YÛNUS EMRE’NİN HAYATINI KONU ALAN BİYOGRAFİK ROMANLAR

396 Pages·2014·2.05 MB·Turkish

T.C.
AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

YÛNUS EMRE’NİN HAYATINI KONU ALAN
BİYOGRAFİK ROMANLAR

Aytekin ERKMEN

YÜKSEK LİSANS TEZİ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI

KIRŞEHİR
HAZİRAN 2014
T.C.
AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

YÛNUS EMRE’NİN HAYATINI KONU ALAN
BİYOGRAFİK ROMANLAR

NOVELS MENTIONING ABOUT THE LIFE OF YUNUS
EMRE

Aytekin ERKMEN

YÜKSEK LİSANS TEZİ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI

DANIŞMAN
Prof. Dr. ŞAHMURAT ARIK

KIRŞEHİR
HAZİRAN 2014
i
ÖZET

Bir kişinin hayatını anlatan ve o kişiyi tüm yönleriyle (hayatı, eseri, kişiliği,
görüşleri vs.) tanıtmayı amaçlayan biyografi türü, temel olarak var olan bir
“gerçeklik”ten yola çıkar. Edebî bir tür olan roman ise gerçeğe değil “kurmaca”ya
dayanır. Biyografiye dayalı kurmaca, yani kurmaca ile gerçeğin birlikteliği ise
biyografik roman türünü ortaya çıkarmıştır. Bu türün, son yıllarda hem Batı
edebiyatında hem de Türk edebiyatında birçok örneğine rastlanır. Roman yazarı, son
dönemde Yûnus Emre’nin yaşam hikâyesini konu alan birçok biyografik romanı
okuyucuyla buluşturmayı başardı.
Bu çalışmadaki amaç, Türk edebiyatında biyografik roman konusunu ve
Yûnus Emre’nin hayatını konu alan biyografik romanlarının yapı ve anlatım
özelliklerini, kurgularını incelemektir.
Çalışma beş bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın “Giriş” kısmında, Yûnus
Emre’nin hayatı, eserleri, Yûnus’un menakıbı, Türk romanında Yûnus Emre
incelendikten sonra, birinci bölümde roman nedir? Romanın tarihçesi ve gelişimi ile
Türk romanının doğuşu ve gelişimi konuları çalışmaya eklenmiştir.
İkinci bölümde ise, biyografi, biyografik roman ve Türk Edebiyatında
biyografik romanın örnekleri üzerinde durulmuştur.
Üçüncü bölümde merkez kahramanı Yûnus Emre olan on adet biyografik
romanın yapı ve anlatım özellikleri, kurguları incelenmiştir. Son bölümde ise, sonuç
ve öneriler ile kaynakça yer almaktadır.
Anahtar Kelimeler: Roman, Biyografi, Biyografik Roman, Yûnus Emre.
ii
ABSTRACT

Biography - describing a person’s life and aiming to introduce that person in
terms of his/her life, creation, character and views – sets out from existing reality
basically. However, novel as a literary type is based on the fiction not the reality.
Fiction based on the biography, that is, cooperation of fiction with the reality forms
biographic novel. Many samples of this literary type can be seen in both Western
Literature and Turkish Literature. Turkish Literature recently managed to meet many
biographic novels mentioning the life of Yunus Emre with Turkish reader.
The aim of this study is to analyze the structure and expression properties of
biographic novels mentioning Yunus Emre as a main character and to analyze the
subject of biographic novel in Turkish Literature.
This study consists of five parts. After analyzing, “The Life, Creations and
Epics of Yunus” and “Yunus Emre in Turkish Literature” in the introduction part of
the study, the subjects “What is novel?” and “History and Development of Novel”,
“Rise and Development of Turkish Novel” were added to the study in the first
chapter.
In the second chapter, “Biography”, “Biographic Novel”, “Samples of
Biographic Novel in Turkish Literature” were deliberated.
In the third chapter, the structure, expression characteristics and fictions of
ten biographic novel mentioning Yunus Emre as a main character were investigated.
Conclusions, suggestions and references take place in the last chapter.
Key Words: Novel, Biography, Biographic Novel, Yunus Emre.
iii
ÖNSÖZ

Güçlü ve etkili bir anlatım türü olan roman, modern zamanların en popüler
türü olarak bilinir. Roman, temel nitelikleri itibariyle “kurmaca” bir özelliğe
sahiptir. Hayatı kendine göre yeniden kurar, kurgular ve okurun önüne iki pencere
açar. Bu pencerelerden birinde hayatı diğerinde ise edebiyatı görmek mümkün olur.
Bu iki unsurun sentezi bizi romana götürür. Romanlar konularına, şekillerine ve
etkilendikleri edebiyat anlayışına göre tasnif edilmektedir. Yazar, romanda bireyi ve
toplumu ilgilendiren her türlü olayı ve durumu konu olarak seçebilir.
Edebiyatımız, Batılı roman örneklerini tanıyıncaya kadar çeşitli kaynaklardan
gelen mensur ve manzum hikâyelerle besleniyordu. Bu hikâyelerde anlatılan konular
romantik yapıda ve ilahi temalı aşktan ibaretti. Tanzimat birçok alanda olduğu gibi,
edebiyat alanında da çok önemli değişimlerin başlangıcı olmuş, daha çok hayal ve
masal unsurları ile anlatılan Şark anlatma geleneğinin yanına, Batılı gelişmelere
uygun yeni bir anlatma anlayışıyla oluşan yeni türleri de eklemiştir. Fransız
romanlarından yapılan çevirilerle edebiyatımızda kendine bir yer bulan roman, kısa
bir zamandan sonra gelişimini sürdürür.
Son dönemlerde Türk Edebiyatında sayısı gün geçtikçe artan roman
formunda yazılmış olan biyografilerin gelişimine şahit olmaktayız. Yazarın romanın
kendine özgü kurallarına bağlı kalarak tarihin gizemi içinde kendine yer arayan
gerçek yaşam öykülerini kurmaca bir dünyada anlattığı edebî metinler biyografik
romanlardır. Düşünce ve felsefesiyle yalnız Türk edebiyatının değil dünya
edebiyatında da bir klâsik halîne gelmiş olan Yûnus Emre, günümüze kadar pek çok
iv
ilim ve sanat disiplini tarafından çeşitli cepheleri ile ele alınmış ve biyografik
romanlara da konu olmuştur.
Tezimiz “Giriş”, “I. Bölüm”, “ II. Bölüm”, “ III. Bölüm”, “Sonuç ve
Öneriler” ile “Kaynakça” bölümlerinden meydana gelmektedir. Girişte Yûnus
Emre’nin hayatı, kronolojik olarak sunulurken, eserlerinin hangi zemin üzerinde
oluşturulduğu, Yûnus’un menakıbı ve Türk romanında Yûnus Emre konuları
incelenmiştir.
I. Bölüm’de; roman hakkında genel bir bilgi verildikten sonra dünya
edebiyatında ve edebiyatımızda romanın gelişim çizgisi anlatılmış; romanın modern
zamanların toplumsal, siyasal, kültürel portresini canlı kesitlerle yansıttığı
görülmüştür.
II. Bölüm’de; Biyografi, Biyografik roman, Türk edebiyatında biyografik
romanlar üzerinde gerekli bilgiler verilmiştir.
III. Bölüm’de; Yûnus Emre’nin merkez kahramanı olduğu on adet biyografik
roman tespit edildikten sonra, bu romanlardaki unsurlar (konu, özet, olay örgüsü,
kişiler dünyası, mekân, zaman, bakış açısı, dil ve üslûp) genel olarak
değerlendirilmiştir.
Sonuç ve Öneriler bölümünde ise, yaptığımız çalışmaların genel bir
değerlendirmesi sunulmuştur.
Kaynakça bölümünde bu tezin hazırlanması sırasında faydalanılan kaynaklar
belli bir düzen içinde sunulmuştur.
Yûnus Emre ve biyografik roman alanındaki çalışmalara yeni bir ivme
kazandıracağını umduğumuz çalışmamızda bize yeterince kaynak sağlayan,
zamanını, emeğini, maddî-manevî olanaklarını sakınmayan ve yazılı kaynakların
v
yetersiz kaldığı durumlarda kıymetli bilgilerini esirgemeyen, hocam Prof. Dr.
Şahmurat Arık’a, çalışmamız boyunca kendisiyle iletişim kurup görüşlerine sık sık
başvurduğum, geniş kütüphanesinin kapılarını bize açan İsmail Kasap’a, desteğini
asla esirgemeyen Yard. Doç. Dr. Maksut Yiğitbaş’a, sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Ayrıca benden maddî ve manevî desteklerini esirgemeyen Ersin- Hatice Özseven
çiftine teşekkür ederim.

Aytekin ERKMEN
KIRŞEHİR–2014

vi
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ ..................................................................................................................... 1
1. YÛNUS EMRE ................................................................................................ 1
1.1. Yûnus Emre’nin Hayatı .............................................................................. 1
1.2. Yûnus Emre’nin Eserleri ...........................................................................15
1.2.1. Risâletü'n-Nushiyye ............................................................................15
1.2.2. Türkçe Dîvânı .....................................................................................34
1.3. Yûnus’un Menâkıbı...................................................................................36
1.4. Türk Romanında Yûnus Emre ...................................................................49
BÖLÜM I ..............................................................................................................52
1. ROMAN NEDİR?............................................................................................52
2. ROMANIN TARİHÇESİ VE GELİŞİMİ .........................................................57
3. TÜRK ROMANININ DOĞUŞU VE GELİŞİMİ ..............................................64
BÖLÜM II .............................................................................................................72
2. BİYOGRAFİ ...................................................................................................72
2.1. Biyografik Roman .....................................................................................93
2.3. Türk Edebiyatında Biyografik Roman Örnekleri ..................................... 110
BÖLÜM III ......................................................................................................... 112
3. YÛNUS EMRE’Yİ KONU ALAN BİYOGRAFİK ROMANLAR ................. 112
3.1. Dertli Dolap ............................................................................................ 112
3.1.1. Romanın Özeti .................................................................................. 112
3.1.2. Romanın Konusu .............................................................................. 113
3.1.3. Vak’a- Olay Örgüsü .......................................................................... 113
3.1.4. Kişiler Dünyası ................................................................................. 127
3.1.4.1. Yûnus Emre ............................................................................... 131
3.1.4.2. Tabduk Emre .............................................................................. 132
3.1.4.3. Elif Kız ...................................................................................... 133
3.1.4.4. Diğer Kahramanlar ..................................................................... 134
3.1.5. Mekân .............................................................................................. 136
3.1.6. Zaman .............................................................................................. 144
3.1.7. Dil ve Üslûp ..................................................................................... 149
3.1.8. Bakış açısı ve Anlatıcı ...................................................................... 153
3.2. Benim Adım Yûnus Emre ...................................................................... 158
3.2.1. Romanın Özeti .................................................................................. 158
3.2.2. Romanın Konusu .............................................................................. 161
3.2.3. Vak’a- Olay Örgüsü .......................................................................... 161
vii
3.2.4. Kişiler Dünyası ................................................................................. 166
3.2.4.1. Yûnus Emre ............................................................................... 166
3.2.4.2. Molla Kasım .............................................................................. 167
3.2.4.3. Hacı Bekaş Veli ......................................................................... 168
3.2.4.4. Diğer Kahramanlar ..................................................................... 168
3.2.5. Mekân .............................................................................................. 169
3.2.6. Zaman .............................................................................................. 172
3.2.7. Dil ve Üslûp ..................................................................................... 174
3.2.8. Bakış açısı ve Anlatıcı ...................................................................... 176
3.3. Bir Ben Vardır Bende Benden İçeri ......................................................... 178
3.3.1. Romanın Özeti .................................................................................. 178
3.3.2. Romanın Konusu .............................................................................. 182
3.3.3. Vak’a- Olay Örgüsü .......................................................................... 182
3.3.4. Kişiler Dünyası ................................................................................. 190
3.3.4.1. Yûnus Emre ............................................................................... 190
3.3.4.2. Tabduk Emre .............................................................................. 192
3.3.4.3. Zehra .......................................................................................... 194
3.3.4.4. Nurefşan..................................................................................... 194
3.3.4.5. Elif Kadın................................................................................... 195
3.3.4.6. Nine ........................................................................................... 196
3.3.4.7. Bodur Musa................................................................................ 196
3.3.4.8. Yağmur Ali ................................................................................ 197
3.3.4.9. Diğer Kahramanlar ..................................................................... 199
3.3.5. Mekân .............................................................................................. 201
3.3.6. Zaman .............................................................................................. 207
3.3.7. Dil ve Üslûp ..................................................................................... 209
3.3.8. Bakış Açısı ve Anlatıcı ..................................................................... 212
3.4. Od-Bizim Yûnus ..................................................................................... 215
3.4.1. Romanın Özeti .................................................................................. 215
3.4.2. Romanın Konusu .............................................................................. 217
3.4.3. Vak’a- Olay Örgüsü .......................................................................... 217
3.4.4. Kişiler Dünyası ................................................................................. 224
3.4.4.1. Yûnus Emre ............................................................................... 224
3.4.4.2. Elif (Sitare) ................................................................................ 226
3.4.4.3. İsmail (Samuel) .......................................................................... 228
3.4.4.4. Tabduk Emre .............................................................................. 229
3.4.4.5. Aslanlı Hünkâr (Hacı Bektaşı Veli) ............................................ 230
3.4.4.6. Mevlânâ ..................................................................................... 231
3.4.4.7. Sahip Perende............................................................................. 231
3.4.4.8. Temur Alp .................................................................................. 232
3.4.4.9. Arm Usta .................................................................................... 232
3.4.4.10. Satı Nine .................................................................................. 233
viii