DAvAMLI İNkİŞAFDAN ekOLOjİ SİvİLİzASİYAYA: ALİ TƏHSİL vƏ ƏMƏk bAzARI

108 Pages·2012·3.41 MB·Turkish

2
Redaksiya Heyəti
Misir Mərdanov Aqiyə Naxçıvanlı
Baş redaktor, Azərbaycan Respublikasının təhsil naziri, fizika- Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun rektoru, siyasi elmlər
riyaziyyat elmləri doktoru, professor doktoru, professor
Ruslan Sədirxanov Urxan Ələkbərov
Məsul katib, Odlar Yurdu Universitetinin prorektoru, fizika- Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik
riyaziyyat elmləri doktoru, professor Akademiyasının rektoru, AMEA-nın həqiqi üzvü
Qulu Novruzov Hamlet İsaxanlı
Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin müavini
Xəzər Universitetinin rektoru, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru,
professor
Məleykə Abbaszadə
Azərbaycan Respublikası Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissi-
İlham Pirməmmədov
yasının sədri, texniki elmlər namizədi, dosent
Təhsil Nazirliyi, Aparatın rəhbəri, fizika-riyaziyyat elmləri
doktoru
Vəli Hüseynov
Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya
Komitəsinin sədr müavini, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, Təranə Hacıyeva
professor, AMEA-nın müxbir üzvü Təhsil Nazirliyi Monitorinq və qiymətləndirmə şöbəsinin müdiri,
filologiya elmləri doktoru
Arif Paşayev
Milli Aviasiya Akademiyasının rektoru, fizika-riyaziyyat elmləri İlham Mustafayev
doktoru, professor, AMEA-nın həqiqi üzvü Təhsil Nazirliyi Ali və orta ixtisas təhsili şöbəsinin müdiri, iqti-
sad elmləri namizədi
Əhliman Əmiraslanov
Azərbaycan Tibb Universitetinin rektoru, tibb elmləri doktoru, Həbib Zərbəliyev
professor, AMEA-nın həqiqi üzvü Təhsil Nazirliyi Akkreditasiya şöbəsinin müdiri, filologiya elmləri
doktoru, professor
Abel Məhərrəmov
Bakı Dövlət Universitetinin rektoru, kimya elmləri doktoru, Elmina Kazımzadə
professor, AMEA-nın həqiqi üzvü Müasir təhsil və tədrisə yardım mərkəzinin proqram direktoru,
psixologiya elmləri namizədi, dosent
Siyavuş Qarayev
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasının rektoru, kimya elmləri
Elvin Rüstəmov
doktoru, professor, AMEA-nın həqiqi üzvü
Təhsil sektorunun inkişafı üzrə II layihənin əlaqələndirmə qru-
punun direktoru
İsa Həbibbəyli
Naxçıvan Dövlət Universitetinin rektoru, filologiya elmləri
İlham Axundov
doktoru, professor, AMEA-nın həqiqi üzvü
Vaterloo Universitetinin professoru (Kanada)
Hafiz Paşayev
Azərbaycan Diplomatiya Akademiyasının rektoru, fizika- Cəmil Səlmi
riyaziyyat elmləri doktoru, professor Dünya Bankının ali təhsil üzrə koordinatoru (ABŞ)
Şəmsəddin Hacıyev Vladimir Briller
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin rektoru, iqtisad Pratt İnstitutunun tədqiqatlar və strateji planlaşdırma mərkəzinin
elmləri doktoru, professor icraçı direktoru (ABŞ)
Yusif Məmmədov Mariya Lemaitre
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin rektoru, fizika- Ali təhsildə keyfiyyətin təmin olunması üzrə beynəlxalq
riyaziyyat elmləri doktoru, professor, AMEA-nın müxbir üzvü agentliklər şəbəkəsinin prezidenti, professor (Çili)
Kamal Abdullayev
Ağqoyunlu Buket
Bakı Slavyan Universitetinin rektoru, filologiya elmləri doktoru,
Hacattəpə Universitetinin professoru (Türkiyə)
professor, AMEA-nın müxbir üzvü
Tomaz F.Koleman
Nərgiz Paşayeva
Vaterloo Universitetinin professoru (Kanada)
M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universiteti Bakı filialı-
nın rektoru, filologiya elmləri doktoru, professor
İveta Silova
Lehay Universitetində müqayisəli və beynəlxalq təhsil proqra-
Səməd Seyidov
Azərbaycan Dillər Universitetinin rektoru, psixologiya elmləri mının direktoru, fəlsəfə doktoru (ABŞ)
doktoru, professor
Cozef Stetar
Cəfər Cəfərov Seton Hall Universitetinin təhsil idarəçiliyi, menecment və
Azərbaycan Turizm İnstitutunun rektoru, tarix elmləri doktoru siyasət kafedrasının professoru (ABŞ)
1 / 2012
3
Cəmiyyətin gələcək tərəqqisi bir çox Təhsil bizim gələcəyimizdir, inkişaf
cəhətdən indi gənclərimizə nəyi və necə perspektivlərimizi müəyyən edən ən
öyrətməyimizdən asılı olacaqdır. başlıca sahədir.
Heydər Əliyev İlham Əliyev
Azərbaycan xalqının Ümummilli Lideri Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
1 / 2012
4
Hörmətli oxucu!
Sizə “Ali təhsil və cəmiyyət” adlı yeni elmi-metodiki jurnal təqdim
edirik. Ümid edirik ki, Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi-
nin təsis etdiyi bu yeni mətbu orqanı təhsilimizdə, xüsusilə də ali
təhsilimizdə aparılan islahatların, bu sahədə baş verən yeniliklərin
cəmiyyətə çatdırılmasında vasitəçi rolunu oynayacaqdır.
Cəmiyyətin ahəngdar inkişafında, onun intellektual potensi-
alının formalaşdırılmasında, maddi sərvətlərin insan kapitalına
çevrilməsində təhsil, xüsusilə də ali təhsil müstəsna əhəmiyyət
kəsb edir. Sürətli dəyişikliklərin baş verdiyi hazırkı vaxtda məhz ali
təhsil sosial-iqtisadi və mədəni sahələrdə davamlı inkişafa təkan
verən real qüvvə hesab edilir.
Son illər ali təhsil sahəsində atdığımız mühüm addımlardan biri
Bolonya prosesinə qoşulmağımız və bu istiqamətdə həyata keçirdi-
yimiz tədbirlərdir. 2001-ci ildən Azərbaycan Respublikasının Avropa Şurasına üzv olması və 2005-ci ildən
Bolonya prosesində iştirakı ölkəmizin Avropa məkanına inteqrasiyasını sürətləndirdi. Azərbaycan öz ali
təhsil sisteminin inkişaf prioritetlərini dünyada, o cümlədən Avropa təhsil məkanında gedən proseslərə in-
teqrasiya olunmaqla müəyyənləşdirməyə başladı. Hazırda ali təhsil sahəsində həyata keçirilən islahatların
əsas istiqamətini də məhz bu prinsip təşkil edir.
“Ali təhsil və cəmiyyət” jurnalının nömrələrində Sizi respublikamızda ali təhsil sahəsində aparılan isla-
hatların gedişi, bu sahədə mütəxəssis və müəllimlərin iş təcrübəsi, elmi tədqiqatların nəticələrinin təhsil
prosesində tətbiqi, Bolonya prosesi çərçivəsində ali təhsilin Avropa məkanına inteqrasiyası ilə bağlı yeni
məlumatlar, yerli və beynəlxalq təcrübə haqqında son materiallarla tanışlıq gözləyir.
Jurnalın redaksiya heyətinin istəyi ali təhsilimizin problemlərinin, onun cəmiyyətdəki roluna həsr olunmuş
fundamental və tətbiqi araşdırmaların, pedaqoji, psixoloji və metodiki məsələləri əhatə edən, ali təhsilin
inkişafına xidmət göstərən elmi-metodik yazıların mötəbər alimlərimiz tərəfindən oxuculara çatdırılmasıdır.
“Ali təhsil və cəmiyyət”də, həmçinin ali təhsil sahəsində dünyanın tanınmış mütəxəssislərinin yazıları da
dərc ediləcəkdir.
Jurnalımızın daimi oxucuları yeni dərslik və dərs vəsaitləri, ali təhsil sahəsində aparılan eksperimentlərin
təşkili, gedişi və nəticələri, ali təhsil problemlərinə həsr olunmuş dəyirmi masalar, müzakirə və treninqlər,
tələbə elmi cəmiyyətləri, gənclər təşkilatlarının fəaliyyəti, konfrans və seminarlar, ali təhsilin informasiyalaş-
dırılması, kompüterləşdirilməsi və pedaqoji innovasiyalar haqqında dəqiq və ətraflı məlumatları “Ali təhsil və
cəmiyyət”in səhifələrindən əldə edə biləcəklər.
Görüşümüzə ilk nömrəsi ilə gələn “Ali təhsil və cəmiyyət” jurnalına uğurlar arzulayır və hörmətli oxucula-
rımızdan nəşrin məramına uyğun yazılar gözləyirik.
Azərbaycan Respublikasının Misir Mərdanov
təhsil naziri
1 / 2012
5
1
Mündəricat
/ 2012
Ali təhsilin müasir prioritetləri
Misir Mərdanov
Cəmiyyətin formalaşmasında ali təhsilin rolu .............................................................. səh. 7
Urxan Ələkbərov
Davamlı inkişafdan ekoloji sivilizasiyaya: ali təhsil və əmək bazarı ........................... səh. 11
V.Briller, E.Deess, R.Calluori and K.Joshi
Student enrollment at a large technical university:
encouraging women to enter the engineering profession .......................................... səh. 14
Cəfər Cəfərov
Cəmiyyətin elitası ali məktəbdə formalaşır ................................................................. səh. 18
İlham Əhmədov
Ali təhsildə qlobal tendensiyalar, dəyişən paradiqmalar ........................................... səh. 26
E. Pierre Deess
Red Ocean, Blue Ocean: Strategies for achieving
institutional change through assessment .................................................................. səh. 32
Məhəmməd Cəmilov
Təhsilin inkişafı: müasir meyllər və istiqamətlər ......................................................... səh. 36
Ali təhsil: elm və iqtisadiyyat
Akif Musayev
Ölkənin innovasiya sisteminin inkişafı məqsədilə dövlət,
elm (innovativ universitetlər) və biznesin qarşılıqlı əlaqəsi ........................................ səh. 40
Jamil Salmi
Equity in tertiary education: a moral and economic Imperative .................................. səh. 46
İradə Əliyeva
Müstəqillik illərində ali məktəb elminin inkişafı və
elmi-pedaqoji kadrların hazırlanması .......................................................................... səh. 49
1 / 2012
6
Hamlet İsaxanlı
Təhsildə keyfiyyət konsepsiyası və Amerika təcrübəsi ............................................... səh. 52
Ruslan Sədirxanov
Azərbaycanın ali təhsil sistemində keyfiyyət təminatının
özünütənzimləyən mexanizminin yaradılmasına dair bəzi praktiki təkliflər ................. səh. 59
Abdulla Mehrabov
Təhsil sistemində keyfiyyət təminatının metodoloji məsələləri .................................. səh. 68
Асиф Гаджиев
О иноязычном образовании в современных условиях
(в контексте русскоязычного образования) .......................................................... səh. 75
Jalə Qəribova
Corc K. Zipfin “Ən az səy” prinsipi və dildə tənəzzül tendensiyaları ........................... səh. 80
Əhliman Əmiraslanov
Tibbi təhsilin islahatlar yolu ilə yüksəlişi ................................................................... səh. 86
İsa Həbibbəyli
Azərbaycanda ali məktəb modeli: tarixi təcrübə ilə müasir inkişaf
meyllərinin vəhdəti ..................................................................................................... səh. 90
Şahin Durmaz
Qafqaz Universiteti nümunəsində ali təhsildə keyfiyyətə nəzarət sistemi .................. səh. 95
Фахри Кулиев
Тьюторское сопровождение студентов: практический опыт ................................ səh. 99
1 / 2012
Alİ tƏHSİlİn MüASİR PRİoRİtEtlƏRİ 7
CƏMİYYƏTİN FORMALAŞMASINDA
ALİ TƏHSİLİN ROLU
Misir Mərdanov
Azərbaycan Respublikasının təhsil naziri
Son illər Azərbaycan Respublikasının sisteminin, o cümlədən bu sistemin loko- daha sağlam, daha konstruktiv mövqe
Prezidenti İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə motivi rolunu oynayan ali təhsilin əsaslı tutur, asanlıqla konsensus əldə etməklə
aparılan səmərəli sosial-iqtisadi siyasət şəkildə modernləşdirilməsini tələb edir. münaqişələri daha asan həll edirlər.
nəticəsində ölkədə yüksək iqtisadi in- Ali təhsilin modernləşdirilməsi isə, öz Təhsilsiz və ya aşağı təhsilli insanlar
kişaf təmin edilmiş, əhalinin maddi ri- növbəsində, ölkənin hər bir vətəndaşının isə vətəndaş mövqeyini dərindən dərk
fahı xeyli yaxşılaşmış, yoxsulluğun və sürətlə dəyişən müasir texnologiyaları çe- etmədiklərindən asanlıqla ayrı-ayrı qrup
işsizliyin səviyyəsi minimuma enmiş, vik mənimsəməsi və inkişaf etdirməsinə, maraqlarının alətinə çevrilirlər.
Azərbaycan orta gəlirli ölkələr qrupuna ətraf mühitə münasibətdə sağlam mövqe Məhz həmin səbəblərdən ali təhsilin
daxil olmuşdur. Həyata keçirilən institu- tutmasına, vətəndaş mövqeyinin forma- problemləri, bu sahədə aparılan is-
sional islahatlar, irimiqyaslı infrastruktur laşmasına və beləliklə, sosial rifahının lahatlar mütəxəssisləri, məzunları,
layihələri Azərbaycanın dünyada nüfu- daha da yaxşılaşmasına əhəmiyyətli istehlakçıları, dövləti və bütövlükdə
zunu artırmış, onu regionda lider ölkəyə dərəcədə təsir edir. cəmiyyəti dərindən düşündürür, onları
çevirmiş və davamlı inkişaf üçün əlverişli Yüksək təhsilli insanlar cəmiyyətdə bu istiqamətlərdə atılacaq hər bir addıma
şərait yaratmışdır. daha diqqətlə yanaşmağa sövq edir.
Düşünürəm ki, ölkə Prezidentinin Mütəxəssisləri - ali təhsil proqramla-
Sərəncamına əsasən növbəti 10 il üçün rının rəqabətqabiliyyətliliyi, müasirli-
hazırlanacaq İnkişaf Konsepsiyası bü- yi və aktuallığı, məzunları - təhsilin
tün sahələrdə olduğu kimi, təhsil sis- keyfiyyəti, təhsil aldığı ali məktəbin
temi qarşısında da mühüm strateji nüfuzu və gələcək karyeraları, is-
vəzifələr müəyyənləşdirəcəkdir. tehlakçıları - məzunların praktik bi-
Məlumdur ki, hər bir ölkənin lik və bacarıqları, dövləti - ölkənin
tərəqqisi, ilk növbədə, həmin iqtisadi inkişafı və ali təhsilə qo-
ölkədə təhsilin inkişa- yulan investisiyalar, məktəbliləri
fı ilə bağlıdır. Məhz təhsil və onların valideynlərini isə
prosesində insan yeni bi- keyfiyyətli ali təhsil verən uni-
lik və bacarıqlar əldə edir, versitet seçimi maraqlandırır.
iqtisadiyyatın məhsuldar Bu baxımdan universitetlərin
qüvvəsinə - insan kapita- cəmiyyət və dövlət qarşısın-
lına çevrilir. Onu da qeyd da məsuliyyət və öhdəlikləri
etmək yerinə düşərdi ki, hər ölkənin inkişaf səviyyəsinə,
hansı cəmiyyətin dayanıqlı inki- dövrün elmi-texniki tərəqqisinə
şafı onu təşkil edən fərdlərin kompe- və tələbinə, dünyada baş
tensiyalarından birbaşa asılıdır. O da bir verən tendensiyalara uyğun
həqiqətdir ki, müasir dövrdə insan kapi- n ü f u z l u olaraq artır. Belə bir şəraitdə on-
talı cəmiyyətdə ən qiymətli sərmayə kimi şəxslər kimi qəbul olundu- lar, ilk növbədə, müasir informasiya-
qəbul edilir. ğundan onların digərlərinə təsir im- kommunikasiya texnologiyalarından
Məhz bu səbəbdən növbəti onillikdə kanları daha çox olur. Belə insanlar təhsilin təşkili və idarəolunmasında,
təhsil sisteminin əsas missiyası ölkənin ətrafdakılar üçün təhsillənməyə, sağ- elmi tədqiqat işlərinin aparılmasında
modernləşdirilməsi üçün zəruri olan lam həyat tərzi keçirməyə, milli-mənəvi geniş istifadə etməklə yüksək səviyyəli,
insan kapitalını inkişaf etdirmək və dəyərlərə yiyələnməyə, bir sözlə, inkişa- rəqabətqabiliyyətli mütəxəssis hazırlığını
bununla Azərbaycanın beynəlxalq fa yönəlmək baxımından nümunə rolunu təmin edən və insan kapitalının forma-
rəqabət qabiliyyətini yüksəltməkdən oynayır. Obrazlı desək, yüksək təhsilli laşmasında mühüm rol oynayan elm və
ibarətdir. Tədqiqatlar sübut edir ki, insanlar tərbiyə məktəbidir, onlar öz biliyi təhsil mərkəzləri olmalıdırlar. Ona görə
təhsilə əsaslanan insan kapitalı ölkə və davranışı ilə daha nümunəvi həmkar, də universitetlərin modernləşdirilməsi və
üçün ən qiymətli resurs olmaqla, təbii ailə üzvü, valideyn və sivil vətəndaşdır. orada həyata keçirilən islahatların daha
sərvətlər və maliyyə resurslarından daha Təcrübə göstərir ki, təhsilin inkişa- da sürətləndirilməsi hazırda ölkə qarşı-
əhəmiyyətlidir. İqtisadiyyatın beynəlxalq fı cəmiyyətdə siyasi, sosial sabitliyin sında duran mühüm vəzifələrdən biridir.
rəqabətqabiliyyətliliyini təmin edən insan təmin edilməsində mühüm rol oynayır. Son dövrdə Azərbaycanda ali
kapitalının formalaşdırılması milli təhsil Yüksək təhsilli insanlar siyasi həyatda təhsilin inkişaf etdirilməsi məqsədilə
1 / 2012
8 Alİ tƏHSİlİn MüASİR PRİoRİtEtlƏRİ
bir sıra dövlət proqramları və layihələr məzunlar assosiasiyası, inkişaf fondu
Misir həyata keçirilməkdədir. Qəbul edil- və s.) yaradılmasının dəstəklənməsi,
Mərdanov miş layihə və proqramlara əsasən müəllim və tələbə mobilliyinə şəraitin ya-
ali təhsil sistemində normativ-hüquqi radılması, məzunların işlə təmin olunması
Azərbaycan bazanın təkmilləşdirilməsi, məzmun vəziyyətinin təhlili və məsləhət xidmətinin
Respublikasının
islahatlarının aparılması, təlim tex- təşkili məqsədilə təhsil müəssisələrində
təhsil naziri,
əməkdar nologiyalarının yeniləşdirilməsi, ali müvafiq strukturların yaradılması, ali
elm xadimi, təhsil müəssisələrinin strukturunun və təhsil müəssisələri ilə kadr istehlakçıları
fizika-riyaziyyat
idarəolunması sisteminin müasir tələblər arasında əlaqələrin möhkəmləndirilməsi
elmləri doktoru,
baxımından modernləşdirilməsi, əmək nəzərdə tutulmuşdur.
professor, 45-
dən artıq kitabın, dərslik, dərs vəsaiti, bazarının tələbatına uyğun kadr hazır- Ümid edirəm ki, Proqramın icrası ilə
monoqrafiya və 100-dən çox elmi lığının təkmilləşdirilməsi, elmi tədqiqat bağlı həyata keçirilən tədbirlər ali təhsil
məqalənin və “Azərbaycan təhsil tarixi”
işlərinin səmərəliliyinin yüksəldilməsi, sisteminin inkişafında mühüm bir mərhələ
çoxcildliyinin müəllifidir. Respublikada
maddi-texniki və tədris bazasının mü- olmaqla cəmiyyətin təhsil səviyyəsinin
təhsilin inkişafında olan xidmətlərinə görə
“Şöhrət” ordeni ilə təltif edilmişdir. asir tələblərə uyğun qurulması, yeni yüksəldilməsinə öz töhfəsini verəcəkdir.
maliyyələşdirmə siyasətinin hazırlanıb Bununla yanaşı, dövlətin iqtisa-
Məqalədə hər bir dövlətin tərəqqisinin, ilk
həyata keçirilməsi istiqamətində mühüm di və siyasi inkişafını təmin etmək
növbədə, təhsilin inkişafı ilə bağlı olması,
addımlar atılmışdır. məqsədilə dövlətlərarası müqavilələrə
təhsil prosesində insanın yeni bilik və
bacarıqlar əldə edərək iqtisadiyyatın Ali təhsilin Avropa təhsil məkanına və ali məktəblər arasında bağlanmış
məhsuldar qüvvəsinə - insan kapitalına inteqrasiyasını təmin etmək məqsədilə sazişlərə əsasən xarici ölkələrin nüfuzlu
çevrilməsi, hər hansı cəmiyyətin Azərbaycan 2005-ci ildən Bolon- ali məktəblərində Azərbaycan üçün kadr
dayanıqlı inkişafı onu təşkil edən
ya prosesinə qoşulmuşdur. Bolonya hazırlığı prosesinə başlanılmışdır.
fərdlərin kompetensiyalarından birbaşa
Bəyannaməsində çoxpilləli ali təhsil sis- Bu prosesi daha səmərəli həyata
asılılığı, müasir dövrdə insan kapitalının
cəmiyyətdə ən qiymətli sərmayə kimi teminin qurulması, keyfiyyətin və mobil- keçirmək məqsədilə ölkə Prezidenti-
qəbul edilməsi və s. məsələlər öz əksini liyin təmin olunması, tədrisin kredit sis- nin Sərəncamı ilə “2007-2015-ci illərdə
tapmışdır. temi ilə təşkili, diploma əlavənin Avropa Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə
Eyni zamanda qeyd edilmişdir ki, ölkə
ölkələrinin ali təhsil haqqında müvafiq təhsili üzrə Dövlət Proqramı” təsdiq
Prezidentinin Sərəncamına əsasən
növbəti 10 il üçün hazırlanacaq İnkişaf sənədlərinə uyğunlaşdırılması prinsipləri edilmişdir. Proqramda 2015-ci ilədək
Konsepsiyasında bütün sahələrdə və s. öz əksini tapmışdır. dünyanın nüfuzlu universitetlərində
olduğu kimi, təhsil sistemi qarşısında Bolonya Bəyannaməsinin müvafiq ölkəmiz üçün zəruri ixtisaslar üzrə 5
duran mühüm strateji vəzifələr
müddəalarını daha səmərəli həyata min azərbaycanlı gəncin təhsil alması
müəyyənləşdiriləcəkdir.
keçirmək məqsədilə ölkə Prezidenti nəzərdə tutulmuşdur.
В статье отмечается, что прогресс tərəfindən “Azərbaycan Respublikası- Ötən müddət ərzində Proqram
каждого государства, прежде всего, nın ali təhsil müəssisələrinin Avropa ali çərçivəsində 1200 nəfərdən çox gənc ali
связан с развитием образования. təhsil məkanına inteqrasiyası ilə bağ- təhsilin müxtəlif səviyyələri üzrə təhsil al-
Именно в процессе обучения человек
lı bəzi tədbirlər haqqında” Sərəncam mağa göndərilmişdir. Sevindirici haldır ki,
приобретает новые знания, становиться
imzalanmış və “2009-2013-cü illərdə gənclərin seçdiyi ixtisaslar arasında ölkə
производительной силой экономики
– т.е. человеческим капиталом Azərbaycan Respublikasının ali təhsil üçün vacib olan iqtisadiyyat, idarəetmə,
общества. Устойчивое развитие любого sistemində islahatlar üzrə Dövlət Proq- tibb, informasiya və kommunikasiya tex-
общества же зависит от компетенции ramı” təsdiq edilmişdir. Burada əsas nologiyaları sahələri üstünlük təşkil edir.
каждого его индивидума. Вот почему
məqsəd ölkənin ali təhsil sisteminin Proqramın məqsədlərindən biri də xari-
инвестиции в человеческий капитал,
рассматривается как самые ценные Avropa təhsil məkanına inteqrasiyası ci ölkələrin ali məktəblərində təhsillərini
вложение. proseslərinin sürətləndirilməsi, ali təhsilin başa vuran gənclərin vətənə qayıtdıq-
Отмечается также, что Концепция məzmununun, strukturunun, idarə olun- dan sonra ölkənin davamlı inkişafına
развития страны на ближайшие 10 лет,
masının, təhsilalanların bilik və bacarıq- xidmət etməsidir. Düşünürəm ki, Proq-
наряду с другими отраслями экономики,
larının qiymətləndirilməsinin, keyfiyyətə ram məzunlarının bilik və bacarıqların-
поставит серьезные стратегические
задачи и перед системой образования nəzarətin Bolonya prinsiplərinə uyğun dan ölkənin müvafiq sahələrində daha
республики. qurulması, ölkə iqtisadiyyatının inkişaf səmərəli istifadə olunması istiqamətində
tələblərinə müvafiq yüksək hazırlıqlı əsaslı tədbirlər həyata keçirilməlidir.
The article notes that development of
kadrlara tələbatının ödənilməsi, həmçinin Qeyd edək ki, keyfiyyətli mütəxəssis
any country is primarily connected with
əhaliyə müasir standartlar səviyyəsində hazırlığını təmin edən əsas şərtlərdən biri
development of education. It’s in the
education process a person gets new təhsil almaq imkanı yaradan səmərəli ali də gənclərin öz bilik, bacarıq və arzuları-
knowledge, becomes a productive force of təhsil sisteminin formalaşdırılmasıdır. na uyğun düzgün ixtisas seçimi ilə bağ-
the economy i.e. society’s human capital. Dövlət Proqramında planlaşdırılan lıdır. Danılmaz faktdır ki, hər bir ölkənin
Sustainable development of any society
tədbirlər sırasında ali təhsil səviyyələri gələcək inkişafı onun gənclərinin poten-
depends on each individual’s competence.
That’s why investments made in human üzrə beynəlxalq təcrübəyə, Avropa ix- sial imkanlarının vaxtında aşkar edilməsi
capital are considered as the most valu- tisas təsnifatına və əmək bazarının və düzgün istiqamətləndirilməsindən
able investments. tələblərinə uyğun yeni ixtisasların tətbiqi, birbaşa asılıdır. Təhlillər göstərir ki,
It is also noted that along with other
təhsildə kredit sisteminin tətbiqi ilə bağlı son illər ali məktəblərə qəbul zamanı
economy sectors state development
tədbirlərin (simpozium, konfrans, semi- abituriyentlər daha çox humanitar, tibb,
concept for the next 10 years will define
important strategic tasks for country’s edu- nar, treninqlər və s.) həyata keçirilməsi, iqtisadiyyat, kompüter elmləri və neft-qaz
cation system. universitetlərin inkişafına yardım edən sənayesinin ayrı-ayrı ixtisaslarına üstün-
strukturların (himayədarlar şurası, lük verir, bununla yanaşı, müxtəlif obyek-
1 / 2012
Alİ tƏHSİlİn MüASİR PRİoRİtEtlƏRİ 9
tiv və subyektiv səbəblərdən ölkə üçün onların dövlət və cəmiyyət qarşısında raq, tələbələrin biliyi yalnız imtahanın
vacib olan bir sıra ixtisaslar, o cümlədən məsuliyyəti daha da artırılmalıdır. nəticələrinə görə deyil, həm də tədris
neft-qaz sənayesinin bir neçə ixtisası, Ədalət naminə qeyd etmək lazımdır ili ərzində göstərdiyi fəaliyyətə əsasən
kənd təsərrüfatı sahəsinin, demək olar ki, ki, müstəqillik illərində, xüsusən ümum- qiymətləndirilməyə başlanıldı. Sonra-
bütün ixtisasları, texniki və təbiət qrupuna milli lider Heydər Əliyevin hakimiyyətə lar ali təhsildə kredit sisteminin tətbiqi
daxil olan bəzi ixtisaslar gənclər arasında qayıdışı ilə ölkədə siyasi sabitlik təmin zamanı bu qərarın vaxtında və düzgün
kifayət qədər nüfuza malik deyil. Bunun- olunduqdan, iqtisadiyyatda inkişaf qəbul edildiyi təsdiq olundu.
la əlaqədar ümumtəhsil məktəblərində meylləri formalaşdıqdan sonra bütün Heç şübhəsiz, Bolonya prosesi
şagirdlərin potensialının vaxtında və düz- sahələrdə olduğu kimi, təhsil sahəsində, çərçivəsində ölkəmizin Avropanın ali
gün müəyyənləşdirilməsi, peşəyönümü o cümlədən ali təhsil sistemində əsaslı təhsil məkanına qoşulması bu sahədə
işinin səmərəli həyata keçirilməsi, ali islahatların təməli qoyuldu, tabeliyindən təxirəsalınmaz islahatların aparılmasını
məktəblərə qəbul prosesində bu amillərin və mülkiyyət formasından asılı olmaya- tələb edirdi. Bununla əlaqədar beynəlxalq
nəzərə alınması mühüm vəzifələrdən biri raq, keyfiyyətə nəzarət və tədris-metodiki və yerli ekspertlərin iştirakı ilə keçiril-
kimi qarşıda durur. rəhbərlik birbaşa Təhsil Nazirliyinə həvalə miş çoxsaylı müzakirələrin nəticəsi ola-
Fikrimizcə, Təhsil Nazirliyi, Tələbə edildi, normativ-hüquqi bazanın yaradıl- raq, Təhsil Nazirliyi tərəfindən ali təhsil
Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyası, ali ması, ali təhsildə çoxpilləli sistemə keçi- sahəsində həyata keçiriləcək tədbirlər
məktəblər, yerli təhsili idarəetmə orqan- din reallaşdırılması, bəzi ali məktəblərə müəyyənləşdirildi və mərhələlərlə onla-
ları, ümumtəhsil məktəbləri, eləcə də muxtariyyət hüququnun verilməsi, ali rın icrasına başlanıldı.
işəgötürənlər, istehlakçılar, müvafiq dövlət təhsil şəbəkəsinin optimallaşdırılması və Bu tədbirlər sırasına bazar iqtisadiy-
və özəl qurumlar bu sahədə fəaliyyətlərini ölkədə özəl təhsil sisteminin yaradılması yatının tələblərinə uyğun olaraq ali təhsil
əsaslı şəkildə təkmilləşdirməlidirlər. Bu- sahəsində əsaslı addımlar atıldı. istiqamətlərinin (ixtisaslarının) yeni siya-
nunla yanaşı, gənclər arasında ixtisas- Sonrakı illərdə ölkənin iqtisadi im- hısının (klassifikatorun) və həmin ixtisas-
ların təbliği, tədrisin yüksək səviyyədə kanlarının daha da genişlənməsi, dövlət lara uyğun yeni nəsil dövlət təhsil stan-
təşkili, keyfiyyətə nəzarətin müasir büdcəsindən təhsilə ayırmaların və in- dartlarının hazırlanması, təhsildə kredit
mexanizmlərinin tətbiqi, əlverişli təlim vestisiyaların həcminin ildən-ilə əsaslı sisteminin tətbiqi, keyfiyyəti təmin edən
mühitinin yaradılması, istehlakçılarla şəkildə artması ali təhsil sahəsində baş- akkreditasiya və yeni maliyyələşdirmə
səmərəli əməkdaşlığın formalaşdırılma- lanmış islahatların yeni şəraitə uyğun sisteminin yaradılması, xarici ölkələrdə
sı, məzunların işlə təmin olunması və uğurla həyata keçirilməsi üçün əlverişli ali məktəbləri bitirmiş şəxslərin təhsil
karyera inkişafı ali məktəblərin fəaliyyət zəmin yaratdı. haqqında sənədlərinin tanınmasını
istiqamətlərinin əsasını təşkil etməlidir. İlk növbədə, 2000-ci ilin əvvəllərində asanlaşdırmaq məqsədilə Milli İxtisas
Qeyd olunan vəzifələri həyata tələbələrin biliyinin qiymətləndirilməsində Çərçivəsinin və diploma əlavənin yeni
keçirmək üçün hökumətin bu sahəyə şəffaflığı və obyektivliyi təmin etmək, nümunəsinin hazırlanması və s. kimi
diqqət və qayğısı gücləndirilməli, ilk onların fəaliyyətini stimullaşdırmaq məsələlər daxil idi.
növbədə, ali məktəblərin müasir tələblərə məqsədilə beynəlxalq təcrübəyə uyğun Bu istiqamətdə həyata keçirilən
cavab verən maddi-texniki bazası qurul- olaraq, ali məktəblərdə çoxballı sistemin tədbirlər sırasında Azərbaycan Respubli-
malı, yeni universitet şəhərcikləri yara- tətbiqinə başlanıldı. Bu sistemin tətbiqi kası Prezidentinin Fərmanına əsasən ali
dılmalı, universitetlərə idarəetmə, aka- tələbə və müəllimlərin məsuliyyətini xey- təhsil müəssisələrində yeni maliyyələşmə
demik və maliyyə müstəqilliyi verməklə li artırdı, əvvəlki qaydalardan fərqli ola- mexanizminə keçidlə bağlı görülmüş
1 / 2012
10 Alİ tƏHSİlİn MüASİR PRİoRİtEtlƏRİ
işlər üzərində xüsusi dayanmaq istərdim. əsaslı tədbirlər həyata keçirilməlidir. tensialından səmərəli istifadə etməklə
Fərmana əsasən 2010/2011-ci tədris Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ölkədə əlavə təhsilin (ixtisasartırma,
ilindən başlayaraq dövlət sifarişini yerinə ölkə rəhbərliyinin diqqəti və qayğısı yenidənhazırlanma, stajkeçmə və
yetirən təhsil müəssisələrinə maliyyə nəticəsində son illərdə bütün ali təhsil təkmilləşdirmə, təkrar ali və orta ixtisas
vəsaitləri tələbələrin sayından asılı ola- müəssisələrinin maddi-texniki bazası- təhsili, dərəcələrin artırılması, yaşlıla-
raq verilir. nın möhkəmləndirilməsi və müasir elmi- rın təhsili) müasir tələblərə uyğun yeni
Tətbiq olunan yeni maliyyələşmə tədris avadanlıqları ilə təchiz olunması modellər əsasında həyata keçirilməsi
sistemində mülkiyyət formasından asılı ol- istiqamətində ciddi addımlar atılmış, mexanizmləri yaradılmalıdır.
mayaraq qanunvericiliyə uyğun fəaliyyət beləliklə, təhsilalanlar və təhsilverənlər Ümid edirəm ki, Azərbaycan Res-
göstərən bütün ali təhsil müəssisələrinə üçün əlverişli təlim mühiti yaradılmışdır. publikası Prezidentinin Sərəncamlarına
dövlət sifarişi ilə mütəxəssis hazırlığında Əminəm ki, yaradılmış əlverişli təlim əsasən hazırlanacaq “Azərbaycan
iştirak etmək imkanı yaradılmışdır. Yeni mühiti və şərait yaxın illərdə ölkədə ali təhsilinin inkişafı üzrə milli strategiya”
sistemin tətbiqi mexanizminə əsasən təhsilin keyfiyyətinin mərhələlərlə mü- və “Azərbaycan-2020: gələcəyə baxış”
qəbul imtahanında yüksək nəticə əldə asir tələblərə cavab verən səviyyəyə Konsepsiyası Respublikamızda keyfiyyət
edərək dövlət sifarişi əsasında dövlət, yüksəlməsinə imkan verəcəkdir. Bu nəticələri və əhatəliliyinə görə dünya
yaxud özəl ali təhsil müəssisəsinə qəbul məqsədlə, ilk növbədə, ali məktəblərin ölkələri sırasında aparıcı mövqe tutan,
olunan tələbənin təhsili üçün nəzərdə tu- təhsil proqramları (kurikulumları) müasir kompetensiyalara yiyələnmiş
tulan vəsait həmin ali təhsil müəssisəsinin beynəlxalq təcrübəyə uyğun əsaslı müəllim və menecerlərə, qabaqcıl texno-
hesabına köçürülür. şəkildə yeniləşdirilməli - nəzəri və
logiyalara əsaslanan infrastruktura malik
Bu mexanizmin tətbiqində əsas təcrübi biliklərə ayrılan vaxt nisbəti
ali təhsil sisteminin yaradılmasını təmin
məqsədlər ali təhsildə keyfiyyəti təmin tənzimlənməli və kadr hazırlığında
edəcəkdir.
etmək, mülkiyyət formasından asılı ol- tədricən dual sistemə (praktik hazırlığa
mayaraq ali təhsil müəssisələri arasın- üstünlük verməklə) keçilməlidir.
Ədəbiyyat
da sağlam rəqabət mühiti yaratmaq, Bununla yanaşı, ali məktəb tələbələ-
dövlət büdcəsindən ayrılan maliyyə rinin yekun attestasiyasının müasir
1. Misir Mərdanov. “Azərbaycan təhsili:
vəsaitlərinin səmərəli və məqsədli tələblərə uyğun kompetensiya əsaslı
yaxın keçmişə, bu günə və gələcəyə
istifadəsinə şərait yaratmaq, vəsaitlərin yeni mexanizmi yaradılmalı, dünya
bir baxış”. Azərbaycan müəllimi qəzeti
ayrılması prosesində şəffaflığı təmin təcrübəsinə uyğun olaraq ali məktəb
01.05. - 07.08.2009-ci il
etmək, subyektiv amilləri aradan qaldır- məzunları ixtisasları üzrə rəsmi əmək
2. Azərbaycan Respublikası Nazirlər
maq, tələbələrin keyfiyyətli təhsil alması fəaliyyətinə başlamazdan əvvəl interna-
Kabinetinin “Azərbaycan Respublikasın-
üçün ali məktəbləri azad seçmək imka- tura keçməlidirlər.
da fasiləsiz pedaqoji təhsil və müəllim
nını genişləndirmək və dövlət ali təhsil Eyni zamanda ali məktəblərə müəllim
hazırlığının konsepsiya və strategiyası
müəssisələrinin maliyyə müstəqilliyini seçimi prosesi təkmilləşdirilməli, univer-
haqqında” 25 iyun 2007-ci il tarixli 102
artırmaqdan ibarətdir. sitetlərin cəmiyyət qarşısında vaxtaşırı
nömrəli Qərarı.
İlkin təhlil göstərir ki, bir sıra müsbət hesabat sistemi formalaşmalı, rəqabət
3. Azərbaycan Respublikası Prezi-
nəticələrin əldə olunmasına baxma- mühitinin yaradılması məqsədilə ayrı-
dentinin “Azərbaycan Respublikasının
yaraq, bu mexanizmin əsaslı şəkildə ayrı ixtisaslarda mövcud olan inhisarçılıq
ali təhsil müəssisələrinin Avropa ali təhsil
təkmilləşdirilməsinə ciddi ehtiyac vardır. aradan qaldırılmalı, yerli və beynəlxalq
məkanına inteqrasiyası ilə bağlı bəzi
Universitetlərin inkişafında həlledici sərgilərdə iştirak etməklə universitetlər
tədbirlər haqqında” 31 yanvar 2008-ci il
rol oynayan və təhsilin keyfiyyətinə haqqında məlumatlar geniş ictimaiyyətə
tarixli 2643 nömrəli Sərəncamı.
təsir göstərən əsas amillərdən biri də çatdırılmalı və bunlarla yanaşı, elmi
4. Azərbaycan Respublikası Preziden-
ali məktəb elmidir. Hazırda ölkənin elmi tədqiqat işlərinə və tədris prosesinə
tinin “2007-2015-ci illərdə Azərbaycan
potensialının 50%-dən çoxu ali təhsil əcnəbilər cəlb edilməlidir.
gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə
müəssisələrində cəmləşmişdir. Son Məlumdur ki, sürətli texnoloji tərəqqi
Dövlət Proqramı” 16 aprel 2007-ci il ta-
illərdə ali məktəblərdə çalışan alimlər bilik və bacarıqların müntəzəm olaraq
rixli 2090 nömrəli Sərəncamı.
tərəfindən aparılan elmi tədqiqatların yenilənməsini tələb edir. Hər 7 ildənbir
5. Azərbaycan Respublikası Preziden-
keyfiyyəti xeyli yüksəlmiş, beynəlxalq peşələrin, ixtisasların 40-50 faizi öz
tinin “2009-2013-cü illərdə Azərbaycan
elmi konfrans və simpoziumlarda iştirak əhəmiyyətini itirir, onlar yeniləri ilə əvəz
edən, ixtiralarına görə patent alan, dün- olunur. Tədqiqatlar göstərir ki, insan- Respublikasının ali təhsil sistemində is-
yanın nüfuzlu jurnalları və nəşrlərində lar əmək fəaliyyəti boyu orta hesabla lahatlar üzrə Dövlət Proqramı” 22 may
məqalələri və monoqrafiyaları çap olu- 3-5 dəfə ixtisaslarını dəyişməli olur- 2009-cu il tarixli 295 nömrəli Sərəncamı.
nan alimlərin sayı əhəmiyyətli dərəcədə lar. Bu, yeni, daha münasib ixtisasa 6. Azərbaycan Prezidenti İlham
artmışdır. yiyələnməyə, yeni kompetensiyaların Əliyevin “Ali təhsil müəssisələrində
Hesab edirəm ki, yaxın gələcəkdə ali əldə edilməsinə, əlavə təhsilə tələbatı yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiq
təhsil sistemində çalışan alimlərin poten- artırır. Eyni zamanda ölkənin sosial- edilməsi barədə” 2010-cu il 10 fevral ta-
sialından daha səmərəli istifadə etmək, iqtisadi inkişafına uyğun olaraq bir sıra rixli 220 nömrəli Fərmanı
onların əməyini stimullaşdırmaq, dün- sahələr müəyyən dövrdən sonra öz prio- 7. Misir Mərdanov “Azərbaycan təhsili
yanın tanınmış alimlərini, gənc kadrları, ritetliyini digər sahələrə verməyə məcbur yeni inkişaf mərhələsində”. Bakı, Çaşı-
o cümlədən xaricdə təhsil alan istedad- olur. Belə şəraitdə həmin sahələrdə oğlu, 2009
lı mütəxəssisləri universitetlərdə elmi çalışan çoxsaylı işçilərin yeni peşə və 1. Misir Mərdanov. “Azərbaycan təhsil
tədqiqat işlərinə cəlb etmək, müvafiq kadr ixtisaslar üzrə təhsil almasına ehtiyac tarixi”. I cild. Bakı, “Təhsil”, 2011
potensialı olan universitetlərin nəzdində yaranır. Bu mühüm vəzifələrin yerinə 2. Misir Mərdanov. “Azərbaycan təhsil
texnoparklar yaratmaq istiqamətində yetirilməsi məqsədilə ali məktəblərin po- tarixi”. II cild. Bakı, “Təhsil”, 2011
1 / 2012