Kayıtdışı Ekonomi; Ulusal ve Küresel Boyutları ve Dinamiklerinin Analizi

1023 Pages·2016·8.06 MB·Turkish

T.C.
ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ
İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ
MALİYE BÖLÜMÜ

19. TÜRKİYE MALİYE SEMPOZYUMU

“TÜRKİYE’DE VERGİ KAYIP VE KAÇAKLARI,
ÖNLENMESİ YOLLARI”

10 – 14 Mayıs 2004

Belek / ANTALYA
T.C.
ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ
İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ
MALİYE BÖLÜMÜ

© Copyright Uludağ Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Maliye Bölümü / BURSA

Her Haklı Saklıdır. Bu yayının tümü ya da bir bölümü, önceden izin alınmaksızın
hiçbir şekilde çoğaltılamaz, basılıp yayınlanamaz, kaynak gösterilmeden alıntı
yapılamaz

Ağustos 2004 - 600

ISBN :
Sayfa Düzeni ve Yayına Hazırlama : Yrd. Doç. Dr. Adnan GERÇEK
Kapak Tasarımı ve Uygulama :

YAKLAŞIM YAYINCILIK A.Ş. – ANKARA
Tel: [phone] Faks: (0312) 468 72 13
www. yaklasim.com
i

19. TÜRKİYE MALİYE SEMPOZYUMU BİLİM KOMİTESİ

Prof.Dr. Mehmet E. PALAMUT (Uludağ Üniversitesi İİBF - Başkan)
Prof.Dr. Turgay BERKSOY (Marmara Üniversitesi İİBF)
Prof.Dr. Nihat FALAY (İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi)
Prof.Dr. Beyhan ATAÇ (Anadolu Üniversitesi İİBF)
Prof.Dr. Ahmet KIRMAN (Ankara Üniversitesi SBF)
Prof.Dr. Binnur ÇELİK (Gazi Üniversitesi İİBF)
Prof.Dr. Naci B. MUTER (Celal Bayar Üniversitesi İİBF)
Prof.Dr. H. Hüseyin BAYRAKLI (Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF)
Prof.Dr. Metin TAŞ (Uludağ Üniversitesi İİBF)
Doç.Dr. Yusuf KARAKOÇ (Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi)
Doç.Dr. Nurettin BİLİCİ (Hacettepe Üniversitesi İİBF)
Dr. Ahmet KESİK (Maliye Bakanlığı BÜMKO Gen. Müdürlüğü)

19. TÜRKİYE MALİYE SEMPOZYUMU DÜZENLEME KOMİTESİ

Prof. Dr. Mehmet E. PALAMUT
Prof. Dr. Doğan ŞENYÜZ
Prof. Dr. Metin TAŞ
Yrd. Doç. Dr. Özhan ÇETİNKAYA
Yrd. Doç. Dr. Adnan GERÇEK
ii

SUNUŞ

Bilindiği üzere, geleneksel hale gelen Türkiye Maliye Sempozyumları, Prof. Dr.
Aykut HEREKMAN’ın öncülüğünde başlatılmış olup, 1985 yılından itibaren
gerçekleştirilmekte ve kendi alanındaki bilimsel bilgi üretimini ve paylaşımını
destekleyen en büyük akademik platformu oluşturmaktadır.

19. Türkiye Maliye Sempozyumu, Uludağ Üniversitesi İİBF Maliye Bölümü
tarafından 10-14 Mayıs 2004 tarihleri arasında Belek/ANTALYA’da gerçekleş-
tirilmiştir. Üniversitelerimizin öğretim üye ve yardımcıları ile ilgili üst düzey
bürokratların tebliğ, tartışma ve yorumlar şeklinde yapmış oldukları olumlu
katkılar, sempozyumun başarılı geçmesinin yegane sebebidir.

Üniversitelerimizden ve Maliye Bakanlığından gelen öneriler doğrultusunda
Sempozyum konusu olarak belirlenen “Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçakları,
Önlenmesi Yolları”, günümüz Türkiye’sinin en önemli mali sorunlarının başında
gelmektedir. Devletin esas finansman kaynağı olan ‘vergi’ye işlerlik kazandırılmaya
çalışıldığı ülkemizde, vergi tabanının dar ve kayıtdışı ekonominin yaygın olmasının
bir yansıması olarak ortaya çıkan vergi kayıp ve kaçakların tüm yönleriyle
irdelenmesi ve bunların en etkin şekilde önlenmesi artık kaçınılmaz hale gelmiştir.
İşte sempozyum bu sorunun çözümüne yönelik bilimsel katkılar yapmayı ve maliye
yönetiminde bulunanlara ışık tutmayı başlıca amaç edinmiştir.

Belirlenen konunun son derece aktüel olmasından dolayı, gerek Üniversite-
lerimizden gerekse ilgili kurumlardan çok sayıda tebliğ önerisi gelmiştir. 19.
Türkiye Maliye Sempozyumu Bilim Komitesi tarafından yapılan değerlendirmeler
sonucunda, tebliğlerin bir kısmının Sempozyumda sunulması, bir kısmının ise poster
tebliğ olarak sempozyum kitabında yer almasına karar verilmiştir.

Sempozyumda tartışılan konuları ve ilgili çalışmaları çok daha geniş kitlelere
ulaştırmak için, sunulan tebliğler, yapılan tartışmalar ve gönderilen poster tebliğleri
içeren sempozyum kitabını hazırlayarak sizlerin yararına sunmaktan mutluluk
duyuyoruz.
iii

Sempozyumun gerek bilimsel ve gerekse sosyal organizasyonun gerçekleş-
tirilmesinde önemli katkılar aldık. Konunun şekillenmesi ve sunulacak tebliğlerin
belirlenmesi aşamasındaki katkılarından dolayı 19. Türkiye Maliye Sempozyumu
Bilim Komitesi üyelerine, Sempozyumun başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesi için
özverili çalışmalarından dolayı 19. Türkiye Maliye Sempozyumu Düzenleme
Komitesi üyelerine ve organizasyon çalışmalarıyla bizleri rahatlatan Boyut Turizm
Ltd. Şti. mensuplarına oldukça müteşekkirim.

Sempozyumun düzenlenmesinin her aşamasındaki teşvik ve desteklerinden dolayı,
Uludağ Üniversitesi Rektörü Sayın Prof. Dr. Mustafa YURTKURAN’a ve İktisadi ve
İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Sayın Prof. Dr. Halis ERTÜRK’e teşekkürlerimi
sunuyorum.

Türkiye Maliye Sempozyumlarının 19 yıldır devam eden sürekliliği ve giderek artan
etkinliğinde Maliye Bakanlığı’mızın katkıları, ayrıca, özel bir teşekkürü
gerektirmektedir. Bu görevi zevkle yerine getiriyorum.

Kitabın ilgili akademisyen, Maliye yöneticileri ve bürokratlara yararlı olmasını
diliyorum.

Prof. Dr. Mehmet E. PALAMUT
Uludağ Üniversitesi İİBF
Maliye Bölümü Başkanı
iv

İ Ç İ N D E K İ L E R

BİRİNCİ GÜN – 11.05.2004

AÇILIŞ KONUŞMALARI

Prof. Dr. Mehmet E. PALAMUT (Uludağ Üniversitesi İİBF Maliye Bölümü Başkanı,) ..... 2
Prof. Dr. Halis ERTÜRK (Uludağ Üniversitesi İİBF Dekanı) .................................................. 4
Prof. Dr. Mustafa YURTKURAN (Uludağ Üniversitesi Rektörü) ........................................... 7
Hasan Basri AKTAN (Maliye Bakanlığı Müsteşarı) .................................................................. 8

I. OTURUM
OTURUM BAŞKANI: Prof. Dr. Aykut HEREKMAN
1. Kayıtdışı Ekonomi; Ulusal ve Küresel Boyutları ve Dinamiklerinin Analizi ........... 16
(Yrd. Doç. Dr. Gülay Akgül YILMAZ – Marmara Üniversitesi İİBF)
2. Türkiye’de Kayıtdışı Ekonomi ve Vergi Kaybı Tahminleri ...................................... 56
(Yrd. Doç. Dr. Fatih SAVAŞAN – Afyon Kocatepe Üniversitesi Uşak İİBF)
Birinci Oturum Tartışmaları ............................................................................................. 82

II. OTURUM
OTURUM BAŞKANI: Hasan Basri AKTAN (T.C. Maliye Bakanlığı Müsteşarı)
Osman ARIOĞLU: Gelirler Genel Müdürlüğünün Çalışmaları .................................... 95
1. Hukuki Nedenlerden Kaynaklanan Vergi Kayıp ve Kaçakları ................................ 99
(Doç. Dr. Yusuf KARAKOÇ – Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi)
2. Vergi Kayıp ve Kaçakları ve Kayıtdışı Ekonomi İlişkisi ve Boyutlarının
Mevzuat Açısından Değerlendirilmesi ........................................................................ 126
(Prof. Dr. Şükrü KIZILOT – Gazi Üniversitesi İİBF)
(Araş.Gör. Şafak Ertan ÇOMAKLI – Atatürk Üniversitesi İİBF)
3. Kayıtdışı Ekonomi İle Mücadele Açısından Vergi Hukuku Özel Hukuk
İlişkilerine Bakış ........................................................................................................... 172
(Yrd. Doç. Dr. A. Bumin DOĞRUSÖZ – Marmara Üniversitesi İİBF)
İkinci Oturum Tartışmaları ............................................................................................... 193
v

III. OTURUM
OTURUM BAŞKANI: Dr. Doğan CANSIZLAR (SPK Başkanı)
1. Türkiye’de Kayıtdışı İstihdamın Vergi Kayıp ve Kaçakları Üzerine Etkisi ............ 197
(Doç. Dr. Ahmet Burçin YERELİ – Hacettepe Üniversitesi İİBF)
(Dr. Oğuz KARADENİZ – SSK Başkanlığı Sigorta Müfettişi)
2. Vergi Kaçırmayı Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi ve Vergi Kaçaklarının
Önlenmesi: Anket Çalışmasının Bulguları ................................................................. 224
( Prof. Dr. Hasan Hüseyin BAYRAKLI – Yrd. Doç. Dr. Naci Tolga SARUÇ –
Yrd. Doç. Dr. İsa SAĞBAŞ - Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF)
3. Yargı Kararları Işığında Vergi Kayıp ve Kaçaklarının Değerlendirilmesi ............. 281
(Turgut CANDAN – Danıştay Başkanlığı)
Üçüncü Oturum Tartışmaları ............................................................................................ 309

İKİNCİ GÜN – 12.05.2004

IV. OTURUM
OTURUM BAŞKANI: Prof. Dr. Sadık KIRBAŞ
1. Küreselleşme Olgusunun Vergi Kayıp ve Kaçakları Üzerindeki Etkisi ................... 324
(Yrd.Doç.Dr. Metin MERİÇ - Yrd.Doç.Dr. Hakan AY – Dokuz Eylül Üniversitesi İİBF)
2. Doğrudan Yabancı Yatırımlara Yönelik Teşvik Rekabeti Türk Kamu Mali Yapısı
Üzerine Olası Etkileri: Türk Vergi ve Teşvik Sistemi’ne Yönelik Öneriler .............................. 365
(Prof. Dr. Naci B. MUTER – Araş.Gör.Dr. Birol KOVANCILAR - Celal Bayar
Üniversitesi İİBF)
3. Gölgelerin Efendisi: Gölge Ekonomi Bazı Ülkelerden Örnekler .............................. 385
(Doç. Dr. Hakan ÜZELTÜRK – Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi)
Dördüncü Oturum Tartışmaları ....................................................................................... 410

V. OTURUM
OTURUM BAŞKANI: Prof. Dr. Şerafettin AKSOY
1. Globalleşme Sonucu Oluşan Vergi Kayıp ve Kaçaklarını Önlemede
Uluslararası İşbirliğinin Önemi................................................................................... 419
(Doç. Dr. İhsan GÜNAYDIN – Karadeniz Teknik Üniversitesi İİBF
(Araş. Gör. Serkan BENK – Uludağ Üniversitesi İİBF)
2. Küreselleşmenin Vergi Sistemleri Üzerindeki Etkileri Açısından İki Önemli
Konu: “Vergi Rekabeti ve Elektronik Ticaret” ......................................................... 462
(Bülent TAŞ – Yüksel KARACA - Maliye Bakanlığı)
3. Vergi Hukuku Kuralların Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesindeki Önemi .. 508
(Öğr. Gör. Dr. Aziz TAŞDELEN – Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi)
vi
Beşinci Oturum Tartışmaları............................................................................................. 554

ÜÇÜNCÜ GÜN – 13.05.2004

VI. OTURUM
OTURUM BAŞKANI: Prof. Dr. Selahattin TUNCER
1. Politik Vergi Çevrimleri: Türkiye’de Vergi Yükü Üzerinde Politik Etkiler ............ 560
(Prof.Dr. Turgay BERKSOY – Araş.Gör.Dr. İbrahim DEMİR - Marmara Üniv. İİBF)
2. Türkiye’de Vergi Politikalarının Siyasi Analizi:Siyasi Değişimin Vergi Kayıp ve
Kaçaklarına Etkisi Üzerine Bir İnceleme ................................................................... 582
(Yrd.Doç.Dr. Esra Siverekli DEMİRCAN – Çanakkale Onsekiz Mart Üniv. İİBF)
3. Vergi Suç ve Cezalarının Ekonomisi ........................................................................... 626
(Yrd.Doç.Dr. Tayfun MOĞOL – Araş.Gör. M. Erkan ÜYÜMEZ - Anadolu Üniv. İİBF)

VII. OTURUM
OTURUM BAŞKANI: Prof. Dr. Orhan ŞENER
1. Vergi Cennetleri İle Mücadele ..................................................................................... 656
(Doç. Dr. Nurettin BİLİCİ – Hacettepe Üniversitesi İİBF)
2. Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçakların Önlenmesi Açısından Vergi İdaresinin
Sorunları ve Yeniden Yapılandırılma Önerisi ........................................................... 677
(Yrd. Doç. Dr. Adnan GERÇEK – Uludağ Üniversitesi İİBF)
3. Vergi Kayıp ve Kaçakların Önlenmesinde Sayıştay Denetiminin Rolü ................... 718
(Kemal ÖZSEMERCİ – Serdar SÜNGÜ – Özlem TEMİZEL - Sayıştay Başkanlığı)
Yedinci Oturum Tartışmaları ............................................................................................ 759

DÖRDÜNCÜ GÜN – 14.05.2004

PANEL: “VERGİ BİLİNCİ, MÜKELLEF HAKLARI VE ETİK”

BAŞKAN:
Prof. Dr. Nihat FALAY (İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi)

PANELİSTLER:
Prof. Dr. Güneri AKALIN ( Hacettepe Üniversitesi İİBF) ................................................ 770
Dr. Burhan ÖZFATURA ................................................................................................... 776
Prof. Dr. Nihal SABAN (Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi) ..................................... 781
Bülent TAŞ (Gelirler Genel Müdür Yardımcısı) ................................................................. 800
Panel Tartışmaları .............................................................................................................. 804
vii

POSTER TEBLİĞLER:

1. Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçaklarının Önlenmesinde İdare-Mükellef
Etkileşimi ve Bağlı Etkileşenlerinin Rolü .................................................................... 817
(Prof.Dr. Fevzi DEVRİM - Dokuz Eylül Üniversitesi İİBF – Öğr.Gör. Timur
TURGAY - Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İİBF)
2. Vergi Mükelleflerinin Davranışları Üzerine Ampirik Bir İnceleme: Denizli Örneği ... 844
(Araş.Gör. Hilmi ÇOBAN - Doç.Dr. Selami SEZGİN – Pamukkale Üniversitesi İİBF)
3. Vergi Kayıp ve Kaçağının Önlenmesinde Yeni Arayışlar: Mükellef Haklarının
Korunması ve Mükelleflerin Vergiye Karşı Dirençlerinin Minimize Edilmesi ........ 862
(Sadettin DOĞANYİĞİT - Sayıştay Başdenetçisi)
4. Vergi ve Sigorta Prim Aflarının Kayıt Dışı Ekonomi Üzerine Etkisi ......................... 871
(Yrd.Doç.Dr. Duran BÜLBÜL - Kırıkkale Üniversitesi İİBF – Öğr. Gör. Hülya K.
KARADENİZ - Abant İzzet Baysal Üniversitesi Bolu MYO)
5. Ulus Devletin Vergi Açmazı: Kredi Kartları, Hayali İhracat ve E-Ticaret
Kapsamında Bir Değerlendirme ................................................................................... 885
(Yrd.Doç.Dr. İbrahim Attila ACAR - Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF)
6. Vergi Kayıp ve Kaçaklarını Önlemede Bir Çözüm Önerisi: Servetlerin Beyanı ve
İzlenmesi ......................................................................................................................... 895
(Yrd.Doç.Dr. Halis KALMIŞ - Araş.Gör. Burcu YILMAZ – Çanakkale Onsekiz Mart
Üniversitesi İİBF)
7. Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçaklarının Bütçe Gelirleri Üzerindeki Etkisi ............. 908
(Yrd.Doç.Dr. Metin MERİÇ - Araş.Gör. Ayşe GÜNAY – Dokuz Eylül Üniversitesi İİBF)
8. Vergi Kayıp ve Kaçaklarını Önlemede Avrupa Birliği Vergi Uyumlulaştırması
Örneği ............................................................................................................................. 931
(Yrd. Doç Dr. Hakkı ODABAŞ - Yrd. Doç Dr. Fatih SAVAŞAN – Afyon Kocatepe
Üniversitesi Uşak İİBF)