z­
niyldei kkadteeğ eşri irnleeşrr edReınz Tae vfiaksı,şl ö hretini
1913'stoennr yaa yımlaşdiıiğrıl keazralneı Mri.l eldieb iyattıen·
şekküdlö nemoil abnu tarihlheercdeve e znvie k ısmen sade
Türkçiel oe günkTüü rkşi iri.neignnü zeölr neklevreirniirk en,
biyra ndadna1 900'y1ıül laMredham edE min'bianş latomlıdşu ğu
«parmhake sabşıi»i arsiı vla disine oturtur.
Küçüyka ştiatni bahraelnkk ü ltüryüeytlieş şeanim,ri zacıyla
gelenekbtüeynüb ki mrah aretylaer arlanmbaislıevnnegı e lenek
içinbdiedr e ğetra şıyoannu ntl vian,k oşmvae n efeslbeariş ta
devraiynd ınloalrmıaü kz erdee ğişçiekv relebrüdyeüb ki irl giy­
lek arşılRanıızrTa.e vfyiekn tarzi şiirlyearyiınmil ambaayşal adı­
ğıt arihlbeiryrda en dadnau nutulmyaüyzta u tmuvşed evraiyn­
dınlarhıankcigarö rülfeonl klhoarlv,ke t ekkee debiyattaınmı tı·
cım ahiyettbeikriç moakk alesşiiyielrse t etigğeilneen ieçki nde
5
bazıd ayanlaakrb umlayaç almıışştırA.v am halkhıanf ızasında
durafno lklmoarl zemesihyallek aşıvkeBl eakrtıa dşeir vişlerinin
ağzındşaikiöirr nekleTrüirnmki i lletiknairna kteenr ignüiz eilf a­
dee dene serloelra rgaökr eşna işri,i rlveedr iiğ eçra lışmalarıy­
laM Otarekey ılrlmadaba şlyaıpC umhuyreit'tseonn rgae ilşevne
eserlermiinildd eleğ erleörnep landyae rv ereyne nbii sran atkar
neslidneeö ncüleütkm iştir.
Burayşa airiilnM. e şrutiöynecte sianieat r uvze zinylyea z­
dığçıe şittülrid eşkiii rledraihyasl oen radköin emaei dti vakno,ş ­
ma ven efesleritnodpelnao ml arealkl iörn eka lnımışk,ia tbısno ­
nunad ak üçük sböizrl eükkl eneremke tienrldeg eçeens kkie li­
me ve tamlamalbaarzlıta a biralçeılrka nşmtıırÇ.e şitçlail ış­
malarımodlad uğgui bbiuk üçüeks erhianz rılanmasıdant deaş vik­
lerignöird üğümv eş ua ndam addeteanr amızbdual umanyanm er·
humh ocamP rofD.r .M ehmeKta plan'ı bruahrmaedtala en mak
isterim.
Dr.A bdullUaÇhM AN
İstanbTuelm,m uz1 986
6
H AY A TI
18tiy9ı lınsdoağ ,ubki rk ışg ünü6 dirneb'ayğel Cıi srM-uis ­
tafPaa şa' kasabasdıünndyaa yga· eenl RızaT evfiDke,b reHloi­
ca MehmedT evfiıEk�f ondiiel Kaıtkasyaı'kdaaçnı nllasrtaakn bul­
dab irı k�onasğaat ılMaünn irHea nım'Hıknç ocuğudur.
İlkt ahsililnset,a n'bubla'bdaası ınnh ocalıyka ptığı Sion
Mekte'bnid eb aşlarB.i rs üreB eylerbveey iD avutparşüaş ti­
yeelringei dersdee ,b abasınsıanv coıla rakl zmıitta'yei ni üze­
rintea hsiylariı dkaa lır.
AnoosMiü nirHea nım'İızımni ts'ıtte msaa lgısnoın ucöul ü­
mü üzerinaei,l Ab u sefeGre l.iıbodlöun'eyrDa.a hah enüzo n
yaşalrmdaıkıçio cuğuhıany atınbdöay lece byiernd iö nemb aşlar.
Gelibotlaub iatıanndnaeş efkatinmdaehnr umb irç ocuklhuak­
yatgıe çiırReınz aT evfi•kç,o ouukılkc ennetaid»ı nvıe rdıbiuğ ·i
günleMreir idseı iskı ihka tıarylaciaktır.
Öte yandano,ğ ulnuni yib irt ahsiyla pmasıinsıt eybean­
basıi seo,n ub u rüya· aelmindeand etzao ral ayırarlaskt an­
bul'gae tirGiapl atasaSruatlya nisik'anyed ett(i00r1i3r) .D er�­
lerek arşiıl gisiyzülziüğnid eink id ersy ılüıs tüstseı nıfktaa­
lnıca,o kuldaany rılaGrealki ıbolduö'nyearG .e libolu«bdial,h as­
saH amzabesya hlielrinbdiers ürey ingeö nlünycaeş arB.i ra ra
tekraorkı umah evesiknaep ılvier b abasının dovsatslıatraıs ıy­
lab u defaM ektebM-üit kiyeg'iyree (r1 885)B.u t afiihlehrodcea
kadrosvue dersp rograbmaık ımındmaenm leketienn ilersie ­
viyedeokkiu alrlındabni roil anM eikteM MüfıkiyeR'edcea izade
Ekrem'öinnc ülüğüynednei b ire debiyaatrçn ıelsil yetişmekte·
dirD.a has onralbairrıe şra irv e yazaorl araşkö hrekta zana-
7
ca:AkU FerruAhH, KemalA,l iR ızav eA ltS eydgii bair kadaş-·
larııybliar lıoıik!ukltdea m'ükıis ahiavta dany ararlaRnıaznaT evfiık,
buraıdab i·yra ndanD arwin, Büchnegri bfii lozofolkaurrvı a e
şiirlyearz arkeönt,ey andadna bazıta lebhea reketle'rkianteı ­
lırS.a rayvae rilıebnij ru rnüazle ribnaez !ıl ocalbairrllai katrea,­
larınodnau nd ab ulunduğbui rg rupt aleboek uldaunz aklaştırı­
lır {1008).
Bıu aradbaa ıbavseıf aetd e.r Kı:sbai rb unalıdme vresinden·
sıonrjai mnastıihlokc aFıasııiE kf endi'tnaivns iyesuiynaer aTkı •b­
biıyeM-üil ıkiyek'ayyed oluBru.r addaa raıhdautr amazd;a hiliye
subaylarıbnidrainın kea rşgıe ldii.çğiio. knu ldank ovulurdsaa
Topıhane MüşZierkiiP aşa'naırna yag irmesiaıyflf,eıed ·ri.l Biu
olaydabni ry ılk adars onraS irkecib'iıdrek ahvehane«dheü r­
riyeıta,d alevte h ükumeşteı killeürzie•r iynaep tıbğiırk onuşma­
dand olayjıur naeld i.lehraeıpks eıdiHBr.u s efedre ,Z aptiNyae­
zırNıa zımP aşa'nn ıaracılhıağpıiysltake unr tulvuer o kulag erii
dönerB.u aradah,a yatbıi ,drü zengei ,rdeürş üncesiayklrea,b a­
lartıar afından, Dar.ülmuallMiümdaitr eAsyiş eS J.dıHkaan ım'la:
evf.ie.nfrd:( ii1, 8r94 ).
Meikteb-Tiı ılJbiyea'ndceank 1897y ılınmdeaz uno labilir.
Talelbels'iığria sınudmaum ie tkaürz erinkdöet üb iıirn tibbaı ­
raktıöğnıe s ürülerdeıikp lomaseılnk ao nulunbciars üreg örev·
alamazsdaa ,d ahas 'OnrKaa rantina ldagrierserBrnk.ea zd a
ı,stemedseanh ip olkdöutğüuş öhreutniu tturmavke felseçfai­
lışmalyaarp makn iyetiMyılıes ır'a giotlmaeıknbt ke g emiyi&
Avrıuıpa'kyaaçı maykaa lkardsaa,v erilbeinrj urnaülz erinÇea ­
n�kale'dgeenrd iö nmezko runkdaal ır.
Buo laydasno nrKaa rantiİndaa resi'ngdöeırkeiv ienkeo la­
raıkİ ıstanGlübmurlü ğü EcıJTaı-bybıi yMeü fettişdıelv ieğrii. l.ı ir
1903'teeş ıAiy şeS ııdıHiaknaı mv efaetd erb,i ry ılk adasro nra
�kiıencşiiN azlHıa mm'leav lenir.
8
1907 ylıındbail,ah ssyaa kıdno stlannSdaaiHdn aliPma şa
ve Manyasıaidze iRkeB fey'ıisnar rlayrlıah,e nügzi· zloial nl t­
tihavde T ear1kCkel myietin'deg ireBri.yr ıklad ars ornaT,e m­
muz 1908'i·ldM.ee ş rutiey'tiHna ne dlidigğüi•n rldeeS etiSmı ­r
rı( Tarcianl)be i kıotrelai ts ıtrındİsa·n tbaul haılkımneaşr uteiity
övenn uutklvarei rrA.yn ıy ıEldi rnmee bussue çileerkM ecils-i
Mebuasn'gair er.
Pervasıbza zhıar ektelie yrüzünedn,ç okk ısa sbüeir sro ­n
rap artli ideiryllaeerr aısa çırl.ı1 91y2lı ınditait,hd a vTee rkaik
i·çindmeu:hkalifi lerkiunr duHğüur reityv eİ tlifa Frıkasın'ag ire­
reks yiasim ücdaelseinio radsaür dümreye blaaşrA.y nyıı bli,r
seçiikomn uşmasıy aparekn,p artiile sıkia �kadlaaşrtıa rfaıdnan
Bölğüü'ndaer akdaış KozmiE·fdeiin idlberi likbtiera y k adar
hapsdeii.lr1 913y ııdlnai s,e seçibmö lgeoslia Gnü mülecd'ien
seçimk onşumayıy apraken,pa rtiil esik arkadlaaşrtıa rafından
fean halddeöv ülüİ'r�.i nsoeiç immdeeb uss eçliemyeinc,eg eçi­
cib irs ürdee o lspaol tiikaytıer keder.
Siaysif aaliie.yireintnp,a rti mücadeleeirlniyna ındnaf ı-r
satb udluçkae dbeiyavte f elfseelye udğear şaRnzı aT evifkb u
aardad,ev rni beilblalşıg azetvee m ecmualıadnra şirilre,d il,
edbeiyate,s tetviekf elseifleieg l ildiik .katdee ğemrak alre le
yayılmar.
1914-19y1ıl8la raır aısdnas iyafsaila ieyteldrenu za,kb ir
yandaensk ıig öreovli aKna rainntaİd aresnid'kıeii işnsiü drür­ür
ken diğery anadnd aR ehb-eiİtr taidh-Oıs manMiek tebi'fneld­e
sefed erlseirv eirrv ei lreied yayılmayackatiğaıp lna hrazııırğlı­
nab aşlra.
Mütareikemz alakntdaısno nrait kdiaorgae leTnev Hk Paşa
'kanbeisnideM aairfN azrııo alrayke nidpeonli iaktyag irenR ıaz
Tevifk( 1918D)a,m adF eriPta şkaa ibensdined ei kdie fŞaü ra-yı
Devlte Reislinieğg etrilii(r1 91-199 20A)y.n tıa irhl·deerD arlüfü-
9