20. yüzyıl sanatını algılama sorunsalı

148 Pages·2010·5.62 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜN(cid:248)VERS(cid:248)TES(cid:248)
(cid:40)(cid:246)(cid:248)(cid:55)(cid:248)M B(cid:248)(cid:47)(cid:248)MLER(cid:248) ENST(cid:248)TÜSÜ
GÜZEL SANATLAR E(cid:246)(cid:248)(cid:55)(cid:248)(cid:48)(cid:248) ANAB(cid:248)(cid:47)(cid:248)M DALI
RES(cid:248)M-(cid:248)(cid:249) E(cid:246)(cid:248)(cid:55)(cid:248)(cid:48)(cid:248) B(cid:248)(cid:47)(cid:248)M DALI
20. YÜZYIL SANATINI ALGILAMA SORUNSALI
Neslihan KIYAR
DOKTORA TEZ(cid:248)
Dan(cid:213)(cid:250)man
Doç. Dr. Hüseyin ELMAS
Konya - 2010

ii
T. C.
SELÇUK ÜN(cid:248)VERS(cid:248)TES(cid:248)
(cid:40)(cid:247)itim Bilimleri Enstitüsü Müdürlü(cid:247)ü
(cid:37)(cid:248)(cid:47)(cid:248)MSEL ET(cid:248)K SAYFASI
Ad(cid:213) Soyad(cid:213) Neslihan KIYAR
n Numaras(cid:213) 075117021003
i
n
i
c
n Ana Bilim / Bilim Dal(cid:213) Güzel Sanatlar E(cid:247)itimi / Resim-(cid:248)(cid:250) E(cid:247)itimi
e
r
(cid:247) Program(cid:213) Doktora
(cid:103)
Tezin Ad(cid:213) 20. YÜZYIL SANATINI ALGILAMA SORUNSALI
B u tezin proje safhas(cid:213)ndan sonuçlanmas(cid:213)na kadarki bütün süreçlerde bilimsel
eti(cid:247)e ve akademik kurallara özenle riayet edildi(cid:247)ini, tez içindeki bütün bilgilerin etik
davran(cid:213)(cid:250) ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunuldu(cid:247)unu, ayr(cid:213)ca tez
yaz(cid:213)m kurallar(cid:213)na uygun olarak haz(cid:213)rlanan bu çal(cid:213)(cid:250)mada ba(cid:250)kalar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n eserlerinden
yararlan(cid:213)lmas(cid:213) durumunda bilimsel kurallara uygun olarak at(cid:213)f yap(cid:213)ld(cid:213)(cid:247)(cid:213)(cid:81)(cid:213) bildiririm.
iii
T. C.
SELÇUK ÜN(cid:248)VERS(cid:248)TES(cid:248)
(cid:40)(cid:247)itim Bilimleri Enstitüsü Müdürlü(cid:247)ü
DOKTORA TEZ(cid:248) KABUL FORMU
Ad(cid:213) Soyad(cid:213) Neslihan KIYAR
Numaras(cid:213) 075117021003
n
i
n
Ana Bilim / Bilim Dal(cid:213) Güzel Sanatlar E(cid:247)itimi / Resim-(cid:248)(cid:250) E(cid:247)itimi
i
c
n
re Program(cid:213) Doktora
(cid:247)
(cid:103)
Tez Dan(cid:213)(cid:250)man(cid:213) Doç. Dr. Hüseyin ELMAS
Tezin Ad(cid:213) 20. YÜZYIL SANATINI ALGILAMA SORUNSALI
Yukar(cid:213)da ad(cid:213) geçen ö(cid:247)renci taraf(cid:213)ndan haz(cid:213)rlanan “20. Yüzy(cid:213)l Sanat(cid:213)(cid:81)(cid:213) Alg(cid:213)lama
Sorunsal(cid:213)” ba(cid:250)(cid:79)(cid:213)kl(cid:213) bu çal(cid:213)(cid:250)ma 25/10/2010 tarihinde yap(cid:213)lan savunma s(cid:213)nav(cid:213)
sonucunda oybirli(cid:247)i/oyçoklu(cid:247)u ile ba(cid:250)ar(cid:213)(cid:79)(cid:213) bulunarak, jürimiz taraf(cid:213)ndan doktora tezi
olarak kabul edilmi(cid:250)tir.
iv
ÖNSÖZ
Araştırmada değinilecek olan ‘algı’ en basit haliyle, duyumların anlamlı
deneyimlere çevrilme sürecidir. Başka bir deyişle, bireyin günlük deneyimler
içerisinde, yaşadığı oluşlar dâhilinde sanat yapıtını anlamlandırmasıdır. Yapıtı
algılama, bir anlamda ‘bilme’ ile yakından ilgilidir. 20. yüzyıl sanatı ile geçmiş karşı
karşıya getirildiğinde ve modernizm öncesinde akıl karıştırıcı olmayan sanat
yapıtlarına insanların yaklaşımı düşünüldüğünde, bu bilme pratiğinin izleyicinin
algılama sürecine nasıl etki ettiği ortaya çıkmaktadır.
Sürecin bazı nedenlerle kesintiye uğraması durumu ise algılama problemlerine
yol açabilir. Daha net bir tabirle izleyicinin, geleneksel yapıtlara yaklaşımındaki
gönüllülüğü yanında modern sanat yapıtlarına karşı ilgisiz ve rahatsız görünmesi,
algılama sorunsalına işaret etmektedir. Bu bağlamda, 20. yüzyılda yaşanan büyük
olaylar karşısında eli bağlı duramayan sanatın, ona hayret ve şaşkınlıkla bakan
gözlere rağmen yeni/bilinmeyen arayışlara girişmesi ise kaçınılmaz olmuştur.
20. yüzyılda ortaya çıkan, tükenip yok olan spesifik sanat hareketlerinin algılanma
sorunsalındaki yerlerinin incelendiği bu tez çalışmasında, tecrübe, düşünce ve
önerileriyle bana yardımcı olan Prof. Dr. Melek GÖKAY’a, Doç. Dr. Mehmet
BAŞBUĞ’a ve tez danışmanım Doç. Dr. Hüseyin ELMAS’a, bana yol gösteren değerli
akademisyen arkadaşlarıma, her konuda desteğini esirgemeyen ve hep yanımda olan
aileme içten, sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

Neslihan KIYAR
Konya-2010
v
T. C.
SELÇUK ÜN(cid:248)VERS(cid:248)TES(cid:248)
(cid:40)(cid:247)itim Bilimleri Enstitüsü Müdürlü(cid:247)ü
Ad(cid:213) Soyad(cid:213) Neslihan KIYAR
Numaras(cid:213) 075117021003
n Ana Bilim / Bilim Dal(cid:213) Güzel Sanatlar E(cid:247)itimi / Resim-(cid:248)(cid:250) E(cid:247)itimi
i
n
i
c
n Program(cid:213) Doktora
e
r
(cid:103)(cid:247) Tez Dan(cid:213)(cid:250)man(cid:213) Doç. Dr. Hüseyin ELMAS
Tezin Ad(cid:213) 20. YÜZYIL SANATINI ALGILAMA SORUNSALI
ÖZET
Sanat, var oldu(cid:247)u günden bu yana, ça(cid:247)(cid:213)(cid:81)(cid:213)n insanlar(cid:213) taraf(cid:213)ndan alg(cid:213)lanma ve
anlamland(cid:213)(cid:85)(cid:213)lma sorunsal(cid:213) ile yüzle(cid:250)mek zorunda kalm(cid:213)(cid:250)(cid:87)(cid:213)r. Bu ba(cid:247)lamda bir
de(cid:247)erlendirmenin amaçland(cid:213)(cid:247)(cid:213) ara(cid:250)(cid:87)(cid:213)rmada, 20. yüzy(cid:213)(cid:79)(cid:213)n a(cid:247)(cid:213)r tüketim süreçleri ile
dünya üzerindeki ihtiyaç, beklenti ve imkânlar(cid:213)n de(cid:247)(cid:76)(cid:250)ip evrimle(cid:250)ti(cid:247)i gibi, insanlar(cid:213)n
kafas(cid:213)ndaki “Avangart sanat nedir?; Avangart sanatla birlikte alg(cid:213)lama-
anlamland(cid:213)rma pratikleri ve izleyici-yap(cid:213)t-sanatç(cid:213) üçgeninin karakteri de(cid:247)(cid:76)(cid:250)iyor
mu?; Avangart sanat hareketlerinin ortaya ç(cid:213)kma ve unutulup gitmesi ak(cid:213)llar(cid:213)n
kar(cid:213)(cid:250)mas(cid:213)na neden oluyor mu?” gibi vb. sorular ayd(cid:213)nlat(cid:213)lmaya çal(cid:213)(cid:250)(cid:213)lm(cid:213)(cid:250)(cid:87)(cid:213)r.
Üzerinde durulan ‘alg(cid:213)’ kavram(cid:213)(cid:81)(cid:213)n, David Hume, John Locke, George Berkeley
ve Maurice Merleau-Ponty gibi isimler taraf(cid:213)ndan, biyolojik yakla(cid:250)(cid:213)mlardan tutun da
psikolojik ve sosyolojik yakla(cid:250)(cid:213)mlara kadar çe(cid:250)itlilik gösterdi(cid:247)i tespit edilmi(cid:250)tir. Bu
anlamda “alg(cid:213)” ve “alg(cid:213)lama” kavramlar(cid:213), psikolojik boyutundan çok sosyolojik
ba(cid:247)lamda ele al(cid:213)nm(cid:213)(cid:250), sanat(cid:213)n ça(cid:247)da(cid:250) sanata dönü(cid:250)ümü esnas(cid:213)nda, ça(cid:247)(cid:213)n insanlar(cid:213)
taraf(cid:213)ndan alg(cid:213)lanma ve anlamland(cid:213)(cid:85)(cid:213)lma sorunsal(cid:213) çerçevesinde de(cid:247)erlendirilmi(cid:250)tir.
Bu de(cid:247)erlendirme yap(cid:213)(cid:79)(cid:213)rken, sanata ili(cid:250)kin 20. yüzy(cid:213)l avangardist/neo-avangardist
dü(cid:250)üncelerin ortaya ç(cid:213)(cid:78)(cid:213)(cid:250)(cid:213), insanlar taraf(cid:213)ndan alg(cid:213)lanmas(cid:213), alg(cid:213)lanmaya ili(cid:250)kin
sorunlar özel veya genel, tarihsel örüntü kapsam(cid:213)nda bir araya getirilmi(cid:250)tir.
vi
Alan(cid:213)nda pek çok özgün ve çeviri metne, görsel kaynaklara ula(cid:250)(cid:213)larak haz(cid:213)rlanan
çal(cid:213)(cid:250)man(cid:213)n, “Kavramlara Bak(cid:213)(cid:250)” ba(cid:250)(cid:79)(cid:213)(cid:247)(cid:213) alt(cid:213)ndaki 1. bölümünde, ara(cid:250)(cid:87)(cid:213)rma içinde
kar(cid:250)(cid:213)la(cid:250)(cid:213)lacak olan kavramlar(cid:213)n kullan(cid:213)mlar(cid:213)na paralel genel bir de(cid:247)erlendirme
yap(cid:213)lm(cid:213)(cid:250)(cid:87)(cid:213)r. 2. bölümde, “ard(cid:213)l bir (cid:250)ekilde devam eden bu dönemlerin obje/varl(cid:213)k
kavray(cid:213)(cid:250)(cid:213)(cid:81)(cid:213) bilmek istiyorsak, felsefelerini bilmekle ba(cid:250)layabiliriz” dü(cid:250)üncesinden
hareketle konunun kapsam(cid:213)na dâhil edilen ve “20. Yüzy(cid:213)(cid:79)(cid:213) Anlamak” olarak belirlenen
bir ba(cid:250)(cid:79)(cid:213)kla 20. yüzy(cid:213)l felsefesi genel olarak derlenmi(cid:250)tir. Son bölümde ise tüm
yüzy(cid:213)la damgas(cid:213)(cid:81)(cid:213) vuran özellikli karaktere sahip oldu(cid:247)u dü(cid:250)ünülen sanat hareketleri,
bir manifestoya dayanarak ya da bir ba(cid:250)karakterin sözlerinden yola ç(cid:213)karak bazen de
ki(cid:250)ilere indirilerek de(cid:247)erlendirilmi(cid:250)tir.
Anahtar Sözcükler: Alg(cid:213)lama, 20. Yüzy(cid:213)l Sanat(cid:213), Avangard, Modernizm,
Postmodernizm
vii
T. C.
SELÇUK ÜN(cid:248)VERS(cid:248)TES(cid:248)
(cid:40)(cid:247)itim Bilimleri Enstitüsü Müdürlü(cid:247)ü
Ad(cid:213) Soyad(cid:213) Neslihan KIYAR
Numaras(cid:213) 075117021003
Ana Bilim / Bilim Dal(cid:213) Güzel Sanatlar E(cid:247)itimi / Resim-(cid:248)(cid:250) E(cid:247)itimi
n
i
n
ci Program(cid:213) Doktora
n
e
r Tez Dan(cid:213)(cid:250)man(cid:213) Doç. Dr. Hüseyin ELMAS
(cid:247)
(cid:103)
THE PROBLEMATIC OF PERCEIVING 20th
Tezin (cid:248)ngilizce Ad(cid:213)
CENTURY ART
SUMMARY
Since its inception, art has always come face to face the problematic of being
perceived and comprehended by the people of the age in which it was conceived. The
study, which aims to make an evaluation of this kind, will try to answer questions
like “What is avant-garde art? Do the perception-comprehension practices and the
character of the audience-work-artist triangle change with avant-garde art? Do the
emergence and demise of avant-garde art movements confuse minds?” just as the
needs, expectations and means on earth change and evolve with the heavy
consumption processes of the 20th century.
The concept of perception is known to show difference from the biological
approaches to psychological approaches that are seen such as in David Hume, John
Locke, George Berkeley and Maurice Merleau-Ponty. The concepts of “perception”
and “perceive”, frequently used in this study, were employed in a soiological context
rather than referring to their psychological dimensions and evaluated within the
framework of the problematic of the perception and comprehension by the people of
its age of the process of art’s transformation into modern art. The emergence of the
20th century avant-gardist/neo-avant-gardist ideas on art, their perception and
general or individual problems of perception were brought together in the evaluation
within the context of historical patterns.
viii
Parallel to the concept’s use that will be encountered in the research, in the title
of the first part of “Approach to Concepts”, by reaching the visual sources of the
study, to the original and translated text, a general evaluation was made. In the
second part, with the idea of “if we want to know this period’s object/existence
concept that is going on sequentially, we can start by learning about their
philosophies” which was included the topic’s extent and with an “Understanding the
20th Century” title, 20th century philosophy was collected generally. In the final
chapter, the art movements that left their mark throughout the century and that are
considered to have distinctive characteristics were evaluated based on a manifest or
by the words of a main character, or sometimes by reducing the personalities.
Key Words: Perceiving, 20th Century Art, Avant-garde, Modernism,
Postmodernism
İÇİNDEKİLER
Sayfa No

Bilimsel Etik Sayfası..............................................................................................ii
Tez Kabul Formu........................................................................................................iii
Önsöz......................................................................................................................iv
Özet.............................................................................................................................v
Summary.................................................................................................................vii
Görseller Dizini..........................................................................................................ix
Giriş........................................................................................................................1

BİRİNCİ BÖLÜM – Kavramlara Bakış.............................................................6
1.1. Yeni, Avangart, Protest Olanı Algılama.....................................................6
1.2. Gelenek-Modern-Postmodern.......................................................................11
1.3. Değişim-Dönüşüm.........................................................................................15

İKİNCİ BÖLÜM – 20.Yüzyılı Anlamak................................................................19
2.1. Rönesans: Rasyonal Dünya.........................................................................19
2.2. Düalizm: Akılcı-Nesnel, Mistik-Kuşkucu....................................................22
2.3. Bozulan Dengeler ve Çözülme...................................................................24
2.4. 20. Yüzyıl Sanatının Genel Duruşu............................................................28

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM – 20.Yüzyıl Sanatını Algılama Sorunsalı............................36
3.1. Avangardın Doğuşu: Reddedilenler...........................................................40
3.2. Parçalanan Nesne.......................................................................................43
3.3. Nesnesiz Sanat...........................................................................................48
3.4. Rus Avangardı: Tatlin Kulesi....................................................................54
3.5. Burjuva Fikirler Evreninin Yıkımı: Dada.................................................58
3.6. Soyutta Neo-Avangard: Jackson Pollock..................................................65
3.7. Pop Sanat...................................................................................................68
3.8. Kavramsal Varoluş ....................................................................................73
3.9. Joseph Beuys..............................................................................................79
3.10. Feminist Sanat..........................................................................................85
3.11. Fırça Yerine Buldozer: Yeryüzü Sanatı...................................................90