Harput Yollarında I - İshak Sunguroğlu

408 Pages·2010·24.75 MB·Turkish

İshak SUNGUROĞLU, 18 Mart 1888 de Harput'ta doğmuştur. Babası
Yemen'de şehit düşen mülazim'i evvel Abdülhamit Hamdi Efendi, annesi gene Sun­
guroğlu ailesinden Mümine Hanımdır. İlk eğitimini Kamilzade Hafız Tevfik Efendi
mektebinde tamamladıktan sonra Elaziz Askeri Rüştüyesi'nde ve Elaziz Mülkiye
idadisinde okuyarak 1907 yılında mezun olmuştur. Daha sonra Kamil Paşa Med­
resesinde Müftü Kemal Efendiden ders alarak bir yıl kadar Medrese eğitimi gör­
müştür.
1908-1914 yıllan arasında Elaziz Adliyesinde ve Vilayet encümen ki­
tabetinde çalışmış, askerlik dönüşü bir süre memuriyete devam ederken, Harput
Numune İptidaisinde resim ve beden terbiyesi öğretmenliği yapmıştır. Daha sonra
dayısı Hacı Kerim Efendi'nin yönettiği bir şirkette ticaret hayatına atılmış, 1922
yılında istanbul'a yerleşerek kendi adına ticarete başlamıştır. Ancak; büyük bir
yangında evinin ve eşyalarının yanması üzerine, 1935 yılında memuriyete dönmüş,
1954 yılına kadar istanbul'da çeşitli kurumlarda çalışarak emekli olmuştur.
Bu dönemde kendisinin de büyük katkılarıyla kurulan "Elazığ Lise-
si'nden Yetişenler Cemiyeti"nin uzun yıllar başkanlığını yaparak, ihtiyaç içindeki
öğrencilerin barınma ve yetişmelerine büyük emek vermiştir.
Türk musikisine olan aşinalığına sıla hasretini de katarak Harput şar­
kı ve türkülerinin asıllarına uygun olarak yaşatılmaları için büyük emekler ver­
miş, bunları makamlarına göre guruplandırarak, ses ve usul yönünden devrin
üstatları Harput'lu okuyucuların seslerinden teyp bandına aldırarak Rahmetli Vas-
fi AKYOL aracılığı ile notaya geçirtmiştir.
1948 yılında yazmağa başladığı Harput Yolları için defalarca Harput
ve Elazığ'ı ziyaret etmiş, ayrıca gerekli bilgi ve belgeler için muhtelif şehirler­
deki kütüphane ve arşiv dairelerinde 1977 yılına kadar bıkmadan çalışmıştır.
Aynı yıl yaz aylarında bir gün İstanbul'da ziyaret ettiğimde, kendi­
sini masa başında çılışırken buldum, iyice yaşlanmış zorlukla yazıyordu. Bana,
"Harput'un hatırı için olsa gerek, Allahım bana arkadaşlarımdan çok daha uzun
ömür bahşetti. Bir yıl daha müsaade etse Harput Yolları'nın beşinci cildini tamam-
layabilsem görevim bitmiş olacak, fakat bundan sonrası için pek müsaade edile­
ceğe benzemiyor." dedi. Bu konuşmadan üç ay sonra eserinin beşinci cildini
tamamlayamadan 5 Ekim 1977 tarihinde 88 yaşında Hakkın Rahmetine kavuştu.
Cenazesi istanbul'da bulunan bütün Elazığ'lı hemşehrilerinin ve diğer sevenlerinin
elleri üzerindç Feriköy Mezarlığı'nda toprağa verildi. Allahm Rahmeti üzerine
olsun.
Prof. Kerim SUNGUROĞLU
İ S H AK S Ü N G U R O Ğ L IJ
H A R P UT
Y O L L A R I N DA
Portresi, coğrafyası, tarihi, âbideleri, ilim müesseseleri,
âlimleri, şairleri, zengin folkloru, aile tarihleri, âdet ve
an'aneleriyle eski Harput
B İ R İ N Cİ C İ LT
Bu ciltte 161 resim ve yazı, bir harita
ve bir de kroki vardır.
İ S T A N B UL
19 5 8

TAKDİM
Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı olarak bugün, engin
bir sevinç ve gururun içerisindeyiz. Zira,"Harput Yollarında"yı
eksiksiz sizlere ulaştırmış bulunuyoruz.
Sahibolduğunuz bu eser için, birşeyler yazmak bizleri
aşar. Çünkü 29 yılda gerçekten geceli gündüzlü, tarifsiz
uğraşlar ve sıkıntılarla yazılmış, kalpten duyulmuş, yaşanmış
Ve bir karşılık beklenmeden kağıda dökülmüştür. "Harput
Yollarında" hemen hemen sayılı bir iki ilimiz hariç, şehrimize
nasibolan bir kültür hazinesidir. Türk Tarihi ve yöresel
Türkiye araştırmaları için, tartışmasız bir büyük kaynaktır.
Bu eserde tarihi ve coğrafyası ile, düğünü derneği ile,
gelenekleriyle kendimizi ve geçmişimizi bulacaksınız. Yaşayan
değerlerimiz için gururlanacak ve coşacak, kaybolan ve
unutulanlar için yanıp tutuşacaksınız.
Vakfımıza bağışlamaları ile, bu kültür hazinesinin gün­
celleşmesini sağlayan, ayrıca geliri ile, ihtiyaç içerisindeki
Elazığlı Üniversite öğrencilerine büyük destekte bulunan kıy­
metli kızı, Ayten ÖZÇELİK hanımefendiye ve oğlu Prof. Dr.
Sayın Imer SUNGUROĞLU'na Vakfımız ve bütün Elazığlılar adına
sonsuz sevgi ve saygılar sunuyorum.
Harputlu doğup, Harputlu yaşayan ve 1948 senesinde
oluşturmaya başladığı bu eseri, tarifsiz zorluklar içerisinde
29 yıl aralıksız bir oya gibi işleyen, son zamanında bile beşinci
cildini bitirebilmek için "Yüce Allahından bir yıl daha ömür
niyaz eden" memleketimizin değerli evladı merhum ishak
SUNGUROĞLU'nun aziz hatırası önünde saygıyla eğiliyorum.
Nur içinde yatsın.
^' 7
Prof. Or. Koksal BALOŞ
Vakıf Yönetim Kurulu Başkanı

Î Ç Î N D E K t L ER
B i r i n ci C i lt
Sahife
Harput hakkında nefis bir şiir ve resimlerle eski Harput şehri V — XVI
G i r iş 1 - 8
Şehrin Portresi 9 — 1*
Harput'un coğrafi durumu 15 37
Harput tarihi hakkında ilk söz 3 7 — 41
Harput kelimesinin orijin • 42 — 48
Harput ve dolaylarındaki eski eserler 49 — 57
Hurriler idaresinde Harput 58 — 59
Etiler •• " 6 0 — 61
Asûrlar " " 62 — 63
Urartular " " 64—67
Medler " " 6 8 — 69
Persler " 7 0 — 71
Partlar " " 7 2 — 73
Sâsâniler " " 7 4 — 77
Selefküsler " " Î8
Ermeniler " " 7 9 — 84
Rorrta ve Bizans devirleri 85 — 90
Suphane kırallığı 91
îlk İslâm halifeleri devrinde Harput 92
Emeviler devrinde Harput 93
Abbasiler devrinde Harput 94 — 95
Bölg'eye Türk akınları 96 — 101
Harputda Çubuk emareti 102
Selçukiler devrinde Harput 103 — 109
Artuk oğulları devrinde Harput ve Belek Sultan . . 110 — 116
Bölgeye Moğol akınları 117 — 118
Dülkadir oğulları devrinde Harput 119 — 121
Akkoyunlular devrinde Harput 122 — 131
Osmanlılar devri ve bunların menşe'leri 132 — 133
Yavuz Sultan Selim devri 134 — 138
Kanunî Sultan Süleyman devri 139—142
IV. üncü Murad devri 143 — 154
İki buçuk asırlık perdeli bir devir 155 — 157
II. nci Sultan Abdülhamid devri 158 — 162
V. inci Sultan Mehmed Reşad devri 163 — 181
VI. ncı Mehmed Vahdettin devri 182 — 189
Harput ve Elâzığın nüfusu 190 — 197
Harput - Elâzığ; vilâyetinin idarî cephesi: Yavuz Sultan Selim
devrinden bu güne kadar 198 — 238
Harputün mahalleleri 239 - 242
Askerî durum 243 - 246
Harputun kazaya tahvili ve Kaymakamlar 247 - 252
Sıhhat işleri ve içtima! yardım 253 - 257
I>isan 258
Harputun tarihî âbideleri... Süt Kalesi 259 - - 269
Harputun camileri: Alacalı cami 270 - • 273
Ağa. camii 273 - • 276
Ahmed bey camii 276 - • 277
Esadiye - Arslâniye camii 278
Kale camii 279
Kurşunlu camii 280 -— 282
Meydan Camii 282 -— 284
Sarahatun camii 285 -— 302
Ulu camii 302 -— 309
Mescitler: Âlâca mescit ve türbesi 310 • — 315
Ahi Musa mescidi ve türbesi 315 -— 316
Bekir çavuş mescidi 316 -— 317
Hoca, Hacı, Kara Sofu mescitleri 317 • — 318
Kökçü zade. Müderris mescitleri 318
Mehmed aga, Meydan mescid-i cedidi, Ortak mescitleri . . 319 — 320
Peygamber, Tahiriye mescitleri . . . . . . . . .. 320 •
Zahri baba mescidi ve türbesi 321 — 321
Zaviye ve ziyaretgâhlar: Ankuzu baba . 322
Seyyid Ahmed Kürdi türbesi 323 — 323
Beşik baba, Ceiâl baba ve altı nefer arkadaşlarına ait türbeleri 324-
Fatih Ahmed türbesi 325 • — 325
İbrahim baba türbesi 330 • — 330
Mansur baba türbesi 331 — 331
Nadir baba türbesi ve Nazır baba türbe ve tckycsi . . .. 333 — 333
Şeyh Hacı Osman Bedreddin türbesi . 334 — 334
Şeyh Şerafettin türbesi 335 — 335
Üryan baba türbesi 336 — 336
Civar köylerdeki ziyaretgâhlar 340 — 340
Kiliseler: Sürp Agop, İğdeli kilise 343 — 342
Katolik, Sürp Karabet kiliseleri 344 — 344
Protistan kilisesi 347 — 347
Süryani ve Sinabut kiliseleri 348 — 348
Mar Şemûn ve Yakubi kiliseleri 349 — 356
Hamamlar : Hoca hamamı 357 — 362
Paşa ve Cimşit hamamları 362 — 363
Hacı Yunus hamamı 363 — 364
Kale hamamı 364 — 365
Dere hamamı . 365 — 366
Arslâniye, Eski ^cale altı, Şehroz hamamları 366
Çeşmeler : 367 — 376
H ARPU T A SESLENİŞ
O yıkık âbidelerden okunur her kederin,
Nerde âvâze - i tekbirle dolan kubbelerin?
Kal'e burcundan asırlar uyanırken sesine.
Biz unuttuk seni bir lâhzada nankörcesine..
Seslenir maziye hasretle bakıp yaşlı çınar,
Kayalardan süzülür gönlüme dem dem mayalar,
Evliya toprağı Harput, ulema meşheridir,
Seni takdirle gören gözleri öpsek yeridir (1).
(1) Bu nefis parça. Haydar Dumanın en son çiirlerindendir, kitabımın başına
koymakla büyük haz duymaktayım.