Table Of Content
Michel Foucault’nun Ahlâk Anlayışı
Kamuran Gödelek*
Özet: Foucault’un ahlak anlayışı gençliğinde Fransa’da hakim olan politik ve entelektüel yapıyla
yakından ilintilidir. Foucault’nun çalışmaları genel olarak düşünme tarihi olarak
değerlendirilebilir. Foucault çağdaş kültürün temelini oluşturan ussallığın tarihsel temelleri
karşısında günümüzde nasıl bir konumda olduğumuzu incelemeyi hedefler. Böylece Foucault y
h
Avrupa kültürünün düşünsel, ekonomik, siyasal bir tarihini kapsayacak şekilde modern felsefenin p
o
eleştirisini yapar. Foucault’ un eleştirel tarihsel çözümlemesinin özünü Descartes’dan beri felsefeye s
o
l
hakim olan kurucu özne fikrinin reddedilmesi oluşturur. Foucault’nun çalışması Aydınlanmanın, i
h
insani değer ve hakların evrensel ilkelerinin ve akla inancının yalın bir reddi olarak duran P
f
Nietzsche’nin çalışmasına dayanır. Foucault da kendisini Nietzsche’ci bir düşünür olarak kabul o
eder ve Nietzsche’nin genealojik (soya ait) yöntemini, güç anlayışını ve onun etik yaşamın l
a
n
kendiliğin bir estetiği ile ilgili olduğuna dair görüşlerini benimser. Nietzsche’de Foucault’nun r
u
öznellik anlayışının ve onun dille olan ilişkisinin kaynaklarını buluruz. Foucault herkes için o
J
geçerli olabilecek kuralcı (normatif) bir etik geliştirmekten ziyade, kendi kişisel özgürlük ve l
a
düşünce gelişiminden kaynaklanan kendine özgü bir tarz geliştirmek peşindedir. Foucault için etik n
o
i
kendiliğin kendisiyle ilişkinin incelenmesidir. Foucault, etiği ahlaksallığın kendiliğin kendisi ile t
a
ilişkisini konu edinen kısmı olarak kabul eder. Foucault, ahlak anlayışında ahlak yasasını, yani n
r
e
ahlak felsefesini ne de bireylerin gerçek davranışının önemini inkar etmemiştir. Ancak
t
n
Foucault’nun önemle vurguladığı husus eylemlerinin ahlaksal öznesi olarak bireyin kendi I
n
kendisini kurma, yani kendiliğini geliştirme tarzıdır. Bu bağlamda, Foucault’nun ahlak anlayışı
A
kendilik teknolojileri ve iktidar güçleri arasındaki ilişkinin çözümlenmesi üzerine dayanır.
E
M
Anahtar Kelimeler: Foucault, ahlak felsefesi, Descartes, Nietzcsche, kendilik teknolojileri, K
I
genealojik yöntem, öznellik.
H
L
U
T
Y
* Doç. Dr. Çağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü. Adana-Mersin
E
Karayolu Üzeri, Yenice Kasabası, 33800, Mersin, Türkiye. (Email: [email protected])
B
Beytulhikme An International Journal of Philosophy, Vol.1, Issue 2, December 2011
Kamuran Gödelek 40
Michel Foucault’s Conception of Ethics
Abstract: Foucault’s conception of ethics is closely related to the political and intellectual structure,
dominant in France in his youth. Foucault’s work can be regarded in general as a history of
thought. Foucault aims at investigating our position today in the face of the historical foundations
of contemporary culture. Hence, Foucault criticizes modern philosophy as well as the intellectual
economical and political history of European culture. In the essence of Foucault’s criticism lies the
denial of the idea of the constitutive subject, which has dominated the philosophy since Descartes.
Foucault’s work is based on Nietzsche’s work which stands simply as a denial of Enlightment’s
belief in the reason and in universal principles of humanistic values and rights. Foucault also,
regards himself as a follower of Nietzsche and accepts his genealogical method, his conception of
y
h
power and his views that ethical life is related with the aesthetics of self. We found, in Nietzsche,
p
o
the foundations of Foucault’s subjectivity and its relation with language. Foucault, instead of
s
o
l developing a normative ethics, which could be true for anyone, is after developing a specific style
i
h
which stems from individual freedom and intellectual development. For Foucault, ethics is
P
f investigating the relationship of the self with itself. Foucault regards ethics as a part of morality,
o
l which has the relationship of the self with itself as a subject matter. Foucault, in his conception of
a
n ethics does not deny the law of morality, that is, philosophy of morality, nor he denies the
r
u
importance of the actual behavior of individuals. What Foucault particularly emphasizes is the
o
J
style of self constituting of the individual as an ethical subject of his/her own actions, that is the
l
a
n style of developing his/her self. In this context, Foucault’s conception of ethics is based on the
o
i analysis of the relationship between self technologies and power forces.
t
a
n Keywords: Foucault, Descartes, Nietzcsche, ethics, self technologies, genealogical method,
r
e
t subjectivity.
n
I
.
n
A
E
M
K
I
H
L
U
T
Y
E
B
Beytulhikme An International Journal of Philosophy, Vol.1, Issue 2, December 2011
41 Michel Foucault’nun Ahlâk Anlayışı
Michel Foucault 1926 yılında Fransa’da Poitiers’de doğmuştur. 1940’larda
varoluşçu fenomenolojinin doruk noktasında olduğu bir dönemde Paris’te
École Normale Supérieure’de eğitim görmüştür. Post-yapısalcılığın en önemli
temsilcilerinden birisidir; Lacan’ın psikanalizde, Levi Strauss’un antropolojide,
Roland Barthes’in edebiyatta yaptığı yapısalcı devrimin bir benzerini Foucault
felsefe ve tarihte yapmış ve böylece yapısalcılığın dört ustasından biri olarak
kabul edilegelmiştir. Foucault dil ve sosyal uygulamalar çerçevesinde yalnızca
felsefe alanında değil, psikoloji, sosyoloji, tarih ve siyaset alanında da çalışmalar
yapmıştır. 1960’ların ve 1970’lerin politik atmosferi Foucault’nun entelektüel ve
politik aktivitelerinin şekillenmesinde çok önemli rol oynamıştır; genel olarak
y
h
felsefesini Foucault’un politik görüşlerinden ve eylemlerinden ayırt etmek
p
o
kolay değildir. s
o
l
Michel Foucault’un entelektüel ve politik gelişmesi akademik kariyerinin i
h
P
erken dönemlerinde Fransa’da yer alan politik gelişmelerle yakından
f
o
bağlantılıdır; gerçekten de Foucault’nun fikirleriyle gençliğinde Fransa’ya
l
a
hakim olan politik ve entelektüel iklim arasında ilgi çekici diyalektik bir ilişki n
r
vardır: 1968 olayları Foucault’nun düşünceleri üzerinde son derece belirleyici u
o
J
bir etkide bulunmuştur, ama aynı zamanda Foucault da olayların gelişmesinde
l
a
baş rolü oynamış ve o dönemdeki kuramsal çalışmaların odak noktası olmuştur. n
o
“Bir yazar nedir?” başlıklı makalesinde Foucault şöyle der: “eleştirinin işi i
t
a
çalışmanın yazarla ilişkisini ortaya koymak değil, aksine çalışmayı onun yapısı, n
r
e
mimarisi, kendine özgü formu ve kendi içsel ilişkilerinin düzeni yoluyla
t
n
çözümlemektir” (Foucault, 1986: 102). Ancak Foucault niye genel olarak insan I
n
üzerinde değil de belli bireyler üzerinde durduğunu açıklarken bunu, sırf belli A
bireyler üzerinde çalışmak kuramsal olarak daha ilgi çekici olduğu için değil E
M
ama aynı zamanda bu bireysel olarak kendi kişisel deneyimleriyle de uyuştuğu K
I
için yaptığını ifade etmiştir: “Ne zaman kuramsal bir çalışma yapmaya kalksam H
L
hep kişisel bir deneyimime dayanmıştır, her zaman çevremde olan bitenlerle U
T
ilgili olmuştur. Bunun sebebi gördüğüm şeylerde, sözleşmeli olduğum
Y
E
kurumlarda, diğerleriyle ilişkilerimde, çatlaklarda, sessiz şoklarda, yanlış
B
Beytulhikme An International Journal of Philosophy, Vol.1, Issue 2, December 2011
Kamuran Gödelek 42
işleyişlerde… belli bir çalışma yaptığımı, otobiyografinin birkaç parçasını
gördüğümü düşünmemdir” (Foucault, 2003: 11).
Foucault’nun çalışmaları genel olarak düşünme tarihi olarak
değerlendirilebilir. Yöntemi genel hatlarıyla hakikate ilişkin iddiaların
koşullarını ve içeriklerini aydınlatmak amacıyla sosyal bilimlerdeki bilgi ve
uygulamaların bir bakıma gizli tarihini ortaya çıkarmaya yöneliktir. Foucault
günümüzde felsefenin genellikle, olgunluğa varmış akılcılığın tarihsel doğuşunu
araştırma isteğinden yola çıktığını ve böylece bilim, teknoloji ve siyasal
örgütlenme kalıpları çerçevesinde akılcığın tarihini konu alanı olarak
belirlediğini iddia eder. Kant’ın aydınlanma nedir? sorusuyla başlayan ve Fransa
y ve Almanya’da iki farklı eğilim halinde gelişen bu eğilim günümüzde de Batı
h
p düşüncesinin temel sorunsalını oluşturmaya devam etmektedir. Fransa’da bu
o
s
Kantçı soru Comte tarafından bilimin tarihi nedir? şeklinde dönüştürülmüş,
o
l
i Almanya’da ise toplumsal akılcılıkla ilgili çalışmaların temelini oluşturmuştur.
h
P
Foucault ise şu soruyu sorar; nasıl oldu da insan öznesi kendisini akla uygun
f
o
bilginin nesnesi olarak ele almıştır? Hangi ussallık kalıpları ve tarihsel koşullar
l
a
n aracılığıyla bunu yapmıştır? Özneler kendileri hakkındaki hakikatten ne
r
u pahasına söz edebilmektedir?
o
J
l Foucault, Kant’ın aydınlanma nedir? sorusuna büyük önem verir. Çünkü
a
n
bu soruyla birlikte insan nedir? sorusu büyük bir değişim geçirmiş ve çağın
o
i
t toplumsal ve kültürel koşulları insanı anlama sürecine katılır hale gelmiştir.
a
n
r Aydınlanma nedir? diye sormak öncelikle içinde yaşadığımız çağın koşullarını
e
t
bilme isteğine dayanan geniş çaplı bir sorudur. Bu soruyla hem içinde yaşanılan
n
I
çağın kültürel ve toplumsal koşulları, hem de bu koşulların tarihsel dayanakları
n
A
aynı anda sorunsallaştırılmış olur.
E
M
Foucault’nun hedefi, dolayısıyla bu soru ışığında şöyle özetlenebilir:
K
I yaşanan anın tarihini yazmak, çağdaş kültürün temelini oluşturan ussallığın
H
L tarihsel temelleri karşısında günümüzde nasıl bir konumda olduğumuzu
U
T incelemek. Böylece Foucault’un uğraşı hem günümüz kültürünün bir
Y
E
B
Beytulhikme An International Journal of Philosophy, Vol.1, Issue 2, December 2011
43 Michel Foucault’nun Ahlâk Anlayışı
eleştirisini, hem Avrupa kültürünün düşünsel, ekonomik, siyasal bir tarihini
kapsayacak şekilde genişler. Foucault şimdiki zamanın tarihini yazma tasarısı
olarak nitelendirilebilecek bu uğraşının Aydınlanmaya ilişkin Kantçı sorudan
yola çıkan ve gelişim kaydeden Fransız ve Alman düşünürleri arasında bir
sentez oluşturacağı düşüncesindedir.
Foucault’ya göre, çağdaş felsefe genellikle olgunluğa varmış özerk aklın
tarihsel doğuşunu araştırma isteğinden yola çıkar. Dolayısıyla felsefenin konusu
aklın tarihi, bilim, teknoloji ve siyasal örgütlenmenin geniş kalıpları
çerçevesinde ussallığın tarihidir. Anımsanacağı gibi, Descartes’a göre insan
öznesinin kendisini kendi kendisinin nesnesi olarak ele alabilmesi tamamen y
h
sağlam bilginin başlangıcıdır. Oysa hem yapısalcıların hem de Foucault’nun p
o
s
üzerinde birleştikleri husus kurucu bir özne fikrinin reddedilmesi gerektiğidir. o
l
Böyle bir düşüncenin kabul edilmesi saydam bilincin önceliğinin kabul edilmesi i
h
P
ve dolayısıyla yapısalcıların peşinde olduğu şeyin, yani düşüncenin gizli ve
f
o
bilinçdışı belirlemelerinin bir yana itilmesi anlamına gelir. Böylece
l
a
Descartes’dan Hegel’e kadar modern felsefenin ve özellikle de idealizmin baş n
r
teması olan kurucu özne, yapısalcılığın tam terimiyle baş belası haline gelir. u
o
J
Kendisini hiçbir zaman yapısalcı olmamakla tanımlayan Foucault da bu konuya
l
a
açıkça değinmemekle beraber bilgi sistemlerinin yöntemsel bir incelemesini n
o
yaptığı Bilginin Arkeolojisi isimli kitabında görevinin “düşünce tarihini üstün bir i
t
a
gücün boyunduruğundan kurtarmak” olduğunu yazar. Bu üstün güç besbelli ki n
r
e
yapısalcılığın baş belası olan kurucu öznenin üstünlüğüdür. t
n
I
Dolayısıyla Foucault Kendilik Teknolojileri (Techonologies of the Self)’de
n
A
yayınlanan bir söyleşisinde postmodern ajandasını ve esas hedefini şöyle
E
belirler: “bütün çözümlemelerim insan varoluşundaki evrensel zorunluluklar M
K
fikrine karşıdır” (Foucault, 1988: 10). Kendi sözleriyle “Akıl, Hakikat veya Bilgi
I
H
adına veya karşısında konuşmak anlamsızdır” (age,: 18). Ona göre, dinsel
L
U
sistemlerin, ahlaksal kodların veya bilimsel hakikatlerin yaşamımızı
T
şekillendirmesine artık daha fazla izin veremeyiz. Biz, “nasıl yaşamalı” Y
E
B
Beytulhikme An International Journal of Philosophy, Vol.1, Issue 2, December 2011
Kamuran Gödelek 44
sorusunun kendileri için, yalnızca kendiliğin ne verildiği ne de üretildiği, ama
sürekli olarak bir bakım (epimeleia) ve beceri (techne) ile üzerinde çalışıldığı
kendilikle ilişkili olmasının geliştirilmesiyle cevaplanabileceği o Antik
Yunanlılarla aynı durumdayız. Antik Yunanın etiğe bakışı büyük oranda
şekillendirme, yontma ve yaratma metaforlarına dayanmaktaydı. Kendilik
sanatları, varoluş teknikleri (techne tou biou) şekil vermenin örnekleri olarak
düşünülmekteydi. Foucault’ya göre “kişinin eylemlerine ve yaşamına bir biçim
vermek olarak etik problemi günümüzde yine ortaya çıkmıştır” (Foucault, 1990:
263). Özne bir töz değil, bir biçimdir; ama bize değiştirilemez bir şekilde
verilmiş bir biçim değildir. Sonuç olarak, kişi ─belli durumlarda─ bu biçimi
değiştirip değiştirmemekte, onu dönüştürüp dönüştürmemekte özgürdür. Ve
y
h
böyle bir dönüştürme işini şiirsel, sanatsal, estetik bir çalışmadan─ bir poesis─
p
o
s daha iyi anlamanın yolu yoktur. Sonra, kişi etik işini kişinin kendiliğine veya
o
l yaşamına bir tarz verme işi olarak görebilir.
i
h
P
Foucault “On the genealogy of ethics”de kendi koşullarına veya
f
o
psikolojisindeki değişimlere dayanmayan ama bir ‘sanat olarak ve tarz olarak
l
a
n varoluşun tarihi’ olabilecek modern bir ‘insan varoluşunun tarihi’ni öngörür
r
u (Foucault, 1991: 346). Böyle bir tarih, örneğin, Fransız Devrimini politik bir
o
J
proje olarak görmekten ziyade “bir tarz, estetiğiyle, çileciliğiyle, kendisiyle ve
l
a
n diğerleriyle kendine özgü ilişkili olma biçimleriyle bir varoluş tarzı” olarak
o
i görecektir (age.: 370) Bu olanak, der Foucault Antiklerde vardı, ama Orta
t
a
n çağlarda ortadan kalktı; Rönesans döneminde ‘kendi sanat eserinin kahramanı’
r
e
fikriyle yeniden canlandı ve sonra on dokuzuncu yüzyılda sanatçının yaşamı
t
n
I veya sanatın yaşamı kavramıyla büyük önem kazandı. Tarz kavramı tarihsel
n
A yorumda yönlendirici bir araç ve aynı zamanda şimdiki ahlaksal ikilemimizi
E kavrama yolu haline gelebilir. O zaman ihtiyacımız olan şey, ne ahlaksal yasaya
M
K uymak ne de değerlerimizi teşvik etmektir, aksine yeni varoluş tarzlarını ortaya
I
H koymak ve uygulamaktır. Bu tarzlar günümüzün zorunluluklarına olduğu kadar
L
U eskiden beri gelen ‘özgürlük için sabırsızlığımızın’ taleplerine de cevap
T
verecektir.
Y
E
B
Beytulhikme An International Journal of Philosophy, Vol.1, Issue 2, December 2011
45 Michel Foucault’nun Ahlâk Anlayışı
Kant kendilik bilincini dünyadaki tüm insan deneyiminin temeli olarak
görmüştü. Daha sonra Hegel de Tinin Görüngübilimi’nde kendilik bilincinin
nasıl insanlık tarihinin ve bu tarihin en yüksek biçimi ve amacının yazgısı
olduğunu betimlemiştir. Foucault’ya göre insanın kendilik bilincine ilişkin tüm
bu imgeler onun eşsiz hakikatini ortaya çıkardığı varsayımıyla, modern bireyin
sonsuz bir şekilde kendine dönmesiyle sonuçlanmıştır, ama, bu gerçekte bireyin
kendisini, durmadan ona arzularının ve eğilimlerinin değerini ve farkında olup
olmadığını soran iktidarın kurbanı haline getirmiştir.
Foucault’nun çalışması Aydınlanmanın, insani değer ve hakların evrensel
ilkelerine ve akla inancının yalın bir reddi olarak duran Nietzsche’nin y
h
çalışmasına dayanır. Foucault da kendisini Nietzsche’ci bir düşünür olarak p
o
s
kabul eder ve Nietzsche’nin genealojik (soya ait) yöntemini, güç anlayışını ve o
l
i
onun etik yaşamın kendiliğin bir estetiği ile ilgili olduğuna dair görüşlerini h
P
benimser. Nietzsche’de Foucault’nun öznellik anlayışının ve onun dille olan
f
o
ilişkisinin kaynaklarını buluruz. Nietzsche Ahlakın Soykütüğü Üzerine isimli
l
a
eserinde insan davranışına ilişkin popüler sağduyu yargılarında ortaya çıkan bir n
r
şey olarak neden etki nosyonuna meydan okur. Bizler geleneksel olarak bir u
o
J
olayı, ona neden olan şeyin gizli gerçekliğinin bir ifadesi olarak görürüz. Ahlaki
l
a
terimlerle ifade edersek, bir suç eylemi, ister deneyimlerin sonucu olsun ister n
o
doğuştan gelmiş olsun, suçlu bir doğaya sahip birisi, tarafından yapılmıştır. i
t
a
Aydınlanmanın birey üstüne odaklanmasıyla fazladan bir kuvvet kazanan bu n
r
e
ahlakçılık Nietzsche’ye göre bir yanılsamadır. Her etkinin arkasında onu t
n
planlayan, bu yüzden de sorumlu olan bir insan özne olduğu bütünüyle I
n
yanılgıdır. Benzer olarak, öznelerin belli biçimlerde eylemeyi seçebilen ya da A
seçemeyen varlıklar olduklarını düşünmek de dilin ayartıcılığıdır. (Güç E
M
istencine sahip olmayan zayıf ahlak denen şeyi uydurmuş ve onu güçlülüğün K
I
güçlü olmamayı da seçebileceği izlenimini veren dilin kategorileri içine H
L
yerleştirmiştir. Ama bu kesinlikle yanlıştır. Çünkü güçlü sadece güçlü olabilir ve U
T
ahlak burada Onu baskı altına almaya ve yükselmesine bir engel oluşturmaya
Y
E
yöneliktir.) Kısaca ahlak ve onun aygıtı olan dil, mutlak hakikat ve değerlerin
B
Beytulhikme An International Journal of Philosophy, Vol.1, Issue 2, December 2011
Kamuran Gödelek 46
evrensel sistemi değil, fakat insan dünyasında bir grubun ötekini denetim altına
almaya çalıştığı güç/iktidar oyununun silahıdır.
O'Leary, Foucault'nun etik görüşünü irdelediği The Art of Ethics'de
Foucault’nun çalışmalarına hayat veren Anti-Nietzscheci, ama bir yandan da
Nietzscheci savlardan birisinin eleştirel düşünme ve etik olmak üzere felsefenin
ikili hedefinin egemenlik kurmayı minimize etme eğiliminde olan özgürlük
uygulamalarının geliştirilmesi olduğunu söyler: “Ben, bireysel özgürlükle
diğerlerinin özgürlüğüne saygı duymayı birleştirmeyi arzulayan eski Aydınlanma
rüyasının Foucault’yu bir varoluş estetiği için Nietzscheci bir araştırmaya sevk
ettiğini düşünüyorum. Hatta Foucault’nun etiğinin bu Aydınlanma görüşünü
y yeniden canlandırmak için bir post-geleneksel, post-Hrtistiyan, post-Kantçı bir
h
p çabadan daha çok veya daha az olmadığı söylenebilir… Belki de bu noktada
o
s
Foucault ve Nietzsche arasındaki fark Foucault’nun yirminci yüzyılın ne
o
l
i getirdiğini görme şansına sahip olduğu için ortaya çıkmıştır.” (O'Leary, 2002. 4-
h
P
5).
f
o
l Bilginin Arkeolojisi’inde Foucault söylem yoluyla doğruluklar ve
a
n
yanlışlıklar üretmek için düşünme sistemlerini olanaklı kılan belli koşulları
r
u
o tanımlar. “Söylem” ile Foucault dilbilimsel önerme yapılarını sistematik bir
J
l şekilde birbirine bağlayan uygulamaları ve bu uygulamaların, önermelere konu
a
n
olan fiziksel eylemler gibi dilbilimsel olmayan işlemlerle varsaydığı özne
o
i
t durumlarını kasteder. Bu söylemsel bir biçimlendirmeye, yani neyin doğru
a
n
r neyin yanlış olduğunu hep birlikte tanımlayacak kavramsal kurallar etrafında
e
t düzenlenmiş karmaşık bir “yapıp etmeye” yol açar ve belli bir özne durumunu
n
I
ifade eder. Uygulamalar doğruluğa ve yanlışlığa ilişkin kurallar etrafında
n
A
yapılandığı için Foucault onları güç söylemleri olarak kabul eder. Bu güç
E
M söylemleri davranış normlarını ve imtiyazlı, sapkın veya dışlanan özne
K
durumlarını belirleyen kurallardır. Foucault'nun anlayışına göre, söylemin
I
H
davranışları belirlemekle sosyal normları bireylerin bedenleri üzerinde bir nevi
L
U
kazıdığı söylenebilir.
T
Y
E
B
Beytulhikme An International Journal of Philosophy, Vol.1, Issue 2, December 2011
47 Michel Foucault’nun Ahlâk Anlayışı
Foucault, nasıl daha önceki eserleriyle zihinsel yaşamın, spesifik iktidar-
bilgi ilişkilerine tamamen bağlı olduğunu gösterdiyse, son çalışmalarıyla da
klasik ahlaki kendilik deneyiminin nasıl tıbbi, ekonomik ve erotik
sorunsallaştırmalarla şekillendiğini göstermeyi amaçlar. Foucault’da kendini
oluşturma nosyonu, her zaman için tarihsel bir konumda yürütülen bir özgürlük
mücadelesi bağlamında sunulduğu için, Foucault’ya göre, özne, üzerimizde
işleyen bilgi, iktidar ve öznelleştirmelere karşı “bir çekişme”, bir “sürekli
kışkırtma”dır. Dolayısıyla bu kendilik, bağlamından soyutlanmış ve içedönük
bir kendilik değil, aksine sürekli olarak bir kendilik ilişkisi yaratarak kendini
kurgulayan bir kendiliktir.
y
h
Foucault geç dönem eserlerini genealojik olarak tanımlarken erken p
o
s
dönem eserlerini tarihsel olarak nitelendirir. Tarihsel yöntemle ilgili olarak o
l
i
Foucault, Cinselliğin Tarihi’ne Önsöz’de bir yandan kişiler ve deneyimlerle ilgili h
P
olan felsefi antropoloji ve diğer yandan ekonomi ve nüfus dağılımları
f
o
kategorileri ile ilgili olan sosyal tarih alternatiflerinden mutsuz olduğunu
l
a
belirtir (Foucault, 1991: 334). Foucault, genealojik bir bakış açısı geliştirerek bu n
r
alternatifleri bertaraf eden bir düşünce tarihi oluşturmayı hedefler. Foucault’ya u
o
J
göre düşünce,
l
a
n
… çeşitli olanaklı biçimlerde doğru ve yanlışın rolünü belirleyen ve bunun sonucu
o
i
olarak insan varlığını öğrenmenin (connaissance) bir öznesi olarak kuran şeydir; bir t
a
n
başka deyişle, o kuralları kabul etmenin veya reddetmenin temeli ve insanları
r
e
sosyal ve hukuki özneler olarak kuran şeydir; o bireyin kendisiyle ve diğerleriyle t
n
ilişkisini oluşturan ve kendiliği etik bir özne olarak kuran şeydir (age.: 334). I
n
Foucault'nun teklif ettiği kendilik oluşturma görevi bir entelektüel A
E
olarak yükümlülüklerini yansıtan bir özelliğe sahiptir. Foucault herkes için
M
geçerli olabilecek kuralcı (normatif) bir etik geliştirmekten ziyade, kendi kişisel K
I
H
özgürlük ve düşünce gelişiminden kaynaklanan kendine özgü bir tarz
L
geliştirmek peşindedir. Her ne kadar Foucault'nun etiği hem klasik hem de U
T
Hristiyan ahlağından önemli öğeler almış olsa da onun bu ahlaklardan Y
E
yararlanmış olması ne bir idealleştirme ne de premodern olana bir geri dönüş B
Beytulhikme An International Journal of Philosophy, Vol.1, Issue 2, December 2011
Kamuran Gödelek 48
anlamına gelir. Daha önceki dönemlerden edindiği öğeler tamamen kişisel bir
bağlamda, Foucault'nun kendisini ahlaki bir düşünür olarak geliştirmek
istemesiyle birleşir. Foucault'nun etiği modern bilgi-güç-öznellik ilişkilerinin
sınırlarını aşan entelektüel bir özgürlük pratiğidir. Kant'ın Aydınlanma tanımını
bir Ausgang, bir çıkış veya kurtuluş yolu olarak benimser, çünkü o kendi
çalışmasının merkezindeki endişeye, siyasetimizi, etiğimizi, kendi, kendimizle
ilişkilerimizi şekillendiren o düşünce ve eylem hapishanelerinden kaçma
ihtiyacına karşılık gelir (Foucault, 1991: 34). Kant'ın ötesinde alışıldık sınırları
zorlayan bir deneyime girişen Foucault, son yazılarında bize miras kalan
kendilik ilişkimizden kaçma ihtiyacında olduğumuzu dile getirir. Kendi
sözleriyle: “Bir entelektüel ─ben günümüzde bazılarının midesini bulandırır
y
h
gibi görünen entelektüel unvanını benimsiyorum─ancak şöyle bir etiği
p
o
s izleyebilir: kendisini her zaman için kendisinden kurtulabilir kılmak” (Foucault,
o
l 1985: 8).
i
h
P
Foucault’nun son dönem eserlerini özellikle de Cinselliğin Tarihi’ni
f
o
güdüleyen şey işte bu kendi kendisinden kurtulma arzusunun olanağını
l
a
n araştırmaktır. Bernauer Foucault’nun Özgürlük Serüveni’nde bu arzunun, bir
r
u düzeyde yeniden Hristiyanlığın yorumbilgisi analizine işaret ettiğini söyler. Ona
o
J
göre, Foucault, Hristiyan kültüründeki “kendilik kaygınızın doğru yolda olması
l
a
n için kendinizi kurban etmelisiniz” biçiminde dile gelen “bu kendinden
o
i vazgeçmeye saygı duyuyordu, çünkü pozitif kendilik bilgisinin kişiyi genellikle
t
a
n nasıl kendiliğin kendisiyle özdeşleşmeye zorladığını görüyordu (Bernauer, 2005:
r
e
t 311). Bilginin Arkeolojisi’nde “hiç kuşkusuz, benim gibi daha pek çok kişi, artık
n
I bir veçhe sahibi olmamak için yazıyor. Bana kim olduğumu sormayınız ve aynı
n
A kalacağımı söylemeyiniz: bu bir medeni hal ahlakıdır; bu ahlak kağıtlarımızı
E yönetir. Yazmak söz konusu olduğu zaman bizi rahat bırakın” (Foucault, 1999:
M
K 32) diyen Foucault’nun kendiliğin bir hapishane olabileceğini daha önceleri
I
H görmüş olduğu aşikardır. Bu düzlemde, Foucault’nun yaptığı kendiliği terk
L
U etme çağrısı, temelde, bir özgürlük programının sloganı ve bir düşünür olarak
T
sürekli eleştiri görevine gösterilen bağlılıktır.
Y
E
B
Beytulhikme An International Journal of Philosophy, Vol.1, Issue 2, December 2011
Description:Özet: Foucault'un ahlak anlayışı gençliğinde Fransa'da hakim olan politik ve .. diğerlerinin özgürlüğüne saygı duymayı birleştirmeyi arzulayan eski
