Table Of ContentAli Şeriati - Kapitalizm
Dünya Yayıncılık 24
Kapak Tasarım
Yunus Karaaslan
BaskıCilt
Step Ajans
Haziran 2004
Dünya Yayınları
Kıztaşı Cad. Kuriş Apt. No.51/1 FatihİST. Tel. :
(0.212) 532 34 58
Ali Şeriati
KAPİTALİZİM
Çeviri: Yakup Arslan
Dünya yayınları
Elinizdeki bu eser Dr. Ali Şeriati'nin tüm
ekonomik görüşleri derlenerek oluşturulan
bir kitaptır. Farsçada İktisat Sosyolojisi ismi ile
yayımlandı.
Dünya Yayıncılık
İÇİNDEKİLER
İktisat Biliminin Tanımı 7
Nereden Başlıyalım 16
Toplum Bilimi 27
Feodalizmi ve Burjuvazi 36
Kapitalizmin Akıllanması 73
Uzlaşmacı Kapitalizim 102
20. yy'in Özellikleri 137
Tüketim Asaleti 167
Komprador Burjuvazisinin Doğuşu 186
BİRİNCİ BÖLÜM
İktisad Biliminin Tanımı:
iktisattan amaç, servet değildir, iktisad bilmi,
hernekadar paradan sözediyorsa da,
asıl konusu insan ve servet ilişkisidir. Mülkiyet
adını verdiğimiz ve altyapı kabul
ettiğimiz bu ilişkinin kendi içinde iki bölümü ya
da iki ayrı ilişki türü söz konusudur:
a) Toplum iktisad ilişkisi (servet)
b) Ferd iktisad ilişkisi (servet)
Bu alt yapılardan herbirinin birbirinden farklı üst
yapıları vardır. Sosyalizm bunların
altyapıyı oluşturduğunu söylüyorsa da, ben
bunların üstyapı olduklarını
savunuyorum. Yani feodalizmden burjuvaziye
geçişte meydana gelen iktisadi
değişim ve başkalaşımda mülkiyetin şekli
değişmiştir; altyapıda bir değişiklik
meydana gelmemiştir. Servetin şekli değişmemiş
ama, insanservet şeklinin biçimi
değişmiştir. Feodalizmde ağa ve ırgat var.
Kapitalizmde ise, patron ve işçi... Bu ilişki
şekil olarak değişmez, işte bu bireysel mülkiyet,
altyapıyı oluşturmaktadır. Bütün
bunların ışığında ben, mülkiyet ilişkisinin bu
anlamda bütün tarihsel olayların
altyapısını oluşturduğu inancındayım. Öyle ki,
bütün tarihi meseleleri bu ilişkiye
göre yorumlayıp değerlendirmek mümkündür.
İktisad ve İdeoloji İlişkisi:
Soru: Acaba toplumsal reformun ve feodalizmin
güçsüzleşip, burjuvazinin ekonomik
güçlenmesinin köklerinde ve kaynağında
tamamen ekonomik sebepler mi yatıyor?
Bütün toplumsal hareketlerin, manevi ve ahlaki
gerikalmışlığın sebebi bütünüyle
ekonomik midir?
Cevap: Bu soruya özet bir cevap vermek
istiyorum. Çünkü sorunun kendisi zaten
geniş kapsamlıdır. Ve ardından şu soruyu da
barındırmaktadır: Toplumda ve tarihte
sosyal değişimin etkeni nedir? Yani
sosyologların cesaretli bir şekilde irdeledikleri,
üzerinde durdukları problem... Burada iki
noktaya değinmek gerekir: Bütün yeni
oluşumlar gibi sosyal değişimlerin de iki türlü
sebep ve etkeni vardır. Bunlardan biri
uzak ve diğeri yakın sebeptir. Peki öyle ise, uzak
ve yakın sebep nedir? Bunu şöyle
örneklendirebilirim. Yağmurun sonucunda
ovalar yeşillenir, otlar yeşermeye başlar.
Ovanın yeşillenmesinin yakın sebebi, yani sonuç
üzerinde doğrudan doğruya etkisi
bulunan sebep yağmurdur. Ne var ki, yağmurun
yağmasının da bir sebebi vardır.
Kuşkusuz o da bulutların oluşmasıdır. Bulutların
oluşmasının sebebi de,
atmosferdeki havanın soğumasıdır. Bunun da
sebebi, dünya ile güneşin birbirinden
uzaklaşması ya da hava akımlarına göre güneşin
bulunduğu noktadır. Bulutların
meydana gelmesinin bir başka sebebi de, deniz
sularının buharlaşmasıdır. Görüldüğü
gibi, sebepler bu şekilde peşpeşe
sıralanmaktadır. Ovanın
yeşermesi gibi bir hadisenin pek çok yakın ve
uzak sebebi vardır. En yakın sebebi de
en son sebebidir. Yani şu anda sözkonusu
ettiğimiz sonuç (Ovanın yeşermesi sonucu)
üzerinde doğrudan etkin olan sebeptir.
Yağmurun yağması ovadaki otların
yeşermesinin yakın 'sebebidir. Güneşin deniz
sularını buharlaştırması uzak sebebidir,
işte sosyolojik meseleler ve olgular da böyledir.
Her olayın sonuca daha yakın bir
veya bir kaç tane yakın sebebi bulunur. Uzak
sebepler de, daha başka sebeplerle
birlikte sonucun meydana gelmesinde etkin rol
oynarlar. Örneğin, uçağın icad
edilmesi gibi bir olayı gözönünde bulunduralım:
Uçağın icad edilmesi sosyoteknik
bir hadisedir. Bu falan bir gurup mühendis veya
teknisyenin, uçmak için bir proje
hazırlayıp böyle bir araçla uçmayı
gerçekleştirmeleri hadisesidir. Dolayısı ile
uçağın
yakın sebebi, uçağın icad edilmesidir. Ne var ki,
böyle bir icadı meydana getiren
mucidin kendisi de bir üniversitede okumuştur,
yani oranın kendi başına yeterli
olmayan bir olgusudur. Ona teknoloji ve
matematik dersi veren hocalar, böyle bir
mühendisi yetiştiren üniversite ve bilim ortamı
bir toplumsal sistemin ürünüdür.
Böyle bir üniversite, siyahların Afrika'sında,
Avusturalya'da veya herhangi bir feodal
toplumda kurulamaz mıydı? Böyle bir üniversite
ancak bilim, teknik ve sanayi
alanında ileri gitmiş bir toplumda kurulabilir.
Aynı şekilde bu üniversite toplumdaki
ileri teknik düzeyin ürünüdür, olgusudur.
Toplumdaki ileri teknik düzey de,
toplumun refahının, kültürel ve sosyal
gelişmişliğinin neticesidir. Çünkü teknoloji
toplum kültürünün bir parçasıdır. Toplumun
kültürü gelişmiş, bu şekli almıştır. Öyle
ki bu kültür de toplumun ekonomik yönden
geliştiğinin göstergesidir. Yaşam
standartlarının yükselmesini sağlayan toplumun
ekonomik yönden gelişmesi de,
bölgesel, siyasi, ideolojik
ve iktisadi sebeplerin ve toplumdaki sınıflar arası
ilişkilerin ürünüdür. Bu da
sonuç üzerinde doğrudan etkisi bulunan bir
sebeptir. Uçağı yapan bay X, uçağın
