Etnografi në diktaturë : dija, shteti dhe Holokausti ynë

364 Pages·2018·9.896 MB·Albanian

by  Nebi Bardhoshi, Olsi Lelaj

ETNC)GRAFI
N ËD II(TA'fURË
NEBBIA RDHOSOHLIS U!L AJ
E1'NOGRAFI
Nl:i.D II(TATURÈt
DijSah,r.e cldh c:H olobnYsnt�i
Titanë
Phjc2t0MR1
!\bdemi;1 e
L'.$ hb:nç1iVL5'.1 .H)ip.:!ti�ù
Fol(1wnfin lll' köp!•dnl!'n c lihrlt
Tiiul!i: Kfütja 11 grurlt 11111 !dc:k
Au wti: Nllwlii1 fiab:'I
Nr. rum:\;)!' 976;\, nr, .i filrnit 1026
\',mdi: K.111·~1.:
l}.:1t1'. kn~flk 1075
IQ ln~ti1111:i i Antrnpolop,jl~c K\i!t'ltt'öfü il!w S1L1öi111it t!i Artii,
J\l1ndcmii1 i.: S1·udfr11.:v..: Alb,trwlog/1kc.
Tl11Llli: /':',1w1r,r,1fi nE di~t\J!\iri.i: d'1j:i, shrcti dtw hoh.1k,1usti yflC
Auwri: Ndii H:udhmbi, Olsi L1:J~1j
fü;i::,·n~tht ~hl,;1;ncor ! Pro/'.Jr, /\. (b·dit:i O@iti
Dr. ll.·hk1.c:Li: ll:linp;.1
lkJ;1k.tor k:tr;tr; /1,füno:,.:1 Sh,·1<\[~)i
Ptrkujclt::i.i:J gr-.1fik!.': Gmial lk;:.hani, Em~ !Jibr;1
l\jr) Ol!)nflgratl u nlirm.u:i flJ:11 l\..2~hilli .S!1kcnmr i ln:;t.itutit tli
.l\nt.ropülng·.ii:;~' .Kuhurnre dl1c Stt1d1mi! (i.i 1\rtit, Ak1.dcmia c
Si1.Hli111c1'li ./\lb;rnologjiki·.
(•'., /\UWrH ,".~ /\k;1Jcmi;;i, <: ,Shbi111;:1v..: <: Sh11ipi:ris<:
ltiprqtlhimi, fornknpjitt1i 1lh('-•;hpt;md~.qa t p·,r.1;1torl;1,t1~1t' ~
tck~rit ii~ht<i rt'cpti'.:-i~ht c nd:ilu:i.t',
1'i.i njith;1 !(;_ drcjt,u j.ini.' tl.! mhroj111ra 11l1•. lir,j Jhc tii. !1\"1,C.tVll11r~.
Riprodhirni i hbdt, lJuf~i.' cUht 11\; formt! ri,l p1csshrn1:, i.'sht<.: i
füla\11~r. Ntik rn1md i1.i kip]ohd a~njii pjl!~ii 11:k:;t1 pa lcic 1lhe mi·
r.uin1i11 pat'..tpr..tk ti_; Ak.tdtimi~t: ~ii Sh~encah': IE '.-.hqipCri~(\, qi
i.!~hri.i rnb"ljr(S~j i vs~ti'm i 1C dr1ijrCo ~l! bulimir Jhc ~hpi.)r:üUarjl.'.~ sC
t1i, pt:rtr~.', r:nt<:.:VO:: km kjo c dr1.1JtC jcpc.t Cjiffl.JS 1'lßil ligjl.
ISBN '.178-9(>2$.'J..37·.18.,.'i
Tirnii/.i, ZOI8
SHENJME PARAPRAKE
Uhri qt.: keini n~ dorC Cshü.: fryt i 11jC prnjekd ki!rkimor rC nilmr
ni' vicin 20 !?,, Disa prcj rczave qe li:vrohcn kcrn, c kanc zanalilli:n
,c
mc hcrct se vetc idcja c kcdj libri, ne projekte cjcra kcrkimore te
ne
aurorCvc fushCn c historisC sC Jijts etnogrnfikc shqiptarc. Kurse
shumC ngn rcz.ac c f.jcra kanC marrt' fot'mC dhc janC nyjCmar vctCm puk
p:i.nt se libri cC mcrn:c trajcCn pCrfonditnc;u·e. Shkaqct pC1' ndt.tm:n·1.'~
jcn c ki'tij projckd janc rc ,humta, por ajo ,;forc i bi:ri ba,hl& motivct
tona lidhei rnc ncvojcn c artikulimit publik ,c rcAckcimic kritik mbi
historint e m<Jndiniir cmologjlk nC ShqlpCrL .Kjo ncvoji: ka mityre sn
rcnrike, aq dhc vkrorc. Nuk ka qenö punc c lchcc rc ndertosh 1ljc kri,
tik2, c cib ,s mrk mi:shiro11, as 1mk penrl dhc as mrk ekzaltou ki'nd.
Ky libi:r csh,c sa nji: histnl'i kririkc mhi mcndimin etnografik ne nji!
situate dikuwri;1lc, po :iq dhe 11ji: kontribu, ccnrik mbi vete naryren,
ctosin dhe ckonom inC politike t:C dikt:aturCs sC proletariatit - kt!sisoj
cshte edhc nji: a11rropologji c dijes, po,· cdhe e shretit. Si c rille, anali
za jon~ 1 tcjkalon kufijti:\ qC ~hpeshhtr~ vcndoscn prt~j emrnve. ng},w
jevc, ekspditovc kcrkimm·e dhc publildmevc qi: jane ie li<lhu,-a mc
Shq1peri1)t~ gjacC komunfa:mit.
Kitrkiml C:ihri.: fokusuar nC ndCrtirnin c gjr.:ncalogjivc tC klt.:'.vc dhc
instiwdor1~lizimit tC ct110grafisC si prnfoi,;ion ne Shqip~ri. Ne kCc.C
klnv.iCr ~shct: rn:guar kl1jdcs ql~ r.C ndCrdnm::n ti:: dh~\nat his:i;odkc mhi
korn:cbrin poHtik mc ins1:!tudo11:alizimin e diji.:s shkencorc1 historitC
pcrso1ulc tC aktorCve krycsorC nC foshfn c emogr,;,6sC si dhc <ptsjet
tt.:'orikc rC -aplikuara pn:j tyn;,
Libri fillon mc nji! hiswd rC shkurtt:r ti: Sd~toriL t~ Hr:nogrnfisC tc
1
eil in e kcmi quajrnr, jn pa q011im, Krcu 0. Krcu ne tj,\li! nuk nenkup
t,m se dij:1 etnogn\fike nis mc fillimin t: <liktatttrt's knnmnistc, PCrkun~
dr,1zi, nJo.u paraprl nga njf: tr.tditC irm::nsiv~ gjurmimtsh c~nogr:ifikc
dhc. foHdorikc pn.:j studim.:sish ;tm;1rnrC e profrsionisrC. vcn<.fas dhc tt'.
10
huaj. Qi!llimi yni!, ni:pcrmjct ketij krcu, i'shri: te shcnojmi: "blemhrin
shcctcror'; sip,1s te cilit fillon rrugcrimii, crnografü1 ne kupcimin c nji!
dijcjc ti' instirndonalizuar shkcncorc, Gjati: gj.ithi: tckstit, Jcxucsi do tc
vel'eji! modalirerct c ~1·ijimir dhe ti: jctcsimir ri! njc klllrnrc shccti:rore,
c dla shp,dos trnjrar e kulturi!s holokaustikc qc mb.in 111odcrnitcti i
pl,uüfikt1ar. Kulwra holokausdh c shp,tllur dhe e promovuar shtcrcr
isht, e piljisur mc ,tfresin~ per ci: krijuar, shpikt11· e projcktuar rcnde ko·
hore, kultumrc c socialc, kthchcc nc knlli:zucsin krycsor per ri! lcxuu
dhc ,tnalizuar dijcn (ernogrnfikc) "" kushte dikmoriale. Eshri: pikcr,.
isht ni' kap,ttitctin e kcs:ij kulturc qe rö shpallc fillimcr ng.t ,croja.
Para,lmimct dhe dcb.ttet rcorike mbi rcmar kryc.sorc qc ,mikulo,.
hen an,1lizcn wr1t jcmi pcrpjekur t'I perll1bledhim ni! krcun e parc.
11<'
lvWnyra ,~ t'i: kon(,·epruai·it ri:: }hoqfaisC, kulrnr~.s. vetc~ dhc c,icuit jan<.!
disa ndCr \t'shrj<,:t, neptrrnjr.:t rC dlavc :d.willohct an.tliz,;1 c hiswrisi.: .sC
srndimevc t:tnografike shqipt:ir(;: gjatC diktaturC!i, Lexuc~ü do 1;:i"i vCn:jC
sc r.t:ksti v~zhdimishr t vC rhcksin re rcnder kohorc, nC bilZ~ tC d:. cilfvc
ctnografCt i11.terprcwnin tcorikisht lcndifn cmpirikc . .tvlnstari wut'ik
i cuwlogjisii shqiprun.: üduc i paracakwar prcj shtetir. dhc, si i rillti
polidka c kohl;s nC .interprr;;dtnin 1.~ rn:iccri.alit cmpidk nuk na rregon
vcrCn"! pl;r sramsin e dijt:!'i' crnogrnfike, por, tnbi d! gjitlu, pCr raportet
dhc vizionin qe shn::d toto.!i.rar kislue per s/H.'l(!Cri.nt dhc kulturCn, Na
duhet rt• shCnojmE SG n<ljes.ia jonii, sidomos nC vlcresimin r.~ borirncvc
tt ngjashmc ne studimcr ,uu:ropolog}lkc rnbi shoqfaifr e sotializ1n,wc
shtci;:~rorr„ k,1 qenC jo rrnll2 herE kcw tC fundit k:;1ne rt;nz~ nt; knn:hin
S(;
~·; nji: rdativizmi pod,u~jst: banal. pav;1r~~sishr dokucnct.:'& tcor.ikc tt'. au~
i::orevc:. Prandaj, ne kcmi pumiar jo p~tk (]C ,;c t'cjkalohet n.JCJ gJuh('. c
rillt ~j dhe gracka e rchr.ivizmii:.
lvfaccdalet c shfry(.CZLl.tra ni.!· kCr;C studim. j,rnC kryetüshr, botimc
shkenco.rt, kunn'esa, shkrimc g:itet;~sh, marcriak a.rkivorL ri~ mbkd~
hura nC t'ctren c pyct2sort'; nH.~ fJ,lIC tC t'jera, ''r~'.:dittti" dht: pasqyrimi
institucional qC jcp kuh:u.ra e shi;ypshkrimit pCI.' ctnografinE ~h.qipcarc.
gjatt ko.munii.mit. Kurse temat ku Cshti:i vCnC thekf:ii i kfakimi1: janC:
kattun i, fisnorja, fshari, koha) r:jcu'i, vc1;ja, imazhJ. Konccptct: aoalitike
l l
qC kxucsi do tE ndcshE gjafr leximir janC: limi1rn.litcti., lin1in,tlizn1i,
shi::cd kopshtar, kultura holokaustikc, kronopoliti.ka, qasje s:kizofreni
kt'. Keto k<.'.>nctpte janC pctdorur njChenizi mc qCllim pCr t:C kupcuar,
por dhe pi::t t\1 tc.snrnr ntsc funksionojne .si shcnj,l incerprctaciv(: "CC
totalitarizrnit.
Shunfr njerez jane per t'u fokndenrnr. U jcmi mirl~njohi;~s cC gjii:he
koltgtvc fr lnstitutit tC. Antropologjisi:! Kulcu.rore dhi;~ Studimit: tC
Arrir per vCrejtjct e sugjerirnct c bern nt drafi:in c pnre tC ki.~saj mono~
grafic. ·Po at:htu, h:tni pCrfitt1al' shuml~ nga dcb:itci:: c zhvilluara. nC
Departamentin e Emologjise si dhc nga dbkmimi i bi:ri! ne Kbhillin
Shkencor tö lnstirnci, ,e A1mopologjise Kulrnrorc dhc S,udirnic cc
Attir, TfranC.
Falcndcrnjmi! llC menyre ,,, ve<;amc dy l'CCCl1SCl1CCC, pro/: dr, Afci· ..
dita Onuzi dhc dr. Mibd,, Minga.
f.'dC.tH.fol'lrnc cC plorn u shkojnC fomiljevc tona pCr durimin e
,reguar dhc mbcshcecjcn c dhi!ni!,
S'do mcnd <.)C ky libfa CShcC ni:: prnvC, prnndaj c gjithe pCrgjcgjtsia
i i::akon ;n11::orCve.
Tirani!, me 20 dhjeco1· 2018
13
i(REU 0
PRELUD
lnst:imti i Shkcncovc dhc Scktod i Etnografisc
Mi: 28 jamr J9!f7, ni' mbledhjen c !Gshillit tt Ministrave,
u vcndos krijimi i Institutir cc Shkcnti.'l.vc. Pt:rpjckjt.t t:
c..krir.:1nl:d11nc nC lcximin kritik [C mcndimit etnografik shqipt<.'Lr
c kanC prckur kirhtasi ckzisccnci=n t: kCcij institucioni osr j.:tnC
mjall:uar vefrm ne pi=rmendjcn e tij. E shohim tC ncvojshmc
pb-shkrimin e prtmisavc cpistemologjikc\ dinamikave dhe
rrngCtimit fr k2tij instituti()ni) p:1si studimet emografike
.sl1t1ipi;:are do tc institucionalizohi:shi11. si pjcsC pfabC.rCse e tij.
Analiza jonC do t~ ndalec nC: (a) fiziononiine c pfagjith11hmc re
Inscitutic fr Shkc.:ncavc dukc lt fok.usua1·, si nC qdlimin, nshcu
d.hc strukturen organizativc t2 tij: (b) vendio qC zCne ~rndirnct
emografikc bn::nda i:.:konomise s2 p~rgjirhshme cC insdn1cionic,
si: bashku nit projt:kter studimote tC ta.ietnrnrrn brenda dj.
Duhet specifikuar sc n2 dndCn:in1in c jc,::Cs insdrnclonalc rE
Ins.tittttit tC Shkcncavc, cdhe ps~~ nC a.kdn rhcmduc.s cmCrrnher
fillirnisht si Institmi i Srndirnt:vc, si burin1 n.:fcn:ncial Csh,::C marrC
org,rni shkencor B,dctini i fmtitlllit ti' Shkm,avi,, ku pcrvc, artikujvc
pfr <;i'sheje ,e ndryshm,, mbi problcmadb cc dcmara, gjcjmc ti'
publikuar, gjithasheu, direkdva ilmirndonalc, rjalimc dhc diskudmc
nga aktivitctc tc ndryshmc, si dhe rapone rnbi mblcdhjcc vjci;:orc apo
pCI"mhlcdhje fr aktiviteteve fr sektorCve t~ institucionit, pCrfshirC
kctu bodmet dhe ekspeditat kfrkimore '" realizuara nde.rkohc.
14 E'J'NOGRAFl NP. !Hln'AT\ll\l\
Ne vija ti: pcrgjithslunc, krijimi i lnsdtutit tc Shkencavc, u pa
ngn slncti si njc ncvc,jc urgjctnc per t'u n1tmi! mc pl'oble1rn:, tl' dlat
lidhcshin mc ,hvillimin e ekonomise, shoqcrisc dhc kulturEs nc
Shqipcrinc c pas Lufti:s se Dyti' Boterotc. Ky i.imi1:uck,n u projcktua si
nji! nd.cr hnllkat kryesore per cmn11cipimi11 tornl ti! shoqcl'isc, sidomos
nC foshCn e ars:imit e kultud:is, dh~ sl insu·umi:tni:: J,Vlr' 1..'.t:cellence i
ndi!rcimit ti: prnHlit te shkences shqiprnrc, sl shkcnc:i marksistt·
tc
lenin/ste. Kjo c fundir, si tcori dhc ideologji e shlt1dosbi·; do ishrc,
jo vcttm nC chc:md t~ gjetjes sC tC vet·t,ecivc shkcncorc nC foshat c
shkencJ:vt natyron::i sodalc dhc lnunane 8hqiptarc1 pot'; mbi tC gjirha,
n~ funksion tC: ndCrtilI'l.it ti! shoqedse sC I'(;, Krycc;.u-i i Asambll'sE sC
inscitutit dhe minist1'i i dJ'(:jt2sistf sC kohös M,lnol Konomi., nC fjäWn
ptrurucsc tC tij du tC shprt.:hej: "f)ijcl:arC~ i;onC dhc anCtarCt t: kttij
instituti duhct: ti: punojn~: mc mcrodCn .!Vlarksim:-Leninistt:. Pi·'..r (~
punuar l'll~ mcrodt~n l\.{.uksls"\:{>Lcnini:,;tt:, pi::r fr njohur dh~ pC1: cC
zbulm,r v,\:orid„i c k0saJ mci:odci Csh-i;:C c m:::vojshrm: illt; parti t(i njohim
mir~ filo:wfinC mar~rbli.sr.c dhc rn::i:ccri~llizmin dialcktik <: lüstodk."1
Gjitlrnshtu, qC n(: kryc d} hcriis, kCüj inscii:ncioni i kCJ"kohet tC vendo:m.~
nje. marredheoh:.• spcc..~ifik~~ n1c tn~dmcionct homologe t2 Bashkirnii.:
tc
Sovjctik. I konsidenifü' si ". .. 'ylli udhcheqi:'s'. .. [n]e duhet marrim
nga Bashkim.i Sovjcrik shb.:nci.:n dhc teknikCn. Duhet tC smdiojmC
litcmrnrC.n dhc an:in c cij .. J~bpcricnc:i e Bashkirnit Sovjedk do
tC jctC n.ii..' ndi.hrnC c rn;idhc nC zhvillimin e eko11L1mis~ .soni:: dh,; ni;
ui-ganiiimln c shtcör. i::onC tC ri,12
'
Rapon:i mc Ako.dcminC Sovjctike dhe. t2 Dcmokrad.vc Popullorc
do tii inn:~nsifikohcc shumC gjatC vitevc qC p:isojn(~, sidomo.s nC
fnshCn c rr1,~rrjc~ sC liccrarnri.:.s shkencon::, tr.1jnin:1it: d.he kualifikimit
ri5 studüicsvc, qofi:C nC univer.sitctet sovjctike dhc karnpü: sodalist
K,momi, M. 1917. "Fiab ia;mgu1·,1\c c Dr. M,inol Kon~Jmit, Krycttll' i
I,t~tinHil l'C SmLlirncvc, mbajtm n'Afi,1.mbl~nC c: pC·1·gjithslun~ t 'Jn~rirmit:, m~i
.l8-l.V-l 94T'. Uuktln i lnstilutit !i:" Sbkmttll'lr, Bodm i. Jnstirndi:: d; Shkcnc:i.vc,
TirnnC, f 24·2S.
Po,u·y.