Handboek voor de behandeling van alcoholverslaving: De community reinforcement approach

195 Pages·2014·1.954 MB·Dutch

by  Robert J. Meyers, Jane Ellen Smith (auth.), Peter Greeven, Laura DeFuentes-Merillas, Hendrik Roozen (eds.)

Robert J. Meyers
Jane Ellen Smith
Handboek voor de behandeling van alcoholverslaving
Robert J. Meyers
Jane Ellen Smith
Handboek voor de
behandeling van
alcoholverslaving
de community reinforcement approach
Tweede druk, 2014
Nederlandse bewerking door:
Peter Greeven
Laura DeFuentes-Merillas
Hendrik Roozen
Houten2014
ISBN 978-90-313-9751-8
© 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geau-
tomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch,
mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j°
het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel
17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting
Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in
bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te
wenden.
Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen.
Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die even-
tueel in deze uitgave voorkomen.
NUR 772
Ontwerp omslag: Houdbaar, Deventer
Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg
Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., Pune, India
© The Guilford Press, 1995
A Division of Guilford Publications, Inc.
‘Handboek voor de behandeling van alcoholverslaving’ is oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd in 1995
onder de titel ‘Clinical Guide to Alcohol Treatment’.
Bewerking in het Nederlands: Peter Greeven, Laura DeFuentes-Merillas en Hendrik Roozen
Bohn Stafleu van Loghum
Het Spoor 2
Postbus 246
3990 GA Houten
www.bsl.nl
V
Foreword
The Community Reinforcement Approach (CRA) has been cited in numerous literatu-
re reviews as one of the most efficacious treatments for substance abuse. CRA has been
evaluated in dozens of clinical trials starting in 1973. CRA continues to be examined
around the world and current studies continue to evaluate the effectiveness of CRA.
For over 40 years CRA has proven to help alleviate the suffering of alcohol and drug
dependence. CRA is one of the few treatments that has shown to be an effective tool
serving these diverse individuals. In William R. Miller’s 2011 book Treating Addiction:
A Guide for Professionals, he states that CRA is the only evidenced based treatment
that has never had a negative clinical trial, he also goes on to say that CRA is the lon-
gest standing evidence based treatment in the addiction field.
CRA has been used with inpatient programs, day treatment programs, outpatient
programs, aftercare programs, homeless programs and programs that assist runaway
teenage clients. In all cases CRA has proven to be an effective treatment to reduce use
of alcohol and other drugs, and to increase the use of positive aspects of society, like
schools, jobs, positive family involvement, and use of positive social and recreational
activities.
Currently CRA is being used in the United States, Australia, Canada, Finland, Germa-
ny, Ireland, New Zealand, Poland, Sweden, the United Kingdom, and the Netherlands.
CRA treatment in the Netherlands has been spearheaded by Hendrik Roozen who has
conducted clinical trials, and has published a systematic review of the effectiveness of
CRA in alcohol, cocaine and opioid addiction (Roozen et al., 2004).
To Roozen’s credit he had introduced and trained the alcohol and substance misuse
program staff members of Novadic-Kentron and IrisZorg in the last five years. In this
process he was strongly supported by leading persons such as Peter Greeven and Laura
DeFuentes-Merillas. The commitment to embrace CRA as part of a comprehensive tre-
atment system by these forward thinking treatment centers is encouraging. The efforts
of these programs are a testament to their progressive thinking and their dedication to
the people they serve.
The second edition of this Dutch book translation Clinical Guide to Alcohol Treatment
will make this empirically based treatment accessible to Dutch psychiatrists, physicians,
psychologists, therapists, social workers and case workers and complete this important
step to have CRA become an integral part of substance abuse treatment in the Nether-
lands.
I commend this excellent translation of our CRA book and believe it will make a sub-
stantial contribution to support substance abuse treatment in the Netherlands. This book
should be an essential book to add to all therapist’s and addiction worker’s libraries.
VI F oreword
I want to give a special thanks to my good friend and colleague Hendrik Roozen whose
dedication and determination to good science and hard work have brought CRA re-
search, CRA training, and renewed interest in evidence based treatments to the Nether-
lands. He has also been part of a select team of experts bringing CRA to other countries
in Europe.
Robert J. Meyers, Ph.D.
Associate Research Professor Emeritus in Psychology,
and Director of Robert J. Meyers, Ph.D & Associates.
The University of New Mexico
USA
VII
Inhoud
1 Geschiedenis van de Community Reinforcement Approach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.2 De eerste CRA-onderzoeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.3 Verdere ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.4 Tot besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
2 CRA-assessment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.1 De motivatie identificeren en vergroten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.2 Achtergrondinformatie en informatie over middelengebruik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.3 CRA-functieanalyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2.4 Tot besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
2.5 Bijlage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
3 Sobriety sampling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.1 Introductie van sobriety sampling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
3.2 Tot besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
4 Gebruik van disulfiram binnen CRA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
4.1 Disulfiram als behandeloptie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
4.2 Steun van belangrijke anderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
4.3 Het disulfiramcontract . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
4.4 Tot besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
4.5 Bijlage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
5 CRA-behandelplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
5.1 Tevredenheidslijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
5.2 Behandeldoelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
5.3 Tot besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
5.4 Bijlage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
6 Training gedragsvaardigheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
6.1 Training communicatieve vaardigheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
6.2 Training probleemoplossende vaardigheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
6.3 Training in vaardigheden: drank weigeren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
6.4 Tot besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
6.5 Bijlage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
7 Additionele CRA-technieken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
7.1 Loopbaanbegeleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
7.2 Oplossingsgerichte oriëntatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
VIII Inhoud
7.3 Prompt rule . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
7.4 Training beperkte blootstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
7.5 Omkering van motivatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
7.6 Zelfstandigheidstraining . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
7.7 Tot besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
8 Sociale activiteiten en vrijetijdsbesteding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
8.1 Een prosociale leefstijl ontwikkelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
8.2 Tot besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
9 CRA-relatietherapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
9.1 Overzicht van CRA-relatietherapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
9.2 Positieve verwachtingen scheppen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
9.3 CRA Relatietevredenheidslijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
9.4 Het formulier Een ideale relatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
9.5 Registratieformulier om dagelijks aardig te zijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
9.6 Tot besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
9.7 Bijlage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
10 CRA-terugvalpreventie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
10.1 Functieanalyse: terugvalpreventie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
10.2 Tot besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
10.3 Bijlage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
11 Het CRA-perspectief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
11.1 Veelvoorkomende omissies bij de toepassing van CRA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
11.2 CRA: breed toepasbaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Literatuurlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
CRA-begrippenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
IX
Over de auteurs
Prof. dr. Robert J. Meyers is verbonden als emeritus hoogleraar aan de Universiteit van
New Mexico. Meyers is in 2002 onderscheiden met de ‘Dan Anderson Research Award’
van de Hazelden Foundation, in 2003 met de Young Investigator Award van de Research
Society on Alcoholism en in 2005 met de Alumni Achievement Award van de School
of Social Work van de Universiteit van Southern Illinois. Meyers is al meer dan 35 jaar
werkzaam op het terrein van middelengebruik en heeft diverse boeken en tientallen
artikelen gepubliceerd. Hij is bekend vanwege zijn charismatische trainingen en work-
shops over diverse onderwerpen. Hij is een van de grondleggers van de Community
Reinforcement Approach (CRA) voor ambulante behandeling, en de grondlegger van
de Community Reinforcement and Family Training (CRAFT). Hij heeft meer dan ze-
ventig wetenschappelijke artikelen en papers gepubliceerd en hij is coauteur van vijf
boeken over behandeling van verslaving, inclusief Clinical Guide to Alcohol Treatment:
The Community Reinforcement Approach, Get Your Loved One Sober: Alternatives to
Nagging, Pleading and Threatening en Motivating Substance Abusers to Enter Treatment:
Working with Family Members.
Prof. dr. Jane Ellen Smith is hoofd van de afdeling psychologie aan de Universiteit van
New Mexico. Smith is klinisch psycholoog en gespecialiseerd in zowel middelengebruik
als eetstoornissen. Zij ontving twee beurzen van het National Institute on Alcohol
Abuse and Alcoholism om de CRA-methode te testen onder daklozen. Behalve dat zij
de afgelopen 27 jaar gedoceerd heeft aan de afdeling psychologie, is zij de afgelopen 20
jaar veelvuldig betrokken geweest bij het trainen van hulpverleners in de verslavings-
zorg over de hele wereld. Ook is zij op dit moment consultant voor hulpverleners die
getraind worden in de Adolescenten Community Reinforcement Approach (ACRA).
Over de Nederlandse editors
Dr. Peter Greeven (klinisch psycholoog) is hoofd Research & Development van Nova-
dic-Kentron. Daarnaast verricht hij parttime werkzaamheden als pro justitia rappor-
teur voor het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en psychologie (NIFP),
en is hij voorzitter van de sectie Verslavingspsychologie van het Nederlands Instituut
van Psychologen (NIP). Hij heeft onder andere gepubliceerd over forensische psychi-
atrie, terbeschikkingstelling, evidence based practice, gedragstherapie, risicotaxatie en
persoonlijkheidsstoornissen.
Dr. Laura DeFuentes-Merillas is cognitief gedragstherapeut VGCt, psychotherapeut
i.o. en senior wetenschappelijk onderzoeker bij Novadic-Kentron. Als scientist-prac-
titioner is ze betrokken bij verschillende onderzoeksprojecten naar de diagnostiek en
behandeling van problematisch gebruik van internettoepassingen en gameverslavin-
gen, en is zij trainer en adviseur bij de implementatie van Contingency Management en
X Over de auteurs
CRA+Vouchers behandelingen. Naast haar wetenschappelijke activiteiten is ze gastdo-
cent bij GZ en KP postdoctorale opleidingen en behandelt zij cliënten bij Psychologen
Praktijk Vught.
Prof. dr. Hendrik Roozen is als bijzonder hoogleraar Verslaving verbonden aan Tranzo,
wetenschappelijk centrum voor zorg en welzijn van Tilburg University. Hij is daarnaast
werkzaam voor het adviesbureau Roozen & Meyers Consultancy. Vanuit dit bureau
organiseert hij CRA-trainingen, verzorgt hij werkbegeleidingen en supervisietrajecten
voor hulpverleners, en verricht hij consultaties bij tal van gezondheidszorg-, forensi-
sche en verslavingszorginstellingen. Ook is hij bestuurslid van de sectie Verslavingspsy-
chologie van het NIP en als staflid (gecertificeerd trainer en supervisor) opgenomen bij
Robert J. Meyers, Ph.D & Associates (VS).