Table Of ContentArap Dilinde
EDATLAR
Hazırlayan
Hasan Akdag
Türkocağı Sofcak No 14
TEKİN KİTABEVÎ
Uzun Bedesten KONYA
ÖNSÖZ
«Arap dilinde EDATLAR» adı ile kaleme alınan bu eser, İmam-Hatip Liseleri
ve dini tedrisat yapan diğer okullar için hazırlanmıştır.
Konya İmam-Hatip Lisesinde Arapça dersi öğretmenliğim sırasında böyle
bir kitaba şiddette ihtiyaç olduğunu, ben de diğer arkadaşlarım gibi hissetmiş
tim. Konuşmalarımız esnasında bu konuda bir kitabın hazırlanması, hepimiz
tarafından arzu ediliyordu. Bir ara bu işi üzerime almayı düşündüm. Fakat, bu
yükün altından kalkabilme cesaretini kendimde bulamıyordum. Bununla bera
ber, arkadaşların teşvik ve israrlariyie, bazı denemelere giriştiğim de olmadı
değil. Ancak, bu denemeleri herkesten önce kendim beğenmiyor, bir köşeye
atıyordum. Buna sebepte; Arap dilindeki edatların tam karşılığını, Türkçede
bulma güçlüğü idi.
Deneme/erimdeki bu başarısızlığım, beni yeniden Türkçe dilbilgisi kitapla
rını gözden geçirmeye şevketti. Burada da kendi dilini iyice bilmeyenin başkala
rının dillerini kavrayamayacağı gerçeği açıkça kendini göstermiş oluyordu. İşte
bu durumdan dolayı, Türkçe dilbilgisi kitaplarını yeniden gözden geçirdim. Bu
çalışmam esnasında Türkçede kullanılan edatları, kullanılış örnekleriyle not
ettim. Arapça edatları işlerken takıldığım zaman, not ettiğim Türkçede kullanılan
edatlara bakarak, karşılığını bulma yoluna gittim. Bu şekilde sürdürdüğüm bir
senelik çalışma sonucu bu kitap ortaya çıkmış oldu.
Bu kitabın, konusunda duyulan ihtiyaca tam anlamıyla cevap verir mahi
yette olduğunu iddia edemesem de, büyük ölçüde duyulan ihtiyacı gidereceği
kanaatindeyim. Tabiidir ki, takdir hakkı okuyucuya aittir.
Kitabın Özellikleri:
1- Edatlar işlenirken isim, fiil, harf ayrımı yapılmaksızın alfabetik sıraya göre
düzenlenmiştir. Bununla beraber her edat, kendi konusunda işlenirken, isim fiil,
harf olduğuna dair gereken bilgi verilmiş, kitabın sonunda ayrıca isim, fiil, harf
olanlar, gruplara ayrılarak gösterilmiştir.
2- Aslında edatlardan olmadıkları halde fiillere, -Nakıs fiiller gibi- edatlara
benzediklerinden dolayı bu kitapta yer verilmiştir.
3- Konular işlenirken önce edatların isim, fiil harf olduğuna temas edilmiş,
sonra Türkçe karşılıkları verilmeye çalışılmış, isim olanların i'rapları belirtilmiş ve
kullanılış şekilleri çeşitli misallerle gösterilmeye çalışılmıştır.
1
4- Kitabın sonunda fiillerin çekimlerinde görülen güçlükleri giderebilmek
için, Türkçe-Arapça fiiller zamanlara göre karşılıklı yazılmıştır. Edatlar işlenirken
Arapçadan Türkçeye şeklinde işlendiği halde fiil çekimleri Türkçeden Arapçaya
şeklinde yapılmıştır. Zira; Türkçede fiil zamanları daha çok ve daha çeşitlidir.
5- Bu kitap, bir nevi edatlar kamusudur. Okuyucu, Arapça her hangi bir
metni okurken takıldığı edatlarda, bir kamusa bakarcasına bu kitabı açıp edatla
ilgili bilgileri kolayca bulabilecektir.
6- Faydalı olacağı kanaatiyle kitabın sonuna ismin halleriyle ilgili bir bahis
ilave edilmiş, bu bahiste ismin halleri Türkçe-Arapça olmak üzere karşılıklı bir
şekilde izah edilmeye çalışılmıştır.
7- Bu kitapta, anlaşılması güç ifadelerden kaçınılmış, herkesin kolayca
anlayabileceği sade ve kolay bir üslûp kullanılmıştır.
Tevfik ve hidayet Allah'tandır.
4 .11 . 1981
Hasan Akdağ
2
2. BASKININ ÖNSÖZÜ
Kitabımızın birinci baskısının kısa denebilecek bir zamanda bitmesi ve oku
yucularımızdan gördüğümüz teşvik; ikinci baskısının yapılmasını gerekli kılmıştır.
Kitabımızı ikinci baskıya tekrar hazırlarken bazı ilaveler ve düzenlemeler
yaptık. Bu cümleden olarak sonundaki Türkçe-Arapça fiil çekimlerine bazı ilave
ler de yaparak, yeni hazırladığımız «Arap Dilinde Fiiller» adlı kitabımıza -daha
uygun düşeceği düşüncesiyle- oraya aktardık.
ilk eserimiz olan bu kitabın kısa sürede bitmesi bize, ikinci kitabımız olan
«Arap Dilinde Fiiller» adlı kitabımızın hazırlanmasında cesaret verdi. Bu münase
betle onu da yakında okuyucularımıza sunmayı düşündüğümüzü hatırlatmak
isterim.
Biz bu kitabı ilk olarak okuyucularımıza sunduktan kısa bir zaman sonra
-Devletlerimiz arası sıkı ilişkilerden olacak- memleketimizde Arapça öğrenimi bir
hayli hız kazandı. Bunu, İmam-Hatip ve İlahiyat camiası dışında aldığımız talep
lerden de anlamak mümkündür.
Arap ülkelerinin açık pazar durumunda oluşu bu dili, dini bir dil olması yanı
sıra, ticarî bir dil haline getirmiştir. Bizde de getirmek üzeredir. Her ne için
öğrenilirse öğrenilsin bizim için yarar vardır, zarar yoktur. Eskiden «her dil bir
insan sayılır» demişlerdir.
Sözüme burada son verirken her kitapta bulunacağı gibi bu kitapta da
elimizde olmayarak, hata bulunabileceği düşüncesiyle kitabımızın, okuyucuları
mızın her hangi bir hususta yapabilecekleri tenkit ve uyarılara açık olduğunu
bildirir ve faydalı olacağı kanaatıyla şimdiden teşekkür ederiz.
12 . 9 . 1984
Hasan Akdağ
3
Elif, Arap alfabesinin ilk harfidir. Diğer harflerle birlikte kelime yapılarında
kullanılması dışında, çeşitli görevleri vardır.
1 - Fiillerde tesniyelik alâmeti olur. Bu durumda görevi ya fail veya nâib-ü
faildir. oU&J £l£M - l# - Çw -
misâllerinde fail, C'jJ> £&?J\ - £^
OL; y£. ç>%$ - Jîj^ _
misâllerjnde de nâlb û fâj|dir
2- isimlerde tesniyelik alâmeti olur. Bu durumda elif, isimleri tesniye yap
mağa yaradığı gibi, bu isimlerin raf hallerinde de zammenin yerine geçer. Misâl
ler: o^t-jM ~ Bu elif, tesniye isimlerin
nasp ve cer hallerinde ( ) ya dönüşür. Misâller: jütk)I JJ~ cJJu.
3- Beş isimler diye bilinen;
t
.[L»î-£İ - ,»»• - y - j i] kelimelerinin
nasp hallerinde, misâlinde gö
rüldüğü gibi, fethanın yerine geçer.
4- Fiillerde cemi' ( ) lan ile, fiillerin aslından olan (j) ların ayırdedilebilmesi
için, imlâ yönünden bu harflerden sonra yazılır. Fakat okunmaz. Misâller:
f
\Jj& - JJ - O y s a ;
jjû; - j j*î ve benzerlerinde (j ) lar kelimenin aslından ol
duğu için, bunlardan sonra elif yazılmaz.
5- Nüdbe için kullanılır. Misâller:
! »t \j ._ | »ljûr»1 IJ Nüdbe konusu için bak, ( )
bahsi.
6- Şiirlerde ikinci mısraın son harfinin harekesi fetha olması halinde, bu
harekeyi biraz uzatmak için, harfin sonuna yazılır. Adına (Itlak elifi) denir. Misâl:
.-. ..i!. , , , v. M> lîlslii *!>])b 'oi^i J\
uij o» ^ j ^ı y?L> VÎC j j
E|jf b u r a da m e (j harfj mahiyetndedr
7- İsimlerde olduğu gibi, zamirlerde de tesniyelik alâmeti olur. Misâller:
8- Uzaktakileri çağırmak için, nida (ünlem) edatı olarak kullanılır. Misâller:
{xr\ ] _ liUrül o)Nidâ konusu için bak (Ç) bahsi.
9- Muzâri' ve emir fillerinde, cemi' müennes (0)ı larından sonra, şeddeli
te'kid <<j)ıu getirilmek istenirse; bu harflerin birbiri ardında gelmemesi için, ikisi
arasına elif yazılır. Misâller:
10- Her hangi bir şeyin azlığından, çokluğundan vb. hayret ve şaşkınlık
4
bildirmek için, kelimenin sonuna elif yazılarak; son harfin harekesi uzatılır. Misâl
ler: ıl U Ç . ı Uİ£c U Bu konu için de ( L ) bahsine bak.
11- Istiğase (imdat) çağırışı için kullanılır. Misâller:
liR KM lî •* B ak ( U- ) bahsL
12- Bir nasp edatı olan ( 'J\ ) ile, zamîr olan (jj)yi, ibarede ayırdedebilmek
için, imlâ yönünden zamîrin sonuna, ( [•] ) şeklinde yazılır, fakat okunmaz.
Not: Birinci gruptaki elifler zamîr, diğerleri ise, harftir. Ancak, ikinci ve
üçüncü gruptakilerin hareke görevleri olduğu halde, öbürlerinin görevi birer alâ
met (işaret) olmaktan öteye gitmez.
2- T - \yjb\ .
Üç çeşit hemze vardır. 1- Soru edatı, 2- Eşitlik (tesviye), 3- Nida edatı.
1- Soru edatı olan hemze: Bu hemzenin iki türlü kullanılış tarzı vardır:
a) Sorup öğrenilmek istenilen konu hakkında önceden her hangi bir bilgiye
sahip olunmaması gitt hallerde, soru cümleleri şu şekilde kurulur. Misâller:
ş^-UiJI cüls I Güneş doğdu mu?
5İ«3JÛJI J t-Jli cJ) İ Sen okulda bir öğrenci misin? Bu tür soru
lara verilecek cevap, olumlu ise; (**> Evet, şayet olumsuz ise;
V Hayır, diye başlar,u-lliJI il-JJûJl j ÛÛ? cU .Vgibi.
b) Sorup öğrenilmek istenilen konu hakkında önceden bir bilgiye sahip
olunması, ancak aranılan vasfın, ikiden birinin hangisinde olduğunun kesin olarak
bilinmemesi gibi hallerde ise; soru cümleleri şu şekilde kurulur. Misâller:
şjur-î '[] ÇJÜ? Ji-t = Ali mi yoksa Ahmet mi bir öğrencidir?
ŞJj'I J.Î l'ji vjlif î = Bu bir kitaP mı yoksa bir defter
midir? Bu misâllerde de görüldüğü gibi biz, birinci cümlede iki şahıstan birinin
öğrenci olduğunu biliyoruz. Ancak, kesin olarak hangisinin öğrenci olduğunu
bilmiyoruz. İkinci cümlede de önümüzdeki şeyin kitap veya defter olduğunu
bilmemizle beraber, bilgimizde kesinlik yoktur, işte bu tür sorularda, verilecek
cevap, bir öncekinde olduğu gibi, (evet-hayır) ile değil de, aranılan vasıf hangi
sinde ise; doğrudan doğruya o söylenir. Meselâ: Birincide; Ali bir öğrencidir.
İkincide de; bu bir kitaptır, denir.
5
Soruların bu türlerini, birinci şıktakilerden ayırdetmek için, Türkçeye terce-
mesinde, hemzenin karşılığı olan (mi) ekinin tekrarlanmasına ve bir atıf edatı olan
( (J»1)- ) in cümle ortasında bulunmasına dikkat etmek yetişir. Bu durumda cümle
bir (denklem) halindedir. Bir tarafı; hemze ile ( (fi) ) arasındaki kısım, diğeri de;
( (fi)) den sonraki kısımdır. Bu durumdan dolayı bu edata; muadele (denklem)
edatı da denir.
Bazan bu tip soru cümlelerinden ( (f') ) ile birlikte, ikinci kısım hazfedilir.
Cümlede yalnız hemze ile birinci kısım kalır. Misâl:
şjJU- f j Js- \'M - Ijil Bazan da cümlenin durumundan
soru cümlesi olduğu anlaşılacağı için, yukarıdaki soru türlerinin her ikisinden de,
hemze kaldırılabilir. Misâller:
{ t
cJ&İ - î'y^ÜI c& * & - î <Ş* •
Birinci şıktaki soru cümlelerinde hemzenin yerine ( (JI) ), soru edatı olarak
kujlanılabileceği halde, ikinci türlerde kullanılamaz. Meselâ:
îy«'«JI >.<«.Urİ yerine T,j <•*} denebildiği halde,
î üM jLÎ L)Ü? 'js. j yerine, ^f'f' v*^ ^ ^* denemez.
Not: Diğer soru edatları; [j _ o _ p] atıt edatları ile birlikte geldiği
zaman, bu üç edattan^ sonra yer şldığı halde, (hemze) bunlardan önce gelir.
Misâller: - Ş^~?l J\ <jû\ 'a*J ~ V*P LiiŞ^
2- Eşitlik (tesviye) hemzesi: Bu tür (hemze) ile kurulan cümle, şekil" ve "yapı
yönünden ikinci İşıktaki, soru cümlelerine benzer. Ancak, bununla kurulan cümle
lerde, ( f t ) den önce ve sonra, mastar anlamlı fiil cümlesi bulunur. Genellikle
birinci kısım olumlu, ikinci kısım ise olumsuzdur. Diğer bir ayrı yönü de, bu tip
cümlelerde, soru sorulmayıp, bir işin yapılıp yapılmamasının eşit olduğunun belir
tilmek istenişidir. Bundan dolayı da, bu hemzeye eşitlik hemzesi denmiştir. Misâl
ler: P f' aİC-JJI c3"l liÛs. A's* Mektubu yazmanda
bir yazmaman da. Mektubu ha yazmışsın ha yazmamışsın. Mektubu yazmanla
yazmaman arasında fark yoktur. Mektubu ister yaz, ister yazma farkı yoktur.
j>uji H . 'fj j^oJwî İ ~ anları, >
uyarmanda bir uyarmaman da, inanmazlar. Görüldüğü gibi, burada hemzenin
anlamı, ( (fi) ) ile birleşerek; ...de ...de, ...ha ...ha, ister... ister, şeklindedir.
3- Nida edatı olan hemze: Bununla, yalnız yakındakiler çağrılır. Misâller: -
((jj-îi =E kardeşim! \ = Be adam! \ - A Ahmet! Nida konusunda
geniş bilgi için, ( (Ç) ) bahsine bak.
JBÎ .
3-f -
6
