Meriç-Ergene Havzası Endüstriyel Atıksu Yönetimi Ana Plan Çalışması Final Raporu

239 Pages·2013·7.87 MB·Turkish

T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI

MERİÇ-ERGENE HAVZASI ENDÜSTRİYEL
ATIKSU YÖNETİMİ ANA PLAN ÇALIŞMASI

FİNAL RAPORU

KASIM 2010
RAPORU HAZIRLAYANLAR

Prof. Dr. Erdem Görgün io Çevre Çözümleri Proje Koordinatörü
Araştırma Geliştirme Ltd Şti.

Dr. Ercan Çitil io Çevre Çözümleri Proje Direktörü
Araştırma Geliştirme Ltd. Şti.

Yrd. Doç. Dr. Özlem Karahan io Çevre Çözümleri Proje Danışmanı
Araştırma Geliştirme Ltd. Şti.

Yrd. Doç. Dr. Yalçın Güneş Namık Kemal Üniversitesi Proje Danışmanı
Çevre Mühendisliği Bölümü

Yrd. Doç. Dr. Elçin Güneş Namık Kemal Üniversitesi Proje Danışmanı
Çevre Mühendisliği Bölümü

Doç.Dr. Ubeyde İpek Fırat Üniversitesi Proje Danışmanı
Çevre Mühendisliği Bölümü

Sinem Akyürek io Çevre Çözümleri Proje Yöneticisi
Araştırma Geliştirme Ltd. Şti.

Erhan Çalışkan io Çevre Çözümleri Uzman
Araştırma Geliştirme Ltd. Şti.

Özlem Yeşil io Çevre Çözümleri Araştırmacı
Araştırma Geliştirme Ltd. Şti.

Yrd. Doç. Dr. Nusret Karakaya Abant İzzet Baysal Üniversitesi Proje Danışmanı
Çevre Mühendisliği Bölümü

Meriç Ergene Havzası Endüstriyel Atıksu Yönetimi Ana Plan Çalışması
Final Raporu Kasım 2010
ii
İÇİNDEKİLER
1 GİRİŞ .............................................................................................................................. 1
1.1 Amaç ...................................................................................................................... 1
1.2 Kapsam .................................................................................................................. 1
1.3 Yöntem ................................................................................................................... 2
1.4 Karşılaşılan Zorluklar .............................................................................................. 3
2 ERGENE HAVZASININ TANITIMI ................................................................................... 5
2.1 HAVZA İLE İLGİLİ BİLGİLER ................................................................................. 5
2.1.1 Coğrafi Konum ve Genel Özellikler ................................................................ 5
2.1.2 Yağış ve Akış Özellikleri ................................................................................ 7
2.1.3 Arazi Kullanımı ............................................................................................ 11
2.1.4 Demografik, Ekonomik ve Sosyal Yapı ........................................................ 13
2.1.5 Sanayi ......................................................................................................... 16
2.1.6 Su Kaynakları .............................................................................................. 22
2.1.7 Su Potansiyeli ............................................................................................. 24
3 MEVZUAT VE PLANLAMA ESASLARI ......................................................................... 30
3.1 Mevcut yasal çerçevenin değerlendirilmesi ........................................................... 30
3.1.1 Avrupa Birliği Mevzuatı ................................................................................ 30
3.1.2 Türkiye’deki Mevzuat ................................................................................... 31
3.1.3 Hedeflere Ulaşılabilirlik Açısından Mevzuatın Değerlendirilmesi .................. 32
3.2 Bölgedeki Planlama Çalışmaları ........................................................................... 33
4 MEVCUT DURUM ANALİZİ ........................................................................................... 36
4.1 Havza Genelinde Yapılmış Çalışmalar ................................................................. 36
4.1.1 1/100.000 ölçekli Trakya Alt Bölgesi Ergene Havzası Revizyon Çevre
Düzeni Planı (2009): .................................................................................... 36
4.1.2 Ergene Havzası Çevre Yönetimi Master Planı (2008): ................................. 38
4.1.3 Meriç - Ergene Havzası Koruma Eylem Planı (2008): .................................. 40
4.1.4 Ergene Nehri’ndeki Kirliliğin ve Çevreye Etkilerinin Araştırılarak Alınması
Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan (10/2,6) Esas
Numaralı Meclis Araştırması Komisyon Raporu (2002): .............................. 42
4.1.5 Havzalar İçin Zehirlilik Parametresi İle Deşarj Etki İndeksi Geliştirilmesi
(2009-Doktora Tezi): ................................................................................... 44
Meriç Ergene Havzası Endüstriyel Atıksu Yönetimi Ana Plan Çalışması
Final Raporu Kasım 2010
iii
4.1.6 Çorlu ve Civarındaki Topraklarda Ağır Metal Konsantrasyonunun
Belirlenmesi ve Sonuçlarının Yapay Sinir Ağları İle Değerlendirilmesi
(2007-Yüksek Lisans Tezi) .......................................................................... 45
4.1.7 Ergene Havzasında Yüzeysel Su Kirlenmesinin Çevre Bilgi Sistemi
Yardımıyla İzlenmesi ve Kontrol Yöntemlerinin Geliştirilmesi (2005-
Doktora Tezi): .............................................................................................. 46
4.1.8 Meriç-Ergene Nehirleriyle bazı kollarında Chironomidae (Diptera)
Larvalarının Dinamiği (1998-Doktora Tezi): ................................................. 48
4.2 Halihazır Yararlı Kullanımlar ve Atıksu Oluşumları................................................ 49
4.2.1 Evsel Atıksular............................................................................................. 49
4.2.2 Endüstriyel Atıksular .................................................................................... 53
4.2.3 Sızıntı Suları ................................................................................................ 60
4.3 Mevcut Su Kalitesinin Belirlenmesi ....................................................................... 61
4.3.1 Su Kalitesi ................................................................................................... 61
4.4 Kirlilik Yüklerinin Belirlenmesi ............................................................................... 67
4.5 Değerlendirme ...................................................................................................... 69
5 GELECEKTEKİ DURUM VE HEDEF ANALİZİ .............................................................. 71
5.1 Gelecekteki yararlı kullanımların belirlenmesi ve kalite ölçütlerinin saptanması .... 71
5.2 Hedeflenen su kalitesi ile mevcut su kalitesi arasındaki farkın tespiti .................... 73
6 ALICI ORTAM VE DEŞARJ STANDARTLARINA İLİŞKİN STRATEJİLER..................... 77
6.1 Toplam yükler bazında deşarj standartlarında gereken azaltımların
hesaplanması ................................................................................................................ 77
6.2 Havza için uygulanabilir havza-bazlı standartların oluşturulması .......................... 79
6.2.1 Havza-Bazlı Yönetim Sistemi ...................................................................... 79
6.2.2 Deşarj Standartları ile İlgili Stratejilerin Değerlendirilmesi ............................ 93
7 ATIKSU YÖNETİMİ STRATEJİLERİ .............................................................................. 95
7.1 Atıksu Arıtma Stratejisi ......................................................................................... 95
7.1.1 1.Alternatif (Sadece Mevcut Durumun İyileştirilmesi): .................................. 98
7.1.2 2. Alternatif (MBR Teknolojisi ile Ortak İleri Arıtma): .................................... 99
7.1.3 3.Alternatif (AÇ + MBR Sistemli Ortak Arıtma): .......................................... 127
7.1.4 Evsel Atıksuların Ortak Arıtma Kapsamına Alınma Durumunun
İrdelenmesi ................................................................................................ 132
7.2 Arıtma Teknolojileri ............................................................................................. 132
7.2.1 KOİ Gideriminde Uygulanan Yöntemler ..................................................... 137
Meriç Ergene Havzası Endüstriyel Atıksu Yönetimi Ana Plan Çalışması
Final Raporu Kasım 2010
iv
7.2.2 Renk Gideriminde Uygulanan Yöntemler ................................................... 139
7.2.3 İletkenlik (TÇM, tuz) Gideriminde Uygulanan Yöntemler ............................ 141
7.2.4 Arıtma Yöntemlerinin Değerlendirilmesi ..................................................... 143
7.3 Nehir Sedimentinin Kontrolü ............................................................................... 144
7.4 Kontrollü Su Kullanımı ........................................................................................ 144
7.4.1 Yeraltı Suyu Kullanımının Kontrolü ............................................................ 144
8 MEVCUT EN İYİ TEKNİKLER (BAT) BAZLI UYGULAMALAR ..................................... 147
8.1 Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi (EKÖK) ile Temiz Üretim (TÜ)
Arasındaki İlişki ........................................................................................................... 147
8.2 Bölgede Faaliyet Gösteren Endüstrilere Dönük Mevcut En İyi Teknikler ............. 149
8.2.1 Tekstil Sanayi ............................................................................................ 149
8.2.2 Deri Endüstrisi ........................................................................................... 154
8.2.3 Gıda, İçeçek ve Süt Endüstrisi ................................................................... 158
8.2.4 Metal Endüstrisi ......................................................................................... 162
8.2.5 Kimya Sanayi ............................................................................................ 166
9 KURUMSAL YAPI ....................................................................................................... 172
9.1 Havza yönetimi için Kurumsal ihtiyacın tespiti ..................................................... 172
9.2 Önerilen kurumsal yapı ....................................................................................... 175
9.2.1 İhtisas ve Islah Organize Sanayi Bölgeleri ................................................. 176
9.3 Islah OSB kurulmasının alternatifi ....................................................................... 178
9.4 Kötü Durum Senaryosu ...................................................................................... 181
10 İZLEME/DENETİM ...................................................................................................... 182
10.1 Mevcut izleme ve denetleme sisteminin tanımlanması ve eksikliklerin
belirlenmesi ................................................................................................................. 182
10.1.1 Mevcut İzleme ve Denetim Sistemi ......................................................... 182
10.1.2 İzleme ve Denetleme Sistemindeki Eksiklikler ......................................... 186
10.2 İzleme ve denetleme ile ilgili stratejilerin belirlenmesi ve gerekli teknik altyapı .... 187
11 MALİYET ANALİZLERİ ................................................................................................ 189
12 FİNANSMAN ALTERNATİFLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ..................................... 195
12.1 Giriş .................................................................................................................... 195
12.2 Kirleten Öder ve Kullanan Öder Prensipleri ........................................................ 195
12.3 Finansman Araçları ............................................................................................ 197
12.3.1 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Fonları ......................................................... 197
12.3.2 Çevre ve Orman Bakanlığı Fonları .......................................................... 198
Meriç Ergene Havzası Endüstriyel Atıksu Yönetimi Ana Plan Çalışması
Final Raporu Kasım 2010
v
12.3.3 Özkaynaklar ............................................................................................ 198
12.3.4 Finansman kuruluşları tarafından sağlanan krediler ................................ 198
12.3.5 Kamu – Özel İşbirliği (PPP) ..................................................................... 200
12.3.6 Hazine Fonları ......................................................................................... 204
12.4 Ekonomik Araçlar ............................................................................................... 204
12.5 Teşvikler ............................................................................................................. 205
12.6 Öneriler .............................................................................................................. 205
13 EYLEM PLANI ............................................................................................................. 206
14 SONUÇLAR ................................................................................................................ 210
15 KAYNAKÇA ................................................................................................................. 217

Meriç Ergene Havzası Endüstriyel Atıksu Yönetimi Ana Plan Çalışması
Final Raporu Kasım 2010
vi
TABLO LİSTESİ
Tablo 1.1: Yapılan Ziyaretlere İlişkin Bilgiler .......................................................................... 4
Tablo 2.1: Ergene Havzası’nda Arazi Kullanımı ....................................................................12
Tablo 2.2: Tekirdağ, Kırklareli ve Edirne İllerinin Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfına Göre
Arazi Varlığı ve Kullanma Şekilleri (ha) (Eylem Planı, 2008) ...............................13
Tablo 2.3: Trakya Bölgesi’nde Nüfus Dağılımı ......................................................................14
Tablo 2.4: DEİ’ye Göre Sanayi Alt Sektörleri Sınıflaması (Öcal, 2006) .................................17
Tablo 2.5: Ergene – Meriç Havzası’nda Üretim Yapan Toplam Endüstri Sayıları ..................18
Tablo 2.6: Havzadaki Endüstrilerin İllere ve Sektörlere Göre Dağılımı ..................................18
Tablo 2.7: Mevcut OSB’ler Mevcut Debileri ve Sektörel Dağılımı ..........................................21
Tablo 2.8: Su Kaynakları Potansiyeli ve İllere Göre Dağılımı ................................................25
Tablo 2.9: Ergene Havzası’nda 1975-2006 Yılları Arası Ortalama Su Bütçesi ......................26
Tablo 2.10: Ergene Havzası Yeraltı Suyu Bilanço Özeti (hm3/yıl) (Eylem Planı, 2008).........27
Tablo 2.11: Yeraltı Suyu Potansiyeli ve İllere Göre Kullanımı (Eylem Planı, 2008) ...............27
Tablo 4.1: Tekirdağ İline ait Nüfus, Atıksu Miktarı, Atıksu Ulaştırma Düzeni ve Mevcut
Durum Bilgileri (Havza Sınırları İçinde Olan Yerleşimler) ....................................50
Tablo 4.2: Kırklareli İline ait Nüfus, Atıksu Miktarı, Atıksu Ulaştırma Düzeni ve Mevcut
Durum Bilgileri (Havza Sınırları İçinde Olan Yerleşimler) ....................................51
Tablo 4.3: Edirne İline ait Nüfus, Atıksu Miktarı, Atıksu Ulaştırma Düzeni ve Mevcut
Durum Bilgileri (Havza Sınırları İçinde Olan Yerleşimler) ....................................52
Tablo 4.4: Meriç –Ergene Havzasına Gelen Evsel Atıksu Debileri ........................................53
Tablo 4.5: Tekirdağ İlindeki Sanayi Tesislerinin İlçelere Göre Dağılımı (2008)......................54
Tablo 4.6: Edirne İlindeki Sanayi Tesislerinin İlçelere Göre Dağılımı (2008) .........................56
Tablo 4.7: Kırklareli İlindeki Sanayi Tesislerinin İlçelere Göre Dağılımı (2001)......................57
Tablo 4.8: Ergene – Meriç Havzası’nda Suya Dayalı Üretim Yapan Endüstri Sayısı ve
Atıksu Miktarları (OSB’ler Dahil) .........................................................................58
Meriç Ergene Havzası Endüstriyel Atıksu Yönetimi Ana Plan Çalışması
Final Raporu Kasım 2010
vii
Tablo 4.9: Tekirdağ İlinde Bulunan Endüstrilerin Sektörlere ve İlçelere Göre Atıksu
Miktarları (m3/gün) ..............................................................................................59
Tablo 4.10: Kırklareli - Lüleburgaz İlçesi Mevkilere Göre Oluşan Toplam Atıksu Miktarları
(m3/gün) .............................................................................................................59
Tablo 4.11 Edirne İlinde Bulunan Endüstrilerin Sektörlere ve İlçelere Göre Atıksu
Miktarları (m3/gün) ..............................................................................................59
Tablo 4.12: Deşarj izni olmayan endüstriler ve il bazında oranları ........................................60
Tablo 4.13: Yüzeysel sulardaki kirletici parametrelerin ve zehirliliklerinin ortalama değerleri
(N*=7) ................................................................................................................63
Tablo 4.14: DSİ’nin XI Bölge Müdürlüğü’nün 1978 ve 2009 Yıllarında Havzadaki Dere ve
Nehirlerde Yaptığı Kalite Ölçüm Sonuçlarının Karşılaştırılması ..........................65
Tablo 4.15: Kırklareli İl Çevre ve Orman Müdürlüğü’nün 08.10.2010 Tarihinde Ergene
Nehri İl Giriş ve Çıkışındaki Ölçüm Noktalarında Yaptırdığı Kalite Ölçümleri ......66
Tablo 4.16: Eylül 2010 Tarihinde Ergene Nehri ve Saranlıdere’de Yapılan Ölçüm
Sonuçları ............................................................................................................67
Tablo 4.17: Havzanın İl Bazında Endüstriyel Kirlilik Yükleri (Master Plan, 2008). .................68
Tablo 4.18: Havzada oluşan toplam atıksu miktarı ...............................................................68
Tablo 5.1 Hedef Analizi ........................................................................................................72
Tablo 5.2: Ergene Nehri Uzunköprü Mevkiinde Su Kalite II. Sınıf için Hedeflenen
Maksimum Yükler ................................................................................................74
Tablo 5.3: Ergene Nehrine Halihazırda Endüstriyel Kaynaklardan Deşarj Edilen Kirletici
Yükler ve Hedeflenen Yüklerin Karşılaştırılması ..................................................75
Tablo 5.4: Ergene Nehrine Halihazırda Endüstriyel ve Evsel Kaynaklardan Deşarj Edilen
Kirletici Yükler ve Hedeflenen Yüklerin Karşılaştırılması ......................................76
Tablo 6.1: SKKY’de Bulunan Çeşitli Endüstriler için KOİ Değerleri .......................................78
Tablo 6.2: Ergene Nehri ve Önemli Kollarına ait Akış Özellikleri ve Sınıfları .........................85
Tablo 6.3: 3 yıl içinde endüstrilerin uyması gereken havza bazlı deşarj standartları .............93
Tablo 7.1: Atıksu Arıtma Tesisi-1’in Kapsamında Olan Endüstriler ..................................... 108
Tablo 7.2: Atıksu Arıtma Tesisi-2’nin Kapsamında Olan Endüstriler ................................... 115
Meriç Ergene Havzası Endüstriyel Atıksu Yönetimi Ana Plan Çalışması
Final Raporu Kasım 2010
viii
Tablo 7.3: Atıksu Arıtma Tesisi-3’ün Kapsamında Olan Endüstriler .................................... 121
Tablo 7.4: Atıksu Arıtma Tesisi-4’ün Kapsamında Olan Endüstriler .................................... 122
Tablo 7.5: Endüstriyel AAT’ler ............................................................................................ 125
Tablo 7.6: Kurulması Önerilen Atıksu Arıtma Tesisleri Kapsamında Olan Endüstrilerin
Sektörlere Göre Dağılımı Ve Atıksu Miktarları ................................................... 126
Tablo 7.7: Alternatif 3’e göre hesaplanan deşarj standartları .............................................. 130
Tablo 7.8: KOİ, Renk ve İletkenlik Giderimi İçin Arıtma İşlem ve Prosesleri ile Yaklaşık
Giderme Verimleri ............................................................................................. 134
Tablo 7.9: Japonya’da Bir Pilot Tesiste MBR Arıtımı Öncesi ve Sonrası Kirletici Parametre
Konsantrasyonları (AIT, 2010) ........................................................................... 136
Tablo 7.10: Atıksulardaki İnert KOİ Fraksiyonları ................................................................ 138
Tablo 7.11: Boya Sınıflarına Göre Renk Giderme Teknolojileri (Stephenson ve Judd,
1994) ................................................................................................................ 140
Tablo 7.12: Endüstriyel Atıksulardan Renk Giderimi Yöntemleri Avantajları ve
Dezavantajları .................................................................................................. 140
Tablo 8.1: Temiz Teknoloji ve Boru Sonu Tekniklerine Genel Bakış ................................... 149
Tablo 8.2: Gıda, İçecek ve Süt Endüstrileri’nde BAT Teknikleri ile Ulaşılabilecek Kirlilik
Yükleri ............................................................................................................... 160
Tablo 8.3: İlave BAT Tekniklerinin Kullanılarak Yapılan Araştırmalarda Kaydedilen Su
Kullanım ve Atıksu Kirlilik Aralıkları .................................................................... 161
Tablo 8.4: Metal Endüstrisi’nde Atıksuların Arıtılması İşlemlerinde BAT’lar ile
Ulaşılabilecek Kirlilik Yükleri .............................................................................. 164
Tablo 8.5: Demirsiz Metal Sanayi’nde Atıksu Arıtma İşlemi için BAT’lar ............................. 166
Tablo 11.1. Alternatifler için tünel ve kollektör uzunlukları ................................................... 189
Tablo 11.2: 1.Alternatif (Sadece Mevcut Durumun İyileştirilmesi) İlk yatırım maliyeti .......... 190
Tablo 11.3: 2.Alternatif (MBR Sistemli Ortak Arıtma) ilk yatırım maliyeti ............................. 190
Tablo 11.4: 3.Alternatif (AÇ + MBR sistemli Ortak Arıtma) İlk Yatırım Maliyeti .................... 191
Tablo 11.5: 1.Alternatif (Tekil Arıtma) Genel Maliyeti .......................................................... 191
Meriç Ergene Havzası Endüstriyel Atıksu Yönetimi Ana Plan Çalışması
Final Raporu Kasım 2010
ix
Tablo 11.6: 2.Alternatif (MBR Sistemli Ortak Arıtma) Genel Maliyeti (HES’li) ...................... 191
Tablo 11.7: 2.Alternatif (MBR Sistemli Ortak Arıtma) Genel Maliyeti (HES’siz) ................... 192
Tablo 11.8: 3.Alternatif (AÇ + MBR Sistemli Ortak Arıtma) Genel Maliyeti .......................... 192
Tablo 11.9. Alternatifler için havza genel maliyeti karşılaştırması ....................................... 192
Tablo 11.10: İşletme maliyeti 2.Alternatif ............................................................................ 193
Tablo 11.11: İşletme maliyeti 3.Alternatif ............................................................................ 194
Tablo 11.12: HES ile elektrik üretimi ve AAT-1 elektrik tüketimi karşılaştırılması ................ 194
Tablo 11.13 Havza yönetimi maliyeti .................................................................................. 194
Tablo 13.1. Eylem Planı Takvimi ........................................................................................ 209

Meriç Ergene Havzası Endüstriyel Atıksu Yönetimi Ana Plan Çalışması
Final Raporu Kasım 2010
x