Table Of ContentHENRI WALLON
Lae volucpisóinc oldóegnlii cñao
CRÍTICA
Barcelona
\
.... �.,-. :��.::•� :... �.. .. � :
:·,- · ·
Primeerda icieónnB IBUOTECDAE B OLSILLOe:n erdoe 2 000
Quedarni gurosaemp ernothibidsaisnl,a a utorización escridtela o stt iulardeeslc opyright,
bajol ass ancioneesst albecideansl asl eyelsa,r eproducctioótnoa lp arcidaele stoab ra
la
porc ualqumieerd ioo procedimiento, comP.rreepnrdoigdroasyf íelat ratamiento
informátiyc lon,d istribudceie ójne mpladreee sl lmae diante aloq puréisltaemro públicos.
·
Títuloo riginal:
·
L'ÉVOLUTION
PSYCHOLOGIQUED E L'ENFANT
Traduccicóans telldaeMn AaR IO MIRANDA PACHECO
RevisidóenS ILVIAF URIÓ
Diseño ldace o lecciJóona:nB atallé
Ilustradceil óanc u bierPthao:t onica
© 1968L:i braiArrimea ndC olinP.a rís
· © 19d7el 6a p resente ecdaisctieólnJ paanraaE spañya A mérica:
EDITORICARLIT ICA S.L Corscg2a7.0 ,0 8008B arcelona
, .•
ISBN:8 4-8432�020-0
Depósilteog aBl.:2 96-2000
ImpreseonE spaña
(Barcelona)
2000. ROMANY Á/VALLS,S .A Capellades
- .•
(
PREFACIO
En los últtirmeoisn atñao sl ap sicolodgeílna i ñoh a adquirido
unai mportanec iinaf luencia crSeicb iieennat legsoh. a recibiddeo�
lap sicolotgríaad iciolnapa sli,c olodgeílna i ñoh ac ontribumiudcoh o
mása lam odificacdieó lno sp untodse vistya d e losp rincipdieo s
aquelyl aa e nriquecceornln au evomsé todoPsa.r al legaalr« almdae l
niñoh»a d ebideon,e fectaob,a ndonealrm arcoa bstraecnte ol q uel a
introspecdceilaó dnu ltyo s um aterivaelr bahla bíadni vidildaosa cti
vidadpessí quidcealhs o mbre.
La psicolodgeílna i ños eh a vistoob ligadsau sat iteulia rn áli
sisp uramenitdee ológdiec uon contenimdeon tatli p-od e .h echo
tanc ontingeyn ptreo visiocnoa1lnn oe ut1'eo i mpersonaplo-ro b
servacioyn eexsp -erimenstoobsr lea se ficienqcuiear se almenetse
táne n. jueegnoZ aa ctiviyd aldav idad e losn iñosU.n a cartografía
dele spírictuuy,o sl ímitseesb asabaenn una nomenclatyu rean
(.
conceptqousei gnoraZnas r elacioon leossc ambiodse losq ues urge
el acptsoí quicpoo}d íao bstaculoi zfaarl sesaurs i nvestigaciones,.
mientrqause l asd iferencqiuaels a p sicolodgeílan iñov eíean tre
lac onducdteal a dultyo l ad eln iñoy, a quellqause c orresponad en
lasd·i stinettaasp adse la infanciam opsotdríaearlnv erdadeprloa no
de lav idam entasli guiensduo m archpar ogresiva.
Lasn ecesidaddee lsa p ráctihcaan s idol asp rimerqause h an
mo�traduon desacuerfduon damenetnatlr lea r ealidya ldo se sque
mas utilizapdaorsae xpliclaarso peranceisop síquicLaoss.p roble
mas pedagógihcaons p rovocaldaob úsqueddae nuevopsr ocedí-
·
mientopsa rae valuya ru tililzaasfr u erzya lsa sf ormadse ld esarro
llop síquidceol n iñoL.a simplnee cesiddaed d iscercnoinrc ierto
rigolrai naptiot uadp titduedl ose scolahriezsqo u eB ineyt S imon
elaborasrua ens calmaé tricdae inteligeqnuceid ai,o g rani mpulso
(
(
EVOLUCIPÓSNI COLÓGDIECL.A N IÑO
8
ale mplesoi stemádtei cloo s tecsotnss,e ccuuaeycnatc ui.aael es n)
gtapna rlleap; s icnoitaeS.ci ns ere xactampesnitceó·l uonge od,u ca
dory filóscoofmooD ewepyr econliacz oór responednetnerclemie a
aioy und esplimeugcuhemo á sl ibdreel aesn ergpíoatse ncdieall es
niñcoo,nl oc uaalb reilóc aminnoos ólao m últiepnlseasy porsá cticos
dee ducacsiiónno, taami bnivéens tigsaocbirloeann eesc esiddeaa cd
tiviednae dln iñaas,ci o mos obrlaei nflueqnuceri eac idbele o sdi ver ,;.
somse dieonsq ues em uevEen.l ao brdae t oduon D ecroelsyd _if ícil
distinegnutlirarep sicololgapí ead ayg olganí eac:e siddeaa dd aptealr
ob¡edteo leosst uddieonlsi ñao s umse dieo isn terheasm eosst rado
quee xisdt�efne reinmcpioa�st aennttelrsaem anedreap erciob ciorm
prenddeenrli ñyol ad eald ulAtlor.e deddeoIlrn suttiJote anJa cques
RoussdeaeGu i nebcruay,oo b jeteispv roo porcailno inñauorn a« edu
caciaó mne didsae»h ,a na grupapdsoi cólcoogmooCs l aparBeodvee,t
yP iagEeltm .i som desedoer elacioensatrr echa.maeels nctoelc aorn
eln iñsoe m anifieensB toau r;addeLe y,o n.
La comparancoi sóenh a limitado a la· denli ñcoo ne la dulto
o consimgios mosin,o quet ambihéanb u scaednol ap atoloegeiíma
plosd ev ariaccioonnceosm itdaenl ttzesqs u,es e podrí.adne 4ur.ceir
laciodneec sa usaldiedi agdu amlo daa plicaab claesson so rmales.
Unaa lteraocciuórnre inde alc ursdoe l desayr qruoeal fleoca,tc eu a-:
lesquidees ruas factteonrdecrsoá,n secuemnácsii nasst rucetni vas
elc asdoe qeulei mitnoeduo n conjduefn utnoc ioon feis¡e,el c om
portamieennu tneo s taidnicoo mploe stuos,c ciotmep ensacqiuoen es
pongaenne videnrceilaa cihoanbeist ualdmiefnítcdeie ld eiss tinguir.
Estmeé toddoe c onfrontpasciicóon- patpoule6sgetinocb ao,g a en
FrancpioarR ibonto, poddeíjaad erp roduciimrp ortanttreasb a;os
ene lc ampdoe l ap sicoloignífaant il; poro trpaa rthead, a dov alio
sosr esulteando otsr opsa ísseosb,rt eo dean l aU nióSno viéctoinc a
GureviOtscehr,e tyz skui escuela. ·
Pors up artel,a p sicolcoogmípaa rdaedlha o mbrye d el oasn i
malehsa p artiddeog eneralifduandceiso npaalreeass tabluenc er
paralelmiusypm roe ciesnot ren ieñlyo e la nimmaáls p r6xiamlo
hombreel,m onot:.· Essu c omportamsieemnetjoao n dties tifnrteon
tea lamsi smassi tuaciao lnaemssi ,s madsi ficulEtna deelcs a?s o
deq ueh ayau na semejainnziac ¿iaaq lu,ée daden, q ué estaddieol
desarrboaljlqoou ,é influeync biaa;soq uéa specstedo e finleans
diferenEcnitarlsea? ps r imeorbasse rvacdieoe nsettseio p,h ay que
citalra dse B outaenn trlea msá ss istemáyt ciocnatisn ualsu,e go
PREFACIO 9
lasd e ·KeUog y de las eñorKae lloPga.u lG uillaumsei,nh aber
estableucnidaoc o nfrontación explícihtaa d�i vidisduos e studios
entrleap sicolodgeílna i ñyo lad elm ono.
La comparacidóen. Zmae ntalidiandf anctoinll am entalidpardi
miti'IJpaa,r m uy-tenuye discutiqbulese e a esnu sp retensiodnee s
·asimilactiióenn,pe o rl om enose lm éritdoe destacalors e fectos
debidalo scr ecimiengtroa dudaell asa ptitúedne esl n'i ño ayq ue
lloost ro.sq uees tálni gadao sc ierntiov edle c ivili%aac·ci ióenr1t o
materiidaelo lóigcoverbayl t écniScóol.o e n casoesx tremeols,, 4_
,
gimend ev ida y elm'e dios ocialp uedeinn flueinre ld esan'olplsof
quicdoe u nap oblacoi ódnt: u nap artdee e llEan. laa ctualihdaand
comenzadion vestigacai eostnee rse specitloe,v adaa csa bof unda�
ment�m ente porp sic6losgovoistéic os y americanos.
Lai sim ples observaciodneessc riptoicvuapsa env identemente
un lugar importanetne l ap sicolodgeílna i ñyo muchom áse n la
psic,olodgeíl ao sp rimeraoñso sF.r ecuentemseenh taens uperpuesto
interpretaccoinosntersu ctLAisv daesW .. Sterpno,r e ¡emplqou,eh a
intentado mostrqaureh aye nl at otaliddade l ams anfiestac ioens psí
quicausn a especie de. u nidapdr ofunudnaa, li gaz.6ne sencial:
lap ersonaliddeadl.r uieto, sciuna ls elraí iam posibelxep licar·
lasL.a sd eK offkqa,u es ée sfuerezna r econoclearse structquurea s
represenltaamsna nifestacpisoinqellusli .Tc odap ercepcais6ícn o,m o
tambi.étno dcao nducrteas,p onad uen a« formaq»u eo torgsaul ugar,
sup apely sus ignificaa tcoidóonls o sd etalol eelse mentEolsd .e ter
minanteese lc onjunto y no lpaasr teVsa .r inao s 6lcoo nl ascir cuns
taniacs y lass tiuaciones-1 sintoa mbiédne a cuerdcoon l ap redispsio
ci6no virtualiddiandá mipcrao pidase ls ujety oq ued ependedne
circuistuossc eptidbela ebsr iresnes us istenmear vioesnoe ,s trecha
correspndoenac cions us aparatseonsso riales y sus aparoastm otores.
Las posibiliddea deess truvcatruíradane acuerdo cone relnatse sd i/
edadedse ln iñyo delh ombre.
Losre sultadosd ee sosm étodolsl egaa nd istingeuntirre aslos
pectoas ve ceso puestqousep resenltava i dpas íquiecns au desarrollo.
Estoass pectsoosne tapacsu yoo rdedne s ucesie6sdn e p rimerísima·
importanrcaizaó,pn o rl ac uapls icólocgoomsoG eselsle h ano cu
padod er eunmiert ódicamdeonctuem enntoos s6 ldoe scripstinio 'IJos,
tambiécni nematográsfoibcrolesa d iversiddea dr eaccdi�oa nceuse r
doc on lae dad Esteg énerdoe o bservacieosdn ee fsu ndamenitmal
.
portancPiuae.sl as ucesit-eósnt imonui"anra e laciaó mne nudoc om-
10 EVOLUCIÓPNS ICOLÓGIDCEALN IÑO
pljea e nr az6dne distinitnatse rfereennctiradesi verstoisp ods� fa c
toreTsa. ntol osf actorceosm oe star elaci.6n reaslp-p ornicdnienp io
mismod el ap sicoloignífaa ntsiirl e,al menteen l av idad eli ndividuo
lai nfandtai enuen valofru ncionctiolm,op ·e ríodoe ne lc uasle r eali
zap lenamenetlte i pdoe l ae spedEen. estoab ras e adoepstta.e P unto
de vistpas ico-genético.
..
'
PRIMERA PARTE
LA INFANCIAy ·suE STUDIO
/
(
NIÑO ADULTO
1. EL Y EL
Lo únicqou es abee ln iñoe sv ivisru infancia. Ccoonrorceesrla
pondea la dultPoe.r o¿,q uée sl oq uev aa predominaern este cono
cimienelt op,u ntdoe v itsad ela dultoo e ld eln iño?
Sie lh ombres eh as ituasdioe mprae s ím ismoe ntrleo so bjetos
des uc onocimiecnotnoc,e diénduonlaee xsi stenyc uinaaa ctividdea d
acuercdoon l ai mageqnu et iendee l oss uyocsó,m on ov aa serf uerte
esat entaceinór ne lacicóonne ln iño,s erq uep roviedneelh ombre,
qued ebec onverteinrs sues· e mejanyt ale q uev igilya g uíae ns uc re
cimienstioe,n dfor ecuentemdifeíncilt e(p ara ela dultnoo) a tribuirle·
motivoo ss entimiecnotmopsl ementadreil oosss u yos¡.C uántcaasu
sasc,u ántporse textcousá,n tjauss tciaficionaepsa renptaerss au antro
pomorfismo esponStuás noeloi!c ietsuun d diáloegnoe lq ue,co nu n
esfueriznot uitdiev soi mpatsíuap,l lea sr espuesqtuaes n o obtiene,
diáloegnoe lq uei netrpreltoas ramságsoi sn significaenne tleq su,e
crepeo decro mplet·maarn ifestaciinocnoense xea isn consistreenutes
niéndoelnau sn sistedmear eferen1c cioanss,t itpuoirdi on tereqsuees
sabeq ues ond eln iño,a quielne asiugnnaca o ncienmcáisao menos
oscurya av ecepsr edestinacciuoynfoeu st urqoui siecraap taor h,á bi
tos, convenmieenntcailoae ssso cialceosnl, a csu alseese ncuentmráas
o menosi dentificya tdaom,b iérne cuer(dqosu ec rehea becro nservado
des up rimerian fancSieas )a.b e, pquueesn ,u estrporsi merroesc uer
dosv aríasne gúnl ae dade nq ues el os evyo qcuae t odor ecuerdo se
manifiesta enn osotrboasj loa i nfluencdiena u estervao lucip6sní qui
ca,d en uestrdaiss posicyi osnietsu acioUnne rse.c uerdo eclor rirees
god es erm ásl ai magedne plr ese·nqtudeee l p asado,n oes .is stóál i-
1. Muza±eSrh erifT, beP sychoolfSo ogcyNi oarlm Hsa,r p&e rBr others,
NuevYao rk1,9 38.
14 EVOLUCIÓNP SICOLÓGIDCEAL NIÑO
damenteen cuadraednou n compledjeoc ircunstaonbdjtaeisv amente
definidlaosq ,u ee s murya rcou andpor ocedel adi en fancDiea e.s ta
maneraas,i milaaln ndiñoo a sim ismoe,l a dulptroe tenpdeen etreanr
ela lmad elp equeño.
Ela dultsoi,ne mbargo, recdoinfoecreen ecnitarsée l y elru no.
Perof recuentemleansct oen sidceormao u nas imploep erac.idóern e s·
tay, as ead eg radoo d ec antidCaodm.p arándosee lnc ioñnol ,oc on
siderreal atoi vtao talmeinntcea paciptaardao reaaliczcairo noe tsa
reaqsu eé le sc apazd ee jecutEasrt.ai sn capacidsaedgeumsre antep ue
denc reamra gnitudqeuse ,c ombinadcaosn venientemmeonstter,a
ríaunn asp roporciyo nuensac onfiguradp6sní quidciaf erenetnee sl
niño y en ela dultDoe.s dtea lp untdoe v isteas,t aúsl timaadsq uirí·
ríaunn as ignüicacip6ons itiPvear.oe ln iñon oe s,p uesd,e n inguna
maneruan,s im ple adulteo�m iniatura.
Sine mbargyo ,d eu nm odoc ualitaptuiveod,de a rslea r esta si
lassu cesidvifaesr enciaasp·ti tduqedu ep resenelt aniñ os er eúneenn
sistemya ssiu np eríoddeot ermindaedlcro e cimienptuoe dree mitirse
a caduan od ee stossi stemDaes e.s tmaa nereas taremforse nat ee ta
paso estadsi ocya dauno dee llocso mprenduenrc áo njundteoa pti
tudeos c aracteqrueeds e bea dquireilnr i ñop arat ransformeanr se
adultEol.a dolescesnetreíel a a dulalto q ues eh ac ercendad úol timo
estaddeis ou desaryr aosll,ío s·u c�sivamreenttreo,c edideene dtoa.p a
ene taphaa stlaa p rimerian fancSiiane.m bargpoo,r m uy concretos
quep uedapna recleors e fectporso pidoes c adae tapat,a mpoceos
menosc ierent oe sthai p6tqcuseip,sa ral ar ealizacid6enla d ultsoe,
vayaanñ adiendoc alroasc te'Urneoas otroc,o nl o ·qluape r ogresión
·
permaneceersíean cialmenctuea ntitativa.
Porú ltimeol,e gocentridsemlao d ultpou edmea nifesteanrla s e
conviccdieóq nu et odae volución mental fint iienneev ictoasmbuol e
manerpae rsondaels entiyr d ep ensar, quec orrespoan sduem edoi
y a. su épocaS.ip orc asualidealda dultlloe gaa admiqtuierl am a
nerad e sentyi.rp ensadre ln iñoe se specíficamedifnetree ntdee l a
suya, consitdaelhr eacrháoc o mo unaa berraciAbóenrra.ci ón cons
tan te, sin duyd pao,r e sar azónt,a nn ecesatriana n,o rmaclo mo su
propisoi steimdae ol6giacboe;r racciuóyn om ecanishmao yq uet ratar
ded escub·rPierr.os ei mpondei lucidparre_,v iameuntnea, cuestión:
aquelal ques er elacicoonnal a realdiede asdta ab erraci¿Eósnv .e r-
EL NIÑOY EL ADULTO 15
dadq uel am entaliddaedln iñyo dela dultsoo nh eterónom¿aHsa?s ta
quép untoe lp asod e unaa otras uponuen at ransformatcotialó?n
¿Esve rdaqdu el osp rincipai loossq uee la dultcor eqeu ee �tán liga
doss uspr opiopse nsamienstoonsu nan ormai nmutabel ienfl exible
quep ermitreenc hazlaorsp e nsamientosd eln iño pore stafure ar del a
.r az6n¿?E sc ierqtuoe l asc onculsiones intelectduealnl ieñso n ot ienen
ningunrae lacicóonnl asd ela dultYo? l ain teligencia dela dult:¿oh,a
bríap odidmoa ntenesru fecundidsaisd e h ubiesaep artaddeo l as
fuentdeesl aqsu es urglea i nteligedneclni iañ o?
Otraa ctitcuodn sisteinro íbas ervaalrru ño en sud esarrollo, to
mándolcoo mop untod ep artidsai,g uiéndao tlroa védse s u:Se dades
sucesiyv aesstu diando lose stadicoosr respondiseinnts eosm,e terlos
previamean tleac ensudraen uestrdaesfi niciones lógiqcuaise.n Para
considera cadae staddieon trdoe l at o.talidsaudc,e slidaóe ne s tadios
lep arece discontienlup aa;s od eu noa otrno o ess óluon aa mplia
d6ns inuon a reorganizaAccitóinv.i daqdueess oni mportanetneu sn a
etapsae reducen y,a vecesse,s uprimaepna rentemeennlt aes iguiente.
Entruen ay .o traa, m enudop,a recpero ducirse unac riqsuiesp u ede
·afevcitsairb lelmaeco nndtuec ta deln iñoE.l crecimieensttodá e ter
minado porc onflicdteo mso do quep areceen contrafrrseen tae s i
tuaciones dee leccieónnt ruen tipdoe activinduaedv oy otrov iejo.
Lae tapqau es es ometae l asle yesd el ao trvaa transfonrdmoásey
pierdráep idamente su·c apacidad de regierl c omportamiednetlso u
jeto. P.erol am anerean q ues er esuelevlce o nflicntooe sa bsolunit a
necesariamuennitfeo rpmaer ato dosA.q uélldae jhau elleanc adau no.
Algunodse· e socso nflicthoasn sido repsourel late sopsec ie; es
decirel crecimpioerns tíso o llol evaali ndividau roe solverTloos.
,
m emos· un ejepmlo: els istemmoat ord elh ombrep resenutnaa e stra
tiíicacidóena ctividacdueysoc se nttsoese scalonsaonb reel e jec ere
bro-espisniaglu,i enedloo' r dene n quea pareceenn elc ursdoe la
evoludón. acEtsivtiadsae dnetsr asnu cesivameennt jeu ego dur.ante
lap rimerian fancmiáas,o menose nl af ormae nq uee llassev ana
integrenal ro ssis temas posteriqoureel sa mso dificaEns.a sa ctividades,
realizaedn afso rmaa islapdrao1d uci.rsáónl eof ectpoasrc iales y casi
siempiren útilPeersom. á st ardsei,u na influepnactioal ógliacssua s trae
alc ontrdoell asf uncionqeusel ash abíean glboado lao posidóqnu e
,
lasa ctividamdueess trahna cidai chafsu ncionseesñ allaae xistencia
delc·o nflicltaot enqtuee e xisteínat reel laPso.r o trpaa rtien,c luesno
el estado normalla,_i ntegraecnitóntl eo sdif erentes aparatdoesló rga-