De werkbegeleider in zorg en welzijn

168 Pages·2016·3.478 MB·Dutch

by  Nicolien van Halem, Tera Stuut, Henny Verbeek

De werkbegeleider
in zorg en welzijn
Coaching, toetsing
en beoordeling van
studenten en collega’s
Nicolien van Halem
Tera Stuut
Henny Verbeek
De werkbegeleider in zorg en welzijn
Nicolien van Halem
Tera Stuut
Henny Verbeek
De werkbegeleider in
zorg en welzijn
Coaching, toetsing en beoordeling van studenten en collega’s
ISBN 978-90-368-1211-5 ISBN 978-90-368-1212-2 (eBook)
DOI 10.1007/978-90-368-1212-2
© Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV 2016
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een
geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch,
mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het
Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel
17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting
Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave
in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever
te wenden.
Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen.
Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die even-
tueel in deze uitgave voorkomen.
NUR 879/841
Basisontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg
Automatische opmaak: Scientific Publishing Services (P) Ltd., Chennai, India
Foto omslag: Nicolien van Halem
Bohn Stafleu van Loghum
Het Spoor 2
Postbus 246
3990 GA Houten
www.bsl.nl
V
Voorwoord
Voor u ligt de handleiding voor werkbegeleiders in de sector Zorg en Welzijn. Deze
handleiding geeft werkbegeleiders handvatten voor het dagelijks begeleiden, toetsen en
beoordelen van studenten. Uitgangspunten voor dit boek zijn:
z Maatwerk
Beroepsgericht begeleiden en beoordelen vraagt om maatwerk, met de student aan het
stuur en de werkbegeleider in de rol van coach en beoordelaar. Dit komt in ▶H. 1 en ▶H. 2
aan bod.
z De student aan het stuur
Studenten zijn verantwoordelijk voor hun eigen leerproces, daarbij gecoacht door een
werkbegeleider. Een groot deel van de beroepsopleiding vindt plaats tijdens de beroeps-
praktijkvorming in reële praktijksituaties. Professionals in de praktijk krijgen meer ver-
antwoordelijkheid voor het opleiden van hun toekomstige collega’s. Daarover gaat ▶H. 3.
z De werkbegeleider als coach
De werkbegeleider als coach – dat is de huidige rol voor werkbegeleiders. Voorheen stelde
de werkbegeleider volgens een praktijkleerplan vast wat een student kon leren op een
afdeling, unit of werkeenheid, nu bepaalt een student zelf wat ze komt leren. Dit betekent
voor werkbegeleiders dat ze hun begeleidingsstijl moeten aanpassen aan de leervoorkeur
en leerstijl van de student. Dit komt in ▶H. 4 aan de orde. In ▶H. 5 worden verschillende
werkvormen voor het didactische handelen aangereikt.
z De werkbegeleider als toetser en beoordelaar
Toetsing in de reële praktijksituatie verdient de voorkeur en de inbreng van de student is
groter geworden. De veranderingen in de beroepspraktijk en vooral het competentiege-
richte leren hebben ervoor gezorgd dat de werkbegeleiders, praktijkopleiders en docenten
op school veelvuldig als beoordelaar1 (assessor) betrokken zijn en hiervoor ook getraind
zijn (of worden).
Zorgvuldige examens met een onafhankelijke beoordeling zijn nodig om recht te doen aan
de student. De beroepsgroep – medewerkers binnen zorg en welzijn – hebben belang bij
goede examens en goede beoordelingen: zij leiden immers hun toekomstige collega’s op.
▶Hoofdstukken 6 en 7 gaan over hoe je een kwalitatief goed examen en een goede beoor-
deling kunt realiseren.
1 Aanwijzing voor de leesbaarheid: in de tekst gebruiken we de benaming ‘student’ of ‘deelnemer’ en ‘zij’,
maar in de meeste gevallen kun je net zo goed ‘leerling’, ‘collega’ of ‘werknemer’ en ‘hij’ lezen, net wat bij de
situatie past: schools leren of leren als professional in de praktijk, man of vrouw.
VI Voorwoord
z Trainen en toetsen van professional
In ▶H. 8 staat het trainen en toetsen (intercollegiale toetsing) op de werkvloer centraal.
Veel dank is verschuldigd aan de medewerkers van verschillende zorginstellingen die de
afgelopen jaren deze vorm van intercollegiale toetsing hebben opgezet. De trainers en
toetsers van Icare hebben gefungeerd als meelezers, waarvoor dank!
VII
Samengevat
Met dit boek reiken de auteurs de werkbegeleider in de dagelijkse praktijk een handzaam
hulpmiddel aan, waarin zij snel kan nazoeken hoe zij haar eigen competenties kan ont-
wikkelen op het gebied van begeleiden, coachen, toetsen en beoordelen. Wat wordt er
van haar verwacht? En hoe kan zij praktische zaken aanpakken, zoals het voeren van een
kennismakingsgesprek, het geven van een demonstratie, het afnemen van een proeve van
bekwaamheid of het beoordelen van een vaardigheid?
De informatie is verzameld uit diverse bronnen en overzichtelijk geordend. Daarbij is
gebruikgemaakt van de eerder verschenen zakboeken van dezelfde auteurs: Zakboek
Werkbegeleiden in Zorg en Welzijn en Zakboek Toetsen en Beoordelen in Zorg en Welzijn.
De ontwikkelingen in begeleiding en beoordeling van studenten en professionals gaan zo
snel dat een update dringend noodzakelijk was.
Het boek begint met een lijst met veelgebruikte begrippen en afkortingen. De bijlagen
achterin bevatten voorbeeldmateriaal (o.m. een checklist en een reflectie-instrument).
Tevens is een register opgenomen waardoor je begrippen snel kunt terugvinden.
We verwachten dat dit boek een bruikbaar instrument is in de competentiegerichte
beroepspraktijkvorming. We wensen werkbegeleiders veel plezier bij het met hart en ziel
overbrengen van hun vak en veel wijsheid bij het toetsen en beoordelen van studenten
en collega’s. Natuurlijk staan we open voor ervaringen, opmerkingen en suggesties ter
verbetering.
Nicolien van Halem
Tera Stuut
Henny Verbeek
Woerden, 11 December 2015
IX
Begrippen en afkortingen
assessor De assessor is een onafhankelijk en deskundig beoordelaar van de
leerresultaten van een student.
BBL Beroepsbegeleidende leerweg. De opleiding vindt voor het groot-
ste deel plaats op de werkplek. Voor het praktijkdeel van de oplei-
ding wordt een overeenkomst afgesloten met het leerbedrijf, de
student en de school.
begeleidingsstijl Een begeleidingsstijl zegt iets over de manier waarop je een stu-
dent begeleidt. De volgende manieren worden onderscheiden:
instrueren, overtuigen, ondersteunen, delegeren. Een werkbege-
leider kiest de manier die bij hem past én bij wat de student op
dat moment nodig heeft.
beginnend beroepsbeoefenaar Een student die start in de beroepspraktijk.
beheersingscriteria Voorwaarden die aangeven waaraan een student moet voldoen
om te laten zien dat zij een competentie beheerst.
beroepsoriënterende stage Een stage die tot doel heeft dat een student zich oriënteert op het
beroep, ook wel snuffelstage genoemd. Er worden geen beroeps-
vaardigheden en -competenties geleerd.
beroepsvormende stage Een stage die tot doel heeft dat een student vaardigheden en
competenties leert die horen bij het beroep waarvoor wordt
opgeleid.
BOL Beroepsopleidende leerweg. De opleiding vindt voor het grootste
deel plaats op school. Voor de stages van de opleiding wordt een
overeenkomst afgesloten met het leerbedrijf, de student en de
school.
BPV Beroepspraktijkvorming, ook wel stage genoemd.
CGO Competentiegericht onderwijs.
classificeren Waarnemingen noteren in beoordelingsschalen.
cliëntsimulatie Een simulatie is een nabootsing van de werkelijkheid, in veel
gevallen met behulp van een model van die werkelijkheid. In dit
geval is dat iemand die de rol van cliënt vervult.
competente beroepsbeoefenaar E en student die het diploma heeft behaald. Zij is dan startbekwaam.
competentie Een competentie is samengesteld uit vaardigheden (kunnen), ken-
nis (weten), inzicht (begrijpen), houding (een onderdeel hiervan
is motivatie) en persoonlijke eigenschappen (karakter is hier een
onderdeel van). Een competentie wordt in een context toegepast
en ontwikkeld.
competentiegericht onderwijs V orm van onderwijs gericht op het verwerven van competenties
die nodig zijn om een vak te leren.
X Begrippen en afkortingen
complexiteit van zorg De mate waarin zorgverleners in hun werkzaamheden te maken
hebben met routines of juist onvoorspelbaarheid. Meer complexi-
teit vraagt om andere competenties.
EVC Eerder verworven competenties.
evalueren Achteraf beoordelen/bespreken van een situatie.
DARTE DARTE staat voor Doel, Activiteiten, Resultaat, Tijd, Evalueren en
helpt bij het goed opstellen van doelen.
feedback 360° Bij 360°-feedback verzamelt een student methodisch zelf het
oordeel van anderen op haar functioneren. Deze feedback kan ze
vragen aan haar werkbegeleider, collega’s, cliënt of zorgvrager en
andere disciplines. Daarnaast stelt ze een beoordeling over zich-
zelf op.
formatieve beoordeling Een formatieve beoordeling is een voortgangsbeoordeling en
heeft betrekking op het leerproces van een student.
gevorderde beroepsbeoefenaar Een student die al gedeeltelijk competent is voor het vak dat zij
aan het leren is.
intervisie Intervisie is een vorm van gestructureerd collegiaal overleg.
Intervisie is leerzaam, laagdrempelig en kent een systematische
aanpak van werksituaties en/of problemen, gericht op concrete
uitkomsten. Bij intervisie leer je van elkaar door met elkaar over
een werksituatie te praten.
kerntaak Een kerntaak vormt een onderdeel van de beroepsuitoefening en
bestaat uit een geheel van met elkaar samenhangende werkpro-
cessen die kenmerkend zijn voor de beroepsuitoefening. Kernta-
ken, werkprocessen en competenties vormen samen het hart van
de beroepsbeschrijving.
kwalificatie De inhoud van het diploma zoals beschreven staat in het kwalifi-
catiedossier, bijvoorbeeld diploma verzorgende.
kwalificatiedossier Een verzameling van kwalificaties met een beeld van het beroep,
de uitwerking en het verantwoordingsdocument, volgens een
vaste standaard beschreven.
kwalificerende beoordeling Een kwalificerende beoordeling is een eindbeoordeling en gericht
op het product. Bijvoorbeeld aan het einde van een stage, een
proeve van bekwaamheid of een klinische les.
kwantificeren Aan ieder item op een beoordelingsschaal een cijfer toekennen.
leerafdeling of leerwerkplaats Een leerafdeling of leerwerkplaats is een stage waarbij een groep
studenten onder deskundige leiding een afdeling/werkeenheid
runt.
leerbedrijf Een bedrijf of instelling waar studenten opgeleid worden voor een
beroep. Hiervoor is erkenning nodig van het kenniscentrum (zie
SBB).
leermeester De leermeester is een vakman/vakvrouw die zijn vakbekwaam-
heid wil overdragen op een student. Zo leerde hij het vak zelf ook.
Het is dus belangrijk dat hij leert zijn kennis en inzicht goed over
XI
Begrippen en afkortingen
te dragen. Omdat de leermeester in de eerste plaats vakman/
vakvrouw is, heeft hij richtlijnen en leermiddelen nodig om het
begeleiden/coachen van een student goed vorm te geven.
mbo Middelbaar beroepsonderwijs.
methodische werkbegeleiding Een doelgerichte, bewuste, procesmatige en systematische
manier van begeleiden.
ontwikkelingsgerichte beoordeling Beoordeling die gericht is op het leerproces.
panelgesprek Een panelgesprek is een beoordeling in de vorm van een groeps-
gesprek met een gespreksleider, een observator en een notulist.
Een student kan in een panelgesprek uitleggen op welke manier
ze aan haar competenties heeft gewerkt en of ze deze behaald
heeft.
PAP Een persoonlijk activiteitenplan of persoonlijk actieplan (PAP) is de
uitwerking van het POP, waarbij een student de acties (opdrach-
ten) vastlegt die zij wil uitvoeren (zie ook POP).
POP In een persoonlijk ontwikkelingsplan (POP) geeft een student aan
waarom, wat, hoe en waar, wanneer en met wie zij leeractiviteiten
gaat verrichten. Ook legt een student vast hoe het geleverde pro-
duct eruit moet zien.
portfolio Een portfolio is een persoonlijke map of dossier waarin een stu-
dent beschrijft wat ze kan, waaruit dat blijkt en hoe ze zichzelf
verder wil ontwikkelen.
prestatie Het uitvoeren van een bepaalde taak of opdracht.
proces In het competentiegericht onderwijs wordt de ontwikkeling van
de student ook wel aangeduid als proces.
product In het competentiegericht onderwijs wordt het resultaat ook wel
aangeduid als product.
proeve van bekwaamheid Een proeve van bekwaamheid is een toets waarbij een student
in de praktijk, of eventueel in een gesimuleerde werksituatie, het
bewijs moeten leveren dat ze een kerntaak op het vereiste niveau
beheerst. Een proeve van bekwaamheid wordt afgelegd bij een
leerbedrijf of in een gesimuleerde omgeving op school.
reflecteren Reflecteren betekent letterlijk terugkijken. Je kijkt terug op je han-
delen: wat wilde ik doen, hoe verliep het en wat was het resultaat?
Het doel van reflectie is te leren van de goede en minder goede
(leer)ervaringen om je handelen in de toekomst te verbeteren.
risicovolle handelingen Risicovolle (voorbehouden) handelingen zijn medisch-technische
handelingen die onder de Wet BIG vallen.
ROC Regionaal Opleidingscentrum, de school voor middelbaar
beroepsonderwijs.