arap dili ve edebiyatı

162 Pages·2015·2.55 MB·Turkish

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DOĞU DİLLERİ VE EDEBİYATLARI
(ARAP DİLİ VE EDEBİYATI) ANABİLİM DALI

ENDÜLÜS RİSÂLELERİNDE İHVÂNİYYÂT
(Dil, Üslup, İçerik)

Doktora Tezi

Gamze YÜCETÜRK

Ankara-2015
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DOĞU DİLLERİ VE EDEBİYATLARI
(ARAP DİLİ VE EDEBİYATI) ANABİLİM DALI

ENDÜLÜS RİSÂLELERİNDE İHVÂNİYYÂT
(Dil, Üslup, İçerik)

Doktora Tezi

Gamze YÜCETÜRK

Tez Danışmanı
Prof. Dr. M. Faruk TOPRAK

Ankara-2015

TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE

Bu belge ile bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine
uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin gereği olarak,
çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını
gösterdiğimi ayrıca beyan ederim. (…... /…... /…....)

Tezi Hazırlayan Öğrencinin
Adı ve Soyadı

Gamze YÜCETÜRK
İmzası
İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER ...................................................................................................... I
ÖNSÖZ ................................................................................................................. IV
KISALTMALAR .................................................................................................. V
TRANSKRİPSİYON .......................................................................................... VI
GİRİŞ ...................................................................................................................... 1
I. BÖLÜM
ENDÜLÜSTE NESİR VE RİSÂLE TÜRLERİ ................................................ 23
1.1. DİVÂNÎ RİSÂLELER ................................................................................. 38
1.2. KURGUSAL RİSÂLELER .......................................................................... 47

II. BÖLÜM
İHVÂNİYYÂT (KARDEŞLİK) RİSÂLELERİ ................................................ 54
2.1. ‘İTÂB/SİTEM/SERZENİŞ .......................................................................... 65
2.2. ŞİKÂYET ..................................................................................................... 74
2.3. ÖZLEM ........................................................................................................ 78
2.4. İSTİ‘TÂF (MERHAMET DİLEME) ........................................................... 79
2.5. ALAY ETME ............................................................................................... 83
2.6. İSTİĞASE (YARDIM İSTEME) VE ŞEHİRLERE AĞIT ......................... 87
2.7. YOLCULUK TASVİRİ ............................................................................... 89
2.8. TEBRİK/KUTLAMA .................................................................................. 94
2.9. İ‘TİZÂR (ÖZÜR DİLEME) ........................................................................ 98
2.10. BAĞIŞ/İHSAN İSTEME VE ARZU/RİCA .............................................. 100
I
2.11. KARŞILIKLI ATIŞMA/CEVABÎ RİSÂLELER ....................................... 101

III. BÖLÜM
İHVÂNİYYÂT RİSÂLELERİNİN DİL VE ÜSLUP ÖZELLİKLERİ ........ 115
3.1. DİL
3.1.1. Çoğul İsimler ................................................................................. 118
3.1.2. İsim-Fiil .......................................................................................... 119
3.1.3. Eş Anlamlı Kelimeler .................................................................... 120
3.1.4. Nadir Kullanılan Kelimeler ............................................................ 121
3.1.5. Lâfzî İzafet ..................................................................................... 122
3.1.6. Atasözü ve Deyimler ...................................................................... 123
3.2. EDEBİ SANATLAR
3.2.1. Tazmin ve İktibas ........................................................................... 124
3.2.2. Seci ................................................................................................. 127
3.2.3. Cinas .............................................................................................. 128
3.2.4. Tıbak ve Mukabele ........................................................................ 129
3.2.5. Teşbih, İstiare ve Mecaz ................................................................ 130
3.2.6. Telmih ............................................................................................ 131
3.3. ÜSLUP
3.3.1. Başlangıç ve Sonuç Bölümleri ....................................................... 133
3.3.2. Araya Şiir Serpiştirme .................................................................... 135
3.3.3. Tarihi Olaylara ve Tanınmış Kişilere Atıfta Bulunma .................. 138

II
SONUÇ ................................................................................................................ 140
KAYNAKÇA ...................................................................................................... 142
TEZ ÖZETİ/ABSTRACT ................................................................................. 147

III
ÖNSÖZ
Bu tez çalışması, Endülüs’ün fethinden (711) yıkılışına (1492) dek süren
dönem boyunca yazılmış ihvâniyyât risâlelerindeki dil, üslup ve içerik açısından
yapılan yenilik ve gelişmeleri ele almaktadır.
Bu tezin giriş bölümünde risâle sözcüğünün anlamları ve bununla eş anlamlı
olarak kullanılan diğer sözcüklere yer verilmekte ve Doğu’da risâle yazımının
başlangıcı, gelişimi ve risâle yazarlarının özellikleri hakkında bilgi verilmektedir.
Birinci Bölümde, Endülüs nesir türleri genel olarak ele alınırken, ihvâniyyat
türü risâlelerle konuları ve üslupları açısından bir karşılaştırma yapılabilmesi
amacıyla bu türün dışındaki risâlelerle ilgili örneklere yer verilmiştir.
İkinci Bölümde, tezimizin asıl konusu olan ihvâniyyât türü risâlelerin içerik
açısından kapsamlı bir incelemesi yapılmıştır.
Üçüncü Bölümde ise, ihvâniyyât risâlelerine verilen gerek yeni örnekler
gerekse bir önceki bölümde verilen örnekler dil ve üslup açısından değerlendirilerek,
risâlenin bu türünün diğer risâle türlerine ve aynı zamanda Doğu risâlelerine göre her
bakımdan bulundurduğu farklılıklar Sonuç Bölümünde gözler önüne serilmiştir.
Tez çalışmam süresince yardımını ve desteğini esirgemeyen Sayın Hocam ve
tez danışmanım Prof. Dr. M. Faruk Toprak’a, tezimle ilgili kaynak bulmamda büyük
katkısı olan ve aynı zamanda değerli görüş ve önerileriyle ufuk açan Sayın Hocam
Doç. Dr. Kemal Tuzcu’ya, aradığım kaynağa ulaşmamda yardımcı olma nezaketini
gösteren Sayın Hocam Prof. Dr. Kenan Demirayak’a, tezin biçimsel
düzenlemelerinde yardımcı olan Anabilim Dalımız Araştırma Görevlisi
arkadaşlarıma teşekkürlerimi sunar, bu süreçte verdikleri desteklerinden ve
gösterdikleri anlayıştan dolayı aileme ayrıca teşekkür ederim.
Gamze YÜCETÜRK
IV
KISALTMALAR

a.g.e. : Adı geçen eser
a.g.m. : Adı geçen makale
Bkz. : Bakınız
byy. : Basım yeri yok
bty. : Basım tarihi yok
c. : Cilt
Çev. : Çeviren
Düz. : Düzenleyen
Ed. : Editor
h. : Hicri
m. : Miladi
ö. : Ölüm
s. : Sayfa
Thk. : Tahkik
TDVİA : Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
vd. : Ve diğerleri
yy. : Yüzyıl

V
TRANSKRİPSİYON
Sessiz Harfler

أ :a/e ض :ḍ
ب :b ط :ṭ
ت :t ظ :ẓ
ث :s ع :‘
ج :c غ :ğ
ح :ḥ ف :f
خ :ḫ ق :ḳ
د :d ك :k
ذ :ẕ ل :l
ر :r م :m
ز :z ن :n
س :s و :v
ش :ş ه :h
ص :ṣ ي :y

Uzun Sesliler

آـ : â
وُـ : û
يِـ : î

Harf-i tarifler cümle başında küçük yazılmıştır. Örneğin: el-Câḥiẓ, el-Aṣğar
gibi.
VI