Table Of ContentDAV SHODHDHARA JANUARY 2016
1
DAV SHODHDHARA JANUARY 2016
DAV SHODHDHARA
Bi-annual Multi-Lingual Research Journal of
Literature, Culture and Vedic Knowledge Systems
A half yearly Research Journal of the college
Scheduled to be published every year in January & July.
Volume : 4, No. 1, January 2016
ISSN : 2320-2726
© DAV College, Abohar, Distt. Fazilka, Punjab (India)
Chief Editor: Dr. S. K. Arora Principal, DAV College, Abohar
Editorial Board: Dr. I. S. Godara (Editor) Associate Professor (Punjabi.) DAV College, Abohar.
Dr. Kiran Grover (Editor) Associate Professor (Hindi) DAV College, Abohar.
Mr. Saurabh Narang Assistant Professor (Physics) DAV College, Abohar.
Sarika Goyal (Editor) Assistant Professor (English) DAV College, Abohar.
Published By : Dr. S. K. Arora, Principal, DAV College, Abohar (Pb.)
Website: www.davcollegeabohar.com, e-mail : [email protected]
Office, 01634-220355, Resi. : 01634-220641, Fax : 01634-228842
izdkf’kr jpukvksa dh jhfr&uhfr ;k fopkjksa ls Mh,oh ’kks/k/kkjk ;k lEiknd
dh lgefr vfuok;Z ugha gSA fookn dh fLFkfr esa U;k;{ks= vcksgj gksxkA
Designed & Printed by:
Sapatrishi Publications, 24/9, Industrial Area, Phase-II,
(Near Tribune Chowk) Chandigarh, Mob.: 94638-36591
2
DAV SHODHDHARA JANUARY 2016
Contents
Volume 4 Issue 1 January 2016
S.No. Page No.
1. Í≥‹≈Ï∆ √±¯∆ ’«ÚÂ≈ «Úæ⁄ “Á«ÒÂ-⁄∂ÂÈ≈” ‚≈. «¬’Ï≈Ò «√ßÿ ◊ØÁ≈≈ F
2. ◊∞ÙÈ «√ßÿ Á∂ È≈‡’ª «Ú⁄ Ó±’-¡«ÌÈÀ ‚≈. ⁄ßÁ Íz’≈Ù 11
(Ó≈¬∆Ó) È≈‡-«ÚË∆
3. ‹Ø«◊≥Á «√≥ÿ ≈‘∆ Á∆ ◊ÒÍ ¡≈ÒØ⁄È≈ Ú∆ È≈◊Í≈Ò 14
4. Í≥‹≈Ï∆ ‹∞fi≈ «ÚÁØ‘∆ ’≈«Ú-Ë≈≈ «Ú⁄ ’∞Ò«Ú≥Á «√≥ÿ √≥˱ 19
‹∞fi≈± ⁄∂ÂÈ≈
5. Ú«¡≈Ó «√≥ÿ √≥Ë» Á∆¡ª ’‘≈‰∆¡ª «Úº⁄ √π«≥Á ’Ω 25
Í≥‹≈Ï∆ «’√≈‰∆
6. ªËÃÊ ◊¥ flÁáʸà ÿÈh Á„¥‚∑§ „Ò ÿÊ •Á„¥‚∑§ «ÊÚ. „U⁄UŒË¬ Á‚¥„U 28
7. ßÁÄʂ ∑§Ê ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§⁄UáÊ— ©¬ãÿʂ٥ ∑§Ê •Á÷√ÿÁQ§∑§⁄UáÊ «ÊÚ. Á∑§⁄UáÊ ª˝Ùfl⁄U 40
8. ¬˝flÊ‚Ë ‹Áπ∑§Ê•Ê¥ ∑§Ê ∑§ÕÊ ‚¥‚Ê⁄U «ÊÚ. ŸË⁄U¡ ªÈåÃÊ 46
9. ∑§„ÊŸË∑§Ê⁄U ‚Íÿ¸’ʋʗ ∞∑§ •äÿÿŸ «ÊÚ. ‚ı⁄U÷ ∑§È◊Ê⁄U 52
10. ¬˝ÊøËŸ ÷Ê⁄Uà ◊¥ ÁflôÊÊŸ fl ¬˝ılÙÁª∑§Ë SflÊÁà ⁄UπË 58
11. ŸÊ⁄UË ‚‡ÊÁQ§∑§⁄UáÊ ◊¥ ŸÊ⁄UË Á‡ÊˇÊÊ— ∞∑§ •ÁŸflÊÿ¸ ∑§Œ◊ ‚◊È Ÿ 62
12. ‚¥Ã ⁄UҌʂ ¡Ë ∑§Ê Œ‡Ê¸Ÿ ⁄UÊ¡¬Ê‹ 66
13. ◊¥È‡ÊË ¬˝◊øãŒ ∞∑§ ‚Ê◊ÊÁ¡∑§ ¬Á⁄UŒ˝CÊ Á„◊Ê¥‡ÊÈ ‡Ê◊ʸ 72
14. Artaud’s “Pure Cinema”: The Manifestation of Dr. Ajay Sareen 78
the Double in the Cinema of Cruelty
15. The Role of DAV College in the Progress of Dr. S. K. Arora & 86
Abohar and its Adjoining Areas Fanny Chawla
16. Realism as Protest: An Analysis of Female Dr. Jyoti Yadav 90
Characters in Ismat Chugtai’s Selected Short
Stories
3
DAV SHODHDHARA JANUARY 2016
17. Contemporary Indian Women: An Icon of Ms.Nidhi Sharma 97
Modern Western Culture
18. Representation of India in E.M. Forster’s Karamveer Kaur 104
“A Passage To India”- A Post Colonial Perspective
19. Gender Bias in India Anita 111
20. Drug Menace in Punjab : Politics and Position Dr. Gurnam Chand 116
21. The Vedic View of Water Dr. Rekha Sood Handa 125
22. Democracy : Challenges and Reforms Dr. Vandana Munjal 133
23. Changing Status of Women Ramandeep Sandhu 139
24. Parallel Economy in India- Its Causes, Impacts Garima Sharma & 142
and Government Initiatives Sakshi Arora
25. Farmers’ Suicides in India-Major Causes Ashwani Chanana 151
and Suggestions
26. Use and Awareness of Open Access Journals Bhupender Sharma 156
among PG Students of Abohar City
27. The Japanese Anime - - Representing Ecological Sarika Goyal 165
Imbalance and the Samurai Culture
4
DAV SHODHDHARA JANUARY 2016
Editorial
The new age brings up many challenges for the readers and writers of literature. Our century
is witnessing a rapid, massive and expressive global change through translation of works of
contemporary as well as classical authors, new historical forays into the socio-political conditions
prevalent for a particular writer, advanced search options on internet that automatically introduce
parallelism among writers distanced in time and space and new creative output expressed over
visual, print and electronic media generating revivals of many art forms and simultaneously infusing
a postmodern spirit among them and wider outreach of creative impulses to the world audience
over an android mobile so conveniently placed in the hands and pockets of the users with the
latest app developers giving a daily dose of Shakespeare, Ghalib, Iqbal, Gandhi, Mark Twain or
any other regionally or internationally acclaimed writer.
This indeed has widened the horizons of Indology, Literature, Culture and Vedic Knowledge
Systems as the parallels drawn among vast geographic lands separated by oceans, mountain
ranges or other climactic factors evidently prove cross-cultural influences over any land mass in
the past. In the magnetism achieved by the glocal, the strings pulling the local and the global apart
express tension and record their anguish in the minds of litterateurs.
Again the scholar finds a plethora of works to research upon and tries to delineate the subtle
nuances of the creative expression further widening the scope of a particular knowledge system.
Shodhdhara aims to bring quality research before the subscribers. The journal seeks to explore
emerging areas of interest through interdisciplinary approach providing a sound platform for
discussion. The editors are grateful to the contributors for the scholarly papers that are submitted
for every next issue of the journal.
Editors
5
DAV SHODHDHARA JANUARY 2016
Í‹≥ ≈Ï∆ √¯± ∆ ’«ÚÂ≈ «Ú⁄æ “Á«ÒÂ-⁄Â∂ È≈”
‚≈. «¬’Ï≈Ò «√ßÿ ◊ØÁ≈≈ *
Á«Ò ÙÏÁ Á∆ ÚÂØ∫ Ì≈Â∆ ¡Â∂ ͱÏ∆ ¬∂Ù∆¡≈ Á∆¡ª Ì≈Ù≈Úª «Úæ⁄ «ÓÒÁ∆ ˛Õ Ì≈Â∆ ‹≈Â∆-ÍzÊ≈
¡Èπ√≈ «¬√ ÙÏÁ Á≈ √ßÏßË Ù±Á ‹ª ¡¤±Â È≈Ò ˛Õ ¿πÊ∂ «¬‘ ÙÏÁ ı≈√ ‹≈ª Âæ’ Ó«‘Á±Á ’∆Â≈ «◊¡≈
˛Õ Ó‘≈È ’ØÙ ¡Èπ√≈ Á«Ò ÙÏÁ Á≈ ¡Ê ˛, ““‘∆‰∆ ‹≈ Ú≈Ò≈, ‹Ø ¿πµ⁄ ‹≈ª ÂØ∫ ÍÀª ‘∂· Á«Ò¡≈
«◊¡≈ ˛Õ””A «¬ß‹ Á«Ò ÙÏÁ Á≈ √Ó≈«‹’, √«Ì¡≈⁄≈’ √ßÁÌ ’πfi ı≈√ ‹≈Â∆¡ª Á∂ ÙØÙ‰, ÁÓÈ ¡Â∂
«ÚÂ’∂ Ú≈Ò≈ ˛Õ «¬‘ «¬æ’ «¬«Â‘≈√’ Ï∂«¬È√≈¯∆ Á∆ √±⁄È≈ «ÁßÁ≈ ˛Õ «¬‘Ȫ «ÚÂ’«¡ª ¡Â∂ ÁÓÈ Íz«Â
ÁæÏ∆¡ª ’π⁄Ò∆¡ª Ùz∂‰∆¡ª Á∂ Íz«Â’Ó È∂ «¬‘Ȫ Ù∂z‰∆¡ª 鱧 ¡≈͉∂ È≈Ò ‘ج∂ «¬«Â‘≈√’ «ÚÂ’«¡ª ÍzÂ∆
√π⁄∂ ‘∆ È‘∆∫ ’∆Â≈ √◊Ø∫ ÁÓÈ ÂØ∫ Óπ’ ‘؉ Ò¬∆ ≈‹È∆«Â’ √ßÿÙ Ï≈∂ Ú∆ ‹≈«◊z ’∆Â≈ ˛Õ «¬√ Â∑ª
Á«Ò ⁄∂ÂÈ≈ √Ó’≈Ò∆ ≈‹È∆Â’ √ßÁÌ «Úæ⁄ ÈÚ∂∫ ¡Ê ◊z«‘‰ ’Á∆ ˛Õ «¬‘ √ÚÀ-ͤ≈‰ Á≈ Ó√Ò≈ ‘∆
È‘∆∫ √◊Ø∫ √Á∆¡ª Á∆ ◊πÒ≈Ó∆ «ÚπæË ¿πÌ∂ ¡≈’zØÙ Á≈ ÍzÂ∆’ Ú∆ ˛Õ
«¬ß‹ ÁæÏ∂ ’π⁄Ò∂ ÒØ’ª Á∆ ⁄∂ÂÈ≈ 鱧 ‘∆ «¬æ’ «√˪’ √ß’ÒÍ Á∂ ±Í Úæ⁄ Á«ÒÂ-⁄∂ÂÈ≈ Á∂ Ȫ È≈Ò
Í«Ì≈Ù ’∆Â≈ ‹≈ «‘≈ ˛Õ «¬√ È≈Ò ‘∆ √≈«‘ Á∂ ÷∂ «Úæ⁄ “Á«Ò √≈«‘” Á≈ Ȫ ¿πÌ ’∂ ¡≈«¬¡≈
˛Õ Í ‹ÁØ∫ ¡√∆∫ √≈«‘ Á∂ ’≈«Ú-Ù≈ÙÂ∆ Í«Í∂÷ ÂØ∫ Á«Ò √≈«‘Â È±ß Ú∂÷Á∂ ‘ª ª «¬Ê∂ «¬æ’ Ïπ«È¡≈Á∆
√Óæ«√¡≈ √≈‘Ó‰∂ ¡≈ ‹ªÁ∆ ˛, «’ √≈«‘Â È±ß ‹≈Â∆ ¡≈Ë≈ ¿πµÂ∂ «Ú⁄≈«¡≈ ‹≈Ú∂ ‹ª ‹Ó≈Â∆ ⁄∂ÂÈ≈ Á∂ ±Í
«Úæ⁄ Ú∂«÷¡≈ ‹≈Ú∂? Á«Ò ÙÏÁ Á≈ ¡Ê◊ ÿ∂≈ ’∆ ‘ØÚ∂? «¬‘ Ó√Ò≈ Ú∆ ÏÛ≈ Ïπ«È¡≈Á∆ ˛Õ Ì∆Ó«¬ßÁ
«√ßÿ «Ò÷Á∂ ‘È, ““¡√Ò «Úæ⁄ «¬√ ÙÏÁ 鱧 ‘ Â∑ª È≈Ò ´‡∆Á∂∫ Â∂ ÁÏ≈¬∂ ‹≈ ‘∂ ÒØ’ª Ò¬∆ «¬√Â∂Ó≈Ò
’∆Â≈ ‹≈‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ «¬√ Á≈ ’≈È «¬‘ ˛ «’ ¿πÂÍ∆ÛÈ «√¯ ‹≈ ¡Ë≈ ‘∆ È‘∆∫ ‘πßÁ∆ ÏÒ«’ «¬√
Á∆¡ª ‘Ø Ú∆ Ï‘π √≈∆¡ª ÚßÈ◊∆¡ª ¡Â∂ ͪ ‘πßÁ∆¡ª ‘ÈÕ””B
Á«Ò ⁄∂ÂÈ≈ √ßÏßË∆ ⁄⁄≈ 鱧 «Ú⁄≈Ë≈’ √ßÁÌ «Úæ⁄ æ÷ ’∂ Ú∆ Ú∂«÷¡≈ ‹≈ «‘≈ ˛Õ √Ó≈«‹’,
≈‹È∆«Â’ ÍæË ”Â∂ ‘≈’Ó ‹Ó≈ª ¡Â∂ ≈‹√∆ √æÂ≈ Á∆ «¬æ’ «Ú⁄≈Ë≈≈’ ⁄ΩË ‹ª «√’Á≈∆ Ú∆ ‘πßÁ∆ ˛,
«‹√ Áπ¡≈≈ «¬‘ ‹Ó≈ ¡≈͉∆ «Ú⁄≈Ë≈≈ 鱧 ¡≈Ó ÒØ’ª Á∆ Ó≈È«√’Â≈ «Úæ⁄ «¬√ Â∑ª ¿πÂ≈Á∆ ˛ «’
ÁæÏ∂ ’π⁄Ò∂ ÒØ’ «¬√ 鱧 ’πÁÂ∆ ±Í «Úæ⁄ √Ú∆’≈ ’∆ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬ß‹ «Ú⁄≈Ë≈’ Á≈Ï∂ 鱧 «¬«Â‘≈√’
«Ú’≈√ Á∂ √ßÁÌ È≈ÒØ∫ ÂØÛ ’∂ «¬æ’ ‹≈Â∆-◊ √Ø’≈ ω≈ Á∂‰≈ ≈‹ √æÁ≈ Á∆ «¬æ’ √Ø⁄∆ √Ófi∆ Â’È∆’
‘πßÁ∆ ˛Õ «¬√∂ ’’∂ ‹ÁØ∫ Á«Ò ⁄∂ÂÈ≈ Á∆ ◊æÒ ÂπÁ∆ ˛, ª Ì≈Â∆ √Ó≈‹ Á∆ Ú‰-«ÚÚ√Ê≈ ¡Â∂ «¬√
Á∆¡ª √Ê≈ÍÂ∆ Ó±Ò’ Ù’Â∆¡ª 鱧 «Ë¡≈È «Úæ⁄ æ÷‰≈ ÍÚ∂◊≈Õ Ì≈Â∆ √Ó≈‹ Á∆ Ïz≈‘Ó‰Ú≈Á∆ √Ø⁄ Á∆
√Ê≈ÍÂ∆ Ó±Ò’ «ÚÚ√Ê≈ ’’∂ ‘∆ Á«Ò ÓÈπæ÷ Á∂ ÙØÙ‰ Á∆ √«ÊÂ∆ √Ú «Ú¡≈Í’ ‘؉∆ Á≈ ±Í Ë≈Á∆ ˛Õ
«¬√ ‘؉∆ «Úæ⁄ ÙØÙ‰/ÁÒ‰ Á∆¡ª ’¬∆ ‹π◊ª Ù√ (Ù’Â∆) ¡Â∂ Ù≈√ È∆Â∆ Á∆ ÍæË ”Â∂ «Ú¡≈Í’
‘∆¡ª ‘ÈÕ ‚≈. ȱ ‹ÁØ∫ Á«Ò ⁄∂ÂÈ≈ Á∆ ◊æÒ ’Á∂ ‘È Âª √Ì ÂØ∫ Úæ‚≈ ÍzÙÈ «Ú⁄≈Ë≈≈ 鱧 ‘∆ ÓßÈÁ∂
‘È, ““Ó∂∆ Ș «Úæ⁄ √Ì ÂØ∫ ¡«‘Ó ÍzÙÈ «¬‘ ˛ «’ Á«Ò ⁄∂ÂÈ≈ 鱧 «¬æ’ «Ú⁄≈Ë≈≈ Úª◊ √Ú∆’≈
’∆Â≈ ‹≈Ú∂ «’ «¬æ’ Ùz∂‰∆ ‹ª ‹≈Â∆ Á∆ ⁄∂ÂÈ≈ Úª◊?””C
√Ó’≈Ò∆ √«Ó¡ª «Úæ⁄ Á«Ò ⁄∂ÂÈ≈ Á∂ ¿πÌ≈ È≈Ò Ó‘ª≈Ù‡ «Úæ⁄ “Á«Ò ÍÀ∫Ê Ò«‘” ¡Â∂ Íø‹≈Ï
«Úæ⁄ “¡≈«Á ËÓ Ò«‘” ‘Ø∫Á «Úæ⁄ ¡≈¬∆ ˛ Í Ú∆‘Ú∆∫ √Á∆ «Úæ⁄ Á«Ò Ú◊ Á≈ «¬«Â‘≈√’ «ÚÙÒ∂Ù‰
* Óπ÷∆, Íø‹≈Ï∆ «ÚÌ≈◊, ‚∆.¬∂.Ú∆. ’≈Ò‹, ¡ÏØ‘Õ
6
DAV SHODHDHARA JANUARY 2016
‚≈. ¡ßÏ∂Á’ È∂ ’∆Â≈ ¡Â∂ Á«Ò Á∂ ÍzÙÈ Á∆¡ª ‹Û∑ª Âæ’ Í‘πß⁄‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’∆Â∆ ˛Õ Áæ÷‰∆ Ì≈ Á∆¡ª
Ï‘π √≈∆¡ª Ì≈Ù≈Úª «Úæ⁄ Á«Ò ⁄∂ÂÈ≈ Ú≈Ò≈ √≈«‘ «⁄¡≈ «◊¡≈ ˛Õ Ó≈·∆ ¡Â∂ Â∂Ò◊± «¬√ «Úæ⁄
√Ì ÂØ∫ ¡æ◊∂ ‘ÈÕ
Í «¬æÊ∂ ¡√∆∫ ÓæË’≈Ò∆ Íø‹≈Ï∆ √≈«‘ ¡Â∂ «ÚÙ∂Ù ÂΩ ”Â∂ Íø‹≈Ï∆ √±¯∆ ’«ÚÂ≈ «Ú⁄Ò∆ Á«Ò ⁄∂ÂÈ≈
Ï≈∂ ◊æÒ ’ ‘∂ ‘ªÕ ‚≈. ‹∂Ó˜ ÓÀ√∆ ¡Èπ√≈, ““Á«Ò ⁄∂ÂÈ≈ Á∂ Ï∆˜ √≈鱧 Ì≈ Á∂ Íπ≈ÂÈ «¬«Â‘≈√
¡Â∂ √≈«‘ «Úæ⁄ «ÓÒÁ∂ ‘ÈÕ Ì≈Â∆ ’‡ÛÍøÊ∆ «ÚØË ËÓ; ÏπæË ÓæË, ‹ÀÈ ÓæÂ ¡Â∂ Ì◊Â∆ Ò«‘ Á∂ √ßÂ
’Ú∆¡ª ¡Â∂ √≈«‘Â’≈ª Á∆¡ª «Ò÷ª ¡Â∂ «√«÷¡≈Úª Á«Ò ⁄∂ÂÈ≈ Á∂ ¿πÌ≈‰ «Úæ⁄ ÓÁÁ◊≈ ‘ÈÕ
Á«Ò ⁄∂ÂÈ≈ Á∂ ¿πÌ≈È «Úæ⁄ Ó√∆‘∆∫ ¡Â∂ «¬√Ò≈Ó ÓæÂ Á∆ Ú∆ Ï‘π Á∂‰ ˛Õ””D «Ú⁄≈Ë≈’ ÍæË ¿πµÂ∂
Á«Ò ⁄∂ÂÈ≈ «¬æ’ √Ó≈«‹’ √≈«‘Â’ √Ø’≈ Á∂ ±Í «Úæ⁄ ÓæË’≈Ò∆È Íø‹≈Ï∆ ’«ÚÂ≈ Á≈ «¬æ’ ¡«ÌßÈ ¡Â∂
Ó‘æÂÚÍ±È Íæ÷ ˛Õ ““Ì≈ Á∂ ÓæË’≈Ò∆È «¬«Â‘≈√ «Úæ⁄ ÈÚ-‹≈«◊zÂ∆ Á∆ Ò«‘ 鱧 ¿π√≈È «Úæ⁄ √ߪ,
Ì◊ª, √±¯∆¡ª ¡Â∂ ◊π± «Ú¡’Â∆¡ª Á≈ ÔØ◊Á≈È «ÚÙ∂Ù ÂΩ ”Â∂ ÚÈ‰ÔØ◊ ˛Õ √«Ì¡≈⁄≈ Á∂ Ë≈ÂÒ
¿πÍ ÚÍ≈È Ú≈Ò∆ «¬√ ÿ‡È≈ 鱧 «Ú√Ê≈Í ’’∂ «ÚÙÚ «ÁzÙ‡∆ ¡Â∂ ‹∆ÚÈ-‹≈⁄ Á≈ ÈÚ∆È ÏØË
¿π‹≈◊ ’È Á≈ ¿πÍ≈Ò≈ ’∆Â≈Õ””E
Ì◊Â∆ Ò«‘ Á≈ Úæ‚≈ Ì≈◊ ¿π‘Ȫ ’Ú∆¡ª, Ì◊ª, √ߪ Áπ¡≈≈ «√«‹¡≈ «◊¡≈ «‹‘Û∂ ÷πÁ Á«ÒÂ
‹≈Â∆¡ª È≈Ò √ßÏ߫ˠ√ÈÕ Íø‹≈Ï «Úæ⁄ ◊πÓ«Â Ï≈‰∆ «¬√ Ò«‘ Á∆ ÍzÂ∆«ÈËÂ≈ ’Á∆ ‘ج∆ ‘ Íæ÷ ÂØ∫
Í∆ÛÂ ÒØ’≈¬∆ Á∆ ¡≈Ú≈˜ ω ’∂ ¿πÌ∆Õ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï ¡≈͉∂ ¡≈Í «Úæ⁄ Á«Ò ⁄∂ÂÈ≈ Á∆ Ó‘æÂÚͱÈ
‡À’√‡ ˛Õ ◊π± ’Ú∆ ¡«‹‘∂ ¥ªÂ∆’≈∆ ÍzÚ⁄È Á∆ «√‹‰≈ ’Á∂ ‘È, «‹‘Û≈ “È∆⁄” ’‘∂ ‹≈ ‘∂ ÒØ’ª Á∆
«Ë ωÁ≈ ˛Õ ◊π±¡ª È∂ ‘ «’√Ó Á∆ √æÂ≈ 鱧 «‹‘Û∆ «Ú⁄≈Ë≈’ ±Í «Úæ⁄ ‹≈Â, ‹ÈÓ ¡Â∂ √Ó≈‹
√«ÊÂ∆ 鱧 ÓÈπæ÷∆ ‘Ø∫Á Á≈ ¡≈Ë≈ ω≈¿π∫Á∆ √∆, √π⁄∂ ÂΩ ”Â∂ æÁ ’∆Â≈ ˛Õ ““Ï≈‰∆’≈ª È∂ Ïz≈‘Ó‰Ú≈Á∆
’Ó’ª‚ ¡Â∂ ‹≈Â∆ ÍzÊ≈ Á∂ «Ú⁄≈Ë≈≈¬∆ ¡≈Ë≈ Á≈ ÷ø‚È ’«Á¡ª Á«ÒÂ Íæ÷∆ ¡Â∂ Ó≈ÈÚ «‘Â’≈∆
‹∆ÚÈ ¯Ò√¯≈ ÍzÁ≈È ’∆Â≈, «‹√鱧 √Ó≈«‹’ √«Ì¡≈⁄≈’ ¥ªÂ∆ Á≈ √⁄ÙÓª Ó߫ȡ≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ””F
«¬√ Â∑ª ÓæË’≈Ò∆ Íø‹≈Ï∆ ’«ÚÂ≈ «¬æ’ ¡«‹‘≈ ÍzÚ⁄È ˛, «‹√ Á∆ «ÚÙ∂ÙÂ≈ «¬√ Á∂ «ÚØË ¡Â∂ «ÚÁØ‘∆
⁄«æÂ «Úæ⁄Ø∫ Ú∂÷∆ ‹≈ √’Á∆ ˛Õ
““Íø‹≈Ï∆ √±¯∆ ’≈«Ú ª ˛ ‘∆ «¬√Ò≈Ó∆ “Ïz≈‘Ó‰Ú≈Á” Ì≈Ú ’æ‡ÛÂ≈ ÂØ∫ «ÚÁØ‘Õ «¬Ù’ Á≈ ≈‘, ¿π√
«ÚÁØ‘ Á≈ Ó±Ò-«⁄‘È ˛Õ””G Íø‹≈Ï∆ √±¯∆ ’«ÚÂ≈ ¿πÍ È˜ Ó≈«¡≈ Ù∂÷ ¯∆Á ÂØ∫ Ï≈¡Á Ù≈‘ ‘π√ÀÈ
¡«‹‘≈ √±¯∆ ’Ú∆ ˛, «‹‘Û≈ ¡≈͉∆ ‹≈Â∆◊ √«ÊÂ∆ ÍzÂ∆ √π⁄∂ ˛Õ ¿π√ Á∂ «¬Ù’ È∂ ¿π√鱧 ‹≈Â∆-
‘∆‰Â≈ «Ú⁄Ø∫ ’æ„ «ÁæÂ≈ ˛:
È≈¿π∫ ‘π√ÀÈ≈ Â∂ ˜≈ ‹πÒ≈‘≈,
◊≈Ò∆¡ª Á∂∫Á∆¡ª Â≈‰∆¡ª Ú≈Ò∆¡ªÕH
Ù≈‘ ‘π√ÀÈ √±¯∆ ’Ú∆ ˛, Í ¿π√Á∆ ’≈«Ú-¡«Ì«Ú¡’Â∆ √Ó≈«‹’ È≈ Ï≈Ï∆ ¿πÍ «¬æ’ ÍÀÈ∆ Ș
æ÷Á∆ ˛Õ √Ó≈«‹’ ’≈‰∆ Úß‚ Á∂ √ß’∂ ¿π√ Á∆ ’«ÚÂ≈ «Úæ⁄ ʪ-ʪ Ș ¡≈¿π∫Á∂ ‘È:
«¬’È≈ ÷øÈ∆ 鱧 Â√≈Ú∂∫
«¬’ Úß«‚ Úß«‚ Á∂∫Á∂ È∆ √≈∆¡ª ÚØÕI
√Ó≈«‹’ ¡«Ë¡≈ÂÓ’ ÍæË ¿πµÂ∂ ÍÀÁ≈ ‘ج∂ ’Ó’ª‚ 鱧 Ù≈‘ ‘π√ÀÈ ¡≈͉∆ «ÈÓÂ≈ ¡Â∂ ‘Ò∆Ó∆ Ú≈Ò∆
Ùı√∆¡Â ≈‘∆∫ Úß◊≈Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ’«‘ ¿π·Á≈ ˛:
«‹√ È◊∆ ·≈’π ‹√ È≈‘∆∫
√Ø ’≈’ ’±’ Ï√Â∆ ˛ÕA@
ÓæË’≈Ò∆ ‹≈◊∆Á≈∆ √Ó≈‹-ÍzÏßË «Úæ⁄ Ù≈‘ ‘π√ÀÈ “‘Ò∆Ó∆” Á≈ ÍzÚ⁄È «√‹’∂ “«ÈÓ≈«‰¡≈”,
7
DAV SHODHDHARA JANUARY 2016
“«ÈÂ≈«‰¡≈” Á∆ ‘Ø∫Á Á∆ √≈Ê’Â≈ 鱧 ¡◊̱Ó∆ «Úæ⁄ «Ò¡≈¿π∫Á≈ ˛Õ “÷πÁ∆, ◊πÓ≈È, Â’æÏ∆” Ú◊∂
√æÂ≈Ë≈∆ «⁄‘È ÍzÏßË Á≈ ÍzÂ∆ «⁄‘È “«ÈÓÂ≈” È±ß Ï‰≈ ÒÀ‰≈ Ù≈‘ ‘π√ÀÈ Á∂ ’≈«Ú ÍzÚ⁄È Á∆ √Ó≈«‹’
√≈Ê’Â≈ 鱧 Á√≈¿π∫Á≈ ˛
÷πæÁ∆ Â’æÏ∆ Ïß«Á¡≈ ¤Ø«‚ Á∂
Â±ß Í’Û ‘Ò∆Ó∆ÕAA
«¬ß‹ Ù≈‘ ‘π√ÀÈ Á∂ ‘æÊª «Úæ⁄ Íø‹≈Ï∆ √±¯∆ ’«ÚÂ≈ «¬æ’ √Ó≈«‹’, √«Ì¡≈⁄≈’ √ßÂπÒÈ Á∆ ÂÒ≈Ù ’Á∆
‘ج∆ «Í¡≈ Á≈ √ßÁ∂Ù «ÁßÁ∆ ˛Õ ““’Ù‡ Á∂ √«Ó¡ª «Úæ⁄ Ú∆ √±¯∆¡ª È∂ ¡≈͉∆¡ª «√æ«÷¡≈Úª Â∂ Íz⁄≈ ≈‘∆∫
Úæ÷-Úæ÷ «¯«’¡ª ¡ßÁ Ó≈È«√’ ÂÚ≈˜È Â∂ ¬∂’≈ ω≈¬∆ «÷¡≈...Õ””AB
Íø‹≈Ï∆ √±¯∆ ’«ÚÂ≈ Â∂ «¬«Â‘≈√ «Úæ⁄ Ú‹∆Á ¡«‹‘≈ √±¯∆ ’Ú∆ ˛, «‹√ È∂ «Âæ÷≈ «Ú¡ß◊ È≈Ò √Ó≈«‹’
È≈-Ï≈Ï∆ 鱧 ¡≈͉∆ ’«ÚÂ≈ Á≈ «ÚÙ≈ ω≈«¬¡≈ ˛Õ ‚≈. ‘«Ì‹È «√ßÿ ¡Èπ√≈, ““√Ï-√ªfi∂ Ú‹∆Á
‹∆ Á∆ Ï≈‰∆ Á∆ «¬æ’ Úæ‚∆ ◊æÒ «¬‘ ˛ «’ ¿π‘Ȫ È∂ «‘ßÁ±¡ª, Óπ√ÒÓ≈Ȫ, ¿±⁄ª Â∂ È∆⁄ª, ◊æÒ ’∆ √ÌȪ Á∂
«ÁÒ È±ß ‡πßω Ú≈Ò∂ «Ú⁄≈ª 鱧 ¡≈͉∆ ’«ÚÂ≈ Á≈ «ÚÙ≈ ω≈«¬¡≈ ˛Õ””AC Ú‹∆Á Á∆ ’«ÚÂ≈ «Úæ⁄ ª
Íø‹≈Ï Á∆¡ª È∆Ú∆¡ª ‹≈Â∆¡ª Á∂ √Ó≈«‹’ ¡≈Ê’ √ßÁÌ È±ß Ï≈-Ï≈ ’≈‡∂ ‘∂· «Ò¡ªÁ≈ «◊¡≈ ˛Õ
Ú‹∆Á Á∆ √±¯∆ ¡æ÷ ÂØ∫ √Ó≈«‹’ ¿±⁄-È∆⁄ ¡Â∂ ¡«È¡ª ´’ È‘∆∫ √«’¡≈Õ ¿π‘Ȫ Á∆ ’«ÚÂ≈ «Úæ⁄
¤∆«Ï¡ª, ‹πÒ≈«‘¡ª, ⁄ß‚≈Òª, ‘∆‹Èª, Ì≈¬∆¡ª, ◊ثҡª ¡≈«Á Á∆ ◊æÒ ’∆Â∆ ◊¬∆ ˛Õ Ú‹∆Á «¬æ’
Ó√Â, Ó¶◊ ¯’∆, √ß ¡Â∂ √±¯∆ ’Ú∆ ˛, «‹‘Û≈ ¡≈͉∆ ⁄≈Ò∂ ⁄Ò«Á¡ª √Ó≈«‹’ ’π‘‹ È±ß Ú∂÷Á≈ ‘∆
È‘∆∫, «Ú¡ß◊ Á∆ ÈÙ È≈Ò ¿π√Á∆ ⁄∆-¯≈Û Ú∆ ’Á≈ ˛Õ Ú‰-«ÚÚ√Ê≈ «Úæ⁄ È∆Ú∆¡ª ÓßÈ∆¡ª ‹≈‰
Ú≈Ò∆¡ª ˜≈ª È≈Ò √ßÏ߫ˠ«Ú¡’Â∆ ‹ÁØ∫ ¡«Ë¡≈ÂÓ’ ¿πÂ’Ù Á∂ ’∂∫Á «Úæ⁄ ¡≈¿π∫Á∂ ‘È, ª ‹≈Â∆
◊æÂ √«Ì¡≈⁄≈’ ¡Ú⁄∂ÂÈ Ìß◊ ‘πßÁ≈ ˛Õ Ú‹∆Á ÓæË’≈Ò∆ Ì◊Â∆-Ò«‘ ˘ «¬æ’ Úæ‚∆ √Ó≈«‹’ Íz≈ÍÂ∆
Ú‹Ø∫ √Ú∆’≈Á≈ ‘∆ È‘∆∫; Í√≈Á≈ Ú∆ ˛-
Á≈√ ’Ï∆ ‹πÒ≈‘∂, ¡≈«Ë¡≈ «¬’ ‘«Õ
È≈Ó∂ ¤∆Í∂ «Ë¡≈«¬¡≈, «¬’ «⁄ Ò≈«¬ ’«Õ
Ï≈ÒÓ∆’ ‹π ‹ß«Ó¡≈, ‹≈«¬ ⁄ß‚≈Ò ÿ«ÕAD
«¬ß‹ Ï≈Ï≈ Ú‹∆Á Á≈ ’≈«Ú’-ÍzÚ⁄È ÏÛ∆ «ÁzÛÂ≈ È≈Ò √Ó≈‹ Á∆ ’≈‰∆-Úß‚ ¿πÂ∂ ’‡≈ı√ ’Á≈ ˛Õ
¿π√ Á∆ ’«ÚÂ≈ «Ú¡ß◊Ó¬∆ ÙÀÒ∆ È≈Ò √Ó’≈Ò∆ ÔÊ≈Ê Á≈ ÏØË ’Ú≈¿π∫Á∆ ˛Õ Ú‹∆Á 鱧 √Ó≈«‹’ Ú÷∂Ú∂∫
¸æÌÁ∂ Ï‘π ‘ÈÕ «¬ß‹ ÍzÂ∆ ‘πßÁ≈ ˛, «‹Ú∂∫ Ú‹∆Á È∂ √±¯∆¡ª Ú≈Ò∆ ’Ø∆ Ì◊Â∆ Ì≈ÚÈ≈ ÂØ∫ ‘æ‡ ’∂ √Ó≈‹ ȱß
√ØË‰ Á≈ «˜ßÓ≈ ¿π·≈«¬¡≈ ‘ØÚ∂Õ √Ó≈«‹’ ¡«È¡ª «ÚπæË Ú‹∆Á √Ì ÂØ∫ ÚË∂∂ ⁄∂ÂÈ √±¯∆ ’Ú∆ ÍzÂ∆ ‘πßÁ≈
˛Õ
Íø‹≈Ï∆ √±¯∆ ’Ú∆¡ª «Ú⁄Ø∫ ÏπæÒ∑∂ Ù≈‘ ¡«‹‘≈ ’Ú∆ ˛, «‹√ Á∆ √Ó≈«‹’ √«Ì¡≈⁄≈’ ⁄∂ÂÈ≈ Á≈ ‹≈Á±
«√ ⁄Û∑ ’∂ ÏØÒÁ≈ ˛Õ ““ÏπæÒ∑∂ Ù≈‘ «ÚÁØ‘∆ ’≈«Ú Á∆ ⁄È≈ ‘∆ È‘∆∫ ’Á≈, «¬√Ò≈Ó∆ “Ïz≈‘Ó‰Ú≈Á” È≈Ò
‡’≈¿π∫Á≈ ˛Õ””AE
ÏπæÒ∑∂ Ù≈‘ Á≈ √ßÏßË Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∂ ¿π⁄ ‹≈Â∆ ÿ≈‰∂ “√æÔÁ” È≈Ò √∆, Í ¿π√È∂ ¡≈͉∂ ‹≈Â∆◊ ÏßËÈ
È±ß ÂØÛ ’∂ È∆Ú∆∫ ÓßÈ∆ ‹≈‰ Ú≈Ò∆ “¡≈¬∆∫” ‹≈ Á∂ Ù≈‘ ¡È≈«¬Â 鱧 ¡≈͉≈ ÓπÙÁ ω≈«¬¡≈Õ ¡Â∂ «¬√
¿πÍ ¿π√鱧 Ó≈‰ Ú∆ ˛:
ÏπæÒ∑≈ Ù‘π Á∆ ‹≈ ’∆ Íπ¤ÈÀ,
Ù≈’ ÂØ∫ ˜≈¬∆ Á≈Õ
‹∂ Â±ß ÒØÛÀ∫ Ï≈◊ Ï‘≈ª,
⁄≈’ ‘π ¡≈¬∆∫ Á≈ÕAF
8
DAV SHODHDHARA JANUARY 2016
ÏπæÒ∑∂ ˘ √Ófi≈Ú‰ ¡≈¬∆¡ª,
ÌÀ‰ª Â∂ Ì‹≈¬∆¡ª,
ÓßÈ ÒÀ Ïπæ«Ò∑¡ª √≈‚≈ ’«‘‰≈,
¤æ‚ Á∂ ÍæÒ≈ ≈¬∆¡ªÕAG
«¬ß‹ ÏπæÒ∑∂ Ù≈‘ ¡«‹‘∂ ’≈«Ú ÍzÚ⁄È Á∆ «√‹‰≈ ’Á≈ ˛, «‹‘Û≈ √π⁄∂ ÂΩ ”Â∂ ¿π√ Á∆ Á«Ò ⁄∂ÂÈ≈
Á∂ «ÚÚ‘≈ 鱧 Á√≈¿π‰ Ú≈Ò≈ ˛Õ ÏπæÒ∑∂ Ù≈‘ Á∆ ’≈«Ú ¡«Ì«Ú¡’Â∆ ‹≈Â∆◊ √Ø’≈ª ÍzÂ∆ √Óπæ⁄∂ ÍæË ”Â∂
’≈‹Ù∆Ò È˜ ¡≈¿π∫Á∆ ˛Õ ÏπæÒ∑∂ Ù≈‘ «¬æ’ √ÍÙ‡ «’√Ó Á∂ «ÚØË ‹πæ‡ Á∆ «√‹‰≈ ’Á≈ ˛, «‹√ «Úæ⁄
‹≈Â-Í≈ Ҭ∆ ’ج∆ ʪ È‘∆∫ ˛Õ «¬‘ «ÚØË ‹πæ‡, «¬Ù’, ÏÈ≈Ó, Ù∑≈ Á≈ ˛-
˜≈ Ә‘Ï «¬‘ «¬Ù’ È≈ Íπæ¤Á≈,
«¬Ù’ Ù∑≈ Á≈ ÚÀ∆ÕAH
ÏπæÒ∑∂ Ù≈‘ È∂ ÏÛ∂ Ï≈◊∆¡≈È≈ „ß◊ È≈Ò, Ï∂ıΩ¯ ‘Ø ’∂ ¯Ø’∂ Ó˜‘Ï Á≈ «ÚØË ’∆Â≈ √∆Õ ÏπæÒ∑∂ Ù≈‘ Á∂ «¬Ù’ È∂
¿π√鱧 «¬’ “¡≈˜≈Á ÓÈπæ÷” ωÈ≈ «√÷≈«¬¡≈ ˛Õ ÏπæÒ∑∂ Ù≈‘ ¡«‹‘≈ ’Ú∆ ˛ «‹‘Û≈ √π⁄∂ ±Í «Úæ⁄ √Ó≈«‹’
ÍzÏßË Á∂ ÁÚÀÂÚ≈Á∆ ⁄«æÂ ¡Â∂ Ì∂Áª Á∆ ≈‹È∆Â∆ 鱧 ¿π¶ÿ ’∂ ¡ÁÚÀÂÁÚ≈Á∆ √Ó≈‹ Á∆ ’ÒÍÈ≈ ’Á≈
˛Õ ¿π‘ “«Ëª” Á∆ ≈‹È∆Â∆ Ú≈Ò∂ “«⁄‘È-ÍzÏßË” ˘ È’≈Á≈ ˛:
«‘ßÁ± Âπ’ È≈ ‘πßÁ∂ ¡À√∂ ÁØ ‹ÓÀ ÂÀ ‹ÓÀÕ
‘≈Ó ‘Ò≈Ò Í¤≈Â≈ È≈‘∆ ¡√∆∫ ÁØ‘ª Â∂ È‘∆∫ ÌÓ∂Õ
◊π± Í∆ Í÷ ¡√ª 鱧 √ÌȪ ÂØ∫ «√ Ú≈Ø∫Õ
ÓÀ∫ ⁄±‘∂‡Û∆ ‘ª √æ⁄∂ √≈«‘Ï Á∂ ÁÏ≈Ø∫ÕAI
ÏπæÒ∑∂ Ù≈‘ Ú∆ ‘Ø √±¯∆¡ª Úª◊± ‹∆ÚÈ Á∂ «Ú‘≈’ Í«‘Ò± 鱧 ’∂∫Á∆ Ó‘æÂÚ ÍzÁ≈È ’Á∂ ‘ج∂, ‹≈Â∆◊Â
⁄«æÂ Á∆ ʪ “ÓÈπæ÷∆ ¡ÓÒ” ˘ Ó‘æÂÚÍ±È Ï‰≈¿π∫Á≈ ˛Õ ¿π√È∂ ÓπÒª-ÓπÒ≈«‰¡ª Á∂ «’Á≈ È±ß Í¤≈‰
«Ò¡≈ ˛Õ ÏπæÒ∑∂ Ù≈‘ “«¤ßfi” 鱧 √Ó≈‹’Â≈ Á≈ «⁄‘È Ï‰≈ ’∂ ‹≈Â∆-Ì∂Á Ú≈Ò∆ √«Ì¡≈⁄≈’ ≈‹È∆Â∆ Á∆
«Ú⁄È≈ ’Á≈ ˛Õ «¤ßfi ¡«‹‘≈ √«Ì¡≈⁄≈’ ’∂∫Á ˛, «‹√ «Úæ⁄ ÓÁª Á∆ ÓÁ≈Ú∆∫-Ù’Â∆, √æÂ≈Ë≈∆-
ÍzÏßË È±ß ±Û∑ ’Á∆ ˛Õ Í ÏπæÒ∑∂ Ù≈‘ “«¤ßfi” Á∂ «¬√ ÍßÍ≈◊ ⁄«æÂ 鱧 Ìß◊ ’ «ÁßÁ≈ ˛:
Ú≈‘ Ú≈‘ «¤ßfi ͬ∆ ÁÏ≈
Èæ„≈ «◊Á≈ Ïπæ„≈ «◊Á≈ ¡≈ÍØ ¡≈͉∆ Ú≈∆Õ
’∆ Ï∆Ú∆ ’∆ ϪÁ∆ ÒΩ‚∆ ’∆ ËØÏ‰ Ì«·¡≈∆Õ
¡ÓÒ≈ √∂Â∆ ‘؉ ÈÏ∂Û∂ ÈÏ∆ ¶ÿ‰∂ Í≈Õ
Ú≈‘ Ú≈‘ «¤ßfi ͬ∆ ÁÏ≈®B@
√ÍÙ‡ ˛ «’ ÏπæÒ∑∂ Ù≈‘ «¬æ’ ¡«‹‘≈ √±¯∆ ’Ú∆ ˛, «‹‘Û≈ «Ú⁄≈Ë≈’ ÍæË Â∂ ‘ «’√Ó Á∆ √Ê≈ÍÂ∆
Á≈ È’≈‰ ’Á≈ ‘Ø«¬¡≈ «¬√鱧 Úß◊≈Á≈ ˛Õ
«¬ß‹ √Óπæ⁄∂ ÂΩ ”Â∂ Íø‹≈Ï∆ √±¯∆ ’«ÚÂ≈ «Ú⁄Ò∂ ÍzÓπæ÷ √±¯∆ ’Ú∆¡ª Á∆ «Ú⁄≈Ë≈’ ⁄∂ÂÈ≈ Á≈ Óπ‘≈Û
√Ó≈«‹’ √«Ì¡≈⁄≈’ ÍæË ”Â∂ ¿π‘Ȫ ÒØ’ª ÚÒ ˛ «‹‘Û∂ ÁæÏ∂ ’π⁄Ò∂ Â∂ ¡‰◊ΩÒ∂ √È ¡Â∂ «‹‘Ȫ 鱧 √Ó≈‹
È∂ √Ì ÂØ∫ ‘∂·Ò∆ ʪ «ÁæÂ∆ ‘ج∆ √∆Õ Íø‹≈Ï∆ √±¯∆ ’«ÚÂ≈ ¡≈͉∆ ÍzË≈È √±¯∆¡≈È≈ √π Á∂ È≈Ò-È≈Ò
¡≈͉∆ √Ó≈«‹’ «˜ßÓ∂Ú≈∆ ÂØ∫ Í≈√≈ È‘∆∫ Úæ‡Á∆, √◊Ø∫ √Ó≈«‹’ √Ø’≈ª 鱧 ¡≈͉∂ «Ú⁄≈Ë≈’ ÍÀ∫ÂÛ∂
«Úæ⁄ Ù≈ÓÒ ’Á∆ ˛Õ «¬æ’ √±¯∆ «ÈæËÛ’ ‘Ø ’∂ √Ê≈«Í √Ó≈«‹’ ¡Â∂ ≈‹È∆«Â’ √æÂ≈ 鱧 Úß◊≈Á≈ ˛Õ
«¬‘∆ ’≈È ˛ «’ ‹ÁØ∫ ¡√∆∫ Íø‹≈Ï∆ √±¯∆ ’«ÚÂ≈ Áπ¡≈≈ «√«‹Â Íø‹≈Ï∆ √«Ì¡≈⁄≈’ ¡Ú⁄∂ÂÈ Âæ’
9
DAV SHODHDHARA JANUARY 2016
Í‘πß⁄ ’Á∂ ‘ª ª √±¯∆ ’Ú∆ Íø‹≈Ï∆ Ó≈È«√’Â≈ Á∆ ¿π√ «Ë È≈Ò ÷Û∑∂ Ș ¡≈¿π∫Á∂ ‘È, «‹√ È∂
‹≈Â∆◊ Ú÷∂«Ú¡ª 鱧 Ï≈ Ï≈ È’≈«¡≈ ˛Õ √±¯∆ ’«ÚÂ≈ ‘ «’√Ó Á∆ Ïz≈‘Ó‰Ú≈Á∆ Â∂ ’Ó’ª‚∆
«Èß’πÙÂ≈ Á≈ «ÚØË ’Á∆ ‘ج∆ «Ú⁄≈Ë≈’ ÍæË ”Â∂ ¡«‹‘∆ ⁄∂ÂÈ≈ È≈Ò √ßÏ߫ˠ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛, «‹√ ȱß
¡√∆∫ √Ó’≈Ò∆ √ß’ÒÍ≈ÂÓ’ ÙÏÁ≈ÚÒ∆ «Úæ⁄ Á«ÒÂ-⁄∂ÂÈ≈ ’«‘ ‘∂ ‘ªÕ
‘Ú≈Ò∂ Â∂ «‡æÍ‰∆¡ª:
A. Ì≈¬∆ ’≈È∑ «√ßÿ, Ó‘≈È ’ØÙ, ÍøÈ≈ FBE
B. Ì∆Ó «¬ßÁ «√ßÿ, √≈«‘ «Úæ⁄ Á«Ò ⁄∂ÂÈ≈, ÍøÈ≈ IC-ID
C. √«ÂßÁ «√ßÿ ȱ, √≈«‘ «Úæ⁄ Á«Ò ⁄∂ÂÈ≈, ÍøÈ≈ A@
D. ‚≈. ˜∂Ó˜ ÓÀ√∆, Á«Ò ⁄∂ÂÈ≈ ¡Â∂ √≈«‘Â, ÍøÈ≈ B@
E. ‚≈. ‹◊Ï∆ «√ßÿ, - ¿π‘∆ -, ÍøÈ≈ DH
F. - ¿π‘∆ -, ÍøÈ≈ E@
G. √«ÂßÁ «√ßÿ ȱ, √≈«‘ «Úæ⁄ Á«Ò ⁄∂ÂÈ≈, ÍøÈ≈ AE
H. ’Ò≈Ó Ù≈‘ ‘π√ÀÈ, √ß. Ù≈‘ ⁄ÓÈ, ÍøÈ≈ AG
I. - ¿π‘∆ -, ÍøÈ≈ B@
A@. - ¿π‘∆ -, ÍøÈ≈ FG
AA. - ¿π‘∆ -, ÍøÈ≈ GG
AB. ‚≈. Ò≈‹ÚßÂ∆ ≈Ó «¥ÙÈ, ¡Èπ: ‚≈. √π÷Á∂Ú «√ßÿ, Íø‹≈Ï∆ √±¯∆ ’Ú∆, ÍøÈ≈ AHE
AC. ‘«Ì‹È «√ßÿ, √ÒØ’ Ï≈Ï≈ Ú˜∆Á, ÍøÈ≈ DD
AD. ͱÈÓ ’πÓ≈∆, √±¯∆ √ß Ï≈Ï≈ Ú˜∆Á, ÍøÈ≈ HA
AE. √«ÂßÁ «√ßÿ ȱ, √≈«‘ «Úæ⁄ Á«Ò ⁄∂ÂÈ≈, ÍøÈ≈ AE
AF. ‚≈. ‹◊Â≈, ÏπæÒ∂∑ Ù≈‘ ‹∆ÚÈ Â∂ ⁄È≈, ÍøÈ≈ AAB
AG. - ¿π‘∆ -, ÍøÈ≈ GG
AH. - ¿π‘∆ -, ÍøÈ≈ GC
AI. - ¿π‘∆ -, ÍøÈ≈ AEG
B@. - ¿π‘∆ -, ÍøÈ≈ AFI
10
Description:The composition of the Gita-Rahasya which he (Abhinave Gupta) has done in the body of the commentary aims 8. Whistleblower's Bill: The Public Interest Disclosure and Protection to Persons Making the. Disclosure Bill 2010, (commonly known as the Whistleblowers' Bill) seeks to provide adequate