İşte Eseriniz:100 Göstergede Kuruluştan Çöküşe Türkiye Ekonomisi

355 Pages·7.141 MB·Turkish

by  Mustafa Sönmez

İşte Eseriniz!..
100 Göstergede
Kuruluştan Çöküşe
Türkiye Ekonomisi
MUSTAFA SÖNMEZ • İşte Eseriniz!..
MUSTAFA SÛNMEZ 1955’te Van’da doğdu. 1978’de ODTÜ İdari Bilimler Fakülte-
si'nden mezun oldu. Çeşitli sendikalarda uzman olarak çalıştı. 1980 yılında De­
mokrat gazetesinde başlayan gazetecilik yaşamını editör-yazar olarak Nokta, Anka
Ajansı, Söz, Ekonomik Panorama, Para, Skylife ve Ekonomik Forum'da sürdürdü.
Birçok dergide yer almış bilimsel makalelerinin yanı sıra Türkiye ekonomisi üzeri­
ne yayımlanmış kitapları bulunmaktadır. 1990 sonrasında yayımlananlar şunlar­
dır: Kırk Haramiler, Türkiye'de Holdingler (Gözlem Yayıncılık, 1987; Arkadaş Yayı­
nevi. 1990), Dogu Anadolu'nun Hikayesi: Ekonomik ve Sosyal Tarih (Arkadaş Yayı­
nevi, 1990), Türkiye'de Gelir Eşitsizliği (iletişim Yayınları, 1991), Türkiye'nin Sos­
yal ve Ekonomik Atlası (ITO Yayını, 1991), 100 Soruda Dışa Açılan Türkiye Kapita­
lizmi (Gerçek Yayınları, 1992), Grafiklerle [stanbul: Sosyal ve Ekonomik Atlas (İs­
tanbul Belediyesi Yayını, 1994), İstanbul'un iki Yüzü (Arkadaş Yayınları, 1996),
Bölgesel Eşitsizlik (Alan Yayıncılık, 1998), 75 Yılda Para'nm Serüveni (Tarih Vakfı
Yayınlan, 1998), Gelir Uçurumu (OM Yayınlan 2001), 100 Göstergede Kriz ve Yok­
sullaşma (İletişim Yayınlan, 2002), Filler ve Çimenler; Medya ve Finans Sektörün­
de Doğan / Anti-Anti Doğan Savaşı (iletişim Yayınlan, 2003).
Bu kitapta yer alan grafik ve tablolar kaynak gösterilmeden iktibas edilemez.
İletişim Yayınları 885 • Bugünün Kitapları 86
ISBN 975-05-0123-3
© 2003 İletişim Yayıncılık A. Ş.
1. BASKI 2003, İstanbul (1000 adet)
KAPAK Utku Lomlu
KAPAK FILMI4 Nokta Grafik
UYGULAMA Mine Bulut
DOZELTl Asude Ekinci
MONTAJ Şahin Eyilmez
BASKI ve CİLT Sena Ofset
tletişim Yayınları
Klodfarer Cad. İletişim Han No. 7 Cagaloglu 34122 tstanbul
Tel: [phone] • Fax: [phone]
e-mail: [email protected] • web: www.iletisim.com.tr
MUSTAFA SÖNMEZ
İşte Eseriniz!..
100 Göstergede
Kuruluştan Çöküşe
Türkiye Ekonomisi
i l e t i ş i m

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ................................................................................................................................................9
BİRİNCİ BÖLÜM
DÜNDEN BUGÜNE TÜRKİYE'NİN 100 GRAFİĞİ................................13
Büyüme, Enflasyon, Yatırım
1- YILDA YÜZDE 5 BÜYÜYEN EKONOMİ, 1990'LARDA TEKLEDİ
2- YOKSUL ÜLKE STATÜSÜNDEN ORTA GELİRLİ ÜLKE LİGİNE
DEVLETÇİLİKTEN ÖZEL BİRİKİME
4- YATIRIMLAR MİLLİ GELİRİN YÜZDE 26'SINI AŞAMADI
5- YATIRIMLARDA ALTYAPI/KONUT-SANAYİ NÖBETİ
6- ENFLASYONLA TANIŞMA - 1970 SONRASI
7- 1980'LERDEN2000'LERE SÜREKLİ ENFLASYON
(8r TEFE'DE FİYAT ARTIŞLARI, KAMUDA ÖZELDEN DAHA YÜKSEK
Sanayileşme
9- SANAYİLEŞME TUTKUSU 1960'LAR VE 1970'LERDE KALDI
10- YATIRIM, 1960'LARDAVE 1970'LERDE; HASAT SONRAKİ DÖNEMDE
11 - İHRACATTA TARIMDAN SANAYİYE
1980 SONRASI SANAYİSİZLEŞME SORUNU
JL3- SANAYİNİN İSTİHDAMA KATKISI SINIRLI KALDI
Of- TÜKETİMDEN ARA MALI ÜRETİMİNE
15- SANAYİDE KORUMADAN REKABETE
16- GIDA SANAYİSİNİN ESKİ HÜKMÜ YOK
17- TEKSTİL-KONFEKSİYON: EMEK SEKTÖRÜ
18- METAL EŞYA, MAKİNA VE OTOMOTİV - GELİŞEN SANAYİİ
19- ÖZEL BÜYÜK SANAYİ FİRMALARINDA KATMA DEĞER VE
KÂRLAR DÜŞÜŞTE
20- ÖZEL BÜYÜK SANAYİ ÜRETİM ZARARINI FAİZLE KAPATIYOR
Tarım
21- TARIMDA HIZLI EROZYON
22- TARIM İYİCE MARJİNALLEŞİYOR
23- YATIRIM, ÜRETİM VE İSTİHDAMDA TARIMIN GERİLEMESİ
24- TARIMDA MODERNLEŞME ÇOK YAVAŞ
25- VERİM YILLARA GÖRE ARTSA DA DÜŞÜK
26- TARIM ALANLARINDA 30 YILDA YÜZDE 2.5 AZALMA
27- HAYVANCILIKTA DA VERİM DÜŞÜK
28- TOPRAK BÖLÜNÜYOR, İŞLETMELER CÜCELEŞİYOR
29- TARIMDA İHRACATÇILIKTAN İTHALATÇILIĞA
Enerji, İnşaat, Ulaştırma/Haberleşme
30- ENERJİDE DIŞA BAĞIMLILIK ARTIYOR
31- ELEKTRİK ÜRETİMİ İTHAL DOĞALGAZ İLE ARTIYOR
32- HAM PETROL VE DOĞALGAZ FATURASI KABARIYOR
33- KENTLEŞME KONUTU, KONUT İNŞAATI YARATTI
34- İNŞAATTA KRİZ DÖNEMİ
35- ULAŞTIRMA-HABERLEŞME HER DEM CANLI
36- KARAYOLLARININ ÖNLENEMEZ YÜKSELİŞİ
37- KARAYOLLARINDA OTOYOL SAVURGANLIĞI
38- DEMİRYOLLARINA ÜVEY EVLAT MUAMELESİ
39- DENİZCİLİKTE YABANCI BAYRAK HAKİMİYETİ
40- HAVAYOLLARINDA DURMAK YOK
41- TELEFONDA ATILIM YILLARI - 1990 SONRASI
42- CEP TELEFONU PATLAMASI
43- 1980 SONRASININ SEKTÖRÜ: TURİZM
44- İHRACAT, 1980 SONRASI HIZLA ARTTI
45- İTHALAT, 1970 SONRASI BÜYÜDÜ
46- CARİ AÇIK 1980 SONRASI DÖNEMDE BÜYÜDÜ, KRİZLER SIKLAŞTI
47- DAHA ÇOK TİCARET, DAHA ÇOK DIŞ AÇIK
48- İHRAÇ PAZARLARI NEREDEN NEREYE?
49- İTHALAT NEREDEN ?
50- İTHALATTA TÜKETİMDEN ARA MALI VE YATIRIM MALINA
51- İHRACATTA TARIMDAN SANAYİ ÜRÜNLERİNE
52- 1980, 1994, 2001: DOLARIN PİK YILLARI
53- TL'NİN EN ÇOK DEĞER KAYBI 1991-1994 DÖNEMİNDE
54- REEL KURDAN UZAKLAŞMA-YAKINLAŞMA
55- 1980 ÖNCESİNİN SABİT KUR DÖNEMİ
56- YABANCI SERMAYE ÇEKMEDE HEDEFLERE ULAŞILAMADI
Dış ve İç Borçlar
57- DIŞ BORÇTA RESMÎ KREDİLERDEN SICAK PARAYA
58- İÇ BORÇLANMA 1990 SONRASI HIZLANDI
59- DIŞ BORÇ ANAPARA VE FAİZİ, MİLLİ GELİRİN YÜZDE 17'SİNE ÇIKTI
60- ÖZEL SEKTÖRÜN DIŞ BORÇ YÜKÜ DE ARTTI
61- İÇ BORÇLARI ÇEVİRME TELAŞI
Kamu Mâliyesi
62- DEVLETİN GELİRİ AZALDI, GİDERİ ARTTI: AÇIK BÜYÜDÜ
63- FAİZİN ÖNLENEMEYEN YÜKSELİŞİ
64- 100 FAİZE, 13 EĞİTİME
65- FAİZ GELDİ; YATIRIMCI, SOSYAL DEVLET GİTTİ
66- MEMURA, EMEKLİYE BÜTÇEDEN DAHA AZ PAY
67- FAİZLERİ ÖDEMEK İÇİN SIKI BÜTÇE
68- BÜTÇEDEN SAĞLIĞA AYRILAN PAY ARTMIYOR
69- BÜTÇEDEN EĞİTİME AYRILAN PAY DA AZALDI
70- KIT'LERE 1980 SONRASI TASFİYE
71- KIT'LERİ ÖZELLEŞTİRMEDE BAŞARISIZ DENEYİM
72- VERGİ YÜKÜ: ARTTI AMA YETMEDİ
73- DEVLET GELİRLERİ YETERSİZ, YÜK ADALETSİZ
74- İŞÇİNİN GELİR VERGİSİ YÜKÜ AZALTILSA DA HÂLÂ AĞIR
75- ŞİRKETLERİN KURUMLAR VERGİSİNİN TOPLAM VERGİYE
KATKISI YÜZDE 10'LARDA
76- VERGİDE KAÇAK ARTTI, AMA "AF"FEDİLDİ
77- SERBEST MESLEK SAHİPLERİ İŞÇİDEN AZ VERGİ ÖDÜYOR
Finans/Tasarruf
78- BANKACILIKTA 1990 ŞİŞKİNLİĞİ VE KIRILMASI
79- FAİZLERDE İKİ DÖNEM
80- DÖVİZE SERBESTİ VE DÖVİZ HESABINDA YÜKSELİŞ
81- BÜYÜME DÖNEMİNDE KREDİ HACMİNDE GENİŞLEME
82- KAYNAKLAR DEVLETE YÖNELDİ
83- BORSADA DALGALI SEYİR
84- YURTİÇİ TASARRUFLAR 188 MİLYAR DOLARI AŞTI
Gelir Dağılımı .
85- GELİR EŞİTSİZLİĞİ HİÇ DEĞİŞMİYOR
86- TARIM GELİRLERİ AZALIYOR, KÂR/FAİZ/RANT BÜYÜYOR
87- 2001 KRİZİNDEN ÖZEL SEKTÖR İŞÇİLERİ VE
TARIM ZARARLI ÇIKTI
88- BÖLGESEL EŞİTSİZLİKTE UÇURUM BÜYÜYOR
89- REEL ÜCRETLERDE EROZYON
90- GREV HAKKINA TIRPAN, BÖLÜŞÜMÜ DE BOZDU
Sosyal Değişimler
91- ÇALIŞAN ORDUSU - 80 YILDA 5 MİLYONDAN 20 MİLYONA
92- NÜFUS ARTIŞI YAVAŞLIYOR, KENTLEŞME SÜRÜYOR
93- UYGARLIĞIN NİMETLERİNDEN MAHRUMİYET
94- KADININ TOPLUMSAL ROLÜ YAVAŞ DA OLSA DEĞİŞİYOR
95- SOSYAL GÜVENCEDEN MAHRUMİYET
96- MEKTUP "OUT", CEP "İN"
97- AİLE BÜTÇELERİNİN YÜZDE 37'Sİ MUTFAĞA
98- KONUTLARIN YÜZDE 60'l 1980'DEN ÖNCE YAPILMIŞ
99- KONUTLARIN YÜZDE 86'SI SOBALI
100- EVE, ÖNCE BUZDOLABI, TV, SONRA ÇAMAŞIR MAKJNASI
İKİNCİ BÖLÜM
SERMAYE BİRİKİMİNİN 80 YILI VE SANAYİLEŞME 115
SERMAYE BİRİKİMİ SÜRECİNİN KİLOMETRETAŞLARI....... 117
SEKSEN YILIN SANAYİLEŞME SERÜVENİ................................. 183
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRKİYE EKONOMİSİNİN KRONOLOJİSİ: 1923-2002..................213

ÖNSÖZ
ABD askerlerini yurtta bulundurma ile ilgili tezkerenin aki-
beti öncesinde CNN Türk’te Mehmet Ali Birand’ın soruları­
nı yanıtlayan AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan,
Birand’ın “Siz IMF’yi pek sevmiyorsunuz galiba?” sözleri
üzerine şunları söylüyordu: “IMF’nin dürüst, doğru yakla­
şımları var. Ama bunun yanında çok yanlış, olmazsa olmaz
ve adeta bir ülkenin siyasi iradesine müdahaleye yönelik
yaklaşımları var. Bunu kabul etmek mümkün değil. Sen be­
nim alacaklımsm, eyvallah. Planın belli. Bu plan içerisinde
ödemelerini yaparım. Ama bu ödemelerini yaparken bu
müdahaleler bir yere kadar.” Türkiye’nin ekonomisinin bu­
gün düzgün olması durumunda ABD ile yapılan pazarlığın
da, Kıbrıs’taki durumun da çok farklı olacağını vurgulayan
AKP lideri Tayyip Erdoğan, sözlerini şöyle sürdürmüştü:
“Bütün iş, güç, güç, güç. Şimdi Almanya’yı konuşturan
bu değil mi, Fransa’yı konuşturan bu değil mi, Rusya’yı ko­
nuşturan bu değil mi? Türkiye bir yerde ekonomik güçsüz­
lüğünün faturasını ödüyor. Eskiden siyaset ekonomiyi idare
ediyordu. Şimdi ne yazık ki, ekonomi siyaseti idare ediyor.
9