Devrimci teori olmaksızın devrimci bir hareket olamaz. V. İ. Lenin, Ne Yapmalı?

248 Pages·2011·1.98 MB·Turkish

Devrimci teori olmaksızın devrimci bir hareket olamaz.
V. İ. Lenin, Ne Yapmalı?
Devrimci Marksizm
Sayı: 13/14 - İlkbahar/Yaz 2011
Üç aylık Teorik / Politik dergi
(Yerel, süreli yayın)
Sahibi ve Sorumlu Yazı İşleri Müdürü: Şiar Rişvanoğlu
Yönetim Yeri: Kuruköprü Mah., Özler Cad.,
Özden İş Merkezi, No.41 K.2 D.38 Seyhan/ADANA
Baskı: Yön Matbaacılık
Güven Sanayi Sitesi,
B Blok No: 366 Topkapı - İSTANBUL
Tel: [phone]
Yurtdışı Fiyatı: 15 Avro Kıbrıs Fiyatı: 15 TL
Fiyatı: 15 TL (KDV Dahil)
Devrimci Marksizm
Teorik / Politik Dergi
İlkbahar-Yaz 2011
İÇİNDEKİLER
Bu sayı 4
Burak Gürel Dünya kapitalizminin krizi ve Çin’in yükselişi 9
Kurtar Tanyılmaz Piyasa ile sosyalizm arasında bitmeyen yolculuk: 48
Adam Smith Pekin’de üzerine
Levent Dölek Devrimden sonra Çin: 68
beyaz kediyle siyah kedinin kavgası
Özgür Öztürk Türkiye finans kapitalinin dışa açılması 106
Sungur Savran Arap devriminin vaadleri ve zaafları 133
Diyalektik dosyası:
Erwin Marquit Çelişki: doğa-toplum-düşünce üçlüsünün 186
yapı ve gelişim kaynağı
Jindřich Zeleny Diyalektik-Materyalist rasyonalite 201
Savas Mihail- Plehanov’un Marksizmi, Lenin’in diyalektiği: 207
Matsas güncel bir tartışma
Kitap eleştirileri:
Şiar Rişvanoğlu İsmail Beşikçi: 221
Direnişin ve tevazuun sebatkâr “fikir gerillası”
Mustafa Kemal Şeyleşmenin aşıldığı an: Paris Komünü 229
Coşkun
Mehmet İnanç İki anı kitabı ve kısa gerçekler 234
Turan
Devrimci Marksizm
Bu sayı
Devrim, 21. yüzyılın başında dünyanın gündemine bir kez daha otur-
du. Tunus ve Mısır’ın meydanları, Madrid ve Atina üzerinden Avrupa’daki
kitleleri de etkileyerek bütün Akdeniz havzasında, giderek bütün dünyada
yeni bir dönemin açılmakta olduğunu haber veriyor. Elbette, bu yeni döne-
min dünya kapitalizminin 2008 sonbaharındaki finansal çöküş ile başlayan
üçüncü büyük depresyonu ile üst üste gelmesi bir rastlantı değil. Bunlar,
bir depresyon döneminin ilk çalkantıları, ilk gelgitleri. Önümüzdeki dö-
nem, devrim ile karşı devrimin boy ölçüşeceği sarsıntılı bir dönem olmayı
vaad ediyor.
Arap ülkelerindeki devrimler daha ilk evrelerinde. İspanya ve Yuna-
nistan ise henüz devrim denebilecek bir evreye girmiş bile değil. Ama
şimdiden görülüyor ki, otuz yıla yakın süren uzun bir gericilik dönemin-
den sonra gelen yeni devrimci dalga, acemi, düşük bilince sahip, nereye
gitmek istediğini bile tam bilmeyen bir hareket. Devrimin yürüyeceği yol
tuzaklarla dolu. Üstelik emperyalizmin neredeyse tek başına hâkim olduğu
bir dünyaya doğuyor bu devrimler. İşte bu nedenle, sadece devrimlerin
kendisini değil, dünyanın genel durumunu da iyi anlamak gerekiyor gele-
ceği kestirebilmek için.
Dünyanın geleceğinde en önemli faktörlerden birinin hâlâ Çin Halk
Cumhuriyeti olarak anılan ülke olduğu açık. Böyle anılıyor ama bürokra-
tik işçi devletinin kalıntısı bir siyasi üstyapı, artık kapitalist bir ekonominin
4
Bu Sayı
etrafında sadece eğreti bir dış kabuk gibi duruyor. Devrimci Marksizm’in
bu sayısı, Çin’i derinlemesine inceleyen üç yazıdan oluşan bir dosya ile
açılıyor. Kapsamlı bir yazı ise Arap devrimini inceliyor. Dergide bunun
dışında Türkiye finans kapitali üzerine bir inceleme, diyalektik üzerine bir
dosya ve kitap değerlendirmeleri yer alıyor.
Çin dosyasının ilk yazısında Burak Gürel, Çin’in günümüzdeki eko-
nomik ve siyasi yükselişini tarihsel bağlamına yerleştiriyor. Gürel’e göre,
1839-1850 arasındaki Afyon Savaşları’nda Britanya karşısında ağır bir
yenilgi aldıktan sonra hızla gerileyen Çin, 1949 Çin Devrimi’nin ardından
Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla birlikte hızla toparlanmaya başla-
mıştır. Burjuva ideologlarının iddialarının aksine, bürokratik işçi devleti-
nin ilk otuz yılında (1949-1978) Çin ciddi bir ekonomik ve sosyal gelişme
yaşamıştır. Gürel, 1978’den itibaren Çin’de kapitalizmin gelişimini iki ayrı
döneme ayırarak inceliyor. Yazara göre bu ülkede kapitalist restorasyon
1990’ların sonunda yapılan geniş çaplı özelleştirmelerle tamamlanmış,
Çin 21. yüzyılın ilk onyılında bütünüyle kapitalist temelde gelişmiştir.
Son yirmi yılda hızla büyüyerek ABD’nin ardından dünyanın ikinci büyük
ekonomisi haline gelen, ama kişi başına düşen milli gelir bakımından em-
peryalist ülkelerle kıyaslanamayacak ölçüde fakir bir ülke olmayı sürdüren
Çin, yazara göre eşitsiz ve bileşik gelişme yasasının geliştirilmesi için bir
hazine gibidir. Yazısının son bölümünde ABD-Çin rekabetinin ekonomik
ve askeri boyutlarını inceleyen Gürel, ABD’nin Avrasya’da yürüttüğü sü-
rekli savaş kampanyasının en önemli hedefinin Çin Halk Cumhuriyeti’nin
yükselişini durdurmak olduğunu savunuyor. ABD ile Çin arasında çıkması
olasılık dışı olmayan bir savaşın insanlık için büyük bir barbarlık anlamına
geleceğine işaret eden yazar, yazısını bu barbarlığa karşı sürekli devrimi
savunarak bitiriyor.
Kurtar Tanyılmaz, Giovanni Arrighi’nin Adam Smith Pekin’de-21.
Yüzyılın Soykütüğü başlıklı etkili kitabını ele alan yazısında iki temel sonu-
ca ulaşıyor. Günümüz Çin’inin “kapitalist olmayan bir piyasa ekonomisi”
olduğunu iddia eden Arrighi’yi eleştiren Tanyılmaz, Çin’de ilk sermaye
birikiminin kaynaklarını ve üretim ilişkilerinin kapitalist niteliğini açıklı-
yor. Arrighi’nin bugünkü Çin’i kapitalist olmayan, hatta olumlu özellikleri
olan bir kalkınma örneği olarak sunmasının kapitalizm ile sosyalizm, işçi
sınıfı ile burjuvazi arasında bir orta yol bulma arayışının ürünü olduğunu
gösterdikten sonra, devrimci Marksistlerin başka ülkelerde olduğu gibi gü-
nümüz Çin’ini anlamak ve değiştirmek için Marx’ın Kapital’i başta olmak
üzere devrimci Marksizmin klasiklerine dayanması gerektiğini belirtiyor.
Levent Dölek, “Devrimden Sonra Çin: Beyaz Kediyle Siyah Kedi-
nin Kavgası” başlıklı yazısında Burak Gürel’in ekonomik ve sosyal dönü-
şümler çerçevesinde incelediği 1949 sonrası dönemi Çin Komünist Partisi
5
Devrimci Marksizm
(ÇKP) içinde yaşanan tartışmalar ve Çin’in dış politikasındaki değişimler
çerçevesinde ele alıyor. Çin Devrimi’nin sınıfsal bakımdan köylülüğün,
örgütsel bakımdan Halk Kurtuluş Ordusu’nun damgasını taşıması nede-
niyle Ekim Devrimi’nden farklı özelliklere sahip olduğunu belirten Dölek,
bu farklılıkların devrim sonrasındaki gelişmeleri derinden etkilediğini sa-
vunuyor. Stalinizmin Sovyetler Birliği ve Çin’in komünist partilerine mi-
ras bıraktığı “milli komünizm” anlayışının bu iki ülkenin 1960’lardan iti-
baren birbirlerine açıkça düşman olmasının temel nedeni olduğunu ortaya
koyduktan sonra, Mao’nun Çin’deki Sovyet etkisini kırmayı hedefleyen
pragmatik siyasi manevralarını ayrıntılı olarak sergiliyor. Dölek, yazısının
Kültür Devrimi’ne ilişkin bölümünde Mao’nun bürokrasiye ve “kapitalist
yolcular”a karşı başlatttığı kampanyayı ciddiye alan kitlelerin Şanghay ve
diğer kentlerde gerçek bir işçi demokrasisi kurmaya yönelmesinden sonra
bizzat Mao tarafından ezildiğini ve Mao’nun daha önce “kapitalist yolcu”
ilan ettiği Dang Şiaoping’in önünü açtığını kaydediyor. Dang Şiaoping’in
partide yeniden öne çıkması, merkezi planlamanın altını oyan bazı uygu-
lamaların başlatılması ve ABD ile ittifak kurulması temelinde kapitalist
restorasyonun zemininin hazırlandığının altını çizen Dölek, ÇKP bürokra-
sisinin sınıf uzlaşmasını salık veren ideolojik-politik propagandasına rağ-
men dünyanın her yanında olduğu gibi Çin’de de işçi sınıfı ile burjuvazi
arasındaki sınıf mücadelesinin sürdüğünü belirterek yazısına son veriyor.
Geçen sayımızda Hilferding’in Finans Kapital başlıklı çığır açıcı kita-
bının 100. yıldönümü vesilesiyle bu kavrama eğilmiş olan Özgür Öztürk,
bu sayıda somuta dönerek Türkiye finans kapitalinin dünya ile bütünleş-
me sürecini tarihsel gelişme içinde inceliyor. Önce finans kapitalin son
yıllarda kendi içinde “Batıcı” ve “İslamcı” kanatlar arasında bölünmekte
olduğuna işaret eden Öztürk, dışa açılmanın başlangıç noktasını oluşturan
1980’den itibaren Türkiye’nin finans kapitalinin üç ayrı evrede, üç ayrı bi-
çim altında (meta-sermaye, para-sermaye, üretken sermaye) dünya ile bü-
tünleşme yolunda yürüdüğünü ifade ediyor. Yazar Türkiye sermayesinin
birikim düzeyinin “bölge gücü” olmasına sağlam bir temel hazırlayacak
düzeyde olmamakla birlikte, dış politikanın bu son yıllarda önem kazan-
dığını, Türkiye’nin tekelci burjuvazisinin ağırlığını “yeni Osmanlıcılık”
olarak anılan politikanın arkasına koyduğunu belirtiyor.
Arap dünyasında büyük halk kitlelerinin içinde yaşamakta oldukları
ekonomik ve politik koşullara karşı zincirlerini kırmak üzere ayağa kalk-
ması karşısında Türkiye solu şaşırtıcı tepkiler verdi. Kimi Amerika’nın
Ortadoğu’yu yeniden “dizayn” etmesinden bahsetti, kimi heybetli dikta-
törlerin ardı ardına devrilmesine dudak büktü. Solun büyük çoğunluğu-
nun, Tunus’ta, Mısır’da ve başka ülkelerde yaşanan olayları devrim olarak
nitelemekten kaçındığını söylemek abartı olmaz. Devrimci Marksistler,
6
Bu Sayı
en başta Tunus ve Mısır’da olmak üzere, Arap ülkelerinde yaşanan süre-
cin devrim karakterini erkenden saptamakla kalmadılar, devrimci sürecin
yayılma temposu ve biçimleri konusunda önemli öngörülerde bulundular.
Sadece Arap dünyasında değil, Akdeniz’in iki kıyısını birleştirir biçimde
bütün Akdeniz havzasında büyük bir mücadele potansiyeli olduğunu vur-
guladılar. Bu öngörülerin her biri bu altı ay içinde doğrulandı.
Sungur Savran, bu sayımızdaki yazısında, “Arap devrimi” adını verdi-
ği süreci çeşitli boyutlarıyla incelerken, geçmişte büyük Marksist düşünür-
lerin devrimlerin incelenmesinden çok önemli sonuçlar çıkarttığını, strate-
jik ve programatik yönelişlerini gerçek dünyada büyük halk kitlelerinin ta-
rihi yapış tarzından türettiklerini, 21.yüzyıl Marksizminin de aynı görevle
karşı karşıya olduğunu vurguluyor. Savran, aynı zamanda, Arap halkının
ayağa kalkışının bir devrim karakteri taşıdığını kavrayamayan solcuları
eleştiriyor, olayların devrimci karakterine ilişkin ayrınıtlı kanıtlar sunuyor.
Buna rağmen, 30 yıllık bir gericilik döneminden sonra sosyalizme ilişkin
bilincin ve işçi sınıfının devrimci örgütlerinin içinde bulunduğu zavallı
durum dolayısıyla, devrimin bu ilk raundunun tam bir zaferle bitmesinin
düşük bir olasılık olduğunu ekliyor. Savran için Arap devriminin ortaya
koyduğu en önemli gerçek, devrimci partilerin inşa edilmesinin zorunlulu-
ğunu bir kez daha ortaya koymuş olmasıdır.
Bu sayımızla birlikte Marksizmin hep rüşveti kelam türü bir saygıyla
anılan, ama hep ihmal edilen bir felsefi boyutuna, diyalektiğe özel bir ağır-
lık vermeye yöneliyoruz. Şeylerin kendi iç yapısında çelişkiler taşıdığı, bu
çelişkilerin itişi ile herdaim değişmekte olduğu ve bu değişimin zaman za-
man nitel bir sıçramayla büyük dönüşümlerle sonuçlandığı temel önerme-
leri üzerinde yükselen diyalektik, Marx ve Engels’in ve onların devrimci
izleyicilerinin, örneğin Lenin’in, örneğin Trotskiy’in her zaman titizlikle
uyguladığı bir yöntem olmuştur. Denebilir ki, Marksizmin devrimci özünü
benimseyen düşünürler diyalektiğe kıskançça sahip çıkarken, Marksizm-
den vazgeçen ama bunu bir türlü itiraf edemeyenler en çok diyalektik-
ten nefret eder, onu küçümserler. Devrimci Marksizm, bu kadar büyük bir
önem taşıdığı halde üzerinde seyrek olarak konuşulan diyalektiği bütün
boyutlarıyla ele almak üzere bu sayısında bir ilk atılım yapıyor. Bunu ya-
parken farklı düşünce geleneklerinden gelmekle birlikte Marksist diyalek-
tiğe ciddiyetle ve belirli bir derinlikle eğilen farklı görüşte düşünürlere yer
veriyoruz. Bu sayımızda yer verdiğimiz üç yazar, Erwin Marquit, Jindřich
Zelený ve Savvas Mihail-Matsas bu farklılıkların somut örneğidir. Bu fark-
lı yaklaşımların diyalektik üzerine tartışmaları canlandırmaya bir katkıda
bulunması halinde amacımız gerçekleşmiş olacaktır. Burada sunulan ya-
zıları derleyen ve Türkçe’ye çeviren Evren Asena yoldaşımızın katkısını
zikretmek emeğe saygının bir gereğidir.
7
Devrimci Marksizm
Kitap değerlendirmeleri bölümümüzdeki ilk yazıda, Şiar Rişvanoğlu,
İsmail Beşikçi başlıklı derleme kitabını tanıtan yazısında bir “fikir geril-
lası” olarak nitelediği Beşikçi’nin Kürt sorununun anlaşılması için yıllar
boyunca fedakârca sürdürdüğü entelektüel çabaya ve örnek kişiliğine dik-
kat çekiyor.
Jacques Tardi ve Jean Vautrin’in Paris Komünü’nü konu alan Hal-
kın Çığlığı başlıklı çizgi romanını ele alan Mustafa Kemal Coşkun, Paris
Komünü’nü ortaya çıkaran tarihsel bağlamı özetledikten sonra komünün
yenilgisine yol açan zaaflarını mercek altına alıyor.
Mehmet İnanç Turan, Stalin döneminde görev almış iki Sovyet bürok-
ratı olan Andrey Gromiko ve Vyaçeslav Molotov’un yazdığı anı kitapları-
nı eleştirel bir gözle inceliyor. Molotov’un SBKP içindeki gerçek komü-
nistleri ortadan kaldıran, Hitler faşizminin zaferine yardımcı olan Stalinist
bürokrasiyi tamamen aklamaya çalışmak için, Gromiko’nun ise bir yan-
dan Stalin’i eleştirirmiş gibi yaparken diğer yandan kendisinin Stalinizmin
suçlarındaki politik sorumluluğunu gizlemek için tarihsel gerçekleri tahrif
ettiğini gösteriyor.
Gelecek sayımızı Akdeniz devrim havzasında çok daha büyük çal-
kantılarla karşılamak, Türkiye’de de işçi sınıfı ve ezilenlerin bu mücadele
kervanında daha aktif olarak yer aldığını görmek umuduyla, yeniden gö-
rüşmek üzere.
8
Dünya kapitalizminin krizi ve
Çin’in yükselişi
Burak Gürel
Jack London, 1910 yılında yayımlanan “Eşi Görülmedik İstilâ” baş-
lıklı kısa öyküsüne1 Japon emperyalizminin işgali altındaki Çin’in esare-
tinden söz ederek başlar. London’a göre, kalabalıklığının yanı sıra üretim
becerisi ve çalışkanlığıyla da sivrilen nüfusa ve bu nüfus temelinde geliş-
kin bir üretim ve ticaret organizasyonuna sahip olan Çin’in, doğusundaki
tarihsel rakibi Japonya’nın sömürgesi haline gelmesinin bir dizi tarihsel
nedeni vardır. Kapitalizm öncesi dönemin kudretli Çin’i ekonomik ve as-
keri modernleşmeyi ıskaladığı için dünya kapitalist sisteminde giderek ge-
riye düşmüş, ekonomik ve askeri kapasitesini geliştirip doğunun yegâne
emperyalist devleti haline gelen Japonya’nın işgaline karşı koyamamıştır.
Ancak öykü burada bitmez. Japon sömürgeciliği yalnızca ulusal bas-
kıyı değil modernleşmeyi de beraberinde getirir. Modernleşen Çin bir süre
sonra Japonya’yı yenilgiye uğratacak ve ulusal bağımsızlığına kavuşacak-
tır. Nitelikli işgücünü yeni döneme uygun biçimde harekete geçirerek ye-
niden bir ekonomik yükseliş yaşayan Çin kalabalık nüfusunu daha da artı-
1 http://www.jacklondons.net/writings/StrengthStrong/invasion.html
9
Devrimci Marksizm
racak, dışarıya verdiği göçler ve ticaret sayesinde dünya ölçeğinde güçle-
necek, önceki dönemde kendisini uluslararası hiyerarşinin en alt sıralarına
iten büyük güçlere rakip olacaktır. Öyküsünün sonraki bölümünde London
Çin’in ekonomik yükselişinin büyük güçler arasında yarattığı endişe ve
paniği betimler. Örneğin pek çok devlet ulusal pazarlarının Çin mallarının
istilasına uğramasından şikayet etmeye başlar. Çin karşıtı devletler blo-
ğu ekonomik alanda alt edemeyeceklerine emin oldukları Çin’i askeri güç
kullanarak bitirmeye karar verirler.
Takvimler 1976’yı gösterdiğinde o güne kadar benzeri görülmemiş bir
yöntem kullanarak, biyolojik silahlarla Çin’de soykırıma girişirler. Çin’e
saldıran uçak filoları sıradan bombalarla değil laboratuarlarda geliştirilmiş
ölümcül mikroplarla tüm ülkeyi bombalar. Asya’daki kara sınırları ile Pa-
sifik Okyanusu’nu devasa ordularla kuşatan ittifak güçleri Çinlilerin katli-
amdan kurtulmalarını engeller. Devasa Çin ulusunu son bireyine varıncaya
dek katleden büyük güçler ittifakı 1982’den itibaren Çin coğrafyasını önce
mikroplardan arındırır, sonra insandan arındırılan bu büyük coğrafyayı
“demokratik Amerikan programı” uyarınca Batılı yerleşimcilerin iskânına
açar. London’ın öyküsü aynı savaş yönteminin gelecekte kullanılmasını
yasaklayan bir uluslararası anlaşmanın imzalanmasıyla son bulur.2
Yirminci yüzyılın geri kalanında yaşananlar London’ın ne denli bü-
yük bir öngörü yeteneğine sahip olduğunu kanıtlamıştır. Konumuz savaş
yöntemleri olmadığı için öyküde betimlenen gelişkin biyolojik savaş yön-
temlerinin 20. yüzyılın geri kalanında askeri literatür ve pratiğin parçası
haline geldiğini, bugün de insanlığın önündeki büyük barbarlık tehditle-
rinden biri olmaya devam ettiğini belirtmekle yetinelim. Bu yazı bağla-
mında bizi asıl ilgilendiren London’ın öyküsünde Çin’in geleceğine ilişkin
yaptığı öngörüler. Öykünün yayımlandığı 1910’da Çin henüz Japonya’nın
işgali altında değildi. 1894-95’teki Birinci Çin-Japon Savaşı’nda Çin ağır
bir yenilgi almış, kuzeyindeki Liaodong yarımadasını, Tayvan ve Panghu
adalarını kaybetmiş, Yangze Nehri’ni Japon ticaret gemilerine açmanın
yanı sıra yüklü bir savaş tazminatı da ödemek zorunda kalmıştı. Bu sa-
vaş özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısındaki Meiji restorasyonu sayesin-
2 Öyküsünde soykırımı açıkça mahkûm etmemesi ve Asyalılardan “sarı ırk” diye söz etmesi
London’ın uzun yıllar boyunca ırkçılıkla suçlanmasına yol açtı. Bu öyküyü bir sömürgecilik eleş-
tirisi olarak okuyan ve London’ın enternasyonalizmini vurgulayan bir çalışma için bkz. Daniel A.
Métraux, “Jack London: The Adventurer-Writer who Chronicled Asia’s Wars, Confronted Racism
– and Saw the Future (Revised),” The Asia-Pacific Journal: Japan Focus, 25 Ocak 2010, http://
www.japanfocus.org/-Daniel_A_-M__traux/3293
10