GÜNEYBATI ASYA EKOLOJùK Nùúù ùÇùNDE DùREKLù MA÷ARASI EPù-PALEOLùTùK ...

14 Pages·2013·2.55 MB·Turkish

Anadolu /Anatolia 38, 2012 C. M.Erek
(cid:3)
GÜNEYBATI ASYA EKOLOJ(cid:249)K N(cid:249)(cid:250)(cid:249) (cid:249)Ç(cid:249)NDE
D(cid:249)REKL(cid:249) MA(cid:247)ARASI EP(cid:249)-PALEOL(cid:249)T(cid:249)K BULUNTULARININ
DE(cid:247)ERLEND(cid:249)R(cid:249)LMES(cid:249)
Cevdet Merih EREK*
Anahtar Kelimeler: Direkli Ma(cid:248)arası • Epi-paleolitik • Makro Evrim • Kültürel Evrim • Ekolojik Ni(cid:251)
Özet:Kahramanmara(cid:251) co(cid:248)rafyası, prehistorik kültürlerin geli(cid:251)mesi ve yayılımı açısından Do(cid:248)u
Akdeniz Bölgesi’nde Levant Koridoru olarak tanımlanan birimin kuzeyindeki en son noktadır. Le-
vant Koridoru Alt Paleolitik’ten itibaren kesintisiz yerle(cid:251)im görmü(cid:251) ve arkeolojik bulgular açısından
son derece fazla çalı(cid:251)ılmı(cid:251) bir bölgedir; buna kar(cid:251)ılık Levant Koridoru üzerinden Anadolu’yu etkile-
yen kültürel yayılım hakkında yeterli veri yoktur. Kahramanmara(cid:251)’ta 2006 yılında ba(cid:251)lattı(cid:248)ımız tari-
höncesi dönem kalıntılarını belirlemeyi amaçlayan yüzey ara(cid:251)tırması ile 2007’de ba(cid:251)lattı(cid:248)ımız Direkli
Ma(cid:248)arası kazıları, Levant’ın prehistorik kültürlerinin Anadolu’daki yayılım izlerini ara(cid:251)tırmayı ve kül-
türel bir kronolojiyi tanımlamayı hedeflemi(cid:251)tir. Gerçekle(cid:251)tirilen yüzey ara(cid:251)tırmalarında Alt, Orta, Geç
Üst ve Epi-paleolitik kültürel bulguları elde edilmi(cid:251)tir. Direkli Ma(cid:248)arası ise Anadolu’nun son avcı-
toplayıcılarının ya(cid:251)amlarına dair stratigrafik buluntularıyla Epi-paleolitik dönem Anadolu kronolojisi-
ne katkılarda bulunmu(cid:251)tur. Bunun yanı sıra Direkli Ma(cid:248)arası’nın Güneybatı Asya ekolojik ni(cid:251)i içinde-
ki kültürel konumunu belirlemek de mümkün olmu(cid:251)tur.
ASSESSMENT OF EPI-PALEOLITHIC FINDINGS OF DIREKLI CAVE IN
SOUTHWESTERN ASIA ECOLOGICAL NICHE
Keywords:Direkli Cave • Epi-paleolithic • Macroevolution • Cultural Evolution • Ecologic Niche
Abstract: In considering development and dispersal of the prehistoric cultures, Kahramanmara(cid:251)
region constitutes the northernmost point of Levantine Corridor of the Eastern Mediterranean. Levantine
Corridor was populated uninterruptedly since the Lower Paleolithic Period; even though this region has
been intensively investigated, expansion of early cultures through this corridor into Anatolia has been
mostly overlooked. The aims of the prehistoric survey, commenced in 2006 at Kahramanmara(cid:251) Province,
and at Direkli Cave Excavations in 2007, were to find evidence on the movements along the Levantine
Corridor reaching in Anatolia and also to define the cultural chronology of the region. During the course
of surveys Lower, Middle, and Late Upper Paleolithic artifacts collected together with Epi-paleolithic ma-
terials. Direkli Cave has contributed to Epi-paleolithic chronology of Anatolia with its well stratified finds
revealing evidence the latest hunter-gatherers of Anatolia. Moreover, through this work it has been possi-
ble to define the place of Direkli Cave within the Southwestern Asian ecological niche.
* Yrd. Doç. Dr. Cevdet Merih Erek, Gazi Üniversitesi, Teknikokullar Kampüsü, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Tarih Önce-
si Arkeolojisi Anabilim Dalı Be(cid:251)evler/ANKARA, e-posta: [email protected]
53
Güneybatı Asya Ekolojik Ni(cid:251)i(cid:249)çinde Direkli Ma(cid:248)arası Epi-paleolitik Buluntularının De(cid:248)erlendirilmesi
I. Giri(cid:251) Arkeolojik çalı(cid:251)maların en önemli
Ekoloji, canlı türlerinin bir arada sorunlarından biri Neolitik Ça(cid:248)’ın öncüsü
ya(cid:251)anabilir bir ortamda bulunmasıyla bi- olan Epi-paleolitik dönemin kültürel var-
çimlenen bir yapılanmadır. Bu yapı genel lıklarının devinimi, geli(cid:251)mesi ve sona er-
özellikleri göz önünde bulunduruldu(cid:248)un- mesi hakkında ileri sürülen fikirlerdir3.
da bölgeden bölgeye de(cid:248)i(cid:251)kenlikler göste- Pleistosen ve Holosen içindeki arkeolojik
rebilir. “Kahramanmara(cid:251) (cid:249)li” tam anlamı veriler, makro evrim sürecini tanımlayan
ile ekolojik bütünün bir parçasıdır. pek çok örnekle doludur. Makro evrim
çalı(cid:251)maları, bu tür ara(cid:251)tırmaların oldukça
Do(cid:248)u Akdeniz sahil (cid:251)eridi ve ard
eski bir tarihte ba(cid:251)ladı(cid:248)ı Güney Levant
bölgesinin kuzeydeki en uç bölgesi olan
co(cid:248)rafik bölgesi üzerine, Epi-paleolitik
Kahramanmara(cid:251)’ın prehistorik dönemini
kültürlerin esas olarak “Levant Koridoru”
yansıtan ilk çalı(cid:251)malar, 1959 yılında, Ana-
olarak tanımlanan ekolojik bir ni(cid:251) içinde
dolu Paleolitik Ça(cid:248) ara(cid:251)tırmalarının öncü-
geli(cid:251)mi(cid:251) oldu(cid:248)u öngörüsü nedeniyle
sü Prof. Dr. Kılıç Kökten’in1 kısa süreli
odaklanmı(cid:251)tır.
yaptı(cid:248)ı yüzey ara(cid:251)tırması; Direkli ve Ya(cid:248)-
Boyd, Mulder, Durham ve Richer-
lak Ma(cid:248)araları ile 1 nolu kaya altı sı(cid:248)ına-
(cid:248)ındaki sondaj kazılarından elde edilen son4, Holden ve Shennan5 gibi evrim bi-
bilgilerle kar(cid:251)ımıza çıkmaktadır. 2006 yı- limciler kültürlerin bir paket olarak yayıl-
lında Kahramanmara(cid:251) (cid:249)li’nde yeni ara(cid:251)- mı(cid:251) oldu(cid:248)unu ileri sürmü(cid:251)lerdir6. Chatters
ve Prentiss7 gibi insanın kültürel evrimi
tırmalar ve bu ba(cid:248)lamda da 2007 yılından
itibaren Direkli Ma(cid:248)arası kazılarına ba(cid:251)- üzerinde çalı(cid:251)an bilim adamları ise “Var-
lanmı(cid:251)tır. lıkların Yönetim Stratejileri” ba(cid:251)lı(cid:248)ı altın-
da karma(cid:251)ık sosyo-ekonomik yapıları ta-
Kahramanmara(cid:251)’ta sürdürülen pre-
nımlarlar8. Bu her ne kadar Bettinger’in
historya ara(cid:251)tırmalarının önemini açıkla-
“karma(cid:251)ık uyum stratejileri”ne kar(cid:251)ı olsa
madan önce, bu önemin kaynaklandı(cid:248)ı
da “Varlıkların Yönetim Stratejileri” dav-
esas unsur olan kültürel evrimin, ekolojik
ranı(cid:251) taktiklerini açıklamaktadır9. Burada
birimler için ne anlama geldi(cid:248)ini ifade
söz konusu edilen “varlıklar” her ekolojik
etmek do(cid:248)ru olacaktır.
ni(cid:251) içindeki ya(cid:251)amsal öneme sahip tüm
Paleontolog Gaylord Simpson’ın2
unsurlardır. Bu unsurları yerel olanaklar
olu(cid:251)turdu(cid:248)u makro evrim kavramı içinde
olarak da niteleyebiliriz. Yerel olanaklar
iki ana unsur bulunmaktadır. Bunlar “ev-
ve bireysel karar verme üzerine dayalı ola-
rimin ilerleyi(cid:251)i” ve “evrimin tarzı”dır. Bu
rak çe(cid:251)itlenmeler de “Varlıkların Yönetim
iki kavramdaki de(cid:248)i(cid:251)imleri, kültürel ev-
Stratejileri” kapsamında ortaya konabil-
rimdeki büyük olayları veya sıçrayı(cid:251)ları ni(cid:251)
mektedir.
yapısı içinde geli(cid:251)mi(cid:251) kültürleri, makro
evrim bakı(cid:251) açısı içinde açıklamak uygun (cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)
olacaktır. 3 Kuijt – Prentiss 2009, 253.
4 Boyd ve di(cid:248). 1997.
5 Holden – Shennan 2005.
6 Kuijt – Prentiss 2009, 254.
(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3) 7 Chatters – Prentiss 2005.
1 Kökten 1960. 8 Kuijt – Prentiss 2009, 254.
2 Simpson 1944. 9 Kuijt – Prentiss 2009, 254.
54
Anadolu /Anatolia 38, 2012 C. M.Erek
(cid:3)
(cid:249)(cid:251)te bu çe(cid:251)itlenmeler, arkeolojik ka- raki gelene(cid:248)in temelini olu(cid:251)turması kaçı-
nıtlara dayalı bölümlendirme ölçütlerinde, nılmazdır. Örne(cid:248)in “e(cid:248)ik budanmı(cid:251) sırtlı
göz önünde bulundurulan ana unsur ol- dilgicik”li bir topluluk Ramonian olarak
mu(cid:251)tur. Jean Perrot tarafından Yakındo- adlandırılırken, topluluk içinde Natufian
(cid:248)u’da ilk kez kullanılmı(cid:251) olan Epi- karakterini yansıtan yarımayların varlı(cid:248)ı
paleolitik terimi, Bar Yosef tarafından bö- dikkat çekiciyse, bu kültür “Natufian’la
lümlendirilerek formülize edilmi(cid:251)tir10. Bu bindirmeli Son Ramonian” olarak adlan-
bölümlendirmede esas alınan temel un- dırılır12. Bu örnek de “kültürlerin bir pa-
sur, farklı insan grupları ve bu insan grup- ket olarak yayıldı(cid:248)ı” tezini savunanlarla
larının Akdeniz Bölgesi gelenekleriyle “varlıkların yönetim stratejisi” üzerine ni(cid:251)
olan ili(cid:251)kileridir. Burada hem “Varlıkların yapılanması ve karma(cid:251)ık sosyo-ekonomik
Yönetim Stratejileri” hem de “kültürlerin yapılanma üzerine çalı(cid:251)anların ortak nok-
bir paket olarak yayılmı(cid:251)” oldu(cid:248)u sentez- talarda bulu(cid:251)masını sa(cid:248)lamaktadır. Levant
leri ortak hareket etmi(cid:251) gibi görünmekte- Epi-paleolitik çalı(cid:251)maları da ekolojik bir
dir. (cid:250)öyle ki Kalkan (Qalkhan), Musha- ni(cid:251) içinde var olan do(cid:248)al varlıkların yöne-
bian ve Ramonian sitleri kurak bölge ge- tim stratejilerinin yontmata(cid:251) endüstrileri
leneklerinin bir parçası olarak göz önünde üzerine yapılmı(cid:251)tır. Böylece gerçekli(cid:248)i tar-
bulundurulurken, Geometrik Kebaran ve tı(cid:251)ılmaz Kuzey Avrupa Mezolitik kültür-
Orta Hamran sitleri Akdeniz Bölgesi ge- leri ve Yakındo(cid:248)u Epi-paleolitik kültürleri
leneklerinin parçası olarak de(cid:248)erlendiril- arasındaki farklılıklar ortaya konabilmi(cid:251)tir.
mi(cid:251)tir. Ancak kurak bölge geleneklerin- Bu farklılı(cid:248)ı Zagros Epi-
den Geometrik Kebaran topluluklarının paleoliti(cid:248)inde de görmek mümkündür.
trapez biçimli mikrolitler üretmelerinden Güneybatı Asya ekolojik ni(cid:251)inin do(cid:248)u ke-
sonra Natufianlılar’ın yarımay yapmak narında kalan Zagros’larda Epi-paleolitik
için trapez mikrolit yapma gelene(cid:248)ini terk kültürel yayılımının yapılanmasında farklı-
etmi(cid:251) olmaları, kültürler arasındaki geçi(cid:251) lıklar görülmektedir. Zagros Epi-
dönemlerinde varlıkların yönetim strateji- paleoliti(cid:248)i da(cid:248)lık bir co(cid:248)rafyada (cid:251)ekillen-
lerindeki de(cid:248)i(cid:251)imleri ve kimi kültürel ö(cid:248)e- mi(cid:251)tir. Do(cid:248)al olarak faunal ve floral çe(cid:251)it-
lerin paket (cid:251)eklinde ta(cid:251)ınması ile ili(cid:251)kilen- lili(cid:248)i de Levant ekolojisinden farklıdır. Bu
dirilebilir. Bar-Yosef’in geçi(cid:251) dönemi ge- farklılık Zarzian olarak tanımlanmı(cid:251) Zag-
leneklerinin kaybolması üzerine vurgu ros Epi-paleoliti(cid:248)inin yontmata(cid:251) endüstri-
yapması ve kültürler arasında do(cid:248)rudan lerinde açıkça görülmektedir13. (cid:249)ran Epi-
bir ili(cid:251)kinin var oldu(cid:248)unu ileri sürmesi de paleolitik yüzey ara(cid:251)tırmalarında da Sia-
bu yüzdendir11. noo Vadisi’nde bulunan Rivas Kayaaltı
Geleneklerin bölgeler arası ta(cid:251)ını(cid:251)ı, Sı(cid:248)ına(cid:248)ı’nın önünde Zarzian gelenekli
“kültür paketi” biçiminde olmu(cid:251)tur ki yonga aletler ve geometrik mikrolitler bu-
kültürel geli(cid:251)imde ard arda gelen safhalar lunmu(cid:251)tur. Geometrik mikrolitler üçgen,
sırasında, e(cid:248)er kültürel bir yayılım söz yarımay ve trapezleri içermektedir. Bunla-
konusuysa eskinin geleneklerinin bir son- ra benzeyen ikinci grup materyaller Eskol
(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3) (cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)
10 Pirie 2004, 681. 12 age. 692.
11 age. 690. 13 Olszewski 1993.
55
Güneybatı Asya Ekolojik Ni(cid:251)i(cid:249)çinde Direkli Ma(cid:248)arası Epi-paleolitik Buluntularının De(cid:248)erlendirilmesi
Kayaaltı Sı(cid:248)ına(cid:248)ı’ndan da ele geçmi(cid:251)tir14. 1920’lerde Levant Bölgesi’nde ba(cid:251)-
Bu buluntular, Zagros Epi-paleoliti(cid:248)i ile layan Epi-paleolitik ara(cid:251)tırmaları daha çok
de(cid:248)erlendirilmi(cid:251) ve yarımaylardan çok üç- Carmel Da(cid:248)ları’ndaki geçici ya(cid:251)am alanla-
gen ve trapezlerin varlı(cid:248)ıyla nitelendiril- rı üzerine yo(cid:248)unla(cid:251)mı(cid:251)tır. Bölgede yapılan
mi(cid:251)lerdir. Zarzian’ın üçgen ve trapez mik- ara(cid:251)tırmalar sonucunda ortaya konulan
rolitlerinin baskınlı(cid:248)ı, Levant’ın yarımay- kültürel resmin önemli bir parçasını
larının baskınlı(cid:248)ıyla özellikle de Natufian yontmata(cid:251) alet tiplerindeki “homojenlik”
kültürle zıtlık göstermektedir. Bu durum olu(cid:251)turmu(cid:251)tur. Örne(cid:248)in, Geometrik Ke-
Levant Epi-Paleoliti(cid:248)inin güney-kuzey baran’dan Nizzanan’a kadar temel alet
ekseni üzerinde yayılım gösterdi(cid:248)ine dair grubunu mikro kazıyıcılar olu(cid:251)turmu(cid:251)tur.
bir kanıt olarak kabul edilebilir. Ancak aynı dönemin söz konusu alet tip-
lerinin sayısal artı(cid:251)ı veya azalması, döne-
II. Büyük Ekolojik Ni(cid:251): Güneybatı min safhalarını belirleyici kriteridir. Ör-
Asya ne(cid:248)in Azariq 1’den ele geçen ve sırtlı dil-
Alpagut15 ekolojiyi (cid:251)u (cid:251)ekilde tanım- gicikler ve geometrik mikrolitlerin baskın-
lamaktadır: “Ekoloji, canlı organizmalar ile lı(cid:248)ı ile tanımlanmı(cid:251) kültür önce Orta Epi-
çevre arasındaki ili(cid:251)kileri inceleyen bilim dalı- paleoliti(cid:248)e ba(cid:248)lanmı(cid:251)ken, daha sonra sırtlı
dır”. Bu ili(cid:251)kilerin eskiye dönük olarak in- dilgiciklerin mikro uçlar olarak tanımlan-
celenme sürecine ise “Paleoekoloji” de- masıyla Erken Epi-paleoliti(cid:248)e ba(cid:248)lanmı(cid:251)-
nilmektedir. Tüm canlıların olu(cid:251)turdu(cid:248)u tır17. Fakat bölgenin temel Epi-paleolitik
ekosistem içerisinden “insan”ı tek ba(cid:251)ına özelliklerinde bir uyum ve homojenlik
alarak, onun bulundu(cid:248)u çevre ile olan tespit edilmi(cid:251)tir. Bu da bölgenin ekosis-
ili(cid:251)kilerinin ara(cid:251)tırılmasına ise “insan pa- teminin ekolojik bir ni(cid:251) olma özelli(cid:248)inden
leoekolojisi” denilir16. Arkeoloji bilimi de kaynaklanmaktadır.
do(cid:248)rudan do(cid:248)ruya insanla ilgili i(cid:251)leyi(cid:251)leri Büyük bir co(cid:248)rafik bölgeyi kapsa-
yok olmu(cid:251) kültür materyalleri ile ele aldı- yan ve “Evcille(cid:251)tirmenin Kalbi” sayılan
(cid:248)ına göre, bu bilimin ilgilendi(cid:248)i insanın Güneybatı Asya “büyük ekolojik ni(cid:251)i”
çevresiyle olan ili(cid:251)kilerinden kaynaklanan içinde yukarıda söz konusu edilen “küçük
de(cid:248)i(cid:251)imleri de göz önünde bulundurul- ekolojik ni(cid:251)i” tanımlamak mümkündür.
ması gerekmektedir. Prehistorik ara(cid:251)tır- Güneybatı Asya esas olarak Suriye çölle-
maların co(cid:248)rafik alanlarını daralttı(cid:248)ımızda, rinin batısındaki da(cid:248)lık ülkeleri, Dicle ve
paleoekolojik sınırları çizerek sınırlandır- Fırat vadilerinin do(cid:248)u ve kuzeyinde kalan
mak oldukça faydalı olmaktadır ve sınır- bölgeleri ifade eden bir yay olarak tanım-
ladı(cid:248)ımız bu alanlar e(cid:248)er bir “ni(cid:251)” olu(cid:251)tu- lanır. Bu yayın batı tarafında, (cid:249)srail ve Ür-
rabilecek özellikler gösteriyorsa, kültürel dün’ün güney sınırını olu(cid:251)turan Arap
evrim modellemeleri ve çevreye olan etki- Körfezi ile Nil Nehri’nin do(cid:248)usunda bu-
lerinin aydınlı(cid:248)a kavu(cid:251)turulması da o lunan Sina Yarımadası yer alır. Bu yaydan
oranda kolayla(cid:251)maktadır. kuzeye do(cid:248)ru devam edildi(cid:248)inde Ürdün
Çöküntü Vadisi’nin her iki yakası üzerin-
(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)
de yer alan (cid:249)srail, Filistin, Lübnan, Batı
14 Mohammadifar – Motarjem 2008.
15 Alpagut 1982, 89. (cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)
16 age. 89. 17 Pirie 2004, 681.
56
Anadolu /Anatolia 38, 2012 C. M.Erek
(cid:3)
Ürdün ve Batı Suriye da(cid:248)lık ülkelerini içi- Kahramanmara(cid:251)-Kayseri karayolu üze-
ne alan ve “Levant Koridoru” olarak ad- rinde bulunan Döngel Köyü’nün 2,5 km
landırılan ekolojik ni(cid:251)le kar(cid:251)ıla(cid:251)ılır. Bu ni(cid:251) kuzeydo(cid:248)usunda yer almı(cid:251)tır. Ma(cid:248)ara Te-
Akdeniz Bölgesi içinde batıya do(cid:248)ru uza- kir Formasyonu içindedir19 ve do(cid:248)al kayaç
nır. Güneybatı Asya’nın kuzeye ait uzan- içine oyulmu(cid:251) tek gözden olu(cid:251)mu(cid:251)tur
tısı Anadolu Platosu’nun güney kenarı (Bkz. Harita 2, Res. 1). Ma(cid:248)aranın içinde-
boyunca uzanan Toros Da(cid:248)ları ile biçim- ki sarkıt ve dikit birle(cid:251)melerinden olu(cid:251)-
lenmi(cid:251)tir18. Bu noktada Orta Toroslar ve mu(cid:251) sütunlardan dolayı “Direkli” adını
Levant Koridoru’nun kuzey uzantısının almı(cid:251)tır. (cid:249)lk kez 1959 yılında Prof. Dr. Kı-
çakı(cid:251)ma noktasında yer alan Kahraman- lıç Kökten tarafından saptanmı(cid:251)tır. Kısa
mara(cid:251) (cid:249)li co(cid:248)rafik alanı da alt ekolojik ni(cid:251) süreli gerçekle(cid:251)tirilen kazısının ardından
olarak tanımlanabilir. Kahramanmara(cid:251) Alt “mikrolitikli Aurignacien” olarak tanım-
Ekolojik Ni(cid:251)i, aynı zamanda Anadolu lanmı(cid:251) bir kültürle nitelendirilmi(cid:251)tir20.
Platosu ve Arap Yarımadası’nın bindirme 2007 yılı ve sonrasında gerçekle(cid:251)tirilen
bölgesinde yer almaktadır (Harita 1). kazılardan ele geçen materyallerin radyo-
karbon tarihlemeleri, ma(cid:248)aranın (cid:251)u ana
III. Güneybatı Asya (cid:249)çindeki Küçük kadar yapılmı(cid:251) kazıları sonucu ula(cid:251)ılmı(cid:251)
Ekolojik Ni(cid:251): Kahramanmara(cid:251) en eski kültürel seviyelerinin Geç Epi-
Kahramanmara(cid:251) (cid:249)li co(cid:248)rafyası, Gü- paleolitik tarihlerine denk gelen döneme
neybatı Asya içindeki “küçük ekolojik ait oldu(cid:248)unu göstermi(cid:251)tir21.
ni(cid:251)”lerden biridir. Yukarıda bahsedilen Ma(cid:248)ara dolgularının en üst seviyele-
büyük ekolojik ni(cid:251) içerisindeki prehistorik ri, Orta Ça(cid:248)’ı i(cid:251)aret eden bulgular vermi(cid:251)-
arkeoloji ara(cid:251)tırmaları Levant Koridoru tir. Metalden ok ve mızrak uçlarıyla birlik-
çerçevesinde yo(cid:248)un olarak gerçekle(cid:251)tiril- te bir saç tokası (Res. 2), kaba seramik
mi(cid:251)tir. Kahramanmara(cid:251) (cid:249)li co(cid:248)rafyası Le- parçaları ve cam parçaları ele geçmi(cid:251)tir.
vant Koridoru’nun kuzeydeki en ileri En üst seviyelere ait radyokarbon tarihleri
bölgesini olu(cid:251)turmaktadır. 1960 yılında MS 1370±42 ve 1521±67’dir. Epi-
son kez gerçekle(cid:251)tirilen prehistorik ara(cid:251)- paleolitik ve hemen sonrasına ili(cid:251)kin ta-
tırmaların ardından 2006 yılında ba(cid:251)kanlı- bakaların radyokarbon tarihsel aralı(cid:248)ı ise
(cid:248)ımız altında yürütülmeye ba(cid:251)lanan yüzey MÖ 10 730±42 – 8915±149’dur. Epi-
ara(cid:251)tırmalarına ek olarak 2007 yılından paleolitik ve sonrası için elde edilen tarih-
itibaren Kahramanmara(cid:251) Müze Müdürlü- sel aralık, Levant bölgesi için ayarlanmı(cid:251)
(cid:248)ü Ba(cid:251)kanlı(cid:248)ı’nda ve 2010 yılından itiba- kronolojik dizin içinde Geç Natufian ile
ren de ba(cid:251)kanlı(cid:248)ımız altında Direkli Ma- Çanak-Çömleksiz Neolitik A (Harifian)
(cid:248)arası Kazıları’na devam edilmektedir. dönemlerine denk gelmektedir.
Direkli Ma(cid:248)arası Epi-paleolitik dö-
III.I. Tekir Formasyonu (cid:249)çinde Di-
nem yontmata(cid:251) materyalleri, geometrik
rekli Ma(cid:248)arası
mikrolitlerden yarımayların baskınlı(cid:248)ı ile
Direkli Ma(cid:248)arası, Kahramanma-
(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)
ra(cid:251)’ın yakla(cid:251)ık 70 km kuzeybatısında,
19 Gül ve di(cid:248). 2005.
(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3) 20 Kökten 1960.
18 Barker 2009, 104. 21 Erek 2008; Erek 2010.
57
Güneybatı Asya Ekolojik Ni(cid:251)i(cid:249)çinde Direkli Ma(cid:248)arası Epi-paleolitik Buluntularının De(cid:248)erlendirilmesi
ön plana çıkmı(cid:251)tır (Res. 3). Bu özelli(cid:248)i ile mi(cid:251)tir22. Bununla birlikte kemirgenler, yı-
kronolojik olarak Erken Natufian özellik- lanlar, balıklar ve ku(cid:251)lar da olasılıkla besin
ler gösteren Direkli Ma(cid:248)arası Epi- zincirinde bulunan di(cid:248)er hayvanlardır.
paleoliti(cid:248)i, radyokarbon tarihine göre Geç Burada önemli olan nokta bu hayvanların
Natufian ve hatta Erken Harifian kültür- hemen hepsinin genç bireyler olmasıdır.
leri ile ça(cid:248)da(cid:251)tır. Sezonluk yerle(cid:251)im mo- Di(cid:248)er bir deyi(cid:251)le söz konusu hayvanlar
dellemesine bir kanıt olması açısından bu do(cid:248)umlarından kısa bir süre sonra tüke-
farklılık önemli bir ipucu olabilir. tilmi(cid:251)lerdir. Bu da her yılın üreme dönemi
Direkli Ma(cid:248)arası yontmata(cid:251) toplu- olan zamanlar içinde Direkli Ma(cid:248)arası’nın
lukları içinde çakmakta(cid:251)ı en baskın grup- iskân edilmi(cid:251) oldu(cid:248)unu gösterir.
tur, hatta neredeyse endüstrinin tamamı-
III.2. Yontmata(cid:251) Endüstrisi Özellikle-
na yakını çakmakta(cid:251)ından üretilmi(cid:251)tir.
ri
Ancak 4. ve 7. arkeolojik seviyeler arasın-
da Orta Anadolu kökenli obsidiyenin de Direkli Ma(cid:248)arası yontmata(cid:251) endüst-
yontmata(cid:251) endüstrisi içinde kullanıldı(cid:248)ı az rilerinin hammadde seçiminden üretim
sayıdaki buluntu ile saptanmı(cid:251)tır (Res. 4). sonuna kadar sürecine genel olarak bakıl-
Genel perspektif içinde Orta Anadolu ile dı(cid:248)ında, tipik bir Epi-paleolitik zincirin iz-
Levant arasındaki hareketlili(cid:248)i ifade eden lerini görmek mümkündür. Ancak “var-
obsidiyen, Epi-paleolitik kültürel yayılı- lıkların yönetim stratejileri”ndeki de(cid:248)i(cid:251)-
mının da bir göstergesi sayılır. Çünkü kenlikler Direkli Ma(cid:248)arası Epi-paleolitik
Do(cid:248)u Akdeniz kökenli denizel bir takım iskânının farklı bir çizgide geli(cid:251)ti(cid:248)ini gös-
buluntuların da Direkli Ma(cid:248)arası Epi- termi(cid:251)tir.
paleolitik dolguları içinden ele geçmesi bu En belirgin teknolojik ayrım, Le-
hareketlili(cid:248)in varlı(cid:248)ını kanıtlar niteliktedir. vant Natufianı içinde teknolojik bir özel-
Hemen hemen her tabakadan Nasarius lik olarak görülen, mikrolitlerin mikrobu-
gibbosula ve dentalium adı verilen denizel rin tekni(cid:248)iyle üretilme uygulamasının, Di-
kavkılardan yapılmı(cid:251) boncuklar ele geç- rekli Ma(cid:248)arası Natufianı içinde görülme-
mektedir (Res. 4). Hem bu deniz kabukla- mesidir. Bununla birlikte Natufian içinde
rından yapılmı(cid:251) boncuklar hem de Yakın- baskın alet grubu olan yarımayların boyut
do(cid:248)u’da Huleh Gölü çevresinden çok sa- faklılı(cid:248)ı ile erken ve geç safhaların belirle-
yıda obsidiyenin ele geçmi(cid:251) olması, Le- yici olması, Direkli Ma(cid:248)arası Epi-
vant ile Orta Anadolu arasındaki kar(cid:251)ılıklı paleoliti(cid:248)inde çok geçerli bir yöntem de-
ileti(cid:251)imin varlı(cid:248)ını ispat etmektedir. (cid:248)ildir. Çünkü aynı tabaka içinde çok de-
Direkli Ma(cid:248)arası Epi-paleolitik yer- (cid:248)i(cid:251)ken boyutta yarımaylar ele geçmekte-
le(cid:251)iminde sezonluk iskânın varlı(cid:248)ını des- dir. Bu noktada Henry’nin23 Natufian de-
tekleyen di(cid:248)er bir kanıt, tüketilmi(cid:251) hay- (cid:248)i(cid:251)kenleri üzerine önerdi(cid:248)i dört olasılık
vanların ya(cid:251)larıdır. Younger Dryas iklim ya- üzerinde durmak gerekecektir. Bunlar sı-
pısına uyumlu beslenme zinciri içinde çok rasıyla: 1) Farklı çevresel ortam, 2) Tarihi
sayıda da(cid:248) keçisi ve kaplumba(cid:248)a tüketil- stilistik de(cid:248)i(cid:251)im, 3) Natufian ve Natufian
(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)
22 Arbuckle – Erek 2010.
23 Henry 1973, 23, 184.
58
Anadolu /Anatolia 38, 2012 C. M.Erek
(cid:3)
olmayan popülasyonlar arasındaki etkile- bir teknik ba(cid:248) olmalıdır. Özelle(cid:251)mi(cid:251) mik-
(cid:251)im ve 4) Farklı grupların benzer kültür rolitik üretim tekniklerini (mikroburin
materyallerinin parçalarını payla(cid:251)masıdır. Krukowski veya Piquant triedre gibi26) i(cid:251)aret
Direkli Ma(cid:248)arası Epi-paleolitik eden yöntemlerin, Üst Paleolitik’ten itiba-
yontmata(cid:251) endüstrisinin a(cid:251)a(cid:248)ı yukarı % 90 ren görülen sırtlı dilgiciklerden mikrolitik-
oranındaki baskın grubu yarımaylar, Na- lerin üretilmesine do(cid:248)ru geli(cid:251)tirilmi(cid:251) ol-
tufian’ın genel tanımlaması içinde Erken du(cid:248)u söylenebilir. Nasıl ki Üst Paleolitik
Natufian özelli(cid:248)idir. Ancak Direkli Ma(cid:248)a- gelene(cid:248)in bir i(cid:251)areti sayılan Dufour dilgi-
rası’nın Epi-paleolitik radyokarbon tarihi ciklerinin Epi-paleolitik içerisinde de gö-
MÖ 10 730’dur, yani Levant’ın Geç Na- rülmeye devam etmesi söz konusu ise,
tufian’ı ile örtü(cid:251)mektedir. Bunun sebebi sırtlı dilgicikler de varlıklarını Epi-
olarak yukarıda bahsedilen dört olasılı(cid:248)ın paleolitik kültürler içinde devam ettir-
dördünün de geçerli olması gösterilebilir. mektedirler27. Direkli Ma(cid:248)arası’nın sırtlı
Özellikle Natufian ve Natufian olmayan dilgicikleri “kavisli sırtlı dilgicikler” gru-
topluluklar arasındaki etkile(cid:251)imin varlı(cid:248)ı bundandırlar. Bu tiplerin benzerlerine
en kuvvetli olasılıktır. Di(cid:248)er kuvvetli ola- Anadolu Epi-paleoliti(cid:248)i için önemli anah-
sılık ise farklı grupların benzer kültür ma- tar sit olarak tanımlanabilecek Öküzini
teryallerinin parçalarını payla(cid:251)masıdır ki Ma(cid:248)arası’nda da rastlanılmı(cid:251)tır. Yarımay-
Direkli Epi-paleolitik kültürlerinin Le- lar ise en tipik örnekleriyle yarımay ve
vant’la etkile(cid:251)im içerisinde oldu(cid:248)unu gös- çıkmalı yarımaylarla temsil edilmektedir.
teren sebepleri yukarıda belirtmi(cid:251)tik. Direkli Ma(cid:248)arası Epi-paleolitik ta-
Geç Natufian’ın genel karakteristi(cid:248)i bakalarında mikro ön kazıyıcılar ve ta(cid:251)
içinde görülen ö(cid:248)ütme ta(cid:251)ları ve ta(cid:251) balta- delgiler son derece azdır. Ancak ele geçen
ların çoklu(cid:248)unu, Direkli Natufian’ı içinde örnekleri çok tipiktir.
aynı yo(cid:248)unlukta görmek mümkün de(cid:248)il- Direkli Ma(cid:248)arası, genel buluntula-
dir. Son derece az olan bu tür buluntular, rıyla Anadolu Epi-paleolitik kültürlerine
dönemin klimatolojisine uygun bitki top- önemli katkılar sa(cid:248)layabilecek bir potansi-
luluklarının varlı(cid:248)ı veya yoklu(cid:248)una göre yele sahiptir. Öküzini Ma(cid:248)arası’ndan son-
üretilmi(cid:251) olmalıdır. ra, sistematik olarak kazısı gerçekle(cid:251)tirilen
Direkli yontmata(cid:251) endüstrisi yüksek Direkli Ma(cid:248)arası, bulundu(cid:248)u konum ve
oranda standartla(cid:251)ma göstermektedir. içinde barındırdı(cid:248)ı kültür materyalleri ile
Belfer-Cohen ve Goring-Morris24 ile Bar- Anadolu-Levant-Zagros prehistoryası
Yosef25 söz konusu standartla(cid:251)maya dik- ba(cid:248)lantılarını kurmada önemli bir merkez
kat çekmi(cid:251)ler ve Epi-paleolitik’ten Geç olma niteli(cid:248)indedir. 2007-2010 yılı kazıları
Üst Paleoliti(cid:248)i ayırmada bir kriter olarak henüz ma(cid:248)aranın kültür dolgularının
tanınmasını önermi(cid:251)lerdir. Gerçekten de 1/10’luk bir bölümünün açı(cid:248)a çıkmasını
sırtlı parça üretme teknikleri ve mikroli- sa(cid:248)lamı(cid:251)tır. Bundan sonraki yıllarda ger-
tikler arasında, sırtlı dilgiciklerden gelen çekle(cid:251)tirilecek kazılar sonucunda elde edi-
lecek veriler söz konusu kültürel dönemin
(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3) (cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)
24 Belfer-Cohen – Goring-Morris 2002, 61, 63. 26 Kartal 2009, 20.
25 Bar-Yosef 1970. 27 Erek 2009, 330.
59
Güneybatı Asya Ekolojik Ni(cid:251)i(cid:249)çinde Direkli Ma(cid:248)arası Epi-paleolitik Buluntularının De(cid:248)erlendirilmesi
aydınlatılmasında kullanılabilecektir. Do- tufian kültürün Anadolu’daki yayılımını
(cid:248)al olarak Epi-paleolitik dönem kazıları- göstermektedir.
nın bölgede sayısal azlı(cid:248)ı, kronolojik kar- Direkli Ma(cid:248)arası, kültürel anlamda
(cid:251)ıla(cid:251)tırmaları zorla(cid:251)tırmaktadır. Ancak yarımayların baskınlı(cid:248)ı ile tanımlanmı(cid:251) bir
gerçekle(cid:251)tirilen yüzey ara(cid:251)tırmaları ile endüstriye sahiptir. Ancak radyokarbon
Epi-paleolitik dönem iskânlarının bölgede tarihlemelerine göre Levant’ın Geç Na-
bulundu(cid:248)u gerçe(cid:248)i göz önüne alındı(cid:248)ında, tufian’ı ile ça(cid:248)da(cid:251)tır. Bu farklılı(cid:248)ın temel
ileriki yıllarda bu dönemin aydınlatılma- sebepleri arasında birincil derecede öne-
sında önemli adımlar atılabilece(cid:248)i yadsı- me sahip olan unsur, Direkli Ma(cid:248)arası’nın
namaz. içinde bulundu(cid:248)u ekolojik ni(cid:251)tir. Güney-
batı Asya ekolojik ni(cid:251)i içinde mikro eko-
Sonuç
lojik nitelikleri barındıran Direkli Ma(cid:248)ara-
Paleolitik Ça(cid:248)’ın son bulması ve sı’nın içinde bulundu(cid:248)u co(cid:248)rafya, kendi
tümüyle yenilenen bir dönemin hem jeo- öz varlıklarının Epi-paleolitik insanlarca
lojik hem de kültürel anlamda ortaya yönetilmesi sonucunda Levant Erken Na-
çıkmaya ba(cid:251)laması, insanın ya(cid:251)am stiline tufian’ının, daha geç bir zaman dilimi
yeni bir perspektif kazandırmı(cid:251)tır. Makro içinde ya(cid:251)anmasına sebep olmu(cid:251)tur. Bir
evrim görü(cid:251)leri içinde Epi-paleolitik kül- di(cid:248)er deyi(cid:251)le, Direkli Ma(cid:248)arası insanları
türlerini açıklamada yontmata(cid:251) endüstrile- yönettikleri do(cid:248)al varlıkların ya(cid:251)amlarına
rinin öneminden yola çıkılması, Levant ve uyum sa(cid:248)lamasını temin etmek için, Le-
Anadolu Epi-paleolitik sitlerinin fonksi- vant’taki kültürel geli(cid:251)imden daha geç
yonlarını da ortaya koymaktadır. Varlıkla- davranı(cid:251) taktikleri geli(cid:251)tirmi(cid:251)lerdir.
rın yönetim stratejilerini açıklarken, kül-
(cid:249)kincil derecede öneme sahip olan
türlerin bir paket halinde ta(cid:251)ınmı(cid:251) olması
unsur ise kültürlerin bir paket halinde ya-
varsayımı, bölgelerin kendine özgü yapısal
yılması durumudur. Orta Anadolu ile Le-
özellikleri nedeniyle de(cid:248)i(cid:251)imler göstermi(cid:251)-
vant arasındaki Epi-paleolitik insanının
tir. Direkli Ma(cid:248)arası, Epi-paleolitik kültü-
bir rotasının oldu(cid:248)unu gösteren kanıtlar
ründeki yontmata(cid:251) endüstri verilerine gö-
arasında Direkli Ma(cid:248)arası’nda bulunan
re Erken Natufian’la nitelenmekte, dö-
obsidiyenin, Nasarius gibbosula ve dentaliu-
nemin varlıklarının yönetim stratejileri ve
mun bulunmasıdır. Epi-paleolitik seviyeler
kültürel bir paket olarak yayıldı(cid:248)ını göste-
içinden, Orta Anadolu, özellikle de Göllü
ren kanıtlar bulundurmaktadır.
Da(cid:248) kökenli obsidiyenlerin hem ta(cid:251)ıma-
Farklı insan grupları ve bu insan lıklar hem de üretim artıkları (cid:251)eklinde ele
gruplarının gelenekleriyle ili(cid:251)kili Epi- geçmi(cid:251) olması; bununla birlikte denizel
paleolitik kültürlerin geli(cid:251)imi ve yayılı- bir kabuklu canlı olan Nasarius gibbosula ve
mında Direkli Ma(cid:248)arası’nın konumu dentaliumlardan yapılmı(cid:251) çok sayıda bon-
önemlidir. Levant’ın en kuzeyi ile Zagros- cu(cid:248)un Direkli Ma(cid:248)arası Epi-paleolitik se-
Toros silsilesinin kesi(cid:251)ti(cid:248)i noktada yer viyelerinden ele geçmi(cid:251) olması, söz konu-
alan Direkli Ma(cid:248)arası, sezonluk bir yerle- su rotanın belli zaman dilimleri içinde
(cid:251)imdir ve Orta Anadolu-Levant arasında kullanıldı(cid:248)ını göstermektedir. Bu zaman
bir ba(cid:248)lantı noktası olması sebebiyle Na- dilimi de olasılıkla bahar aylarının ortaları
60
Anadolu /Anatolia 38, 2012 C. M.Erek
(cid:3)
ile sonlarına denk gelmektedir. Çünkü ele Harita ve Resim Listesi
geçen hayvan kemiklerinin hemen hemen
tamamı bir ya(cid:251)ını doldurmamı(cid:251) genç bi-
Harita 1. Anadolu Platosu ve Arap Yarı-
reylere aittir. Söz konusu hayvanlar do-
madası bindirme bölgesinde yer
(cid:248)umlarından kısa bir süre sonra avlanıla-
alan Direkli Ma(cid:248)arası ve Do(cid:248)u
rak tüketilmi(cid:251)lerdir. Akdeniz Koridoru.
Direkli Ma(cid:248)arası Epi-paleolitik kül- Harita 2. 2006-2010 yılları arası Kahra-
türünü nitelendiren yontmata(cid:251) endüstrisi manmara(cid:251)’ta gerçekle(cid:251)tirilen
içindeki yarımayların boyutlarındaki stan- Prehistorik Yüzey Ara(cid:251)tırmaları
sonucunda saptanan sit alanlarını
dardizasyon, Levant endüstrilerinde gö-
gösterir harita.
rülmemektedir. Levant Natufianı içinde
Resim 1. Tekir Formasyonu, Direkli Ma-
yarımayların boyutları erken safhalardan
(cid:248)ara lokalizasyonu.
geç safhalara do(cid:248)ru de(cid:248)i(cid:251)kenlik gösterme-
Resim 2. Direkli Ma(cid:248)arası Orta Ça(cid:248) bu-
sine kar(cid:251)ın, Direkli Epi-paleoliti(cid:248)inde bo-
luntuları.
yut farklılıkları dikkat çekici de(cid:248)ildir. Ge-
nel olarak 1,5 cm ile 0,5 cm arasındaki ya- Resim 3. Direkli Ma(cid:248)arası sırtlı dilgicikleri
ve yarımayları.
rımayları hemen hemen her arkeolojik se-
viyede birlikte bulmak mümkündür. Resim 4. Direkli Ma(cid:248)arası Orta Paleolitik
obsidiyen dilgicik; Nasarius gibbo-
Direkli Ma(cid:248)arası Epi-paleoliti(cid:248)i,
sula,Dentalium, akrep kıskacı
Anadolu’lu kimli(cid:248)i ta(cid:251)ıyan ancak Levant
boncuk taneleri.
kültürleri ile ekolojik bir ba(cid:248) içerisinde
bulunan bir kültürel geli(cid:251)medir. Makro
evrim perspektifi içinde karma(cid:251)ık sosyo-
ekonomik yapılanmaların yerel olanaklar
ve bireysel karar verme üzerine dayalı çe-
(cid:251)itlenmelerinin bir sonucunu yansıtan Di-
rekli Ma(cid:248)arası Epi-paleolitik ya(cid:251)amına
dair kanıtlar de(cid:248)i(cid:251)kenlikler gösterebilir.
Ancak bu durum Epi-paleolitik kültürle-
rinin Yakındo(cid:248)u içindeki geli(cid:251)im süreci-
nin, kuzey Avrupa Mezolitik kültürlerin-
den tümüyle farklı bir ekoloji içinde geli(cid:251)-
ti(cid:248)i gerçe(cid:248)ini de(cid:248)i(cid:251)tirmeyecektir.
61
Güneybatı Asya Ekolojik Ni(cid:251)i(cid:249)çinde Direkli Ma(cid:248)arası Epi-paleolitik Buluntularının De(cid:248)erlendirilmesi
KAYNAKÇA
Alpagut 1982 B. Alpagut, “(cid:249)nsan Paleoekolojisi”, Türkiye Çevre Sorunları Vakfı Yayınları
(1982) 85-90.
Arbuckle – Erek B. S. Arbuckle – C. M. Erek, “Late Epipaleolithic Hunters of the Cent-
2010 ral Taurus: Faunal Remains From Direkli Cave, Kahramanmaras, Tur-
key”, International Journal of Osteoarchaeology Int. J. Osteoarchaeol
(2010) Published online in Wiley Online Library (wileyonlinelib-
rary.com) DOI: 10.1002/oa.1230.
Barker 2009 G. Barker, The Agricultural Revolution in Prehistory (2009).
Bar-Yosef 1970 O. Bar-Yosef, The Epi-Paleolithic Cultures of Paletsine, Basılmamı(cid:251)
Doktora Tezi (1970).
Belfer-Chen – Gor- A. Belfer-Chen – N. Gorring-Morris, “Why Microliths? Microlithiza-
ring-Morris 2002 tion in the Levant”, Archaeological Paper of the American Anthropological As-
sociation 12.1, 2002, 57-68.
Boyd ve di(cid:248). 1997 R. Boyd – M.B. Mulder – W.H Durham – P.J. Richerson, “Cultural
Phylogenies Possible?”, içinde: P. Weingart, S. D. Mitchell, P.J. Richer-
son and S. Maasen (ed.), Human by Nature: Between Biology and the Social
Sciences (1997) 355-384.
Chatters – Prentiss J. C Chatters – W. C. Prentiss, “A Darwinian Macro-Evolutionary Per-
2005 spective on the Development of Hunter-Gatherer Systems in North-
western North America”, World Archaeology 37, 2005, 45-65.
Erek 2008 C. M. Erek, “Levant-(cid:249)ç Anadolu Arasındaki Prehistorik Ba(cid:248)lantılardaki
Amik-Mara(cid:251) Çöküntü Alanının Önemi”, OLBA XVI, 2008, 1-22.
Erek 2009 C. M. Erek, “2007 Direkli Ma(cid:248)arası Kazıları”,KST 30.1, 2009, 323-346.
Erek 2010 C. M. Erek, “Kahramanmara(cid:251) Paleolitik Prehistoryası”, Da(cid:248)ların Gazeli
Mara(cid:251) (2010) 97-111.
Gül ve di(cid:248). 2005 M. Gül – G. Darba(cid:251) – K. Gürbüz, “Alacık Formasyonunun (En Geç
Orta Eosen-Erken Miyosen) Kahramanmara(cid:251) Havzası (cid:249)çindeki Tekto-
no-Stratigrafik Konumu”, (cid:249)stanbul Üniversitesi Yerbilimleri Dergisi 18.2,
2005, 183-197.
Henry 1973 D. O. Henry, 1973, The Natufian of Palestine: Its Material Culture and Eco-
logy, Basılmamı(cid:251) Doktora Tezi (1973) Department of Anthropology,
Southern Methodis University.
Holden – Shennan C. J. Holden – S. Shennan, “Introduction to Part I: How Tree-like is
2005 Cultural Evolution?”, The Evolution of Cultural Diversity: A Phylogenetic Ap-
proach, içinde: R. Mace, C.J. Holden, and S.Shennan (ed.), (2005) 11-29.
Kartal 2009 M. Kartal, Konar Göçerlikten Yerle(cid:251)ik Ya(cid:251)ama Geçi(cid:251), Epi-paleolitik Dönem,
Türkiye’de Son Avcı Toplayıcılar (2009).
Kökten 1960 (cid:249). K. Kökten, “Anadolu Mara(cid:251) Vilayetinde Tarihten Dip Tarihe Gidi(cid:251)”,
TürkAD10.1, 1960, 40-44.
Kuijt – Prentiss I. Kuijt – A. M. Prentiss “Niche Construction, Macroevolution, and the
2009 late Epi-Paleolithic of the Near East”, Macroevolution in Human Prehistory,
62