Table Of ContentBAŁKANY - BIZANCJUM -
BLISKI WSCHÓD
Studia z dziejów i kultury wieków średnich
pod redakgą
Aleksandra Paronia
Rchj-onicon
WYDAWNICTWO
Bałkany - Bizancjum -
Bliski Wschód
Studia z dziejów i kultury wieków
średnich
VI KONGRES MEDIEWISTÓW POLSKICH
Tom II
Komitet redakcyjny
Andrzej Buko, Marek Cetwiński, Roman Czaja, Wojciech Fałkowski,
Wojciech Iwańczak, Romuald Kaczmarek, Tomasz Jasiński, Sławomir
Moździoch, Andrzej Pleszczyński, Zenon Piech, Anna Pobóg-
Lenartowicz, Marian Rębkowski, Stanisław Rosik (przewodniczący),
Piotr Skubiszewski, Leszek P. Słupecki, Jerzy Sperka, Jerzy Strzelczyk,
Stanisław Suchodolski, Jan Szymczak, Rościsław Żerelik, Dorota
Żołądź-Strzelczyk
Bałkany - Bizancjum -
Bliski Wschód
Studia z dziejów i kultury wieków
średnich
pod redakcją
Aleksandra Paronia
Wrocław 2022
Stały Komitet Mediewistów Polskich
© Copyright by Wydawnictwo Chronicon and the Authors 2022
Recenzent
Prof. dr hab. Dariusz Dąbrowski
Opracowanie redakcyjne
Joanna Rosik
Korekta
Zespół Wydawnictwa CHRONICON
Opracowanie typograficzne
Adam Kolenda
Na okładce
Fragment drzeworytu z widokiem Wrocławia z Liber cronicarum cum figuris
yinaginibus ab inicio mundi Hartmanna Sched la (Norymberga 1493)
ISBN 978-83-964889-4-7
w w w.ch ron icon.pl
tel. <-48 606 412 330
Druk
I-BIS Wrocław
i-bis©i-bis.com.pl
tel. + 48 71 342 25 17, I48 602 65 14 13
Spis treści
Wprowadzenie....................................................................................... 7
TERESA WOLIŃSKA
Islam jako zepsute chrześcijaństwo w świetle Legendy o mnichu
Bahirze (na przykładzie długiej redakcji arabskiej)........................... 11
MACIEJ DAWCZYK
Moralna krytyka islamu w Contra legem Sarracenorum Riccoldo
da Monte di Croce................................................................................. 31
TOMASZ PEŁECH
Kształtowanie wizerunku Baldwina I, króla Jerozolimy. Fulcher
z Chartres i partie wierszowane w opisach zdobycia nadmorskich
miast Lewantu....................................................................................... 39
JAROSŁAW DUDEK
Zachodnie Bałkany (VII—XIV w.) - utracone i odzyskane
dla Bizancjum....................................................................................... 57
ZOFIA A. BRZOZOWSKA
Starobułgarskie tłumaczenie skrótu Historii paulicjan Piotra
z Sycylii jako przykład wpływu literatury bizantyńskiej na
świadomość historyczną Słowian Południowych i Wschodnich .... 71
KIRIŁ MARINOW
Dziki pęd wszczepiony w piękne drzewo oliwne Nowego Izraela.
Bizantyńskie poglądy na miejsce Bułgarów w chrześcijańskiej
ekumenie w świetle mowy Na pokój z Bułgarami.............................. 77
MIROSŁAW J. LESZKA
Obraz cara Samuela jako władcy w źródłach bizantyńskich
(koniec X—XII w.) 91
SZYMON WIERZBIŃSKI
Amicum cum vides, obliviscere miserias (?) - aprowizacja armii
bizantyńskiej w świetle Tactica Leona VI oraz Sylloge Tacticorum. . 99
ALEKSANDER PAROŃ
Przybysze ze stepu na bizantyńskich Bałkanach (XI—XII w.)........... 111
ZDZISŁAW PENTEK
Rzetelność czy bałamuctwo? Czyli o niektórych wiadomościach
Ahmada al-BaladurTego (zm. 892) o Cesarstwie Bizantyńskim
w VII w............................................................................................... 125
Bibliografia......................................................................................... 131
Abstracts.......................................................................................... 165
Autorzy............................................................................................. 171
Wprowadzenie
Problematyka wschodnia stała się już stałym elementem kolejnych Kon
gresów Mediewistów Polskich. Można chyba stwierdzić, że mamy do czy
nienia z powolnym, ale systematycznym wzrostem zainteresowania Wscho
dem wśród polskich badaczy średniowiecza, Wschodem rozumianym już
nie tylko jako wschodnia, względnie południowo-wschodnia część Europy.
Prócz inspiracji płynących z naszej teraźniejszości, której zjawiska coraz
bardziej nakazują nam dostrzec i docenić pozornie tylko odległy i egzo
tyczny Orient, czynnikiem dodatkowo absorbującym wyobraźnię uczonych
wydaje się także narastająca ostatnio, choć zawsze obecna wśród mediewi
stów, świadomość ogromnego znaczenia azjatyckiego Wschodu dla dziejów
średniowiecznej Europy. Henri Pirenne przeszło 80 lat temu napisał: „bez
Mahometa nie byłoby Karola Wielkiego"1. Myśl tę w sposób jeszcze bardziej
przewrotny i prowokacyjny strawestował Henryk Samsonowicz, stwier
dzając, że bez Mahometa nie byłoby Mieszka I, Ruryka, duńskiego Gorma
i czeskiego Wacława2. Obie konstatacje skłaniają do polemiki, jednak uświa
damiają także powagę przemian, jakie dokonały się na Bliskim Wschodzie
w początkach średniowiecza oraz ich, także poza religijny, wpływ na dzieje
Europy. Przemiany te istotnie uczyniły z obszaru Azji Przedniej Wschód
bliski, choć nie zawsze przyjazny, mieszkańcom środkowej i wschodniej
części naszego kontynentu.
1 „1! est donc rigoureusement vrai dc dire que, sans Mahomet, Charlcmagne est inconccvablc"
- H. Pirenne, Mahomet et Charlemagne, Bruxelles 1937, s. 166.
2 II. Samsonowicz, Der Einfhiji des Ostseehandels auf die Entwicklung der Regionen Osteuropas im
friihen und hohen Mittelalter, [w:] Zwischen Lilbeck und Norogrod. Witrschaft, Politik und Kultur im
Ostseeraum vom friihen Mittelalter bis ins 20. Jahrhundert. Norbert Angermann zum 60. Geburtstag,
red. O. Peltz, G. Pickhan, Liineburg 1996, s. 59-65, tutaj 61.
Wprowadzenie
Wschód ten przyciągał bowiem i fascynował swoim bogactwem, jednak
jako radykalna alternatywa cywilizacyjna prowokował także do odróżniania
się i budowania własnej tożsamości. Ambiwalentny motyw bliskości i rady
kalnej odmienności islamu i chrześcijaństwa wyraźnie występuje w dwu
tekstach otwierających niniejszy tom. Teresa Wolińska w dosyć obszernym
studium poświęconym muzułmańskim i chrześcijańskim wersjom legen
dy o mnichu Bahirze-Sergiuszu w interesujący sposób ukazuje polemikę
wyznawców obu religii. Przywołane przez Autorkę wersje legendy zdają
się tworzyć wspólną płaszczyznę sporu, w którym te same postaci, mnich
i jego uczeń - młodzieniec imieniem Mohammed, jawią się jako krzewiciele
nowej religii objawionej, para heretyków - twórców popsutego chrześcijań
stwa, czy wreszcie prawowierny chrześcijański misjonarz i jego niezbyt pojęt
ny, w dodatku targany zmysłowymi skłonnościami wychowanek. Legendy
o Bahirze-Sergiuszu doskonale oddają zatem nie tylko polemikę między
islamem i chrześcijaństwem, lecz także jej skutek - budowanie odrębnych
tożsamości wyznawców obu religii.
Tekst Macieja Dawczyka również dotyczy międzyreligijnej polemiki.
^utor przedstawił poglądy Riccoldo da Monte di Croce, który w antyislam-
skim traktacie filozoficznym starał się wykazać fałsz muzułmańskiej doktry
ny. Włoski dominikanin wskazywał, że nauk Mahometa nie tylko nie można
pogodzić z dogmatami religii chrześcijańskiej, lecz także z poglądami filo
zofów antycznych, a zwłaszcza Arystotelesa, cenionego także przez Arabów.
Kwestii muzułmańsko-chrześcijańskiego antagonizmu pośrednio dotyczy
także tekst Tomasza Pełecha, w którym przedmiotem analizy stały się wier
szowane partie drugiej księgi Historia Hierosolymitana Fulchera z Chartres.
Dotyczyły one dokonań Baldwina I (1100-1118), króla Jerozolimy, któremu
powstałe w wyniku pierwszej krucjaty państwo zawdzięczało przetrwanie
i ugruntowanie swej pozycji na Bliskim Wschodzie. Fulcher, kapelan Baldwi
na I, starał się poprzez odwołania do Biblii oraz twórczości Józefa Flawiusza
wykreować pamięć o swym władcy jako „drugim Jozue". Dzięki dociekaniom
Autora artykułu uzyskaliśmy zatem interesujący przykład wykorzystania
wątków' z historii starotestamentowej dla nadania głębszego sensu wydarze
niom związanym z rywalizacją łacinników i muzułmanów w Outremer.
Osobny blok tematyczny niniejszego tomu tworzą studia poświęco
ne Bizancjum, czyli z perspektywy łacinników, Wschodowi bliższemu.
Europejskość greckojęzycznych Rzymian budzi czasem wątpliwości3,
3 Por. rozważania i głosy w dyskusji zawarte w tomie Słowiańszczyzna w tworzeniu Europy (X-
XI1I/X1V w.). Pytania o strategię badań: europeizacja a przełom cywilizacyjny, red. S. Rosik, Wro
cław 2008, stanowiącym pokłosie jednej z sekcji II Kongresu Mediewistów Polskich (Lublin,
19-21 września 2005).
8
