brs re kayna ğı olarak serahsî'nn el-mebsut adlı eser

191 Pages·2010·3.09 MB·Turkish

by  Burak Fotokopi

T.C
DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İSLAM TARİHİ VE SANATLARI ANABİLİM DALI
İSLAM TARİHİ VE SANATLARI PROGRAMI
YÜKSEK LİSANS TEZİ

BİR SİRE KAYNAĞI OLARAK SERAHSÎ’NİN
EL-MEBSUT ADLI ESERİ

Havva Esma AKIŞ

Danışman
Prof. Dr. Rıza SAVAŞ

2010
TEZ ONAY SAYFASI
ii
YEMİN METNİ

Yüksek Lisans Tezi olarak sunduğum “Bir Sire Kaynağı Olarak
Serahsî’nin el-Mebsut Adlı Eseri” adlı çalışmanın, tarafımdan, bilimsel ahlâk ve
geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım
eserlerin kaynakçada gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak
yararlanılmış olduğunu belirtir ve bunu onurumla doğrularım.

04 / 06 / 2010
Havva Esma AKIŞ
İmza

iii
ÖZET
Yüksek Lisans Tezi
Bir Sire Kaynağı Olarak Serahsî’nin el-Mebsut Adlı Eseri
Havva Esma Akış

Dokuz Eylül Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı
İslam Tarihi Programı

Hz. Peygamber’in hayatı ile ilgili yapılan çalışmalarda siyer ve meğazi
kitaplarının yanı sıra, diğer İslamî ilimler alanında hazırlanan eserler de
kaynak olarak kullanılmaktadır. Bu noktadan hareketle ele alınan Serahsî’nin
el-Mebsut adlı eserinde de, Hz. Peygamber’in hayatının ve kişiliğinin çeşitli
yönleriyle ilgili bilgilere ulaşılmıştır.
Hazırladığımız tezde de görüldüğü gibi, özellikle Serahsî’nin bu eseri
fıkıh kaynağı olduğundan, Hz. Muhammed’in hukukî alandaki uygulamaları ve
oluşturduğu toplumun iktisadî hayatına dair oldukça detaylı bilgiler elde
edilmiştir. Bunun yanı sıra eserde Hz. Peygamber’in, İslam’ı savunma ve
Allah’ın adını yüceltme amacıyla gerçekleştirdiği gazve ve seriyyelere ilişkin
haberler de genişçe yer almaktadır.
el-Mebsut, Hz. Peygamber’in beşeri yönüne, O’nun ahlakî özelliklerine,
toplumda yaşayan insanlarla hür-köle, kadın-erkek-çocuk vb. kişilerle olan
yakın münasebetine dair rivayetler de içerir. Ayrıca aile ilişkileri, insan
ilişkileri, cemaat konusundaki hassasiyeti, Müslümanların diğer din
mensuplarına benzememesi konusundaki uyarıları vb. konulardaki
tutumlarının anlaşılmasına yardımcı olacak örnekler de tespit edilerek
değerlendirilmiştir.
Serahsî el-Mebsut’ta bütün bunların yanı sıra, Hz. Peygamber’i,
dönemin bazı kültürel ögelerini anlamamıza olanak sağlayan rivayetleri ve
Resulullah’ın ibadet hayatına dair örnekleri de nakleder.
iv
Yaptığımız çalışma sonucunda görülmüştür ki, Serahsî fıkhî hükümlere
delil olarak aktardığı bazı haberler de, maalesef yanlış bilgilere de yer
vermiştir. Özellikle bazı isimler konusunda ilk dönem sîre kaynaklarında yer
alan bilgilerle örtüşmeyen aktarımlarda bulunduğu görülmektedir.
Yaptığımız bu çalışma ile şu sonuçlara ulaşılmıştır: Serahsî’nin el-
Mebsut adlı eseri, rivayetler hususunda titiz davranmak şartıyla sîre
çalışmalarında da kaynak olarak kullanılabilir. Ancak araştırmacıların özellikle
tarihlendirilmemiş olayların tespitinde ve doğruluğu konusunda şüphe duyulan
haberlerde dikkatli davranması gerektiği görülmektedir. Bu hususları göz
önüne alan bir sîre araştırmacısı için el-Mebsut’un önemli katkılar
sağlayabilecek bir kaynak olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler: Hz. Muhammed, Sîre, İslâm Tarihi, Serahsî, el-Mebsut
v
ABSTRACT
Thesis of Master of Arts
Al-Mabsut of Sarakhsi as a Source of the Sirah
Havva Esma Akış

Dokuz Eylul University
Institute of Social Sciences
Department of Islamic History and Arts
Program of Islamic History

In the studies about the life of Prophet Muhammed together with siyer
and maghazi books, the sources of other Islamic sciences are also used. By the
departure from this point, in the Al-Mabsut of Sarakhsi it is reached some
knowledge concerned the Prophet’s life and personality.
It is seen in our thesis clearly that, because of Sarakhsi’s this work a
source book about Islamic law, the quite detailed knowledge is obtained
regarding The Prophet Muhammed’s juristical application and economical life
of the society which he had formed. Additionally, some news about his battle
and struggle (gazve and seriyye) for defending Islam and sublimation the name
of Allah are found widely in the work.
al-Mabsut, contains some narrations which expressing Prophet
Muhammed’s human side, moral traits and close relationship with the all
people including independent-slave, woman-man-children etc. Besides, several
exemplary attitudes concerning his family relations, human relations, his
sensitiveness about praying community, warnings about not to look alike to the
followers of other religions are fixed and appreciated.
In addition to all of this, the narrations providing to understand Prophet,
some cultural elements of the time and examples about his religious practices
are also found in the Al-Mabsut of Sarakhsi.
It is seen in our study that Sarakhsi has given, unfortunately, wrong
information in some news transported as a proof for lawful judgment.
vi
Especially, it is well marked that some names are transported wrongly. In our
study we fixed correct knowledge by applying to the early sirah sources.
By this study we reached these conclusions: Al-Mabsut of Sarakhsi can
be used in sirah studies but it requires working critically. The researcher must
be careful about the fixation of the events not dated. He also must be attentive
about the news that its accuracy is questionable. If so, this work will contribute
considerably the sirah researcher who taking care about these cautions.

Key words: Prophet Muhammed, Sirah, Islamic History, Sarakhsi, al-
Mabsut
vii
BİR SİRE KAYNAĞI OLARAK SERAHSÎ’NİN EL-MEBSUT ADLI ESERİ

İÇİNDEKİLER
TEZ ONAY SAYFASI................................................................................................ii
YEMİN METNİ..........................................................................................................iii
ÖZET...........................................................................................................................iv
ABSTRACT................................................................................................................vi
İÇİNDEKİLER.........................................................................................................viii
GİRİŞ...........................................................................................................................1

BÖLÜM: 1
SERAHSİ’NİN EL-MEBSUT ADLI ESERİNE GÖRE HZ. MUHAMMED VE
PEYGAMBERLİĞİ

1.1. PEYGAMBERLİK ÖNCESİ DÖNEMİ..........................................................7
1.1.1. Hz. Muhammed’in Ailesi.........................................................................7
1.1.2. Çocukluğu ve Yetişkinliği .......................................................................8
1.2. HZ. MUHAMMED’İN PEYGAMBERLİĞİNİN MEKKE DÖNEMİ...........9
1.2.1. İslâm’a Davet ve İlk Müslümanlar...........................................................9
1.2.2. Müşriklerin Tepkisi................................................................................10
1.2.3. Habeşistan Hicreti..................................................................................11
1.2.4. Medine’ye Hicret...................................................................................13
1.3. HZ. MUHAMMED’İN PEYGAMBERLİĞİNİN MEDİNE DÖNEMİ........13
1.3.1. Mescid-i Nebevî’nin İnşası....................................................................13
1.3.2. Kıblenin Değiştirilmesi..........................................................................15
1.3.3. Ezanın Tespiti.........................................................................................16
1.4. HZ. MUHAMMED’İN İSLÂM’A YÖNELİK SALDIRILARLA
MÜCADELESİ...............................................................................................18
1.4.1. Bedir Savaşı...........................................................................................19
1.4.2. Uhud Savaşı...........................................................................................23
1.4.3. Benî Nâdir Gazvesi................................................................................25
1.4.4. Zâtu’r-Rika Gazvesi...............................................................................25
viii
1.4.5. Benî Müstalik (Müreysi) Gazvesi..........................................................26
1.4.6. Hendek Gazvesi.....................................................................................26
1.4.7. Benî Kurayza Gazvesi............................................................................28
1.4.8. Gâbe Gazvesi.........................................................................................29
1.4.9. Hudeybiye Barış Anlaşması...................................................................30
1.4.10. Hayber Gazvesi......................................................................................32
1.4.11. Umretü’l-Kazâ........................................................................................37
1.4.12. Mûte Savaşı............................................................................................38
1.4.13. Zâtü’s-Selâsil Seriyyesi..........................................................................39
1.4.14. Mekke’nin Fethi.....................................................................................39
1.4.15. Hâlid b. Velid’in Benî Cezîme’ye Gönderilmesi...................................45
1.4.16. Huneyn-Evtas Savaşları ve Tâif Kuşatması...........................................45
1.4.17. Tebük Seferi...........................................................................................48
1.4.18. Usâme b. Zeyd Seriyyesi........................................................................49
BÖLÜM: 2
SERAHSÎ’NİN el-MEBSUT ADLI ESERİNE GÖRE HZ. MUHAMMED’İN
İDARÎ VE İKTİSADÎ HAYATI

2.1. HZ. MUHAMMED’İN MEDİNE’DEKİ YÖNETİM TARZI............................50
2.1.1. Hukukî Uygulamalar..............................................................................50
2.2. HZ. PEYGAMBER’İN MEDİNE DIŞINDA TAKİP ETTİĞİ YÖNETİM
TARZI.............................................................................................................64
2.2.1. Vâliler ve Kadılar...................................................................................64
2.2.2. Elçiler ve Heyetlerle Görüşmesi............................................................66
2.3. HZ. MUHAMMED VE ASKERÎ DÜZENLEMELER......................................69
2.3.1. Ordu İle İlgili Uygulamalar....................................................................69
2.3.2. Ganimet İle İlgili Uygulamalar..............................................................71
2.3.3. Esirler İle İlgili Uygulamaları................................................................76
2.4. HZ. MUHAMMED VE İKTİSADÎ HAYAT................................................77
2.4.1. Hz. Peygamber ve Çalışma....................................................................78
2.4.2 Ekonomik Düzenlemeler............................................................................79
2.4.3 Ziraî Hayat.................................................................................................88
ix
BÖLÜM: 3
SERAHSÎ’NİN el-MEBSUT ADLI ESERİNE GÖRE
HZ. MUHAMMED’İN SOSYAL HAYATI

3.1 AİLE HAYATI VE EVLİLİKLERİ....................................................................93
3.1.1 Hz. Peygamber’in Eşleri............................................................................93
3.1.1.1 Hz. Hatice...........................................................................................95
3.1.1.2 Hz. Ayşe.............................................................................................95
3.1.1.3 Hz. Hafsa............................................................................................96
3.1.1.4 Hz. Zeynep.........................................................................................96
3.1.1.5 Hz. Sevde binti Zem’a........................................................................97
3.1.1.6 Hz. Safiye bint Huyey........................................................................97
3.1.1.7 Hz. Ümmü Seleme.............................................................................97
3.1.1.8 Hz. Ümmü Habibe.............................................................................98
3.1.1.9 Hz. Meymune.....................................................................................99
3.1.1.10 Mâriye................................................................................................99
3.1.2 Hz. Peygamber’in Çocukları ve Torunları...............................................100
3.1.2.1 Hz. Fâtıma........................................................................................101
3.1.2.2 Hz. Zeyneb.......................................................................................101
3.1.2.3 Hz. Rukiyye .....................................................................................102
3.1.2.4 Hz. İbrahim......................................................................................102
3.1.2.5 Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin...............................................................102
3.1.2.6 Ümâme.............................................................................................103
3.2 HZ. PEYGAMBER’İN TOPLUMUN BAZI SINIFLARIYLA
İLİŞKİLERİ..................................................................................................103
3.2.1 Çocuklarla İlişkileri..................................................................................103
3.2.2 Yetimler ile İlişkiler.................................................................................105
3.2.3 Yaşlı ve Hastalarla İlişkileri.....................................................................105
3.2.4 Kadınlarla İlişkileri..................................................................................106
3.2.5 Sahabe ile İlişkileri...................................................................................109
3.2.6 Kölelerle İlişkileri....................................................................................111
x