Kazak Kahramanlık Masalları

480 Pages·2017·1.76 MB·Turkish

by  Doç. Dr. Seyfullah Yıldırım

KAZAK
KAHRAMANLIK
MASALLARI
Doç. Dr. Seyfullah YILDIRIM
Ankara 2017

Anam Emine ve
Babam Osman Nuri YILDIRIM’a
Minnet ve Şükranlarımla...
İnceleme Araştırma Dizisi
Yayın No:50
Kazak Kahramanlık Masalları
Baskı Tarihi: Aralık 2017
Yazar
Doç. Dr. Seyfullah Yıldırım
Yayın Koordinatörü
Halil Ulusoy
Tasarım&baskı
www.merkezrepro.com
ISBN: 978-9944-237-63-5
Kazak Kahramanlık Masalları / yazar: Seyfullah Yıldırım. – Ankara: Hoca Ahmet
Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, 2017
480 sayfa; 16x24 cm. – (Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi
inceleme-araştırma dizisi; yayın no:50 )
© Ahmet Yesevi Üniversitesi
Mütevelli Heyet Başkanlığı
Taşkent Cad. Şehit H. Temel Kuğuoğlu Sokak. No: 30 06490 Bahçelievler/ANKARA
Tel: [phone] • Faks: 0312 223 34 29
www.ayu.edu.tr
[email protected]
TÜRKSOY
Ferit Recai Ertuğrul Cad. No. 8
OR-AN / ANKARA
Tel: [phone]
[email protected]
Kitapta ifade edilen fikir ve görüşler sadece yazarlarının olup, Ahmet Yesevi
Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığının görüşlerini yansıtmazlar.
SUNUŞ
Tarihin en eski devirlerinden başlayarak günümüze kadar uzanan
büyük bir zaman sürecinde tarihe ve medeniyetlere yön vermiş olan
Türk toplumu zengin ve köklü bir kültürün temsilcisi olmuştur.
Zaman geçtikçe türlü sebeplerden dolayı coğrafya değiştiren Türk
toplulukları bazen bulunduğu coğrafyanın adıyla anılmışlar, bazen
de yaşadıkları coğrafyaya kendi isimlerini vermişlerdir. Bugün geniş
bir coğrafyada farklı isimlerle anılan Türk kökenli toplulukların
geçmiş zamanda birlikte yaşadıkları döneme ait kültür izleri
günümüzde de varlığını devam ettirmektedir.
Zengin Türk kültür dairesinin en önemli topluluklarından
birisi elbette Kazaklardır. Büyük bir kısmı günümüz Kazakistan
Cumhuriyeti’nde yaşamakta olan Kazaklar, yirminci yüzyılın başına
kadar yaylak-kışlak hayatı yaşamış ve bu hayat tarzının da bir sonucu
olarak günümüze kadar canlılığını devam ettiren şifahî bir geleneğe
sahip olmuşlardır.
Türk dünyasının ortak kültür mirasının daha açık bir şekilde
görülmesi açısından farklı Türk boylarına ait kültürel unsurların
değişik dil ve lehçelere kazandırılması büyük bir ehemmiyet arz
etmektedir. Kazak Hanlığının kuruluşunun 550. Yılının kutlandığı
şu günlerde elinizde bulunan bu eser tarihî seyir içerisinde
Kazak batırlarının göstermiş olduğu kahramanlıkların halk
5
muhayyilesindeki izlerinden biri olan “Kahramanlık Masalları”na
ait örnekler taşımaktadır. Kazaklara ait olan kahramanlık
masallarının Türkiye Türkçesine aktarılması okuyucuya hem diğer
metinlerle mukayese hem de kültürel müştereklikleri görme imkânı
sunmaktadır.
“2017 Türk Dünyası Kültür Başkenti: Türkistan” etkinlikleri
kapsamında “Kazak Kahramanlık Masalları” adlı kitabın
hazırlanmasında emeği geçen Doç. Dr. Seyfullah Yıldırım’a şahsım ve
üniversitem adına en kalbî şükranlarımı sunuyorum.
Prof. Dr. Musa YILDIZ
Mütevelli Heyet Başkanı
6
ÖN SÖZ
Tarihi olayların, yaşam tarzlarının, türlü beşerî ve tabiat
hadiselerinin vb diğer unsurların zaman içerisinde toplumsal
hafızada şekillenmesiyle oluşan geleneksel tecrübenin nesilden
nesle aktarım şekli Türk toplulukları arasında zengin bir sözlü
kültür geleneği oluşmasını sağlamıştır. Bugün Türk kültürü çok
geniş bir coğrafyada farklı boy ve topluluk isimleri adı altında
temsil edilmektedir. Bu topluluklardan birisi de kadim Türkistan
coğrafyasının şimdiki sakinlerinden olan Kazak Türkleridir.
Yirminci yüzyılın başlarına kadar yaylak kışlak hayatı yaşamış
olan Kazak Türkleri bu hayat şekline bağlı olarak sözlü kültür
geleneklerini canlı bir şekilde muhafaza etmişlerdir. Sözlü kültür
unsuları üslup özellikleri, içerikleri, icra ortamları, icra şekilleri,
sosyal hayat üzerindeki işlev ve etkilerine bağlı olarak birtakım farklı
kavramlarla adlandırılmışlardır. Bu sözlü kültür mahsullerinden
birisi de “kahramanlık masalları”dır. Kahramanlık masalları, genel
anlamda destanlar gibi kahramanlık konusu etrafında oluşmakla
beraber onların konuları destanlar gibi halkın tamamını ilgilendiren
olaylardan meydanda gelmemektedir. Kahramanlık masallarındaki
kahraman genel olarak aile, tayfa, oba gibi daha küçük grupların var
olma mücadeleleriyle kahramanın kahramanlık göstererek evlenme
sürecini kapsar. Kahramanlık masalları destanlara göre hem daha
7
kısa hem de genel olarak nesir bazen de nazım nesir karışık bir
şekildedirler.
“Kazak Kahramanlık Masalları” ismini taşıyan bu çalışma; Gazi
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Halk Edebiyatı Bilim
Dalında “Kazak Türk Folklorunda Epik Anlatmalar” adıyla hazırlanan
ve 2012 yılında tamamlan doktora tez çalışmasının giriş, birinci
bölümünün bir kısmı, ikinci bölümü ve metin kısmında yer alan kırk
altı masal metninin yirmi ikisinin yayımlanmasından ibarettir.
Çalışmanın giriş kısmında genel olarak masal kavramı
üzerinde durulmuştur. Birinci bölümde Kazak Türklerinin
masallarıyla ilgili olarak Çarlık Rusya, Sovyet Rusya, günümüz
Kazakistan Cumhuriyeti ile Türkiye’de yapılan çalışmalar hakkında
detaylı bilgiler verilmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde türün
adlandırılması meselesi çerçevesinde “arkaik/ eski/ masalsı destan”
ve “kahramanlık masalı” kavramları üzerinde durulmuştur.
Çalışmanın üçüncü bölümünü metinler kısmı oluşturmaktadır. Bu
bölümde doktora çalışmasından kullanılmış olan kırk altı metinden
yirmi ikisine yer verilmiştir. Bu metinlerin önce Kiril harfli olarak
Kazakçası ardından da Türkiye Türkçesi verilmiştir. Metinler
aktarılırken metindeki akıcılık ve üslubun sağlanabilmesi için serbest
bir çeviri metodu kullanılmıştır. Metinlerde elbette kavramların
aktarılmasının zorluğundan kaynaklanan kusurlar bulunmaktadır.
Bunun için şimdiden hoşgörünüze sığınıyoruz.
Doktora çalışma konumuzla ilgili çalışmalarda bulunmak,
Kazak Türkçesini öğrenmek ve Kazak Türklerinin zengin sözlü kültür
geleneğiyle tanışmak için 2007-2009 yılları arasında Kazakistan’da,
Korkut Ata’nın yaşamış olduğu coğrafya olan Kızılorda şehrinde
bulunma imkanına sahip oldum. Yine 2011 yılının Nisan ve Mayıs
aylarında da doktora çalışmamla ilgili araştırmalar yapmak üzere
Almata şehrinde bulundum. Bu süre zarfında hem çalışma konumla
8
ilgili en eski ve orijinal kaynaklara ulaşma hem de Kazak Türklerinin
zengin kültürünü tanıma imkânına sahip oldum. Kazakistan’ın kışları
Sibirya soğuğu, yazları ise çöl sıcağı yaşayan Kızılorda bölgesinde
bulunduğum süre boyunca bizlere her türlü kolaylığı gösteren
Kızılorda Korkut Ata Üniversitesi çalışanlarına, Kızılorda halkının
şahsında tüm Kazak Türklerine ve karşılaşmış olduğum zorlukları
çözmem için hiçbir zaman yardımlarını esirgemeyen Kızılorda
Korkut Ata Üniversitesi Türk Dünyası Türk Dili ve Edebiyatı
Bölümündeki değerli çalışma arkadaşlarıma bizlere geleneksel
Türk misafirperverliğini gösterdikleri için çok teşekkür ediyorum.
Rusça metinlerin aktarılması konusundaki yardımlarından dolayı
Dr. Fatih YAPICI’ya teşekkür ediyorum. Çalışmalarımızın her
aşamasında yol gösterici olan Prof. Dr. Dursun YILDIRIM Bey’e,
her zaman desteğini ve yardımlarını esirgemeyen, bizleri Türk
Dünyasıyla ilgili çalışmalara teşvik eden ve karşılaştığımız her
türlü problemin çözülmesine yardımcı olan değerli hocam Prof. Dr.
İbrahim DİLEK Bey’e, bu çalışma sırasında her zaman yardımlarını
gördüğüm, bizlerin Türk dünyasıyla ilgili çalışmalar yapmaya
teşvik ederek yardımlarını esirgemeyen tez danışmanım Prof.
Dr. İsa ÖZKAN Bey’e, çalışmalarımızda ve Türk dünyasını tanıma
sürecimizde her zaman bizi destekleyen Prof. Dr. Ali TORUN Bey’e
teşekkür ediyorum. Türk dünyası ile ilgili çalışmalarda ve ayrıca
bu çalışmanın yayımlanmasında büyük yardımları olan TÜRKSOY
Genel Sekreter Yardımcısı Prof. Dr. Fırat PURTAŞ ve Genel Sekreteri
Sayın Düsen KASEİNOV Beylere, çalışmayı yayımlayan Ahmet
Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanı Prof. Dr. Musa YILDIZ
Bey’e çok teşekkür ediyorum. Ayrıca aileme ve eşime de destekleri ve
sabırlarından dolayı müteşekkirim.
Doç. Dr. Seyfullah YILDIRIM
Ankara-2017
9