Gökkuşağı Türkçe Öğretim Seti Temel Seviye Örneğ

22 Pages·2015·0.38 MB·Turkish

98 SAÜ Eğitim Bilimleri Enstitüsü

Yabancılara Türkçe Öğretiminde Kültürel Ögelerin Aktarımı:
Gökkuşağı Türkçe Öğretim Seti Temel Seviye Örneği

Serdar GÜRSOY İsmail GÜLEÇ*

Özet
Gelişen ve küreselleşen dünyamızda, teknoloji alanında yaşanan hızlı değişim ve gelişmelerin de etkisiyle
ülkelerin ve insanların birbirleriyle ilişkileri de kaçınılmaz olarak artmak zorunda kalmıştır.Bu zorunluluk
nedeniyle başka kültürler hakkında bilgi sahibi olabilmek ve uyum sağlayabilmek adına yabancı dil öğrenmek
ihtiyacı ortaya çıkmıştır.Bu gelişmelere paralel olarak diğer ülke vatandaşlarının ülkemize olan ilgisinin art-
masından dolayı Yabancılara Türkçe Öğretimi de gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Dil öğrenmenin aynı
zamanda kültür öğrenmek olduğu gerçeğinden hareketle yabancılara Türkçe öğretiminde kullanılan ders
kitaplarında, öğrencilere öğrendikleri dilin kültürünü de tanıtabilmek amacıyla kültürel ögelere yer verilmelid-
ir. Bu çalışmada, yabancılara Türkçe öğretiminde kullanılan ders kitaplarından Gökkuşağı Türkçe Öğretim Seti
temel seviyesi, kültür aktarımı yönüyle incelenmiştir. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır.
Doküman incelemesi (tarama modeli) yapılmıştır. İçerik analizi olarak DİLSET yayınlarının hazırlamış
olduğu Gökkuşağı Türkçe Öğretim Seti 1-2 Yeni Öğrenenler İçin temel seviye ders kitapları,dil bilgisi kitapları, ses
cd'leri ve vcd'leri belirli ölçütlere göre incelenmiş ve değerlendirilmiştir.

Anahtar kelimeler: Kültür aktarımı, yabancılara Türkçe öğretimi.

*
Prof.Dr., Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi, [email protected]
IV. Sakarya’da Eğitim Araştırmaları Kongresi 99

1. GİRİŞ tıpkı ev gibi bir milletin duygu, düşünce ve hayatı-
Dil üzerinde çalışanlar her bilim alanında olduğu nın barınağı, korunağıdır. (Kaplan, 1983: 133)
gibi önce onun tanımını yaparlar. Kaplan, dilin Kültür
tanımını üç boyutta yapmaktadır: Genel tanımı ile Kültür konusu çok tartışmalı ve farklı görüşlerin
‚dil, bazı ses veya ses gruplarının o şeylerin hayali- olduğu bir alandır. Bununla birlikte hemen herkes
ni uyandırması sürecinden ibarettir‛1, işlevi bakı- kültürün ne olduğu konusunda bir fikre sahiptir.
mından ‚dil, vasıtadan başka bir şey değildir2, Onun bir "farklılık" işareti olduğunu bilir.(Yılman,
manevî bakımdan ise ‚dil, hayatın aldığı bir şekil- 1995: 23)
dir ve milletin çağlar boyunca yaşadığı tarihin
Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan Türkçe
adeta özetidir.‛ (Erenoğlu, 2008: 66)
Sözlük’ te kültür kelimesinin anlamı şu şekilde
Dil, bir anda düşünemeyeceğimiz kadar çok yönlü, açıklanmaktadır: ‚1. Tarihsel, toplumsal gelişme
değişik açılardan bakınca başka başka nitelikleri süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi
beliren, kimi sırlarını bugün de çözemediğimiz değerler ile bunları yaratmada, sonraki nesillere
büyülü bir varlıktır. (Aksan, 1995: 11) iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal
Pehlivan'ın Gökberk’ten aktardığına göre dilin çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçla-
fizik yönü, ruhsal yönü, bir de anlam yönü vardır. rın bütünü, ekin; 2. Bir topluma veya halk toplulu-
‚Konuşurken çıkardığımız sesler, havanın bu dal- ğuna özgü düşünce ve sanat eserlerinin eserlerinin
galanmaları dilin fizik yönüdür‛. Sesler anlam bütünü‛ (TDK, 2011: 874)
taşıyan birer kap gibidirler, anlamı konuşandan Güvenç'e göre kültür farklı görüşlere göre
dinleyene ulaştıran birer köprüdürler. Konuşan betimlenebilen bir kavramdır. Bu nedenle kültür
karşısındakine bir takım sesler göndermeseydi, kavramının çok geniş kapsamlı bir anlamı
anlaşma olamazdı. Ancak bu gönderilen seslerin bulunmaktadır. Kültür kavramı yabancı dil
algılanmaları, yaşanmaları da gereklidir. Bu olay da öğretiminin amaçladığı anlamda ele alınacak
dilin ruhsal yönüdür. Ama< konuşmada anlaşma- olursa. Kültür dini, sanatı, insanların yapıp ettiği
yı sağlayan asıl etken anlamdır. Anlam belli bir her şeyi içine alan karmaşık bir varlık alanıdır.
zaman anına bağlı değildir, zaman ve mekânı aşar Gözle görülmeyen, elle tutulmayan bu bağları
(2007: 4). insanlar eğitimle öğrenir, dil ile kurar, sürdürür.
Dil, düşünce, duygu ve isteklerin bir toplumda ses Kültür toplumu oluşturan kişileri, onları bir arada
ve anlam yönünden ortak olan ögeler ve kurallar- tutan, birbirine bağlayan dil ve haberleşme
dan yararlanarak başkalarına aktarılmasını sağla- süreçlerini, sanatlarını, inançlarını, törelerini,
yan çok yönlü ve gelişmiş bir dizgedir. (Aksan, hukuk ve yönetim kurumlarını, üretim ve tüketim
1995: 55) düzenlerini içine alır . (202: 14-15 akt. Okur ve
Dilin iletişimdeki yerini ve toplumsal işlevini De- Keskin, 2013: 1621)
mirel, şöyle açıklamıştır: "Dil bir iletişim aracıdır. En basit tanımı ile kültür, bir milleti diğer
İnsanlar arasında en etkin iletişim aracı dildir. Dilin milletlerden ayıran niteliklerin bütünüdür.
kapsamına girmeyen sesler, jestler ve mimikler (Melanlıoğlu, 2008: 65)
iletişimin sağlanmasında önemli olmasına karşın Kaplan, kültürün bir millet için neden önemli
bunlar dilin önemini hiçbir zaman azaltmaz. Dilin olduğunu şöyle ifade ediyor: "Milletler, gelişigüzel
insanlar arasında iletişim aracı olarak kullanılması insan yığınlarından ibaret değildir. İnsan yığınlarını
dilin toplumsal bir işleve sahip olduğunu ortaya "millet" haline getiren "kültür"leridir... Kültür
koymakta, ayrıca dil, o toplumla onun kültürü deyince ilk akla gelen şey "dil"dir." (1993: 22)
arasında ilişki kurma rolünü de üstlenmektedir."
Kaplan'ın belirttiği şekilde kültür deyince ilk akla
(1999: 9)
gelen şey dil ise dilin bir toplumun kültüründe ne
İnsanın dil olmadan yaşayamayacağı gerçeğinden derece önemli olduğunu ve bu iki kavramın
hareketle iletişimin temeli olan dilin o topluluğun birbirleri için ne kadar gerekli olduğunu
kültürünü oluşturmada ne kadar etkin olduğu belirtmekte yarar vardır.
açıktır. Aksan’a (1995: 13) göre, bir toplumu ulus
Dil-Kültür İlişkisi
yapan bağların en güçlüsü dildir. Bireyleri ulusuna,
İnsanın kendi yaşamı için yarattığı her şey, dil
yurduna, geçmişine sıkı sıkıya bağlar; kuşaktan
sayesinde elde edilmiştir. İnsanın ortaya koyduğu
kuşağa aktarılarak gelen dil; bireyi geçmişle gelecek
tüm eserler, bir başka deyişle tüm kültürel etkinlik-
arasındaki zincirin bir halkası durumuna getirir.
ler, insanların birbirleriyle karşılıklı etkileşim ve
Her millet dilini kendi ihtiyaçlarına, kültür ve
iletişim halinde çalışarak gerçekleştirildikleri için,
medeniyet seviyesine, zevkine göre yaratır. Dil,
içinde dilin yer almadığı tek bir kültür ürünü yok-
100 SAÜ Eğitim Bilimleri Enstitüsü

tur. Dil becerisi, kültürün temel taşıdır. (Özkan, çeşitli yapılarda bulunur. Bundan dolayı, bir kültür
2009: 7) için vazgeçilmez önem taşıyan unsurlar, başka bir
Bir milletin özelliklerini en iyi açıklayan dildir, kültür için önemsiz sayılabilir. Toplumların ve
hatta toplumun özelikleri dil ile birleşir ve kültürün dünyadaki milletlerin mozaik durumundaki farklı
tam bir yansıtıcısı olur. Biri olmadan diğerinin görünümleri de genellikle kültür yapılarındaki bu
varlığı da düşünülemez. Kültürü aktarmayı sağla- farklılıktan kaynaklanmaktadır. (Okur ve Keskin,
yan dildir, kültür ise ortak değerler vasıtasıyla dilin 2013:1624)
anlatılmasına olanak tanır. Kültür tarihi bir süreçte Bu düşüncelerden yola çıkılarak şöyle bir soru
gelişir ve bunu diğer nesillere aktarabilmenin tek sorulabilir: Farklı bir dili öğrenmenin faydası yal-
yolu dildir, bundan dolayı dil sayesinde kültürün nızca farklı bir kültür öğrenmek midir?
yapısı bozulmaz ve canlılığı korunur. (Demir, 2007: Kırkkılıç ve Sevim'in, Asutay'dan yaptığı aktarma-
17) ya göre bu soruya şöyle cevap verilebilir:"Yabancı
Aksan'a (1995: 65) göre de bir ulusun yaşayış biçi- dilden ne kastedildiği ya da bu kavramdan ne
mi, inançları, gelenekleri, dünya görüşü, çeşitli anlaşıldığı da çok önemlidir. Dilin kültür ile olan
nitelikleri ve hatta tarih boyunca bu toplumda ilişkisi düşünüldüğünde yabancı dilden kastedilen
meydana gelen çeşitli olaylar üzerinde hiçbir bilgi- şeyin aslında dilin yabancı değil, bizimkinden farklı
miz olmasa yalnızca dilbilim incelemeleriyle bu oluşudur. Günümüz çok dilli ortamında farklı
dilin söz varlığının, söz hazinesinin derinliğine kültürler arasındaki hoşgörüsüzlükten kaynakla-
inerek bütün bu konularda çok değerli bilgiler ve nan kültür çatışmalarını önlemek için yabancı dil
güvenilir ipuçları edinebiliriz. olarak nitelendirdiğimiz dili yani kültürü öğren-
Yine Aksan 'a (1995: 65) göre bir ulusun dilinden o mek, kültürler arası iletişim sürecinde etkili bir
ulusun kültürüne, dünya görüşüne inilebileceğini çözüm yolu olabilir." (2012: 366)
savunan ve bu görüşü sonradan birçoklarınca Bu düşüncelerden hareketle dil öğretiminde kültür
benimsenen Humboldt, dilin bir ulusun ruhunun öğretiminin ne kadar önemli olduğu; bu nedenle
dış görünüşü olduğunu belirtmekte "ulusun dili yabancılara Türkçe öğretiminde kültürel ögelere
ruhudur; ruhu da dili" demektedir. yer verilmesinin ne kadar elzem olduğu sonucuna
Dildeki kültürel boyutları, deyimlerde, atasözlerin- ulaşılabilinir.
de, türkü ve şarkılarda edebi eserlerde de görürüz. 2. DİL ÖĞRETİMİNDE KÜLTÜR AKTA-
İnsan ancak kültürle birlikte var olabilir. Dil, kültü- RIMI
rün oluşumunda diğer öğelerle karşılaştıramayacak
Yabancı dil öğretiminde amaç, öğrencilerin kültürel
kadar etkili bir rol oynar. Bu konudaki genel görüş
yeterliliklerini kazanarak o dili daha iyi anlar ve
dilin kültürü hem kurduğu hem de geliştirdiğidir.
konuşur hale getirebilmektir. ( Çiftci, Batur ve
İnsan dilde güçlendikçe kültürü de gelişir
Keklik, 2013: 366) Kültürel yeterliliği kazanmak için
zenginleşir. (Pehlivan, 2007: 9)
gerekli olanın ne olduğunu İşcan (2012: 4) şöyle
Yılman'ın (1995: 23) belirttiği şekilde her toplumun açıklamıştır:
farklılık işareti olarak bir kültürü varsa yine farklı-
"Bir yabancı dil bilmek, bireyin o dildeki sözcükleri
lık işareti olarak dili de vardır. Asutay, bu durumu
ve dil bilgisi yapılarını bilmesinin yanı sıra, bu
şöyle açıklamaktadır: "İşte bu farklılıktan ötürüdür
sözcük ve yapılardan yararlanarak o dili konuşan
ki her kültürün, ona kendi kimliğini kazandıran,
kişilerle sözlü ya da yazılı iletişim kurabilmesidir.
kendine özgü bir dili vardır. Bu dil, ait olduğu
Başka bir deyişle, bir dili bilmek yalnızca o dil
kültürün bütün özelliklerini,‘ötekilerden olan
hakkında gerekli dil bilgisi kurallarını bilmek "dil
ayrımını’ ve tarihsel - toplumsal tüm birikimlerini
bilgisel yeti" ye sahip olmak değildir. Aynı zaman-
içinde barındırır. Bu bağlamda dil öğrenmek, o
da hangi ortamlarda hangi yapı ve sözcüklerin
kültürü tanımakla eş anlamlıdır denebilir. Yeryü-
kullanılacağını bilmek demek olan "iletişimsel yeti"
zünde farklı dillerin varoluşu, birbirlerini anlama-
ye sahip olmak gerekmektedir. Bunu kazanabilmek
ya, tanımaya çalışmanın nedeni olarak da yorumla-
için de o dilin kültürü hakkında bilgi sahibi gerek-
nabilir." (Asutay, 2003: 27)
mektedir."
En ilkel toplumdan en gelişmiş toplumlara kadar,
Öğrencinin öğreneceği dilin kültürü hakkında bilgi
bütün toplumların kendilerine göre birer kültürleri
sahibi olmasının, öğrenciye faydaları şöyle sırala-
bulunur. Toplumların hayat karşısındaki tutum ve
nabilir:
davranışlarında, yaşayışlarında, eğitim ve düşünce
Er'in Tseng' den aktardığına göre yabancı dilde
tarzlarında, yaratıcılıklarında farklılıklar bulundu-
herhangi bir okuma parçasını okuyan bir kişinin
ğu için kültürler toplumdan topluma farklı ve
IV. Sakarya’da Eğitim Araştırmaları Kongresi 101

öğrendiği dilin kültürü hakkında bilgi sahibi olması makul seviyeye iner. Kaynak kültür ve hedef kültür
okuduğu parçayı daha kolay ve hızlı anlamasına ekseninde oluşturulacak yabancı dil öğretim sis-
yardımcı olacaktır (2006: 4). temleri sayesinde; öğrenen bireyler ilk defa karşı-
Kültür aktarımı dil öğretimi sırasında öğrenciye laştıkları hedef kültür unsurlarına olumsuz ve
kazandırılabilirse birey dilini öğrendiği toplumu yüksek kaygıyla bakmayacak; bu sayede kısa za-
daha kolay tanıyabilir ve o kültüre karşı daha manda istenir düzeyde motivasyon (ki yabancı dil
hoşgörülü hale gelir. (Yılmaz ve Taşkın, 2014: 270) öğretiminin en önemli ayağıdır.) sağlanmış olacak-
tır." (Yiğit ve Arslan, 2014: 3)
Dil, sadece kültürün önemli bir parçası değil aynı
zamanda kültürün aktarıcısıdır. Bu nedenle yabancı Polat'a göre de öğrencilerin dili, kültürle beraber
dil öğretiminde kültürel ögelerin aktarılması dil öğrenmeleri onları dil öğretimine karşı daha istekli
öğrenme sürecini olumlu yönde etkiler. (Bölükbaş hale getirecektir.Yabancı dil öğretiminde kültürün
ve Keskin, 2010: 221) çok büyük önemi vardır ve kültür yoluyla verilebi-
lecek olan bilgiler öğrencini dili anlamasına yar-
Tomalin ve Stempleski’ye göre kültür ögelerinin
dımcı olabilecek nitelikte olmalıdır.Öğrenciye
aktarılmasının 7 amacı vardır:
verilen bilgi ona günlük hayatında yardımcı olmalı
 Öğrencilerin her insanın davranışında kültü-
ve öğrenci farklı bir kültürle karşılaştığında kültü-
rün etkisi olduğunu anlamalarına yardımcı
rel şok yaşamamalıdır. YDT derslerinde işlenecek
olmak.
konular, öğrencileri yabancı kültürü tanımaya
 Öğrencilerin yaş, cinsiyet, sosyal sınıf gibi
isteklendirmelidir. (1990: 80 akt. Eryaman ve Kana,
değişkenlerin insanların konuşmalarında ve
158)
davranışlarında etkisi olduğunu anlamalarına
Bu görüşten hareketle dil öğretimi derslerinde
yardımcı olmak.
işlenecek konularda, yer verilmesi gereken kültürel
 Öğrencilerin hedef kültürdeki ortak durum-
ögelerin neler olduğunu görmekte yarar vardır:
larda gösterilen ortak davranışların farkına
Avrupa Konseyi (Council of Europe) 2000 yılında
varmalarına yardımcı olmak.
bir bildirge ile, öğretilen yabancı dile ait sosyal ve
 Öğrencilerin bazı sözcük ve tümceciklerin,
kültürel bilgilerin de verilmesi gerektiğinin altını
kültürün bir sonucu olarak, hep aynı biçimde
çizmiştir. Avrupa Konseyince altı çizilen ve içinde
birbiri ardına geldiğinin farkına varmalarına
yeme, içme, giyinme ve eğlenme gibi unsurları da
yardımcı olmak.
barındıran sosyokültürel bilgiler ise şunlardır:
 Öğrencilerin hedef kültürle ilgili genellemele-
1. Günlük yaşam,
ri nesnel gözle değerlendirmelerine yardımcı
•Yiyecek, içecek, yemek zamanları, masa adabı.
olmak.
•Resmi tatilleri, Çalışma saatleri.
 Öğrencilerin hedef kültürle ilgili bilgi topla-
•Boş zaman faaliyetleri, hobileri, okuma alışkanlık-
ma becerilerinin gelişmesine yardımcı olmak.
ları, yaptıkları sporlar vb.
 Öğrencilerde hedef kültürle ilgili merak
2. Yaşam koşulları,
uyandırmak ve onların o kültürdeki insanlara
empati duymalarını sağlamak (1993: 89 akt. •Yaşam standartları ,
İşcan, 2012: 4) •Ev şartları,
Çiftci, Batur ve Keklik'e göre (2013: 366) Yabancı dil •Refah durumları,
öğrenmek, yabancı bir kültür ile diyaloga girmek 3. Kişiler arası ilişkiler,
demektir. Yabancı dil öğrenirken iki kültür birbiriy-
•Sınıfsal yapı ve sınıflar arası ilişkiler,
le birbirleriyle sürekli etkileşim içindedir. Bu ders-
•Kadın erkek ilişkileri,
ler, öğrencinin hem kendi kültürü hem de yabancı
•Aile yapıları ve ilişkileri, jenarasyonlar arası ilişki-
kültür ile buluştuğu, iki kültürün benzer ve farklı
ler,
yanlarını kavrayıp, karşılaştırmalar yaptığı bir
alandır. Bu bağlamda yabancı dil öğretiminde •Politik ve dinsel gruplar arası ilişkiler,
kültürlerarası etkileşim üst amaç olarak benimsen- 4. Değerler, inançlar ve davranışlar,
miştir. •Sosyal sınıf,
Öğrencilerin bu karşılaştırmayı nasıl yaptıkları •Çalışma toplulukları,
şöyle açıklanabilir: "Yabancı dil öğrenen bireylerin
•Refah,
başlangıçtaki kaygı düzeyleri en üst seviyededir.
•Gelir,
Bireyler dilini öğrendikleri kültürle tanıştıkça, ortak
•Gelenekler,
kültür değerlerini keşfettikçe bu kaygı düzeyi
102 SAÜ Eğitim Bilimleri Enstitüsü

•Sanat, Özellikle yabancı dil öğretiminde öğrenilen dile ait
•Müzik vb. yeme içme kültürünün ve eğlenme, giyinme gibi
diğer sosyal davranışların öğretilmesi
4. Vücut dili,
önemlidir.Zira dil öğrenimi karşılıklı bir kültür
5. Sosyal gelenekler,
aktarımını zaten doğasında
•Dakiklik,
barındırmaktadır.(Güleç ve İnce, 2013: 97)
•Hediyeler,
Dili sadece kurallarını vererek öğretip kültürel
•Elbiseler, ögeler eksik bırakılırsa sonuç ne olur?
•Yemekler, içecekler, "Brooks’a göre kültür ögeleri aktarılmazsa
•Yasaklar vb. öğrencinin yabancı dili konuşması, kendi kültür
6. Adet olmuş davranışlar, çevresinden gördüğü kavramları farklı sembollerle
dile getirmesinden başka bir şey olmaz ."
•Dini durumlar,
Bu nedenle yabancı dil öğrenen kişinin o dile tam
•Doğum, evlilik
olarak yetkin olması için sadece dilin yapısını
7. Evlilik, gösteriler, seremoniler, kutsamalar,
bilmesi yeterli değildir. Öğrencinin, o dilin hitap,
•Festivaller,
teşekkür, kabul etme, reddetme, önerme gibi
•Danslar, vb. (CEF, 2000: 102-103 akt. Güleç ve kullanımları hakkında bilgi sahibi olması gerekir.
İnce, 2013: 97) Öğrencinin kültüründe olan herhangi bir davranış,
Yılmaz ve Taşkın'ın Demir ve Açık'tan yaptığı söz veya tonlama, öğrendiği dilde farklı olarak
aktarıma göre de yabancı dil olarak Türkçe algılanabilir. Öğrenci hem dilsel hem de kültürel
öğretiminde özellikle Türk toplumuna has özellikte yapıları öğrendiği sürece o dilde yetkin olabilir.
olan bazı unsurların ana başlıklarının verilmesi Bundan dolayı yabancı dil derslerinde öğrenilen
gerekir. Bu unsurları belli başlı maddeler halinde şu dilin kültürel ögelerinin aktarımı gereklidir. (1986:
şekilde sıralanabilir (2014: 273) 128 akt. Okur ve Keskin, 2013: 1626).
• Karşılaşmalar, selamlaşmalar ve tanıştırmalar Okur ve Keskin'in aktardığı şekilde öğrencinin
• Kişilerin sohbetleri esnasında kullandıkları yaşa, kültüründe olan herhangi bir davranış, söz veya
yakınlığa ve toplum içindeki statüsüne bağlı tonlama, öğrendiği dilde farklı olarak algılanabilir,
yaklaşımlar durumunu şu şekilde örneklendirmek
mümkündür:
• Yemekler ve içecekler
Türk kültüründe evet anlamına gelen başı sağa sola
• Yaşanılan yer, komşuluk ilişkileri, şehir ve kırsal
sallama hareketi bazı kültürlerde hayır anlamına
kesim arasındaki yaşayış farklılıkları
gelmektedir. (Örn:Japon kültürü) Yine Japon
• Giyim ile ilgili unsurlar,
kültüründe "ben"i işaret etmek için işaret parmağı
• Çalışma ve çalışma ortamları,
burnun üzerine konulurken Türk toplumunda sağ
• Siyaset ile ilgili unsurlar, el göğüs üzerine konulmaktadır.
• Randevular ile ilgili unsurlar, Türk toplumunda hayır anlamına gelen "cık" ifadesi
• Eğitim ve eğitim ortamları ile öğrenme ortamları bazı toplumlarda kaba bir ifade olarak karşılığını
ile ilgili unsurlar, bulur.
• Oynanan oyunlar, dinlenen müzikler ile ilgili Görüldüğü üzere kültür ögelerinin verilmediği bir
unsurlar, dil öğretimi, amacına ulaşamaz.
• Din ile ilgili yaşanmışlıklar, Yabancılara Türkçe Öğretimi Ders Kitaplarında
• Bayramlar, kutlama ve anma günleri, evlenme ve ve İşıtsel Materyallerinde Kültür Aktarımı
ölüm ile ilgili unsurlar, Dil, dinleme, konuşma, okuma ve yazma becerile-
• Evlere yapılan davetler misafirlikler, rinin işlevsel bütünlüğünden oluşmaktadır. Ana
işlevi, iletişim kurmak olan dilin kullanımında bu
• Sağlık ve tedaviler ile ilgili unsurlar,
dört temel beceriye her an ihtiyaç duyulmaktadır.
• Temizlik ile ilgili unsurlar,
Hazırlanacak öğretim programında bu dört temel
• Tepkileri dile getirme yöntemleri,
beceriye mutlaka yer verilmeli, hazırlanacak mater-
• Toplum içinde anlatılan hikâye, masal, efsane, yallerde de bunların dağılımına dikkat edilmelidir.
• Günlük hayatta kullanılan atasözleri ve deyimler, Yabancı dil öğrenecek kişinin ihtiyacına göre bu dil
• Günlük hayatta duyguları ifade etme becerilerinin yüzdeleri farklı olabilir. (Akpınar ve
Açık, 2010: 5)
IV. Sakarya’da Eğitim Araştırmaları Kongresi 103

Yabancılara Türkçe öğretimi derslerinde kültür yabancı kültürdeki insanlara karşı olumlu tutumlar
aktarımı yapılırken de bu dört beceri düşünülerek geliştirmek olarak sıralanmaktadır. Bu amaçlar
ders materyallerinde kültür ögelerine yeteri kadar doğrultusunda özenle seçilerek hazırlanan ders
yer verilmelidir. kitaplarının içeriği öğrencilerin hedef dilin kültü-
Kültür aktarımının önem kazandığı günümüz rüne karşı önyargısız yaklaşıp duygudaşlık kura-
yabancı dil eğitim sürecinde dil öğretiminde bilmelerine hizmet eder. Bir anlamda ders kitapları
kullanılan birçok materyalin o toplumun sadece resmi müfredat çerçevesinde birtakım kültü-
kültüründen doğduğu ve o kültürün rel değerleri içermezler aynı zamanda saklı müfre-
taşıyıcılığını yaptığı açıkça gözlenebilir. (Yılmaz ve dat çerçevesinde de dolaylı yoldan kültürel değer-
Taşkın, 2014: 270) leri yansıtırlar.( 2012: 448-449)
Türkçe öğretiminde en önemli kaynak olarak Derste kullanılacak metinlerin, hedef kitlelerin
görülen ders kitapları kültür aktarımı yönüyle seviyesine, Türkçe egitiminin ve dersin amaçlarına
hangi özellikleri taşımalıdır? uygun olması sarttır. Metinlerin Türkçeyi en iyi
sekilde örneklemesi, günlük hayatla baglantı kur-
Metinlerin seçiminde dört temel beceriden okuma
ması, bireyi hayatın içerisine sokması, kültürel
ve dinleme özellikle ön plana çıkmaktadır. Okuma
degerleri yansıtması gerekir. Yabancı dil olarak
ve dinlemede metinler öğretilen dilin kültürel
Türkçe ögretimi için hazırlanmıs ve hazırlanacak
aktarıcısı durumundadır. Oysa konuşma ve
kitaplarda seçecegimiz metinlerin hem kültürümü-
yazmada dili öğrenenin aktif ve aktarıcı olduğu bir
zü yansıtması hem de Türkçe ögrenenlere vermek
durum ortaya çıkmaktadır. Bu yüzden bu iki beceri
istedigimiz bilgileri içermesine dikkat edilmelidir
yoluyla kültür aktarımını sağlamak diğer becerilere
(Demir ve Açık, 2011: 57)
göre daha zordur. Okuma ve dinleme, kültürlenme
ve kültürel aktarım sürecinin temelini teşkil eder. Kültürel ögelerin günlük hayatla bağlantılı olması-
(Kalfa, 2013: 169) nın önemi nedir? Yine Demir ve Açık bunu şöyle
açıklamaktadır:"Kültür aktarımı yapmak adına
Dil öğretiminde en önemli kaynak olarak
bütün kültürel unsurların verilmesi daha doğrusu
kullanılan ders kitapları Cortazzi ve Jin’e göre
günümüzde az rastlanan kültürel unsurların ya da
yabancı dil öğretiminde 7 değişik görevi
kendi içinde bile çelişen kültürel unsurların veril-
üstlenebilir:
mesi yabancıların da çelişkiye düşmesine neden
 Bir öğretmen olabilir, çünkü öğrencilere he-
olacağından metinlere konulacak kültürel unsurla-
def dilin kültürü hakkında doğrudan bilgi
rın günümüz şartlarında olmasına dikkat edilmeli-
sağlar.
dir.‛ (Demir ve Açık, 2011: 70) Örneğin, araştırma-
 Bir rehber olabilir, çünkü öğretmen ve öğren-
mızın örneklemini oluşturan Gökkuşağı Dil bilgisi -2
cilere işlenecek ders konularını sunar ve daha
kitabının 16. sayfasında geçen ‚Köy kadınları,
önceki derslerin özetlerini verir.
çamaşırlarını nehirde yıkıyorlar.‛ cümlesindeki
 Bir kaynak olabilir, çünkü bir ders kitabı ta- ‘nehirde çamaşır yıkamak’ kültürel ögesinin günü-
mamen her şeyi kapsayamaz, içinden uygun müzde geçerliliğini yitirdiği açıktır.
parçalar seçilip konu genişletilmelidir.
Tuna'nın Özdemir'den yaptığı aktarıma göre Türk-
 Bir eğitmen olabilir, çünkü adım adım yapı- çenin yabancılara öğretiminde, folklor ürünlerinden
lan açıklamalarla tecrübesiz öğretmenlerin yararlanılması ve bu manada Türk kültürünün
sadece dil konusunda değil kültür konusun- tanıtımının da sağlanması Türkçe öğretiminin
da da eksiklerini tamamlamalarını sağlar. başlıca amaçları arasında yer almalıdır. Böylece,
 Bir otorite olabilir, çünkü uzmanlar tarafın- Türkçenin Türk kültür ürünlerinden hareketle
dan yazılmış olup gerçek ve geçerlidir. öğretimi daha kolay ve zevkli hale gelecektir. Nite-
 Beceriyi azaltıcı bir yönü olabilir, çünkü ders kim, Avrupa Dil Portfolyosu'nun esasını teşkil eden
kitaplarına aşırı bağımlı hale gelen öğretmen- üç temel görüşten birisini, yabancı dil öğretiminde
ler yaratıcılıklarını kaybeder ve kitaba eleşti- kültürel değerlere yer verilmesi ilkesi oluşturmak-
rel açıdan bakamazlar. (t.y.: 199-200 akt.Okur tadır (2014: 1).
ve Keskin, 2013: 1627) Folklor ürünlerinden yararlanırken atasözleri ve
Tüm ve Sarkmaz' ın Özışık ve Kılıçkaya'dan aktar- deyimlere özellikle yer verilmelidir. Akpınar ve
dığına göre yabancı dil öğretimiyle ilgili ders kitap- Açık, neden yer verilmesi gerektiğini şöyle açıkla-
larının amacı iletişimsel yetiyi geliştirmek, dilin mıştır:" Kullanılan, yaşayan dilin öğretilmesi gere-
doğasına ve öğrenimine karşı bir farkındalık kir. Aksi durumda öğrenci, öğrenmeye çalıştığı dil
oluştırmak, yabancı kültürü iyice incelemek ve ile sokakta konuşulan dil arasında ikilemde kala-
104 SAÜ Eğitim Bilimleri Enstitüsü

cak ve sağlıklı iletişim kuramayacaktır. Bu sebeple nin hedef dilde kendini ifade edebilme becerisini
hazırlanacak materyallerde ve uygulanan prog- geliştirmek,
ramlarda, kullanılan dildeki en yaygın deyim ve  Öğrencilerin yabancı dil olarak Türkçeye ait söz
atasözleri yer almalıdır. Unutmamalıdır ki deyim varlığını genel anlamda tanımalarına imkan sağ-
ve atasözleri kullanılan, yaşayan dilin içinde çok lamak ve edebi metinler aracılığıyla söz dağarcı-
önemli bir yere sahiptir." (2010 : 2) ğını geliştirmek,
Temel düzey metinlerinde, daha çok iki kelimelik  Öğrencilerin karşılaştığı yeni dünya vasıtasıyla
deyimlere yer verilmelidir.Bu deyimlere karşılık kendi yaşantısının farkına varmasını , kendi ya-
olarak bir tek kavram bulunmasına özen gösteril- şantısıyla hedef kültürdeki yaşantıyı mukayese
melidir. Örneğin, dikkat çekmek: vurgulamak gibi, etmesini sağlayarak bunları sözlü ve yazılı olarak
göz atmak: okumak gibi. (Kalfa, 2013: 174) ifade edebilmesini sağlamak .
Yabancılara Türkçe Öğretimi İşitsel Materyalle- Araştırmanın Amacı
rinde Kültür Aktarımı
Bu proje çalışmamızın amacı, yabancılara Türkçe
Duru'nun (2013: 408) da belirttiği şekilde işitsel öğretiminde kullanılan öğretim setlerinden
araçlardan anladığımız metinlerin seslendirilmesi- örneklem olarak seçilen temel seviye setinde, kültür
nin olduğu sesli ürünlerdir. İzleme ürünleri olan aktarımının ne derece yapıldığını ve kültürel
kısa ve uzun video görüntüleri de bu kapsamda ele ögelerin hangi beceri alanlarında olduğunu tespit
alınabilir. etmektir.
Yabancılara Türkçe öğretiminde kullanılan işitsel Alt amaçlar
materyallerin kültür aktarımında nasıl bir işlevi
 Yabancılara Türkçe öğreten ders kitaplarında
vardır?
kültür aktarımı nasıl yapılmaktadır?
Video,uzun zamandan beri hem gerçekçi (güveni-
 Yabancılara Türkçe öğreten işitsel materyallerde
lir) bir dinleme kaynağı hem de yazma ya da ko-
kültür aktarımı nasıl yapılmaktadır?
nuşma etkinliklerinde destekleyici bir materyal
 Dil becerilerine göre kültür aktarımı nasıl bir
olarak kullanılmaktadır.Videonun Türkçenin ya-
farklılık göstermektedir?
bancı dil olarak öğretiminde kullanımı, öğrencilere,
Sınırlılıklar
Türkçeye karşı dil hassasiyeti kazandırmada, öğ-
rencilerin dinleme ve konuşma becerilerini geliş- Yabancılara Türkçe öğretiminde kullanılan öğretim
tirmede, öğrencilerin bilgilerini ve kültürel birikim- setlerinin kültür aktarımı açısından sahip olması
lerini arttırmada, Türkçe öğrenmeye daha istekli gereken nitelikler ve Gökkuşağı Türkçe Öğretim Seti
olmalarını sağlamada çok önemli işlevler yürütür. 1-2 Yeni Öğrenenler İçin Ders Kitabı 1-2 ve Dil
(İşcan, 2011 akt. Şengül, 2012: 176) bilgisi 1-2 kitapları ile Etkileşimli Türkçe Öğretimi
Uygulamalari 1-2 ses CD' leri ve Seyir Dünyası 1-2
Yaylı, Yaylı ve Ekizler' in Gee ve King' den aktardı-
VCD' leri ile sınırlıdır.
ğına göre kullanılan ders kitapları dolaylı ve dolay-
sız olarak kültür aktarımına yeterince olanak sağ- Araş tırmanın Yönte mi
lamıyorsa öğretmenler bu açığı kapatma ihtiyacı
hissederler. Filmler, özellikle hedef dilin kullanıl- Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır.
madığı bağlamlarda kültür aktarımı sağlamada Doküman analizi (tarama modeli) yapılmıştır.
önemli yardımcıdır. Hedef dili öğrenenler, bu DİLSET yayınlarının hazırlamış olduğu Gökkuşağı
dildeki kültürel içeriği gerçek ortamlarda ve du- Türkçe Öğretim Seti 1-2 Yeni Öğrenenler İçin Ders
rumlarda görerek ve dinleyerek daha kolay kavra- Kitabı 1-2 ve Dil bilgisi 1-2 kitapları ile Etkileşimli
yabilir. (2013: 418) Türkçe Öğretimi Uygulamaları 1-2 ve Seyir
Sonuç olarak Kırkılıç ve Sevim'in de belirttiği üzere Dünyası 1-2, belirli ölçütlere göre incelenmiş ve
( 2012: 372) Türk kültür ve edebiyatına ait değerle- değerlendirilmiştir.
rin yabancılara Türkçe öğretiminde kullanılmasın- Evren ve Örneklem
daki amaçların bazıları şunlardır:
Araştırmamızın evrenini, yabancılara Türkçe
 Yabancı dil olarak Türkçe öğrenmeye çalışan öğretiminde kullanılan yayınlar oluşturmaktadır.
öğrencilerin okuma, dinleme, konuşma ve yazma Örneklem olarak ise DİLSET yayınlarının
becerilerinin geliştirilmesine üst düzey katkıda hazırlamış olduğu Gökkuşağı Türkçe Öğretim Seti
bulunmak, seçilmiştir.
 Öğrencinin Türk kültürüyle ilgili okuduğu bir Setin sadece Gökkuşağı Türkçe Öğretim Seti 1-2 Yeni
yazıyı analiz etmesini incelemesini ve değerlen- Öğrenenler İçin Ders Kitabı 1-2 ve Dil bilgisi 1-2
dirme yapabilmesini sağlamak; böylece öğrenci- kitapları ile Etkileşimli Türkçe Öğretimi
IV. Sakarya’da Eğitim Araştırmaları Kongresi 105

Uygulamalari 1-2 ses CD' leri ve Seyir Dünyası 1-2 yapılan işlem, birbirne benzeyen verileri belirli
VCD' leri incelenmiş,setin çalışma kitapları ve kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya
öğretmen kitapları, kitaplarla aynı kültürel ögeleri getirmek ve bunları okuyucunun anlayabileceği
içermeleri nedeniyle araştırmaya dahil biçimde organize ederek yorumlamaktır.(Yıldırım
edilmemiştir. ve Şimşek, 2005: 227 akt. Canbulat ve Dilekçi, 2013:
Ve ri Toplama Te knikleri 220)
Araştırmada öncelikle dil öğretimi ve yabancılara 3. BULGULAR VE YORUMLAR
Türkçe öğretimi üzerine yazılmış ve ulaşılabilinen Günlük Yaşamla İlgili Kültürel Aktarımlar
tüm kaynaklar taranmış ve elde edilen bilgilerden a. Yiyecek İçecek:
hareketle konuyla ilgili önceden yapılan Bu başlık altında yiyecekler ve içecekler incelen-
çalışmalarla ilişkilendirmeler yapılarak mektedir. Daha çok yerel tatlar ve yemeklerin konu
araştırmanın kavramsal çerçevesi oluşturulmuştur. edinildiği bu başlık altında kola, makarna, pizza
Sonrasında Okur ve Keskin'in (2013: 1628) gibi tüm ülkelerde tüketilen yiyeceklerin üzerinde
oluşturdukları metinlere yansıyan kültürel ögeler durulmamış, sadece Türkiye’de olan ve Türklere
ve alt ögeler tablosu kullanılarak kültür ögeleri, has yemekler tespit edilmeye çalışılmıştır.
dört temel dil becerisi (dinleme-izleme, okuma- Yiyecekleri de tencere ve fırın yemekleri,balıklar,
anlama, konuşma, yazma) ve dil bilgisi alanı hamur işleri, çorbalar, tatlılar ve kahvaltılıklar
dikkate alınıp tablolara işlenerek sınıflandırılmıştır. olarak beş başlık altında inceleyeceğiz
Ve rilerin Analizi Yiyecekler
Metinlere yansıyan kültürel ögeler ve alt ögeler Sette isimleri geçen tencere ve fırın yemekleri şun-
tablosu kullanılarak sınıflandırılan kültür ögeleri, lardır:
içerik analizi yoluyla çözümlenmiş ve yine tablolara
işlenerek yorumlanmıştır.İçerik analizinde temelde
Tablo 8. Tencere ve fırın yemekleri
Ö ge M etinde E tkinliktee Görsellerd S oruda G örselde a nlama O- kuma i zleme Dinleme K onuşma Y azma D il bilgisi
Çiftlik köfte 1 1
Dolma 3 1 1 3
Döner 3 1 2
Et kavurma 2 2
Et sote 1 1
Etli bezelye 1 1
Etli fasulye 2 1 1
Izgara et 1 1
İzmir köfte 1 1
Kaburga 1 1
Karnıyarık 1 1
Kebap 7 2 1 1 6 1 1 1
Kıymalı ıspanak 1 1
Kıymalı yumurta 1 1
Kuru fasulye 2 1 1
Kuzu şiş 1 1
Kuzu tandır 1 1
Mantar güveç 1 1
Mantı 1 1
Menemen
Patlıcan güveç 1 1
Pilav 3 1 1 2 1 1 1
Salçalı köfte 1 1
Tavuklu pilav 1 1
Taze fasulye 4 1 2 2 1
Yaprak sarması 1 1
En çok geçen yemek çeşidi 10 kez ile kebaptır. 5 kavurma takip etmektedir. Diğer yemekler ise
kez ile taze fasulye ve pilav ,4 kez ile dolma, 3 kez sadece 1 kez geçmektedir. Bu ögeler ,metinde 37,
ile döner ve 2 kez ile etli ve kuru fasulye ile et etkinlikte 12 ,soruda 2 kez; beceri alanı olarak
106 SAÜ Eğitim Bilimleri Enstitüsü

bakıldığında, okuma -anlamada 12, dinlemede 24, sette adının çok geçtiğini görmekteyiz.Sebze yem-
konuşmada 9 ve dil bilgisi alanında da 3 kez ekleri olarak baktığımızda da taze ve kuru fasulye
geçmiştir ve dolma da bilinen sebze yemekleridir. Hiç şüphe-
Dünyada, özellikle Avrupa’da en çok bilinen yem- siz yemek çeşitleri bu kadar değildir. Temel düzeye
ek çeşidinin kebap ve döner olması ile sette yer göre kanaatimizde yeterli miktarda yemek adı
alma oranı arasında doğru orantı vardır. Yine Türk geçmiştir.
mutfağında en çok tüketilen yemek olan pilavın da
Tablo 9. Hamur İşleri
M E SG G a O m D K Y D
Ö ge etinde tkinlikte oruda örsellerde örselde nlama- kuma e einleme izl onuşma azma il bilgisi
-
Börek 1 2 1 1 1
Gözleme 1 1
Kek 2 2
Pide 1 1
Simit 3 3
Lavaş 1 1
Listeye göz attığımızda en çok 3 kez ile böreğin ve Simit diğerlerine gore daha tanınmış bir yiyecek
simitin daha sonra 2 kez ile kekin geçtiğini, pide, olup, tanıtılan diğer hamur işlerinden özellikle
gözleme ve lavaşın ise birer kez yer aldığını pidenin pizzaya benzemesi baımından kullanıl-
görnekteyiz.Bu ögeler ,metinde 9 ve soruda 2 kez; masında fayda olduğunu düşünmekteyiz. Türklerin
beceri alanı olarak bakıldığın okuma -anlamada 1, misafirlerine çayın yanında en çok kek ve börek
dinlemede 7,konuşmada 1 ve dil bilgisi alanında ikram etmelerinden dolayı, kek ve böreğin de isim
da 1 kez geçmiştir. olarak daha çok geçmesinin normal olduğu görül-
müştür.
Tablo 10. Balıklar
M E SG G a O m D K Y D
Ö ge etinde l itkktien oruda örsellerde örselde nlama - kuma e einleme izl onuşma azma il bilgisi
-
Hamsi 2 2 4
İstavrit 2 2
Levrek 1 1 2
Palamut 2 2
Sazan 1 1
Uskumru 1
Tabloya baktığımızda hamsinin 4 , palamut, levrek Türk mutfağında özellikle Karadeniz Bölgesinde
ve istavritin 2, diğerlerinin ise 1 kez geçtiği görül- çok tüketilen bir balık olan hamsinin , sette adının
mektedir. Bu mutfak kültürü ögeleri ,metinde 8 ve daha çok geçmesi ülkemiz denizlerinde bol avla-
etkinlikte 4 kez; okuma-anlama beceri alanında ise nabilen bir balık olmasındandır.
11 kez yer almıştır.
IV. Sakarya’da Eğitim Araştırmaları Kongresi 107

Tablo 11. Çorbalar
M E SG G a O m D K Y D
Ö ge etinde tkinlikte oruda örsellerde örselde nlama - kuma e einleme izl onuşma azma il bilgisi
-
Domates 1 1
Ezogelin 2 1 1
Mantar 1 1
Mercimek 1 1
Tarhana 1 1
Tavuk 1 1 1 1
Yayla 1 1
Listeye bakıldığında ezogelin, tavuk çorbalarının 2 Özellikle Türk kültüründe hasta insanlara tavuk
kez, diğerlerinin ise 1 kez geçtiği görülmektedir. Bu çorbası içirilmesi geleneği vardır. Bununla birlikte
ögeler ,metinde ve soruda 2 kez; beceri alanı mercimek çorbasının Türk yemek kültüründe çok
olarak bakıldığında okuma -anlamada 5 ve konuş- daha yaygın tüketilmesine rağmen, sette adının az
mada 4 kez geçmiştir geçmesi ilginçtir.
Tablo 12.Tatlılar
M E SG G a O m D K Y D
Ö ge etinde tkinlikte oruda örsellerde örselde nlama - kuma e einleme izl onuşma azma il bilgisi
-
Ayva tatlısı 1 1
Baklava 2 1 2 1
Kabak tatlısı 1 1
Kadayıf 1 1
Künefe 1 1 1 1
Muhallebi 1 1
Revani 1 1
Şekerpare 1 1 1 1
Sütlaç 2 2 1 3 1 1
Listeye baktığımızda sütlacın 5, baklavanın Baklavanın geleneksel Türk tatlısı olarak kabul
3,şekerpare ve künefenin 2, diğer tatlıların ise birer görmesine ve ülke dışında bile bilinmesine karşın,
kez geçtiği görülmektedir. Bu ögeler ,metinde 6, listede sütlacın baklavadan daha çok geçtiği görül-
etkinlikte 8 ve soruda 2 kez; beceri alanı olarak müştür. Baklava, yapımı oldukça zahmetli ve uzun
bakıldığında okuma -anlamada 10, dinleme- süren, şerbetli bir tatlıdır. Yine de özellikle dini
de5,konuşmada 1 ve yazma alanında 2 kez geç- bayramlarda misafirlere en çok ikram edilen tatlı
miştir baklavadır.
Tablo 13. Kahvaltılıklar
M E SG G a O m D K Y D
Ö ge etinde tkinlikte oruda örsellerde örselde nlama - kuma e einleme izl onuşma azma il bilgisi
-
Bal 2 1 1
Çikolata 1 1
Domates 1 1
Helva 1 1
Krem peynir 1 1
Menemen 1 1