on altıncı yüzyıl divan şiirinde ulü'l-'azm peygamberler

330 Pages·2017·3.68 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BİLİM DALI
ON ALTINCI YÜZYIL DİVAN ŞİİRİNDE
ULÜ’L-‘AZM PEYGAMBERLER
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan
Saadet ARZI
Danışman
Yrd. Doç. Dr. Nurgül SUCU
2018
KONYA

I

T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Bilimsel Etik Sayfası
Adı Soyadı Saadet ARZI
Numarası 144201001004
n
ni Ana Bilim / Bilim Dalı TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI/ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI
nci Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
e
r
ğ
Ö
Tezin Adı ON ALTINCI YÜZYIL DİVAN ŞİİRİNDE ULÜ’L -‘AZM PEYGAMBERLER

Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara
özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde
edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının
eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.

Öğrencinin imzası
(İmza)

Saadet ARZI

II

T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Yüksek Lisans Tezi Kabul Formu

Adı Soyadı Saadet ARZI
Numarası 144201001004
n Ana Bilim / Bilim Dalı TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI/ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI
ni
ci Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
n
e
ğr Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Nurgül SUCU
Ö

Tezin Adı ON ALTINCI YÜZYIL DİVAN ŞİİRİNDE ULÜ’L-‘AZM PEYGAMBERLER
Yukarıda adı geçen öğrenci tarafından hazırlanan ON ALTINCI YÜZYIL DİVAN ŞİİRİNDE
ULÜ’L-‘AZM PEYGAMBERLER başlıklı bu çalışma 18/01/2018 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda
oybirliği ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.

III

Ey cihânuñ Rüstemi ‘azm it mahall-i rezmdür
Tut ulü’l-‘azmüñ tarîkın kim zamân-ı ‘azmdür
(Bağdatlı Rûhî, 216, K.156/4)

ÖN SÖZ
XVI. asır, Türk kültürü ve medeniyeti ve buna paralel olarak Türk sanatı ve
edebiyatının hızla gelişerek mükemmelliği yakaladığı bir dönemdir. Bilindiği gibi Divan
edebiyatı Osmanlı sahasında vücut bulmuştur. XVI. yüzyıl ise Osmanlı’nın en parlak dönemi
olan yükselme dönemine tekabül etmektedir. Tarihin her döneminde sanat, siyasî koşullardan
etkilenmiş ve etkilenmeye devam etmektedir. Bu etkileşimin en doğal sonucu XVI. yüzyıl
divan edebiyatı ve sanatçılarının zenginliğidir.
Bu yüzyıl; tarihin, sanatın, bilimin, edebiyatın ve daha birçok kültürel gelişmenin
yaşandığı ve şekillendiği bir dönemdir. XVI. yüzyıl, divan edebiyatının en tanınmış ve en çok
eser veren şairlerini barındırmaktadır.
Divan edebiyatı her ne kadar salon edebiyatı ya da yüksek zümre edebiyatı gibi
isimlerle tanımlansa da eserlerin muhtevası birçok geleneğe, sanata, dinî menkıbelere,
savaşlara, sosyal yaşama ışık tutmaktadır. Bizim çalışmamıza ışık tutan yönü ise ulü’l-‘azm
peygamberleri işlemesidir.
Bu çalışmamız XVI. yüzyıl divan edebiyatı sahasında yaşamış ve divan sahibi olan on
şairimizin eserlerinde yer alan Ulü’l-‘Azm (Hz. Nûh, Hz. İbrâhîm, Hz. Mûsâ, Hz. ‘Îsâ ve Hz.
Muhammed SAV) peygamberlerdir.
“XVI. Yüzyıl Divan Şiirinde Ulü’l-‘Azm Peygamberler” isimli bu çalışmamız giriş ve
iki bölümden oluşmaktadır:
Giriş bölümünde tezi şekillendirme sürecine değinildikten sonra, Ulü’l-‘Azm
peygamberlerin kimler olduğu hakkında bilgi verilip, bu peygamberlerin ortak özelliklerine1
yer verilmiştir.
Birinci bölümde; XVI. yüzyıl divan edebiyatının genel özellikleri aktarılmış,
çalışmamıza kaynaklık eden on divanın şairleri hakkında bilgi verilmiştir.

1 Ulü’l-‘Azm peygamberlerle ilgili bilgilerde genel olarak Salih Karacabey’in (1998) “Ulü’l-‘Azm Peygamberler ve
Ortak Yönleri” makalesinden (Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fak. Dergisi) ve Muhammed Aruçi’nin (2012) “ulü’l-
‘azm” maddesinden (TDV) istifade edilmiştir.
IV

İkinci bölümde; ayet ve hadislere atıfta bulunarak peygamber kıssaları derlenmiş, ilgili
başlıklar altında o konuyla ilgili beyitler, sayfa şiir ve beyit numarasıyla tasniflenerek
verilmiştir.
Konunun değerlendirilmesinden elde edilen veriler de sonuç kısmında verilmiştir.
Bu çalışma bana divan şiirini bir kez daha sevdirmiş ve her şairin farklı tatta ve renkte
eserlerini özümsememe olanak tanımıştır. Bana divan edebiyatını sevdiren değerli hocalarım
Prof. Dr. Ahmet Sevgi’ye, Doç. Dr. Semra Tunç’a, Yrd. Doç. Dr. Erol Çöm’e ve tabiî ki
lisans eğitimimden bu yana benden manevî yardım ve desteklerini esirgemeyen danışman
hocam Yrd. Doç. Dr. Nurgül Sucu Hanımefendi’ye çok teşekkür ederim. Saygılarımla…

5. 12. 2017 Salı

KONYA
V

T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı Saadet ARZI
Numarası 144201001004
n
i Ana Bilim / Bilim Dalı TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI/ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI
n
i
c
n Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
e
r
Öğ Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Nurgül SUCU
Tezin Adı ON ALTINCI YÜZYIL DİVAN ŞİİRİNDE ULÜ’L-‘AZM PEYGAMBERLER

ÖZET

XVI. yüzyıl divan şiirini şekillendiren en önemli unsurlar hiç şüphesiz İslâmî inançlar
(ayet, hadis), peygamber kıssaları ve mucizeleri, İslâm tarihi, dinî menkıbeler ve Türk tarih ve
kültürüdür.
Bu çalışmamızda XVI. yüzyılda yaşamış olan “Divan” sahibi 10 önemli şairin Ulü’l-
‘Azm adı verilen beş büyük peygamberi (Hz. Nûh, Hz. İbrâhîm, Hz. Mûsâ, Hz. ‘Îsâ ve Hz.
Muhammed) şiirlerinde nasıl konuk ettikleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler: XVI. yüzyıl Türk edebiyatı, Ulü’l-‘Azm peygamberler, divan.