legenda o ali-paši

470 Pages·2010·2.49 MB·Croatian

1
ENVER ČOLAKOVIĆ

LEGENDA O ALI-PAŠI

Izdavač
Islamska zajednica Zagreb
Zagreb, 1989.

2
SADRŽAJ

Uvod ........................................................................................................ 6
Prvi dio .................................................................................................... 9
I.......................................................................................................... 10
II ........................................................................................................ 24
III ....................................................................................................... 32
IV ....................................................................................................... 41
V ........................................................................................................ 48
VI ....................................................................................................... 57
VII ..................................................................................................... 65
VIII .................................................................................................... 76
IX ....................................................................................................... 82
X ........................................................................................................ 90
XI ..................................................................................................... 102
XII ................................................................................................... 111
XIII .................................................................................................. 124
XIV .................................................................................................. 143
XV ................................................................................................... 154
XVI .................................................................................................. 165
XVII ................................................................................................ 173
XVIII ............................................................................................... 191
XIX .................................................................................................. 201
XX ................................................................................................... 215
Drugi dio ............................................................................................. 224

3
XXI .................................................................................................. 225
XXII ................................................................................................ 244
XXIII ............................................................................................... 257
XXIV ............................................................................................... 265
XXV ................................................................................................ 283
XXVI ............................................................................................... 295
XXVII.............................................................................................. 306
XXVIII ............................................................................................ 333
XXIX ............................................................................................... 339
XXX ................................................................................................ 350
XXXI ............................................................................................... 364
Treći dio .............................................................................................. 376
XXXII.............................................................................................. 377
XXXIII ............................................................................................ 390
XXXIV ............................................................................................ 396
XXXV ............................................................................................. 405
XXXVI ............................................................................................ 414
RJEČNIK MANJE POZNATIH RIJEČI ............................................ 432
BILJEŠKA O PISCU .......................................................................... 467

4
CRTEŽI STAROG SARAJEVA
HAMID DIZDAR

5
Uvod

Još kao dijete bio sam obolio od neke teže bolesti koja me kroz
dulje vrijeme držala prikliještena za krevet. Zamislite kako je to teška
kazna nestašku od svojih trinaestak-četrnaest godina, koliko mi je tada
bilo! Moj otac, prezaposlen čovjek, dospijevao je tek u podne zapitati
me kako sam i nedostaje li mi šta. Uveče je ulazio u moju sobicu da
pokraj moga kreveta provede pola sata u razgovoru s majkom.
Razumije se da su govorili o tržnim cijenama i nabavama i otac je usput
upućivao majku u manje poslovne tajne. Znao se ponekad prepirati s
njom o modi, o nekoj tkanini ili o stvarima koje su ga se ponajmanje
ticale. Meni su te raspravice roditelja samo uveäavale i upotpunjavale
dosadu. Majka, takoder zaposlena žena, navraćala se preko dana i po
nekoliko puta u moju sobu, ali samo da me pokrije, promijeni oblog,
izgrdi me zbog nestašluka i neposluha, ili da mi oduzme knjigu priča ili
crtački blok.
- Gospodin doktor je zabranio! - bile su njezine ponovne riječi.
Nezgrapna gospođica Anka, naša poštovana kućna pomoćnica,
koju sam ni sam ne znam zašto - mrzio i smatrao otvorenim
neprijateljem, ulazila bi počesto da pregleda peć ili da nalije hladne
vode u vazu s cvijećem. Bilo je tada naime zimsko doba. Njezina je
zasluga što sam ostao i bez svih dragih igračaka, jer sam - zaboga -
morao ležati mirno. A bile su to sjajne igračke koje sam svojeručno
sastavljao i pravio u onoj »zlatnoj dobi buđenja intelekta«. Bili su to
minijaturni primjerci lončarstva i arhitekture, iza kojih je, naravno
ostajalo mnogo tragova po namještaju i odijelu, zbog čega su me
roditelji stalno korili i prijetili mi, a pogotovo mi je prijetila služavka.
Osjećao sam ipak da mi od svega toga najviše nedostaje igre, drugova i
grudanja lepršavim snijegom. čak sam poželio i školu i sve njezine male
brige i krupne radosti. Ubijala me dosada, tiha i bolna, izmiješana
preznojavanjem i izvršivanjem liječničkih savjeta, pa sam osjetio neku

6
vrst djetinje melankolije... Spavati, jesti, piti vrući čaj, gutati pilule,
gurati triput na dan toplomjer u usta. Zar sve to nije neizdržljivo?
Jednoga dana javi mi otac da će me posjetiti naš rođak Salihaga,
stari i dobri zanatlija iz sarajevske čaršije.
- I ne budi tako kiseo, sinko! Vladaj se uljudno! To je stari
čovjek, znaš... vrijedan poštovanja i pažnje...
Probudio me tog poslijepodneva Salihagin ulazak u moju sobu.
Dragi moj Salihaga! Sada, kad ovo pišem, sjećam se kako smo ga
preklanjske godine nosili na ramenima put groblja na Nišanu... Sjećam
se i suze mi naviru na oči. Visok, crne brade, a tako blagih plavih očiju.
Pa ona starinska bosanska odjeća: fermen, čakšire, traboloz. Sve mu je
to tako lijepo pristajalo.
- Kako si, sinko? Čujem da već pet-šest dana ležiš... Evo, na,
donio sam ti prtokala ...
Prevrćući se u krevetu, kobacajući se kao riba izvučena iz vode,
govorio sam mu o školi, o djeci i o dosadi koja me muči.
- Ded' mi, Salihaga, dina ti, ispričaj nešto ... Kako je vani? ... Je
l' lijep snijeg? Ima li djece po sokacima? Grudaju li se? ... Ima li...
Odgovarao je dobri Salihaga na sva moja pitanja. Trudio se da
me što više zabavi i zadovolji, samo da zaboravim svoj položaj i bolest.
Htio mi je pribaviti bar malo radosti, pa je izmišljao mnoge stvari koje
bi me mogle zanimati. Na kraju, videći da se »s tim djetetom mogu i
pametne lakrdije trošit« i da sam, kako je na rastanku rekao i mojoj
majci, »počeo zreti k'o mlada jabučica u babinu mu vrtu«, ispričao mi je
i ovu legendu o Ali-paši koju, evo, kušam oteti zaboravu, a koja mi je
svojim tako slatkim istočnjačkim sadržajem skratila duge dane bolesti i
razbudila moju dječačku maštu. Tri dana pričao mi je postupno, od
poslijepodneva sve do mrkla mraka ... Neka mi dragi moj Salihaga
oprosti što ću ovoj sladunjavoj priči dodati ponešto iz svoje mašte i što
će ona time možda izgubiti nešto od svoje poučnosti. Vjerujem da je i
on mnogo toga izostavio pazeći na moju mladost. Neka mi, isto tako, i
mnogi čitatelj, koji u svakom književnom radu traži neku kronologiju,

7
povijesnu tačnost, čeličnu logiku i slične stvari, ne uzme za zlo što u
ovoj legendi neće naći ni godine, ni datume, ni povijesne osobe, nego
samo srce, ljubav, bol i dah onoga lijepog starog doba. Ovo je, dakle,
samo legenda, hikjaja, ono što je moglo nekada i biti, ali vjerojatno -
sigurno čak - nije ni bilo, nego je sve to rodila samo mašta naših dobrih
djedova i pradjedova, pri dimu žuta tutuna i mirisu crne kahve. A
njezina svrha nije da vas pouči povijesti Bosne, jer nju vjerojatno
poznajete iz pravih ili krivotvorenih povijesnih knjiga, nego da vas, bar
za kratko vrijeme, izvadi iz vrtloga i teškoća današnjice. Njezin cilj je,
ukratko, da vas, dragi čitatelju, odvede u zlatnu prošlost, u kojoj se
živjelo zato da se uživa život, a ne da se stječu i gomilaju milijuni,
položaji i medalje...
Vjerujem da će ova legenda i vas, dragi čitatelju, liječiti od teške
bolesti današnjice, brzine, vratolomije i briga, kao što je i mene
izliječila od djetinje melankolije...
Dakle: zastor se diže.

8
Prvi dio

9
I

Negdje sprva novoga vijeka osvitalo je Sarajevo, Bosna-Saraj,
lijepi bijeli grad na Miljacki, u rumenilu svibanjske zore, a budili su ga
mujezini sa stotinjak džamija, koji su melodiozno pjevali: »Allah je
najveći!«
Kroz jutarnju polumaglu stizali su vjerni Sarajlije u džamijska
predvorja. Sabah je. Valja Allahu zahvaliti na milosti što je poklonio
nov dan svom roblju na zemlji. I crkve su zvonjavom pozivale na
jutarnju molitvu, pa su i kršćani i rišćani ulazili tiho u svoje bogomolje.
Čak i ono nekoliko jehudija, koji su se već bili naselili, ranili su u ta
blagoslovljena vremena, kada su arabe, natovareni konji i trhonoše s
užetima preko ramena bili jedina prometna sredstva. Kese, dukati,
jaspre i groši bili su u ta sretna vremena novci, a sve knjigovodstvo
svodilo se na prosti raboš i kredu. Vjeresija se »knjižila« u obliku
bijelih crtica ispisivanih kredom na direcima i vratima, tako da su se
one kroz mjesec-dva pretvarale u čitave naslage bijelih taraba. Ipak su i
dužnik i vjerovnik uvijek znali »čistu kontu« i bili zadovoljni svojim
trgovanjem. »Dužan si mi devetnaest i jedan groš«, ili »još tri dukata,
pa smo se naravnali«, ili »dvije kese, br'te, pa smo se naravnali za kuću,
neka bude tvoja«.
Mirnim tim Sarajem, njegovim krivudavim i uskim uličicama i
mahalama, šarolikom čaršijom i čitavom bližom i daljom okolicom
upravljao je tada valija, poslan iz Stambola od Visoke Porte, poslan u
zemlju Bosnu, u ovaj čudni vilajet, koga su već tada učili da mirno i
strpljivo podnosi svoje ropstvo, a tuđe gospodstvo, premda se ono u tim
vremenima nije gotovo ni osjećalo. Narod je bio tih i pobožan, a u
svijesti su mu bile ugrađene misli: Bosna je Bosna, a netko mora
vladati, pa zašto da to ne bude padišah, kada je tako silan i još »svečeva
koljena«.
O kamenu kaldrmu udarale su tog jutra po cijelom gradu drvene
nalune, crvene kožne firale ili teške čizme. Svijet se bio razmilio kao po

10