anadolu şehrinin günlük hayatında su kültürü

144 Pages·2014·9.38 MB·Turkish

ANADOLU ŞEHRİNİN
GÜNLÜK HAYATINDA SU KÜLTÜRÜ
ANKARA, 2013
ANADOLU’DA SU MEDENiYETi
ANKARA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ
ASKİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YAYINLARI
YAYIN NO: 6
ANADOLU’DA SU MEDENİYETİ DİZİSİ: 3
ANADOLU ŞEHRİNİN
GÜNLÜK HAYATINDA SU KÜLTÜRÜ
Abdulbaki İşcan
ISBN
978-9944-473-58-3
EDİTÖRYAL YAPIM
TASARIM & BASKI

SFN Televizyon Tanıtım Tasarım Yayıncılık Ltd. Şti.
Cevizlidere Cad. 1237. Sok. No: 1/17 Balgat/ANKARA
Tel: [phone]
www.sfn.com.tr
anadolu ehrinin günlük hayatında su kültürü
2 ASKİ Genel Müdürlüğünün kültür hizmetidir. Parayla satılmaz.
İÇİNDEKİLER
ÖN SÖZ İ. Melih GÖKÇEK 4
....................................................................................................................................................................................................................................................................
SUNUŞ İrfan KAYA ................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 6
Anadolu evlerinin kültür zenginliği: Ev Eşyaları 17
........................................................................................................................................................................................
Toprak kaplar 22
.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Kilin suyla buluşması 26
............................................................................................................................................................................................................................................................................
Çömlek yapımı 28
................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Anadolu'da maden sanatı ve atölyeleri 35
.......................................................................................................................................................................................................
Bakır ev eşyaları 39
..............................................................................................................................................................................................................................................................................................
Karakteristik formlar 44
............................................................................................................................................................................................................................................................................
Bakırı sanata dönüştüren eller 46
........................................................................................................................................................................................................................................
Çekiç darbeleriyle gelen estetik 54
................................................................................................................................................................................................................................
Süsleme sanatının maharetli elleri 57
......................................................................................................................................................................................................................
Cam eşyalar 61
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Mutfakların vazgeçilmezi: Bakraç 69
.........................................................................................................................................................................................................................................
Anadolu evlerinin demirbaşı bakraçlar 72
.......................................................................................................................................................................................................
Bir bakraç ayranın serinliği 74
.....................................................................................................................................................................................................................................................
Bir bakraç yoğurdun ağırlığı 75
................................................................................................................................................................................................................................................
Kalayın cazibesi 78
...............................................................................................................................................................................................................................................................................................
Geride kalan 79
..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Geleneğin izinde bir su kabı: İbrik 83
........................................................................................................................................................................................................................................
İbrik yapımı 102
..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Anadolu halk hekimliği örneği: Şifa Tası 111
.................................................................................................................................................................................................................
Nisan Tası 123
......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Eski dönemlerden bir hatıra: Güğüm 127
............................................................................................................................................................................................................................
Maşrapa 134
..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Anadolu evlerinin küçük sarnıcı: Su Küpü 135
...........................................................................................................................................................................................................
Testi 139
..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
S
ÖN SÖZ
Su’dan başlayan, su içinde serpilen, su ile devam
eden, su’dan mahrum kalınca sona eren, kısacası
su etrafında şekillenen bir hayattır insanınki.
Anadolu’da kurulan bütün medeniyetlere ev
sahipliği yapan su hakkında tarih kitaplarının
yaprakları; medeniyetlerin kurulması, gelişmesi
ve hatta bazen de yok olmasında suyun çok
önemli bir rol oynadığını yazmaktadır.
Uygarlıkların beşiği kabul edilen Anadolu
toprakları üzerinde tarih sahnesinden geçmiş
pek çok medeniyet, su ile yoğrulan Anadolu
şehirlerine çok sayıda eser bırakmıştır. Bu
nedenledir ki, gerçek bir su medeniyeti olan
Anadolu’ya kulak verdiğimizde duyduğumuz
ilk ses “suyun sesi” olur. Bütün dinlerde ve
felsefelerde hayatın en temel vazgeçilmezi olarak
algılanan ve bir medeniyet olarak kabul edilen
“su” ile ilgili bilinenler, bilinmeyenlere nispetle
oldukça düşüktür. Özellikle Anadolu’da
anadolu ehrinin günlük hayatında su kültürü
4
İ. MELİH GÖKÇEK / ANKARA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE BAŞKANI
su medeniyeti ile ilgili belgelere dayalı, Sahasında önemli bir boşluğu
daha detaylı çalışmalara büyük ihtiyaç dolduracağına inandığımız bu kitap
vardır. serisinin, akademik çalışmalar başta
olmak üzere ilgili kurum ve kuruluşlar
Bu bağlamda, su medeniyetimizi
ile halkımıza faydalı olmasını temenni
anlamayı ve tanıtmayı amaçlayan ve
ediyorum.
6 kitaptan oluşan “Anadolu’da Su
Medeniyeti” kitap serisi, bu konuda Millî kültürümüze ve eğitim
hazırlanacak birçok eserin oluşumuna dünyamıza kazandırılan bu seriyi
da zemin hazırlayacaktır. yayına hazırlayan araştırmacı, yazar ve
ilim adamlarımıza; basımında emeği
Hayat kaynağını yaşatan bir kurum
geçen herkese ve şehrimizin tanıtımı
olma vizyonu, modern yönetim
için emek veren diğer gönüllü kuruluş
anlayışını benimseyen kurum olma
ve kişilere teşekkür ediyor, bu değerli
misyonu doğrultusunda hızla ilerleyen
eserlerin Ankaralılara hayırlı olmasını
ASKİ Genel Müdürlüğümüz, gelecek
diliyorum.
nesillere bilimsel eserler bırakmak
amacıyla yayın faaliyetlerine de büyük
önem vermektedir.
anadolu ehrinin günlük hayatında su kültürü
5
S
SUNUŞ
Su, hayatın devam etmesi için insanoğluna bahşedilen en
büyük nimetlerden biri...
Türk kültürünün temel miraslarından birisini “su kültürü”
oluşturmaktadır. Türkler, hem yazılı, hem de sözlü
kaynaklarında suya önemli bir kutsiyet atfetmişler, büyük
saygı göstermişler ve suya olan saygılarını günümüze
kadar devam ettirmişlerdir. Suya değer vermişler, onu
aziz bilmiş, onun hayat için ne kadar gerekli olduğunun
farkında olmuş bir medeniyet kurmuşlardır.
Su; şehirler, ülkeler ve kıtalar arasında yol alırken akıp
geçtiği yerlerdeki kültürleri, insanları ve medeniyetleri
birbirine taşır ve yakınlaştırır. İnsanoğlu suları vadilerden
geçirmek için su kemerleri ve kanallar, suyun basıncını
dengelemek için su terazileri, düzenli dağıtım için
maksemler, suyu biriktirmek için havuzlar, kuyular,
sarnıçlar ve bendler inşa etmişlerdir.
Suya olan sevgiyi, saygıyı ve ona verilen kutsallığı
Anadolu’nun birçok yerinde ortaya çıkan kalıntılardan
anlamanız mümkün. Yol kenarlarına yapılmış çeşmelerde
de görebilirsiniz, ince işlemeli bir ibriğin, bakracın, tasın,
tabağın üzerinde de. Bir maşrapanın kulpunda ya da bir
şifa tasında da görmeniz mümkün. Suyun dokunduğu
hangi eşya olsa o da değerli görülmüş. Suyu bütün
anadolu ehrinin günlük hayatında su kültürü
6
İRFAN KAYA / ASKİ GENEL MÜDÜRÜ
canlıların temel ihtiyacı olarak bilmek, iyi değerlendirebilmenin gayretini
ortak bir nimet olarak görmek ne kadar yaşamaktadır.
güzelse, paylaşmak da o kadar güzel
Başkentimiz Ankara’nın temiz ve atık su
addedilmiş.
işlemlerini yürüten bir kurum olarak,
Anadolu Toprakları üstünde, son yaptığımız işin bizler için bir övünç
dörtbin yıl boyunca gerçekleştirilmiş kaynağı olduğunun ve üstlendiğimiz
olan su mühendisliği eserleri, sorumluluğun büyüklüğünün
Türkiyeyi tarihî su yapıları açısından farkındayız.
dünyanın en zengin ve ilgi çekici
Geçmişi hatırlayarak geleceğe ışık
Açıkhava müzelerinden biri
tutmak amacıyla “Anadolu’da Su
kılmaktadır.
Medeniyeti” başlığı altında “Anadolu
Günümüz dünyasında, hizmet
Şehrinin Su Yapıları”, “Ankara
anlayışları, yönetim sistemleri,
Hamamları ve Kaplıcaları”, “Anadolu
teknolojik araçlar, beklenti düzeyleri
Şehrinin Günlük Hayatında Su
ve kalite standartları hızlı biçimde
Kültürü”, “Anadolu’da Suyun İzi”,
değişmektedir. Bu değişim ve
“Geleneksel Türk Sanatında ve
dönüşümün gerisinde kalmadan
Edebiyatımızda Su” ile “Ankara’da Su
gelecekte var olabilmek ve sahip
Altyapısı” başlıklarıyla altı kitaptan
olunan kaynakları en rasyonel
oluşan bir dizi kitap serisi hazırlattık.
biçimde kullanabilmek her kurum
için kaçınılmaz bir gerekliliktir. Genel Kitapların yayın dünyasına, konuyla
Müdürlüğümüz bu anlayıştan hareketle ilgilenen akademisyenler başta olmak
geçmişin güzelliklerinden esinlenerek üzere, belediyeler ile tüm resmî ve özel
geleceği kurgulamakta ve bugünü en kurumlara faydalı olması dileklerimle…
anadolu ehrinin günlük hayatında su kültürü
7
SUYUN İZİNDE BİR DÜNYA
Birçok kültürün beşiği kabul edilen Anadolu’da insanlar
tarafından kullanılan ev eşyalarının arasında yer alan
ibrik, güğüm, maşrapa, cezve, testi, bakraç gibi mutfak
malzemeleri, asıl işlevinin yanısıra suyla beraber
hikâyelere, masallara destanlara da konu olmuş asırlar
boyu. Ve birçoğu Anadolu insanının misafirperverliğinin
dolaylı yoldan da olsa ifadesi olarak şekil ve desenler
taşımış her parçasında.
anadolu ehrinin günlük hayatında su kültürü
8
Anadolu insanının evinde mutfakların bir köşesinde gururlu
bir şekilde yer alan suyun kullanım kapları, asırlar boyu
kendini bir öncekinin üzerine inşa ederek varlığını devam
ettirmiş ettirmesine de bugün teknolojinin gücüne karşı
koyacak takati kalmamış doğrusu. Ne topraktan yapılanı, ne
ahşaptan ne de bakırdan imal edileni... Şimdi sessiz ve bir
o kadar da hüzünlü bir şekilde beklemekteler antikacıların
tozlu raflarında... Kıymetleri anlaşılıp, tekrar mutfakların
vazgeçilmezi olana kadar beklemeye devam edecekler sanki...
anadolu ehrinin günlük hayatında su kültürü
9
SUYUNiZiNDE
Suya değer vermiş, onu aziz bilmiş, onun hayat
için ne kadar gerekli olduğunun farkında olmuş bir
kültürün izleri... Yörelere göre farklı işlevler yerine
getirmesi, farklı biçimler, farklı isimler alması pek
de önemli değil. Çeşmelerden, sebillerden ya da
testilerden su içmiş, insanlara, hayvanlara ve diğer
canlılara suyu ulaştırmış ve onların suyla temasını,
suya olan saygısını ve sevgisini izlemiş...
İnsanların hayır dualarını almayı temel ilke, kutsal
hizmet kabul etmiş bir kültür bahsettiğimiz. Suyu
kutsal saymış bir kültürün izleri yani.
Suya olan sevgiyi, saygıyı ve ona verilen kutsallığı
Anadolu’nun birçok yerinde ortaya çıkan kalıntılardan
anlamanız mümkün. Yol kenarlarına yapılmış
çeşmelerde de görebilirsiniz, ince işlemeli bir ibriğin,
bakracın, tasın, tabağın üzerinde de. Bir maşrapada
ya da bir şifa tasında da görmeniz mümkün. Suyun
dokunduğu hangi eşya olsa o da değerli görülmüş.
Suyu bütün canlıların temel ihtiyacı olarak bilmek,
ortak bir nimet olarak görmek ne kadar güzelse,
paylaşmak da o kadar güzel addedilmiş.
O kadar merhametli, o kadar insani ve o kadar gerekli.
anadolu ehrinin günlük hayatında su kültürü
10