Józef Ignacy Kraszewski : zarys bibliograficzny

277 Pages·1966·31.377 MB·Polish

by  Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

BIBLIOGRAFIA LITERATURY POLSKIEJ
„NOWY KORBUT”
Józef Ignacy Kraszewski
Zarys bibliograficzny

Digitalizacja przeprowadzona w ramach zadania „Cyfrowe zasoby
dokumentacji literatury polskiej w wolnym dostępie” realizowanego przez
Fundację Akademia Humanistyczna w partnerstwie z Instytutem Badań
Literackich Polskiej Akademii Nauk i Muzeum Literatury im. Adama
Mickiewicza. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego.

http://rcin.org.pl
BIBLIOGRAFIA
LITERATURY
POLSKIEJ
http://rcin.org.pl
BIBLIOGRAFIA
LITERATURY
POLSKIEJ
„NOWY KORBUT”
TOMY 1—3
PIŚMIENNICTWO
STAROPOLSKIE
Warszawa PIW 1963—1965
TOMY 4—6
OŚWIECENIE
Warszawa PIW
TOMY 7—9
ROMANTYZM
Warszawa PIW
TOM 10
ADAM MICKIEWICZ
Zarys bibliograficzny
Warszawa PIW
TOM 11
JULIUSZ SŁOWACKI
Zarys bibliograficzny
Warszawa PIW
TOM 12
JÓZEF IGNACY
KRASZEWSKI
Zarys bibliograficzny
Kraków
Wydawnictwo Literackie 1967
TOM 13—16
POZYTYWIZM
MŁODA POLSKA
Warszawa PIW
http://rcin.org.pl
•NOWY KORBUT·
JÓZEF IGNACY KRASZEWSKI
http://rcin.org.pl
INSTYTUT BADAŃ LITERACKICH
POLSKIEJ AKADEMII NAUK
BIBLIOGRAFIA LITERATURY POLSKIEJ
• NOWY KORBUT.
PRACA ZAINICJOWANA PRZEZ KAZIMIERZA BUDZYKA
KOMITET REDAKCYJNY
ELŻBIETA ALEKSANDROWSKA-EWA KORZENIEWSKA
JAROSŁAW MACIEJEWSKI · ROMAN POLLAK · IRMINA ŚLIWIŃSKA
STANISŁAW STUPKIEWICZ
ZYGMUNT SZWEYKOWSKI
12
WYDAWNICTWO LITERACKIE KRAKÓW
http://rcin.org.pl
INSTYTUT BADAŃ LITERACKICH
POLSKIEJ AKAD EMI I NAUK
JÓZEF IGNACY
KRAS ZEWS KI
ZARYS BIBLIOGRAFICZNY
OPRACOWALI
STANISŁAW STUPKIEWICZ
IRMINA ŚLIWIŃSKA
WANDA ROSZKOWSKA-SYKAŁOWA
MCMLXVI
WYDAWNICTWO LITERACKIE
KRAKÓW
http://rcin.org.pl
WE WSTĘPNYM GROMADZENIU MATERIAŁÓW
UDZIAŁ WZIĘŁY WSPÓŁPRACOWNICZKI GRUPY OPRACOWUJĄCEJ
BIBLIOGRAFIĘ LITERATURY POLSKIEJ OKRESU ROMANTYZMU:
IRENA BISKUPSKA, j ZOFIA DAJKOWSKA, HALINA GACOWA, ALINA GA WINOWA,
MARIA GNIEWIEWSKA, WANDA ROSZKOWSKA-SYKAŁOWA
REDAKTOR: MARIA RYDLOWA
REDAKTOR TECHNICZNY: AGNIESZKA SUCHAŃSKA
OKŁADKĘ I OBWOLUTĘ PROJEKTOWAŁA EWA FRYSZTAK
http://rcin.org.pl
WSTĘP
Pierwsze zestawienia tytułów utworów J. I. Kraszewskiego wiążą się
z jubileuszem pięćdziesięciolecia twórczości pisarza w roku 1879. Wykazy
chronologiczne ogłosili wTtedy przyjaciele pisarza, Szczepan Bohdanowicz
i Wawrzyniec hr. Engestróm oraz księgarz Aleksander Nowolecki, a ze­
stawienie w układzie alfabetycznym bibliotekarz Biblioteki Jagiellońskiej
Karol Estreicher, wtedy jeszcze nie [w pełni sławy „ojciec bibliografii
polskiej”*.
Przyjaciele korzystali oczywiście z bezpośredniej pomocy pisarza i temu
to zawdzięczamy figurowanie w ich wykazach tytułów dzieł zamierzonych,
np. Lettres sur I'Allemagne (UO-294), lub tytułów pierwotnych, później
zmienionych, np. Sto lat, 1771-1872. Historia ducha i obyczaju polskiego (por.
UO-247). Do Estreichera te wiadomości prywatne nie docierały, albo też
może nie chciał on ich wprowadzać do sw^ej bibliografii konkretnych tytu­
łów drukowanych.
W dniach jubileuszu różne pisma codzienne i tygodniowa podały wy­
kazy utworów Kraszewskiego, nierzadko zaopatrując je uwagą, że w dzie­
jach literatur wszystkich czasów chyba tylko Lope de Vega i Aleksander
Dumas-ojciec posiadają twórczość obfitszą, ale i oni nawret nie napisali więcej,
bo Kraszewski po pierwsze pisał zawsze sam, a po drugie obok utworów
literackich pisał dzieła treści naukowej, prace publicystyczne, artykuły do
czasopism, wreszcie korespondencje. W ogłaszanych wtedy wykazach bo­
gata czasopiśmiennicza twórczość Kraszewskiego była pomijana. Estreicher
nawet w drugim, poszerzonym wydaniu swej bibliografii Kraszewskiego, ogło­
szonej po śmierci pisarza w r. 1887, pomija na ogól utwTory literackie, które
pozostały tylko w czasopismach i nie ukazały się w wydaniach osobnych,
np. Ewunia (UO-201) czy Zemsta Czokoldowa (UO-209).
Piotr Chmielowski wprowadził do swego Spisu chronologicznego utworów
J. I. Kraszewskiego (1830-1887) pozycje czasopiśmiennicze, ograniczył się
jednak do niewielu pism, które miał w sw'ym zasięgu i wśród których, zresztą
* Por. s. 153: Zestawienia bibliograficzne.
http://rcin.org.pl
6 WSTĘP
słusznie, główne miejsce zajmuje Tygodnik Petersburski. Zestawienie Chmie­
lowskiego, ogłoszone w roku 1894, jest do dziś najpełniejszą bibliografią
dzieł Kraszewskiego. Nie straciło ono swej aktualności, ale wystarczyć nie
może, bo jest jednak bardzo niepełne.
Pełna bibliografia twórczości Kraszewskiego! Pełna bibliografia twórczości
bodaj najpłodniejszego pisarza na świecie pozostanie na długi, bardzo długi
czas pragnieniem i marzeniem, jeśli nie w ogóle utopią. Estreicher oblicza
twórczość literacką Kraszewskiego na tomów 600, arkuszy druku 7 500,
stronic 115 000, Brzostowski z oczywistą przesadą szacuje na ok. 200 000
liczbę listów napisanych przez pisarza, żaden z nich jednak nie próbuje nawet
na język liczb przetłumaczyć tekstów ogłoszonych w czasopismach. Trzeba
przejść przez niejeden etap badań nad twórczością naszego „tytana pracy”,
ażeby te liczby nie przyprawiały o zawrót głowy, ale stały się w pełni opano­
wanymi konkretami.
Jednym z tych etapów jest w zamierzeniu autorów obecny zarys bibliograficz­
ny, realizowany jako wypadkowa dwóch tendencji: z jednej strony — chęci wy­
korzystania i uwzględnienia możliwie wszystkich źródeł, z drugiej — szyb­
kiego i podręcznego opracowania bibliografii pisarza znajdującego się pono­
wnie w okresie ogromnej poczytności.
Wykorzystywanie źródeł ograniczyło się głównie do prac drukowanych, rzad­
ko sięgając do rękopisów i z samych założeń pomijając rozproszone, nie tylko
wewnątrz kraju, materiały archiwalne lub ich ocalałe szczątki. Zresztą,
opracowanie pełne samych tylko dostępnych materiałów drukowanych prze­
kroczyłoby rozsądne ramy zamierzonego zarysu. Kraszewski niekiedy ogła­
szał fragmenty swych utworów lub artykuły lekko przeredagowane pod
innymi tytułami. Sprawdzić wszystkie te powiązania i ustalić ich’korelację
to zadanie ciekawe, ale chyba nie najpilniejsze w chwili obecnej. Obok po­
jedynczych dłuższych recenzji książek Kraszewski przez lata całe prowadził
w kilku pismach przeglądy literackie pod różnymi tytułami. Niniejszy zarys
stara się zarejestrować recenzje „samodzielne”, ale nie próbuje nawet zesta­
wiać wykazu wszystkich książek, które Kraszewski recenzował lub omawiał.
Kiedy ktoś zabierze się do tej pracy i wykona ją wyczerpująco i dokładnie,
da zestawienie chyba nie ustępujące rozmiarami całemu naszemu zarysowi.
Podobnie zarejestrowanie tematyki poszczególnych listów „z ustronia”,
„z zakątka” czy „z zagranicy” itd. dałoby wykaz niewiele mniejszy. Zresztą
niemało trudu należałoby jeszcze włożyć i w samo zestawienie pism, w któ­
rych Kraszewski umieszczał swe utwory lub korespondencje. Nasz wykaz po­
daje niespełna dwieście pism i wydawnictw zbiorowych, wśród nich są
uwzględnione chyba wszystk e pisma korzystające z dłuższej stałej współpra­
cy pisarza, ale jeśli chodzi o współpracę dorywczą lub kontakty sporadyczne,
niewątpliwie można by nasze zestawienie uzupełnić kilkudziesięciu tytułami,
do których nie mogliśmy dotrzeć. Ogromna korespondencja Kraszewskiego,
http://rcin.org.pl
WSTĘP 7
rozproszona niemal po całym świecie, jest w zarysie podana tylko w ma­
łym ułamku listów, ogłoszonych drukiem, lub rękopisów znajdujących się
w większych bibliotekach polskich. Czy znajdzie się kiedy badacz, który
by się podjął opracowania całości tej korespondencji?
*
Metoda opracowania materiału w naszym zarysie bibliograficznym zo­
stała przejęta z bibliografii „korbutowej”. Jednym z podstawowych jej za­
łożeń jest ukazanie rozwoju twórczości pisarza i jego recepcji w społeczeń­
stwie nie przez odpowiednio opracowany życiorys, ale przez podanie wszyst­
kich jego utworów w chronologicznym porządku ich powstawania oraz ich
wydań, również w porządku chronologicznym. Układ chronologiczny według
dat powstania zastosowano także do korespondencji, materiałów i opracowań,
nie dało się go zastosować w pełni do układu czasopism, w których Kra­
szewski ogłaszał swe utwory.
W bibliografii typu „korbutowego” układ chronologiczny, wynikający
z przyjętego założenia podstawowego, wydaje się bardziej słuszny niż układ
alfabetyczny, pozornie ułatwiający znalezienie pozycji. Zarys nasz ma dłu­
żyć nie tylko tym, którzy ^szukają konkretnego tytułu utworu pisarza, np.
Lubiany, lub określonej pozycji znanego sobie autora opracowania, np. roz­
prawy P. Chmielowskiego, ale również, i to chyba w stopniu nie mniejszym,
tym, którzy śledzą rozwój twórczości pisarza w określonym okresie, np. po­
bytu w Warszawie, lub szukają prac o nim np. w okresie dwudziestolecia.
Kto zna tytuł utworu lub nazwisko autora opracowania, łatwo do nich
trafi przez indeks, ale przy układzie alfabetycznym nikt by nie umiał z za­
rysu bibliograficznego wyczytać różnicy pomiędzy|'charakterem twórczości
KraszewskiegoTnp. okresu żytomierskiego, warszawskiego i pierwszych
lat drezdeńskich, albo też różnicy w recepcji Starej baśni w końcu XIX
wieku i na początku wieku XX.
Właściwe ukazanie dynamiki twórczości Kraszewskiego wymagałoby po­
łączenia w jeden ciąg wszystkich jego utworów, zarówno oryginalnych, jak
tłumaczonych, zarówno najważniejszych powieści, jak i drobnych artykułów
rozproszonych po czasopismach. Niestety, niewspółmiernie słabe dotychczas
opracowanie działalności publicystycznej Kraszewskiego w porównaniu ze
znajomością jego twórczości literackiej dałoby w połączeniu raczę zdefor­
mowany obraz całości, rażący dysproporcją np. trzytomowej powieści Tu­
łacze i recenzji Ruysdaela B. Zaleskiego w bezpośrednim sąsiedztwie. Po­
nadto włączenie wszystkich artykułów, „listów” itp. w jeden ciąg twórczości
zatarłoby bogaty obraz działalności publicystycznej pisarza, chyba nie mniej­
szej ilościowo i nie mniej'ważnej społecznie niż właściwa twórczość literacka.
Obecny zarys jako dwa główne rozdziały twórczości Kraszewskiego roz­
różnia „Utwory oryginalne” i „Publikacje w czasopismach i wydawnict-
http://rcin.org.pl